بررسی نقش دستار در هویّت سازی فرهنگی پوشش مردان عصر صفوی با تکیه بر شعر صائب تبریزی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

نسرین رضازاده ¹ , مریم محمدزاده ² , رامین صادقی نژاد ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/11/18 تاریخ پذیرش : 1399/11/18 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

در بررسی جریان هویت سازی چون پوشش و آرایش، پوشیدنی ها و از آن میان، تنپوش های بالاتنه، بویژه سرپوشی چون دستار و رنگ، جنس، شکل، اندازه و آرایش آن، در قیاس با تنپوش های دیگر، نقش بسزایی در شکل گیری هویت فرهنگی مردان در جوامع مختلف داشته است. یکی از اعصاری که بیش ترین تأثیر فرهنگی- اجتماعی را از این پوشش هویت ساز، به خود دیده، عصر صفوی است. پرسش اصلی این نوشته که درصدد یافتن پاسخی بدان به شیوة توصیفی- اِسنادی برآمده ایم؛ آنست که شعر دورة صفوی، بعنوان بخش مهم و گسترده ای از اسناد و منابع تاریخی؛ می تواند؛ نقش دستار و آرایش آن در ایجاد و شکل گیری هویت فرهنگی جامعه در بین مردان این دوره را نشان دهد؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد، شعر دورة صفوی، علی الخصوص صائب تبریزی، یکی از غنی ترین منابع و اسناد، برای بررسی های تاریخی- اجتماعی، از جمله پوشش و آرایش، و دستار، شاخص ترین و بااهمیت ترین و پوشش هویت بخش مردان در دوران صفوی است.

چکیده انگلیسی:

In examining the identity of the body, such as cover and makeup, wear, and moreover, upper underwear, especially the cover, such as gown and color, sex, shape, size and makeup, play a significant role in identity formation, in comparison with other cloths. The culture of men has been in different societies. One of the most influential cultural-social effects of this identity is Safavid era. The main question of this article, which we are seeking to find a response in a descriptive-documentary way, is that the poetry of the Safavid period, as an important part of the documents and historical sources, can play; the role of the dressing and arrangement in creating and forming an identity Cultural society among men in this period? The findings of this research show that Safavid era poetry, especially Saeb Tabrizi, is one of the richest sources and documents for historical-social studies, including cover and makeup, and the most important and most significant identity coverage The section of men is in the Safavid era.

منابع و مأخذ:

کتاب­ ها

اولئاریوس، آدام (1363) سفرنامۀ آدام اولئاریوس، ترجمۀ احمد بهپور، تهران: ابتکار.

بی نام (1372) حدود العالم من المغرب الی المشرق، با تعلیقات مینورسکی، به اهتمام مریم میر احمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا (س).

بی نام (1390) هزار و یک شب، 4 ج، ترجمۀ مرتضی مرعشی پور، تهران: نیلوفر.

تاجیک، محمد رضا (1384) روایت غیریّت و هویّت در میان ایرانیان، تهران: فرهنگ گفتمان.

دُزی، ر.پ.آ (1345) فرهنگ البسۀ مسلمانان، ترجمۀ حسینعلی هروی، تهران: چاپخانۀ دانشگاه تهران.

دانشنامۀ ایرانیکا (1382) پوشاک در ایران زمین، ترجمۀ پیمان متین، تهران: امیر کبیر.

دائرةالمعارف بزرگ اسلامی(1380) ج10، ایران، فصل دوم، تاریخ، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

درُج 4 (1392) بزرگ­ترین کتابخانۀ الکترونیک شعر و ادب فارسی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی مهر ارقام ایرانیان.

دلاواله، پتیرو (1375) سفرنامۀ پترو دلاواله، ترجمۀ شعاع الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.

دهخدا، علی اکبر (1385) فرهنگ متوسّط دهخدا(2 جلدی)، به کوشش غلامرضا ستوده، ایرج مهرکی، اکرم سلطانی؛ زیر نظر جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران(مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران).

شاردن، ژان (1349) سیاحت­ نامۀ شاردن، ترجمۀ محمد عبّاسی،10 ج، ج 4، تهران: امیرکبیر.

شهشهانی، سهیلا (1374) تاریخچۀ پوشش سر در ایران، تهران: مُدبّر.

قاسم عبده، قاسم، (1396) تاریخ سیاسی و اجتماعی دورۀ پادشان مملوکی، ترجمۀ بهزاد مفاخری، تهران: سروش.

کاظمی، خدیجه (1388) آرایش و پوشش زنان از عهد مغول تا پایان دورۀ قاجار، تهران: اندیشۀ زرّین.

گودرزی، حسین (1384) جامعه شناسی هویّت در ایران، تهران: مؤسسۀ مطالعات ملّی.

متین، پیمان (1383) پوشاک ایرانیان، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

مجلسی، محمدباقر (1369) حُلیه ­المتقین، تهران: نشر لقمان.

مُعین، محمد (1371) فرهنگ فارسی، جلد دوم، تهران: امیر کبیر.

میدانی، احمد بن محمد(1366) مجمع الامثال، 2 ج، مشهد: آستان قدس رضوی.

Ettinghausen, R (1972) From Byzantinum to Sasanian Iran and the Islamic World. Leiden.

Muhammad Haydar (1970) A History of the Moghuls of Central Asia, tr. E.D. Ross, repr. New York.

مقالات

آشنا، حسام­ الدین و روحانی، محمدرضا ­(1389) هویّت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مؤلفه ­های بنیادی، تحقیقات فرهنگی ایرانیان، دورۀ 3، شمارۀ پیاپی 4، صص 184-157.

آقابیگی، فرامرز (1392) پوشاک زنان کُرد ایران در سفرنامه­ های دورۀ صفوی تا پایان پهلوی، مطالعات ایرانی، سال دوازدهم، شمارۀ 23، صص 20-1.

جعفرپور، علی و نوری، مهرداد­(1385) وضعیّت پوشاک زنان در عصر صفوی با تکیّه بر سفر نامه نویسان فرنگی، مسکویه، شمارۀ 5، صص 64-49.

شریعت ­زاده، علی اصغر (1369) پوشش بارزترین نشانۀ فرهنگی، میراث فرهنگی، سال اوّل، شمارۀ اوّل، صص 43-40.

مونسی سُرخه، مریم (1396) لباس و هویّت: ابعاد هویّت فرهنگی در لباس ایرانی، جلوۀ هنر، شمارۀ 44، صص 119-107.

یوسف­ پور، سِوگُل و فیّاض انوش، ابوالحسن (1395) بررسی تاریخی پوشش سر در عصر تیموریان، تاریخنامۀ خوارزمی، شمارۀ 13، صص 225-189.