-
دسترسی آزاد مقاله
1 - دارالشفای رَبع رشیدی: سازمان ادارى، آموزشى و درمانى
امیر دهقان نژاد عبدالرسول عمادى محسن رحمتىیکی از مهمترین مراکز پزشکی در جهان اسلام، دارالشفای رَبع رشیدی بوده که می توان آن را بزرگترین مجموعه موقوفی، علمی، آموزشی و مذهبی ایران عصر ایلخانی (654-750) دانست. این دارالشفاء درواقع بیمارستان و مکانی برای پذیرش و درمان بیماران، آموزش پزشکی و تهیه مواد مختلف دارویی چکیده کاملیکی از مهمترین مراکز پزشکی در جهان اسلام، دارالشفای رَبع رشیدی بوده که می توان آن را بزرگترین مجموعه موقوفی، علمی، آموزشی و مذهبی ایران عصر ایلخانی (654-750) دانست. این دارالشفاء درواقع بیمارستان و مکانی برای پذیرش و درمان بیماران، آموزش پزشکی و تهیه مواد مختلف دارویی بوده است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی سازمان دارالشفای ربع رشیدی از جنبه هایی چون ساختار مدیریت، نظام مالی، وظایف و کارکردهای درمانی و آموزشی بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان میدهد که دارالشفای ربع رشیدی با برخورداری از پشتوانه مالی مشخص و مستقل، بسیاری از کارکردهای بیمارستان های امروزین، مانند استفاده از روشهای آموزشی بالینی و نظری را بهصورت همزمان، متناسب با امکانات آن عصر دارا بوده است؛ نیز این دارالشفاء از طریق ایجاد ارتباط نزدیک با مجامع و مراکز علمیِ سرزمین های دیگر به ویژه هند و چین، در اقتباس و انتقال دستاوردهایِ علمی و پژوهشی اطبای آن نواحی به ایران مؤثر بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - تصحیح تطبیقی- انتقادی از رسالۀ «واردات» میرسیدعلی همدانی
علیرضا ابراهیم معصومه ناکینیمیرسیدعلی همدانی (د. 786ق) از عرفای نامدار کبرویه است که در ترویج و تثبیت آموزههای اسلامی و عرفانی در مناطق شمالی و مرکزی ایران، هند (کشمیر) و خراسان بزرگ (بخشهایی از افغانستان و تاجیکستان) سهیم بوده است. معدود آثار چاپ شده از او در ممالک فارسیزبان مورد توجه بوده و ز چکیده کاملمیرسیدعلی همدانی (د. 786ق) از عرفای نامدار کبرویه است که در ترویج و تثبیت آموزههای اسلامی و عرفانی در مناطق شمالی و مرکزی ایران، هند (کشمیر) و خراسان بزرگ (بخشهایی از افغانستان و تاجیکستان) سهیم بوده است. معدود آثار چاپ شده از او در ممالک فارسیزبان مورد توجه بوده و زمینه برای احیاء دیگر نوشتههای وی نیز مهیاست. متن فارسی رسالة واردات در همین راستا و در قالب تصحیحی تطبیقی- انتقادی عرضه میشود، به این وجه که بر مبنای سه نسخة خطی موجود و مطابقت موارد اختلافی با دیگر آثار همدانی، متنی نسبتا منقح تهیه شده و ایرادات نسخ موازی تبیین گردیده است. اشتراک و تشابه ترکیبها و مضامین میان این رساله و سایر مطالب منقول از وی نشان میدهد که نزدیک به یقین میتوان رسالة واردات را از آنِ میر سید علی همدانی دانست. محتوای این رساله را مقدمه و مؤخرهای ستایشآمیز، و متنی سرشار از نصایحی مشفقانه در بر میگیرد که در قالب نثری مسجع و آهنگین عرضه شده است. خصوصیات برجستة تصوف کبروی، از جمله: پایبندی به شریعت، پرهیز از قشریگری، تمایل به فتوت، التزام به امر به معروف، میل به سیاحت، گرایش به تشیع، التفات به برخی از آراء ابن عربی و توجه به ادبیات فارسی، نیز در این اثر به وضوح قابل مشاهده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - باطنیگری، اتهام عین القضات همدانی
فاطمه کیائییکی از اتهامات قاضی همدانی، ترویج تعالیم باطنیه، به ویژه باور آنان دربارة امام است و مغرضان،ضرورت دستگیری پیر از مریدان را که در آثار قاضی فراوان مورد تأکید قرار گرفته ، دستاویز ایناتهام نمودند. حقیقت آن است که این دو مفهوم، به لحاظ وجودی مشابهت های فراوانی با یکدیگردار چکیده کاملیکی از اتهامات قاضی همدانی، ترویج تعالیم باطنیه، به ویژه باور آنان دربارة امام است و مغرضان،ضرورت دستگیری پیر از مریدان را که در آثار قاضی فراوان مورد تأکید قرار گرفته ، دستاویز ایناتهام نمودند. حقیقت آن است که این دو مفهوم، به لحاظ وجودی مشابهت های فراوانی با یکدیگردارند، زیرا تصوف و تشیع، هر دو به ساحتی باطنی معتقداند که فراتر از فهم و ادراک ظاهری انساناست و راه یافتن و بهرهمندی از آن کار هر کسی نیست. این باور، مستلزم معرفی امام/پیر به عنوانانسان کامل و جانشین پیامبر در هر عصر، و تعلیم حقایق باطنی و تأویل متون مقدس به عنوانمهم ترین منصب امام/پیرِ ملهم از جانب خداوند، و ضرورت تبعیت کامل از وی از سوی شیعه/مریدمیباشد که همگی آنها از سوی اکثریت اهل سنت مردود و غیر قابل پذیرش است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - بررسی تطبیقی اتهام فنا علیه عینالقضات همدانی و مایستر اکهارت
فاطمه کیاییمقاله حاضر به بررسی اتّحاد با خداوند بهعنوان یکی از اتهامات عین القضات همدانی و اکهارت می پردازد. مخالفان، قاضی را بواسطه اعتقاد به فنا مدعی نبوت خواندند. بسیاری از باورهای اکهارت از قبیل تصویر الهی موجود در نفس، ویژگی نامخلوق نفس، ولادت پسر، اینهمانی انسان کامل با پس چکیده کاملمقاله حاضر به بررسی اتّحاد با خداوند بهعنوان یکی از اتهامات عین القضات همدانی و اکهارت می پردازد. مخالفان، قاضی را بواسطه اعتقاد به فنا مدعی نبوت خواندند. بسیاری از باورهای اکهارت از قبیل تصویر الهی موجود در نفس، ویژگی نامخلوق نفس، ولادت پسر، اینهمانی انسان کامل با پسر و اتّحاد با پدر، مقدمه یا نتیجه فنا هستند و از سوی پاپ بدعت آمیز خوانده شدند. پرسش آنست که آیا با وجود تفاوت بنیادین مسیحیت و اسلام اتهام فنا علیه این دو یکسان است؟ نحوه دفاع آنها در برابر این اتهام چیست و تا چه حد از یکدیگر متفاوتست؟ عین القضات تصوف را علم باطن و دارای الفاظی خاص می داند که طهارت درون شرط راهیابی بدان است. اکهارت هم بتفصیل به مقدمات و ملزومات فنا پرداخته و می کوشد وفاداری خود به راست دینی مسیحی را اثبات کند. در تفکر هر دو، خداوند جایگاه محوری در حصول اتّحاد دارد. فنای موردنظر قاضی نتیجه صعود انسان است و فنای اکهارت حاصل نزول خداوند. قاضی با تأکید بر فنای ذاتی از درجات فنا در تصوف سخن می گوید. تنها فنای ذاتی است که در اندیشه اکهارت نظیر دارد و با تبتّل وصف میشود. هر دو متاله از استعاره و تمثیل برای بیان حقیقت فنا سود می برند و در مواردی بسیار به یکدیگر نزدیک میشوند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - بررسی تطبیقی جایگاه مضامین اجتماعی در "مقامات" بدیع الزمان همدانی و "حدیث عیسی بن هشام" محمد مولیحی
محمدرضا لطفی زهرا خسروی ومکانی علی صابریشناخت و تحلیل آثار ادبی و زندگی آفرینندگان آن آثار بدون بررسی و تحلیل جامعه و فرهنگی که در سایه آن نشو و نما یافته اند، میسر نیست. به عبارت دیگر، تحقیق و تدقیق در نحوه معیشت،روابط اجتماعی،باورها،شکست ها و پیروزی ها،دردها و شادی ها و فراز و نشیب های جامعه ای که هنرمند در چکیده کاملشناخت و تحلیل آثار ادبی و زندگی آفرینندگان آن آثار بدون بررسی و تحلیل جامعه و فرهنگی که در سایه آن نشو و نما یافته اند، میسر نیست. به عبارت دیگر، تحقیق و تدقیق در نحوه معیشت،روابط اجتماعی،باورها،شکست ها و پیروزی ها،دردها و شادی ها و فراز و نشیب های جامعه ای که هنرمند در آن زندگی می کند،بررسی دقیق تر و جامع تر زندگی و آثار او را میسر می سازد."مقامات" مهمترین اثر "بدیعالزمان همدانی"است که به عربی نوشته شده و نخستین بار به همراه شرح آن در 51 مقامه، در سال ۱۸۸۹ میلادی در بیروت به طبع رسید. ایشان شیوه ای نو در نثرنویسی عربی پدید آورد؛ قهرمان مقامات او ابوالفتح اسکندری هر بار در لباسی ظاهر میشود و در شهرهای مختلف سیاحت کرده و درخصوص مسائل گوناگون چون ادیبی توانا سخن میگوید.همین امر موجب شده که او نام شهرهای گوناگون به ویژه شهرهای ایران را بر مقامات خود بگذارد.مقامات برای بدیعالزمان به مثابه آوردگاه ادبی است.او داستان را محلی برای نمایش قدرت ادبی خود در بکارگیری عبارات مسجوع همراه با تشبیه،کنایه،استعاره و ضربالمثل می بیند.نویسندگانی نیز در دوره ی معاصر از شیوه ی وی پیروی کرده و اندیشه های خود را در قالب "مقامه" بیان کردند که در این میان می توان از چهره های سرشناسی چون محمد مویلحی،ناصیف یازجی،احمد شوقی،محمدتوفیق بکری و حافظ ابراهیم نام برد.این پژوهش که به شیوه ی تطبیقی تحلیلی نگاشته شده، به بررسی تطبیقی مضامین اجتماعی در "مقامات"بدیع الزمان همدانی و "حدیث عیسی بن هشام"محمد مویلحی پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - بررسی و تحلیل اسطوره هبوط در متون منثور عرفانی
مصطفی گرجی عفت نادری نژادمتون فارسی عرفانی، بهویژه متون متقدم منثور قرن پنجم و ششم به دلایل و عوامل گوناگون، بستری فراهم کردهاند که اسطوره گناه و هبوط آدم(ص) در کنار مؤلفههایی چون اختیار و اراده انسان، آگاهی و معرفت، آزادی و جبر، بیشترین بسامد را داشته باشد. در این مقاله، نویسنده ضمن بررسی چکیده کاملمتون فارسی عرفانی، بهویژه متون متقدم منثور قرن پنجم و ششم به دلایل و عوامل گوناگون، بستری فراهم کردهاند که اسطوره گناه و هبوط آدم(ص) در کنار مؤلفههایی چون اختیار و اراده انسان، آگاهی و معرفت، آزادی و جبر، بیشترین بسامد را داشته باشد. در این مقاله، نویسنده ضمن بررسی مفهوم گناه و هبوط در چهار حوزه اصل واقعه هبوط، امکان هبوط، اهداف هبوط و نتایج هبوط، مهمترین اشتراکات و افتراقات اندیشه عارفانی چون احمد غزالی، عینالقضات همدانی و روزبهان بقلی را ضمن تطبیق، بررسی و تحلیل کرده است. حاصل سخن اینکه، در مجموعه متون منثور فارسی عرفانی بهویژه در دستگاه فکری عارفان یاد شده، مفهوم هبوط و گناه با توجه به ارکان چهارگانه آن، با رنگ و بویی اسطورهای و نمادین بازتاب یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - مقایسه مقامات حمیدی ادیب قرن ششم با مقامات همدانی و حریری
مهین حیدری فریبرز حسینجانزاده محمد شایگان مهردر اواخر قرن چهارم هجری قمری، از شاخههای فن قصص که در آن زمان در نثر عربی شهرت و رواجی داشت، فنی جدید ابداع شد که مبتکر آن بدیع الزمان همدانی، آن را مقامات نامید و سپس نثرنویسان دیگری که در زبان عربی و فارسی از آن تقلید کردند همین عنوان را برای آن برگزیده و به کار بردن چکیده کاملدر اواخر قرن چهارم هجری قمری، از شاخههای فن قصص که در آن زمان در نثر عربی شهرت و رواجی داشت، فنی جدید ابداع شد که مبتکر آن بدیع الزمان همدانی، آن را مقامات نامید و سپس نثرنویسان دیگری که در زبان عربی و فارسی از آن تقلید کردند همین عنوان را برای آن برگزیده و به کار بردند. در این مقاله پیرامون کاربرد سجع در معروفترین مقامات عربی و فارسی و تاریخچه مقامات مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به بررسی مقامات بدیع الزمان همدانی و مقامات حریری و تأثیر مقامهنویسی تازی بر ادبیات عربی پرداخته شده است. مقامات در زبان فارسی مانند زبان عربی، طرفداران زیادی پیدا نکرد چراکه علاوه بر بی ارزش بودن موضوع مقامات و صرف نظر از تکلّفات انشائی، اصل موضوع داستان نیز چنگی به دل نمیزند و جنبه انتقادی آن چه از جهت تعلیم اجتماعی و چه از نظر تبلیغ مذهبی ضعیف است. همچنین درباره اینکه چرا مقامات حمیدی، مقلدانی پیدا نکرد و در میان فارسی زبانان که دارای فرهنگی پر پیشینه و ذوقی شگرفاند ریشه نگرفت و پیروز نگشت بحث و بررسی شده است. در پایان مقامات حمیدی از ادیبان قرن ششم با مقامات همدانی و حریری از نظر کاربرد سجع مقایسه شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - هستیشناسی عینالقضات همدانی در نسبت میان حکمت، شریعت و عرفان
سمیه امیری عباس احمدی سعدی محمدعلی اخگرعارفان در طول تاریخ، اغلب، رویکردهای متفاوت و گاه متعارضی با فلاسفه و متکلمین داشتهاند. عینالقضات همدانی با وجود شهرت بیشترش در عرفان، آراء فلسفی و کلامی عمیق و قابل توجهی دارد. هدف پژوهش حاضر، شناخت مبانی فلسفی، عرفانی و کلامی ایشان در حوزههای هستیشناسی، با روش تو چکیده کاملعارفان در طول تاریخ، اغلب، رویکردهای متفاوت و گاه متعارضی با فلاسفه و متکلمین داشتهاند. عینالقضات همدانی با وجود شهرت بیشترش در عرفان، آراء فلسفی و کلامی عمیق و قابل توجهی دارد. هدف پژوهش حاضر، شناخت مبانی فلسفی، عرفانی و کلامی ایشان در حوزههای هستیشناسی، با روش توصیفی- تحلیلی است. این پژوهش نشان می دهد که عینالقضات همدانی توانسته است در دو ساحت فرایند ادراک شهودی و ساحت فرایند تبدیل شهود به گزاره، سخن بگوید و معرفت و دانشی را که مستقیماً و بیواسطه تجربه کرده، با دلیل و برهان قابل فهم کند. همچنین عینالقضات در طرح اندیشههایی نو، در حوزه مذکور پیشرو بوده است؛ مانند تجلّی واحد در هستی و وحدت وجود، رابطه بین جسم و جان در انسانشناسی، استفاده زیاد از تأویل در فهم آیات قرآن، نافرمانی ابلیس در سجده نکردن به انسان که او این را ناشی از عشق راستین به معشوق ازلی و نیز جریان قلم تقدیر الهی میداند. نگاه فلسفی و کلامی این عارف، در آثارش به خصوص تمهیدات، نامهها و زبده الحقایق، مجال ظهور یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - تفسیر عالم مثال وتمثّل در تمهیدات عین القضات همدانی
رویا ربیع زاده فاطمه حیدریعالم مثال یا عالم برزخ یکی از عوالم موجود درهستی است که حد فاصل بین عالم ماده وعالم عقول است و از زمان افلاطون تا کنون مورد بحث، استدلال واثبات گرفته است. این عالم از یک طرف شبیه عالم ماده است ، زیرا دارای مقدار وشکل است واز طرف دیگر شبیه عالم عقول است زیرا مجرّد از ماد چکیده کاملعالم مثال یا عالم برزخ یکی از عوالم موجود درهستی است که حد فاصل بین عالم ماده وعالم عقول است و از زمان افلاطون تا کنون مورد بحث، استدلال واثبات گرفته است. این عالم از یک طرف شبیه عالم ماده است ، زیرا دارای مقدار وشکل است واز طرف دیگر شبیه عالم عقول است زیرا مجرّد از ماده و فاقد جسم است. عالم مثال ظرف ومحل بروز و ظهور تمثّل است ؛ تمثّل ، تصّور کردن صورتهای مثالی بدون تغییرماهیت درآنها است و تنها درعالم مثال امکان پذیراست. تمثّل از جمله مباحث مطرح شده در قرآن وحدیث است که به تبع آن درآثارعرفانی راه یافته است. تمثّل در باور عین القضات بسیار پراهمیت است و کارکردهای متنوع ومتفاوتی دارد .تمثّل درمجموع راهی شگرف برای شناخت حق تعالی و حقایق عوالم وجود محسوب می گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - «بررسی و مقایسه ی مفهوم "عادت ستیزی" در اندیشه ی عین القضات همدانی و سهراب سپهری»
ساره تربیت محمد عنایتی قادیکلاییسهراب سپهری از معدود شاعران تأثیرگذار معاصر ایران است که تمایلات عارفانه در اشعارش دیده می شود. برخی اندیشه های وی را متأثر از عرفان خاور دور و تعالیم ذن و بودا می دانند و عدّه ای بر این باورند که آراء و نظریات وی به آراء و نظریات عارفانی چون مولوی، ابوسعید و... نزدیک ا چکیده کاملسهراب سپهری از معدود شاعران تأثیرگذار معاصر ایران است که تمایلات عارفانه در اشعارش دیده می شود. برخی اندیشه های وی را متأثر از عرفان خاور دور و تعالیم ذن و بودا می دانند و عدّه ای بر این باورند که آراء و نظریات وی به آراء و نظریات عارفانی چون مولوی، ابوسعید و... نزدیک است. یکی از مفاهیم عرفانی مطرح شده در شعر سهراب سپهری، مفهوم عادتستیزی است. عادت ستیزی به این معناست که عارف سعی می کند با به کارگیری شگردهایی، غبار عادت را از چهره ی حقیقت بزداید. وی می خواهد ذهن مخاطب را از قیود عادت، تقلید و تعصب آزاد سازد و با شکستن بت های ذهنی و تقدس زدایی از برخی مفاهیم موروثی، به مخاطب اجازه دهد بدون واسطه ببیند و حقایق را درک کند. این اندیشه ی عادتستیزانه را در نوشته های عین القضات همدانی نیز می توان یافت. در این جستار به شیوه توصیفی-تحلیلی به مقایسه ی عقاید عینالقضات و سپهری درباره ی عادت ستیزی پرداختیم و مشخص شد که این مفهوم در اندیشه ی آنها یکسان مطرح شده و نظریاتشان بسیار به هم نزدیک است. بنابراین شاید بتوان گفت عرفان سپهری، ادامه ی عرفان اصیل ایرانی است و سهراب در بیان تفکرات خود، اندیشه های عارفان بزرگ ایرانی، از جمله عین القضات را پیش چشم داشته است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - تمثیل ارکان پنج گانهی اسلام از دیدگاه عینالقضات همدانی
زهرا فتحی قدمعلی سرامی محمد غلامرضایی حیدر حسنلوهیچ کلمه یا کلامی گنجایش و تاب پذیرش تجارب عمیق و عاطفی عرفا را از جهان برتر ندارد، از این رو آنان برای ادای مقصود از زبانی سود میجویند سمبلیک و تمثیلی، عینالقضات همدانی به عنوان یکی از پیشگامان عرصهی سمبولیسم عرفانی در تبیین مبانی و مفاهیم عمیق عرفانی، سهم عمدهای د چکیده کاملهیچ کلمه یا کلامی گنجایش و تاب پذیرش تجارب عمیق و عاطفی عرفا را از جهان برتر ندارد، از این رو آنان برای ادای مقصود از زبانی سود میجویند سمبلیک و تمثیلی، عینالقضات همدانی به عنوان یکی از پیشگامان عرصهی سمبولیسم عرفانی در تبیین مبانی و مفاهیم عمیق عرفانی، سهم عمدهای در تقریر عرفان نظری و حکمت عملی دارد و آثار او جنبههای متعدد نگرهی تمثیلی او را به نمایش میگذارد، بنا به ضرورت اهمیت واکاوی وجوه زبان زمزی و تمثیلی و شناخت جایگاه او در عرصهی تمثیل و تبیین تمثیل یکی از شبکههای رمزی او، ارکان پنجگانهی اسلام و با هدف دستیابی به مؤلفههای زبان تمثیلی و توجیه و تفسیر تمثیلهای نهفته در صورت آن ارکان، این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در چارچوب نظریههای تحلیلی و معناشناسی و سمانتیک و تمثیلی انجام گرفته و با روشنگری این ارکان و نمایش صورت ظاهر و باطن آنها، رمزینههای دیگری در ارتباط با این شبکه چون لا اله، الّا ا…، نیّت، وضو، کعبه و قبله شناسایی شدند که در ارتباط تمثیلی منسجم، منجر به شناخت بعدی از ابعاد منظومهی اندیشگی عینالقضات شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - وحدت وجود از دیدگاه عین القضات همدانی
مرتضی شجاریوحدتِ وجود به معنای اینکه خداوند موصوف به وجود است و هیچیک از کائنات به وجود توصیف نمیشوند، در آثارِ عینالقضات همدانی به خصوص در مکاتباتِ وی، بسیار مجالِ ظهور یافته است. عین القضات با تأویلی بر آیۀ کریمۀ «أَلا إِنَّهُمْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقَاءِ رَبِّهِمْ أَلا إِنَّه چکیده کاملوحدتِ وجود به معنای اینکه خداوند موصوف به وجود است و هیچیک از کائنات به وجود توصیف نمیشوند، در آثارِ عینالقضات همدانی به خصوص در مکاتباتِ وی، بسیار مجالِ ظهور یافته است. عین القضات با تأویلی بر آیۀ کریمۀ «أَلا إِنَّهُمْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقَاءِ رَبِّهِمْ أَلا إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُحِیطٌ» (فصّلت/54) کسانی را که از لقای پروردگار در شک هستند، کور میداند. کوران کسانی هستند که احاطۀ خداوند بر تمامی موجودات و از جمله بر وجود خود را نمیبینند؛ چه اگر این احاطه را میدیدند، مشاهده میکردند که خود جلوهای از خداوند هستند. از نظر وی خداوند به واسطۀ احاطهای که بر مظاهرش دارد، هم مرکز است و هم محیط. بنابراینتنها حق تعالی موجود است؛ اما نه به آن معنی که کائنات، سراب باشند. بلکه آنها جلوههای گوناگون وجود واحد هستند که قاضی آنها را گاهی حادث نامیده است. خداوند قدیم است به این معنی که فراتر از زمان است و همچنانکه در ازل، خدا بود و چیزی با او نبود، در ابد و در حال نیز به همان گونه است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - رؤیاواره یا (واقعه) در آثار عین القضات همدانی
رویا ربیع زاده فاطمه حیدریعرفان شناخت و معرفت حق تعالی است. معرفت و شناخت عرفانی، دریافتی شهودی، حضوری و فردی است؛ عارف پس از طی مراحل و مقدماتی، تواناییهای روحی و معنوی خاصّی به دست میآورد که او را از تنگنای حس و عقل فراتر برده و سراپرده اسرار و حقایق را بر او مکشوف می سازد. رویارویی عارف چکیده کاملعرفان شناخت و معرفت حق تعالی است. معرفت و شناخت عرفانی، دریافتی شهودی، حضوری و فردی است؛ عارف پس از طی مراحل و مقدماتی، تواناییهای روحی و معنوی خاصّی به دست میآورد که او را از تنگنای حس و عقل فراتر برده و سراپرده اسرار و حقایق را بر او مکشوف می سازد. رویارویی عارف با حقیقت، حادث های باطنی و درونیست که بدون حضور و اشراف حس و عقل صورت میگیرد، عارف قادر نیست دیده ها و دریافته های خود را به صورت معقول و قابل ادراک درآورد و مشهودات و مکشوفات قلبی خود را برای دیگران بیان نماید. یکی از دلایل اصلی تغبیرناپذیری حقایق عرفانی، غیرقابل تمیز بودن و بی تعیّنی آن است زیرا تجارب وحقایق عرفانی مربوط به عالمی متفاوت با عالم ماست. عین القضات همدانی در آثار خود به شرح و تبیین تجارب عرفانی خود پرداخته و برای اثبات آن ها به آیات و احادیث استناد نموده است. مکاشفه، واقعه، خواب، تمثّل از جمله تجارب عرفانی اوست. در این میان رؤیاواره (واقعه) یکی از راههای مهم ورود به عالم غیب و از عناصر فراحسی است که نفس ناطقه آدمی به کمک آن از گذشته و آینده آگاه می گردد. در این پژوهش ضمن تعریف واقعه و ویژگی های آن، تفاوت آن با خواب و مکاشفه، واقعهها و تجربیات ناب شخصی عرفانی عین القضات تحلیل و بررسی می شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - بررسی تطبیقی مراتب قیامت ازدیدگاه سیدحیدرآملی و میرسیدعلی همدانی
سیروس مرادی محمد ابراهیم مالمیر اسماعیل منصوریلاریجانیمعاد و قیامت از موضوعات اساسی ومهم مورد توجه عرفای اسلامی است؛ در ادوار مختلف، عارفان محقق هریک به نحوی درباب حقیقت، انواع، مراتب، وچیستی آن سخن گفته اند. بر این اساس این پژوهش که به روش اسنادی صورت گرفته است به بررسی تطبیقی مراتب قیامت از منظر سی حیدر آملی و میرسیدعلی چکیده کاملمعاد و قیامت از موضوعات اساسی ومهم مورد توجه عرفای اسلامی است؛ در ادوار مختلف، عارفان محقق هریک به نحوی درباب حقیقت، انواع، مراتب، وچیستی آن سخن گفته اند. بر این اساس این پژوهش که به روش اسنادی صورت گرفته است به بررسی تطبیقی مراتب قیامت از منظر سی حیدر آملی و میرسیدعلی همدانی دو عارف بزرگ شیعی- قرن هشتم ه. ق- پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که سیدحیدر برمبنای معرفتشناسی تثلیثی و مبانی هستی شناسی و انسان شناختی عرفانی، از دو منظر مراتب قیامت را مورد توجه، تحلیل وبررسی قرارداده و دو گونه تقسیم کرده و برای هر قسم، دوازده مرتبه ترسیم نموده است. میرسیدعلی نیز در ابتدا بر مبنای معرفت شناسی مربعی اسرار نقطه و عدد چهار، چهارمرتبه قیامت را ترسیم وتبیین می کند سپس بر مبنای معرفت شناسی تثلیثی واطوار باطنی انسان سه قسم قیامت راتقسیم، تحلیل و بررسی می نماید.سیدحیدر آملی به عنوان یک نظریه پرداز بزرگ عرفان شیعی در تحلیل مراتب قیامت، رویکرد نظری ایشان بر رویکرد عملی و سلوکی، غلبه مشهود دارد ولی رویکرد میرسیدعلی همدانی با توجه به پیر و مرشد بودن، بیشتر جنبه سلوکی، تربیتی و کاربردی دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - بررسی تطبیقی عشق مجازی و عرفانی از منظر احمد غزالی و عینالقضات (با تأکید بر سوانحالعشاق و تمهیدات)
مهدی محمدی بهنام فعلی خدیجه صفریکندسری محمد رضا بیگیعشق انسانی که در آموزه های صوفیه غالبا با تعبیر عشقمجازی ظاهرمی شود یکی از مسائل پیچیده و دشوار در عرفان اسلامی است. برخی آن را مقدمه عشق عرفانی می دانند و برخی به انکار آن پرداخته اند. احمد غزالی و عین القضات همدانی از اولین افرادی هستند که در ادب فارسی به شکل خاص و وی چکیده کاملعشق انسانی که در آموزه های صوفیه غالبا با تعبیر عشقمجازی ظاهرمی شود یکی از مسائل پیچیده و دشوار در عرفان اسلامی است. برخی آن را مقدمه عشق عرفانی می دانند و برخی به انکار آن پرداخته اند. احمد غزالی و عین القضات همدانی از اولین افرادی هستند که در ادب فارسی به شکل خاص و ویژه به کتابت درباره عشق، انواع، اطوار و ویژگی های آن پرداخته اند. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی تهیه شده، سعی شده تا به این سؤال اساسی پاسخ داده شود که دیدگاه احمد غزالی و عین القضات درباره عشق مجازی و عرفانی چگونه است؟ و چه نقاط اشتراک و افتراقی در بین آن دو دیده می شود؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که غزالی، نظربازی را با استناد به احادیث نبوی مجاز می شمارد و از سویی دیگر ظاهر و صورت را پلی می داند برای رسیدن به حقیقت باطن. عین القضات نیز دل بستن به این ظواهر را در صورتی که در راه وصال محبوب و معشوق الهی باشد، بی ضرر می داند. ازلی بودن، جبری بودن و مسیر پرمخاطره عشق از نقاط مشترک عشق عرفانی در سوانح و تمهیدات است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - مفهومشناسی واژة کفر در تصوف تا سدة پنجم هجری
سیدامیرمحمد طباطبائیواعظ سیده فاطمه زارع حسینییکی از مباحث اساسی در تصوف و عرفان اسلامی، بویژه در حوزۀ عرفان نظری، مفهوم کفر، جایگاه آن در هستی و همچنین نقش آن دربارۀ دین و ایمان است. با جستجو در آثار و مکتوبات به جامانده از عرفای مسلمان می توان به دیدگاه های متنوعی در این خصوص دست یافت که اگرچه گاه در تضاد آشکاری چکیده کاملیکی از مباحث اساسی در تصوف و عرفان اسلامی، بویژه در حوزۀ عرفان نظری، مفهوم کفر، جایگاه آن در هستی و همچنین نقش آن دربارۀ دین و ایمان است. با جستجو در آثار و مکتوبات به جامانده از عرفای مسلمان می توان به دیدگاه های متنوعی در این خصوص دست یافت که اگرچه گاه در تضاد آشکاری باهم قراردارند؛ اما پس از بررسی و در کنار هم نهادن این نظرات می توان به وجود سیر تحولی تدریجی برای این مفهوم در تاریخ تصوف پی برد. مفهوم کفر از قرن دوم هجری هم زمان با ترویج سنت کتابت رسائل عرفانی نزد عرفا و درضمن نظرات گوناگون فقهی و حدیثی ایشان، با مضامینی نزدیک به تلقی متکلمان و فقهای مسلمان از آن مطرح شد و پس از گذشت حدود یک قرن معنای متفاوت و مجزایی یافت که در آثار نامدارانی چون جنید بغدادی و حلاج به وضوح قابل رؤیت است. کمی بعد این مفهوم در اندیشۀ عین القضات همدانی به نقطۀ متعالی خود در تصوف و عرفان اسلامی دست می یابد، مفهومی که نه تنها با مفهوم ایمان مانعه الجمع نیست، بلکه حتی در دست یافتن به حق و حقیقت نقشی اصلی ایفامی کند. در این جستار برآنیم از طریق بازخوانی و ارزیابی آراء صوفیانی که درباب کفر سخن گفته یا قلم زده اند، سرگذشت مفهوم کفر و تحولات معنایی آن در تصوف تا سدۀ پنجم هجری را پیگیری و بررسی نماییم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - نقش میرسید علی همدانی در انتقال و تثبیت مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی درکشمیر
احمدرضا بهنیافرایرانیان مسلمان با پی ریزی تمدن ایرانی – اسلامی و انتقال آن به سایر جوامع از جمله شبه قاره هند نقش موثری در پیشرفت های فرهنگی و تمدنی ایفا نمودند. نخبگان ایرانی که با توجه به عوامل دافعه موجود در ایران و عوامل جاذبه آفرین در هندوستان به این سرزمین مهاجرت کردند ، ب چکیده کاملایرانیان مسلمان با پی ریزی تمدن ایرانی – اسلامی و انتقال آن به سایر جوامع از جمله شبه قاره هند نقش موثری در پیشرفت های فرهنگی و تمدنی ایفا نمودند. نخبگان ایرانی که با توجه به عوامل دافعه موجود در ایران و عوامل جاذبه آفرین در هندوستان به این سرزمین مهاجرت کردند ، به دلیل شایستگی های فراوان توانستند منشا خدمات موثر در حوزه های مختلف فرهنگی و تمدنی شوند. یکی از این نخبگان مهاجر میر سید علی همدانی است که بعد از حمله تیمور راهی سرزمین کشمیر گردید. هدف پژوهش حاضر که با استفاده از روش بررسی توصیفی – تحلیلی مبتنی بر منابع تاریخی و کتابخانه ای انجام شده یافتن پاسخ به این پرسش است که نقش میر سید علی همدانی در انتقال و تثبیت مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی به شبه قاره هند به ویژه کشمیر چه بوده است ؟ در پاسخ به این پرسش این فرضیه مطرح است که میر سید علی همدانی در انتقال و تثبیت مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی در شبه قاره هند نقش به سزایی ایفا نمود و نتیجه حاصله نیز آن است که مهاجرت میر سید علی همدانی به شبه قاره زمینه مناسبی برای ادامه جریان جذب مهاجران بیشتر از ایران فراهم کرد و با تبلیغ اسلام و قوانین اسلامی به زبان فارسی به ترویج احکام و تبلیغ فرهنگ ایرانی- اسلامی و شیعی پرداخت و او به عنوان یک عارف و انتقال گر فرهنگ ایرانی و شیعی در عرصه های مختلف فرهنگی و اجتماعی کشمیر تاثیری والا و گران سنگ داشته است. راهبرد اصلی مقاله آن است که توجه ویژه به اقدامات و سیاست های اعمال شده توسط اندیشمندان و علمایی چون میر سید علی همدانی در ترویج و تثبیت فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی ضروری می باشد تا از این طریق بتوان در برابر سیاست های ایران هراسی و اسلام هراسی دشمنان این مرز و بوم مقاومت نمود و آن را با شکست مواجه کرد. زیرا آشنا نمودن سایر جوامع با فرهنگ و تمدن دیرینه ایرانی- اسلامی آن هم با زبان فارسی در گرایش آنان به مظاهر فرهنگی و تمدنی این سرزمین کهن بسیار موثر است . از طرف دیگر باتوجه به رشد تفکرات افراطی درمنطقه خاورمیانه ونفوذ آن در مناطقی مانندکشمیر با اتخاذ سیاستهای منطقی می توان آرامش رابه این سرزمین بازگرداند واز این طریق به تلاشهای گذشتگان وبزرگانی چون میر سید علی همدانی ارج نهاد و کشمیر همچنان به عنوان ایران صغیر باقی بماند . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
18 - بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی عصر صفوی در اشعار کلیم همدانی
رضا برزویی ناصرالدین شاه حسینی مظاهر مصفاهدف از انجام این مقاله، معرفی تحولاتِ اجتماعی و رویدادهای اساسی ایجاد شده در جامعه ی ایران، پس از به قدرت رسیدن صفویان از دیدگاه یکی از سخنوران نامی این عصر به نام کلیم همدانی است که با بررسی اشعار او می توان دریافت که شئون مختلفی از زندگی ایرانیان، از جمله فرهنگ، ادب، چکیده کاملهدف از انجام این مقاله، معرفی تحولاتِ اجتماعی و رویدادهای اساسی ایجاد شده در جامعه ی ایران، پس از به قدرت رسیدن صفویان از دیدگاه یکی از سخنوران نامی این عصر به نام کلیم همدانی است که با بررسی اشعار او می توان دریافت که شئون مختلفی از زندگی ایرانیان، از جمله فرهنگ، ادب، هنر و بسیاری دیگر از اصول و نگرش های ارزشی دیرینه و رایج در این سرزمین، دگرگون شده و در بسیاری از موارد به ضدّ ارزش بدل گشته اند. هدف ثانی آن است که با بررسی اشعار این شاعر و دنبال کردن مسائل اجتماعی در شعر او، در یابیم که کلیم در روزگارِ رواج سخن فروشی، قصد اندوختن ثروت و دریافت صلات بی کران داشته و از زمره ی شاعرانی است که بر پایه ی اغراق و غلّو، گوهری درّ لفظ دری را نثار بی ادراکان خالی از معرفتی کرده که خواهان ستایش خود یا دیگران بوده اند؟ یا برای رنج ها و دردهای مشترک انسانی اهمیت قائل بوده و دیده بر دیدار مصائب و آلام همنوعانش نبسته است؟ و اینکه آیا او رسالت شاعری خود را در بیان حقایق اجتماعی ادا کرده است؟ که در خواهیم یافت؛ جامعه ی انسانی و دردهای مشترک بشری از دید و نگاه تیز بینانه ی او پنهان نمانده و به طُرق مختلفی از آنها سخن گفته است و در این نوشتار برآنیم تا با جستار در اشعار وی که ملقب به خلاق المعانی ثانی است، شرایط اجتماعی خاص عصر صفوی را معرفی نماییم. بعد از این بررسی خواهیم دید که تشنج، ریا، تحقیر شریفان، بی اعتباری سخنوری، جلای وطن و مهاجرت به هندوستان، شش شیوه و شکل از اوضاع و احوال اجتماعی عصر صفوی است که در اشعار وی بازتاب دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
19 - تحلیل گفتمان انتقادی و تئوری نورمن کلاف در تمهیدات عین القضات همدانی
مهدی نصرتی حبیب اله جدیدالاسلام احمدرضا کیخای فرزانهعینالقضات همدانی با نام کامل عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی (۵۲۵–۴۹۲ ه. ق) یکی از مشهورترین عارفانی است که آثار گوناگونی از او در زمینه های عرفان، فلسفه و دین به زبان های فارسی و عربی برجای مانده است. تمهیدات، یکی از مهمترین آثار فارسی اوست که گذشته از اهم چکیده کاملعینالقضات همدانی با نام کامل عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی (۵۲۵–۴۹۲ ه. ق) یکی از مشهورترین عارفانی است که آثار گوناگونی از او در زمینه های عرفان، فلسفه و دین به زبان های فارسی و عربی برجای مانده است. تمهیدات، یکی از مهمترین آثار فارسی اوست که گذشته از اهمیّتی که در عرفان دارد، از نظر نثر شاعرانه، شایان توجه است. همدانی این اثر را با هدف جلوگیری از گمراهی مریدان و سالکان از مسیر درست عرفان و تصوّف نوشته است، با دقت و کنکاش بیشتر و استفاده از روشهای نوین علمی مانند تحلیل گفتمان انتقادی، واضح و مبرهن است که این اثر، فقط برای راهنمایی و هدایت مریدان و سالکان نوشته نشده است، بلکه ادامۀ گفتمانی هست که از یک قرن پیش با پیشگامی عارفانی مانند بایزید بسطامی و حسین منصور حلاج در تقابل با گفتمان حاکم، شکل گرفته بود؛ نکتهای که گویا تاکنون از این منظر بدان نگریسته نشده است. لذا نگارنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر چارچوب نظری تحلیل گفتمان انتقادی و تئوری نورمن کلاف و با ابزار کتابخانهای کوشیده است منظومۀ فکری عین القضات را در تقابل با سیاست حاکم آشکار سازد. نتیجۀ پژوهش حاکی از آن است که تمهیدات، یک اثر کاملاً دینی و عقیدتی برای مشروعیت بخشیدن به اندیشههای عرفانی است که بیشتر در پی استوار ساختن پادگفتمان عرفان مبارز در برابر اندیشه های قدرت حاکم با محوریّت شبه عقیدتی و ایدئولوژیک است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
20 - رویکرد مقایسهای؛ بررسی مفهوم ذکر از منظر ابوالحسن خرقانی و سید علی همدانی
منیره ملائی محمد علی میر ارسطو میرانیعارفان یاد الهی را از منازل مهم سلوکِ عرفانی برای رسیدن به قرُب الهی میدانند. در این دیدگاه مفهوم ذکر عرفانی سید علی بن شهاب بن محمّد همدانی (714-786 ه.ق) از (عرفای اهل صحو و پیرو طریقت کبرویه) و شیخ ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان خرقانی (425-352 ه.ق) از (عرفای اهل قبض چکیده کاملعارفان یاد الهی را از منازل مهم سلوکِ عرفانی برای رسیدن به قرُب الهی میدانند. در این دیدگاه مفهوم ذکر عرفانی سید علی بن شهاب بن محمّد همدانی (714-786 ه.ق) از (عرفای اهل صحو و پیرو طریقت کبرویه) و شیخ ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان خرقانی (425-352 ه.ق) از (عرفای اهل قبض و پیرو بایزید بسطامی) مورد مطالعه تطبیقی قرار داده شدهاست. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم ذکر، شباهت و تفاوت، تبیین و تأثیر اذکار از منظر دو عارف مذکور است. با توجه به اینکه خرقانی و همدانی توجه و ابتکارات خاص در زمینه ذکر داشتهاند. لذا ضروری دانسته شد که نظرات آنها در این زمینه بررسی شود. از مطالعه تطبیقی مفهوم ذکر از نظر عرفای مورد بحث دانسته میشود که اینان چگونه توانستهاند با نگاه عاشقانه یا تلفیق علم و عمل همراه با معرفت به مفهوم ذکر معنا دهند؛ بر اساس یافتههای پژوهش، مهمترین شباهت در مفهوم ذکر از نظر این دو عارف این است که ذکر را یاد الهی و فراموشی خود و محو در ذات الهی دانستهاند. آنها در اذکار خود به آیات و روایات اهمیت دادهاند. مهمترین تفاوت آنها در نگرش امی خرقانی و عالمانه همدانی و نوع اداکردن ذکر(جهری یا خفی)، بالاترین ذکر و زمان ذکر بودهاست. به همین دلیل به بررسی نظرات آنها با توجه به نوع شناخت معرفتی در سلوک و ذکر الهی آنهاپرداخته شدهاست. این پژوهش، با روش تحلیلی، اسنادی- توصیفی، با تأکید بر چارچوب نظری آثار منثور خرقانی و همدانی به صورت کتابخانهای و دیجیتالی به تبیین وجوه افتراق و اشتراک مبانی و پیامدهای ذکر در سلوک آنها پرداخته شدهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
21 - رشیدالدین فضل الله و تاریخ نگاری عهد مغول
امیر اکبریرشیدالدین فضل الله همدانی مورخ بزرگ عهد ایلخانی بیست سال وزارت غازان و الجایتو را برعهده داشت. وی در کنار اصلاحات عمده اقتصادی و فرهنگی خود دست به تألیف آثار بسیاری زد که تعداد آن را تا 52 اثر نوشته اند. در میان تألیفات به جای مانده از وی کتاب جامع التواریخ به عنوان دای چکیده کاملرشیدالدین فضل الله همدانی مورخ بزرگ عهد ایلخانی بیست سال وزارت غازان و الجایتو را برعهده داشت. وی در کنار اصلاحات عمده اقتصادی و فرهنگی خود دست به تألیف آثار بسیاری زد که تعداد آن را تا 52 اثر نوشته اند. در میان تألیفات به جای مانده از وی کتاب جامع التواریخ به عنوان دایرة المعارف تاریخی از ارزش و اهمیت بسیار برخوردار است. مغولان که به دلایل متعدد خود علاقمند به تاریخ بودند زمینه های مطلوبی را برای رشد و گسترش تاریخنگاری فراهم ساختند. این عوامل فرصت مطلوبی را در اختیار اندیشمندانی چون رشیدالدین به جهت بهره گیری از تمامی امکانات لازم برای خلق اثر گرانقدری چون جامع التواریخ فراهم ساخت. وی از همه ی اسناد موجود و اطلاعات دانشمندان ملتهای مختلف که در دربار ایلخانی حضور داشتند بهره گرفت و تلاش نمود تا جامع التواریخ را به عنوان یک اثر جهانی و درخور امپراتوری مغول به نگارش درآورد. کتاب وی در واقع مجموعه ای از تاریخ عمومی، اساطیری، تک نگاری، تاریخ محلی، ملل و نحل، اطلاعات جغرافیایی و تحولات سیاسی، اقتصادی، حماسی، مذهبی و ... است که از این جهت می تواند نقطه ی عطفی در تاریخ نگاری پیش از خود و بالاخص عهد مغول به حساب آید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
22 - بررسی وام واژه های ترکی خاص گویش فارسی همدانی
علی ابوالقاسمی سرور ذکرتیرایجترین نوع وامگیری زبان، وامگیری واژگانی است. امروزه هیچ زبانی را در دنیا نمیتوان یافت که از زبانهای دیگر متأثر نشده باشد. از جمله این تأثیرات، تأثیر و تأثر زبانهای ترکی و فارسی بر یکدیگر بوده است. زبان ترکی کلمات بسیاری را از زبان فارسی قرض گرفته و کلمات دیگری چکیده کاملرایجترین نوع وامگیری زبان، وامگیری واژگانی است. امروزه هیچ زبانی را در دنیا نمیتوان یافت که از زبانهای دیگر متأثر نشده باشد. از جمله این تأثیرات، تأثیر و تأثر زبانهای ترکی و فارسی بر یکدیگر بوده است. زبان ترکی کلمات بسیاری را از زبان فارسی قرض گرفته و کلمات دیگری هم قرض داده است. این تأثیر و تأثر، در بعضی از زبانها و لهجههای ایرانی بیشتر از سایر زبانها بوده است؛ به عنوان مثال، گویش همدانی به خاطر رسوخ و نفوذ ترکزبانان در منطقه و شهر همدان بیشترین تأثیرپذیری را از زبان ترکی داشته است. در تحقیق پیش رو، به بررسی واژگان ترکی در گویش همدانی پرداخته شده است. قابل ذکر است که نویسندگان در این پژوهش سعی کردهاند از واژگان ترکی که در دیگر لهجههای زبان فارسی و یا زبان فارسی معیار و ادبی وجود دارد پرهیز نمایند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
23 - جستاری چند در ریشه یابی گزیده ای از واژگان گویش همدانی
مهدی زمانیانگویش کنونی همدانی، بازماندۀ گویشِ ازدسترفتۀ همدانی کهن است که میتوان بخشی از ویژگیهای این گویش کهن را در سرودههای دگرگوننشدۀ باباطاهر همدانی بازیافت. در این نوشتار به بررسی گزیدهای از واژگان گویش همدانی امروز پرداخته شده است. از ویژگیهای این گویش، میتوان به شمول چکیده کاملگویش کنونی همدانی، بازماندۀ گویشِ ازدسترفتۀ همدانی کهن است که میتوان بخشی از ویژگیهای این گویش کهن را در سرودههای دگرگوننشدۀ باباطاهر همدانی بازیافت. در این نوشتار به بررسی گزیدهای از واژگان گویش همدانی امروز پرداخته شده است. از ویژگیهای این گویش، میتوان به شمول بر برخی واژههای پهلوی و واژههایی با ریشههای باستانی (اوستایی، پارسی باستان و سنسکریت) که در زبان فارسی معیار کاربرد ندارند، اشاره کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
24 - ریشههای تاریخی نگرش عین القضات همدانی به حدیث «اطلبوا العلم ولو بالصین»
جواد فرامرزیصوفیان و فیلسوفان مسلمان در بسیاری از موارد فهمی خلاف ظاهر از روایات ارائه دادهاند. از زمرۀ این قبیل عالمان مسلمان، عین القضات همدانی (مقتول در 525ق) است. او در بحث از روایات مختلف چنین میکند. از جمله، در بحث از روایت اطلبوا العلم ولو بالصین منظور روایت را رفتن به چشم چکیده کاملصوفیان و فیلسوفان مسلمان در بسیاری از موارد فهمی خلاف ظاهر از روایات ارائه دادهاند. از زمرۀ این قبیل عالمان مسلمان، عین القضات همدانی (مقتول در 525ق) است. او در بحث از روایات مختلف چنین میکند. از جمله، در بحث از روایت اطلبوا العلم ولو بالصین منظور روایت را رفتن به چشمهای به نام صاد برای فرا گرفتن علم حضوری و لدنی میشناساند؛ چشمهای که بهطبع بر معنایی رمزی دلالت میکند. جا دارد بپرسیم ریشههای تاریخی نگرش وی به این روایت چیست. چنان که خواهیم دید، این برداشت ریشه در تفکر گنوسی و رازگرایانۀ او دارد. بر اساس تفکر گنوسی ــ که در بخشی از مسیر انتقال خود از طریق مسیحیت و مانویت به ایران و بهطبع به اسلام ایرانی راه یافته ــ جهان مادی و علم مادی فاقد ارزش است. غنوصیان اصالت را به جهان متافیزیکی میدهند و عین القضات هم از ایشان متأثر است. اندیشۀ رازگرایانۀ دیگری که عین القضات از آن اثر پذیرفته، تفکر افلاطونیان است که با اعتقاد به عالم مُثُل، اصل تمام چیزها را در عالم بالا میدانند و اشیاء مادی را سایه و ظِلّی برای آن درنظر میگیرند. هر چند نگرش عین القضات به حدیث دارای ریشههای تاریخی در خارج از جهان اسلام است، جنبههایی از تفکر عین القضات را میتوان در ادیان مختلف و مکاتب گراینده به تفاسیر باطنی از اسلام خاصّه مذهب تشیع بازدید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
25 - آموزه های اخلاقی گنج شایگان اثری تقلیدی از گلستان
سید مهدی نوریان مهسان قریشیهدف از آفرینش انسان، رسیدن به کمال مطلوب است و لازمه تحقق این هدف، کسب فضایل اخلاقی در سایه تربیت است. پیامبران نیز هدفی جز تعلیم مکارم اخلاقی نداشتهاند. آیات قرآن مجید از پیام های اخلاقی و تربیتی سرشار است. شاعران و نویسندگان هم با الهام از آیات روح افزای قرآن از دیدگ چکیده کاملهدف از آفرینش انسان، رسیدن به کمال مطلوب است و لازمه تحقق این هدف، کسب فضایل اخلاقی در سایه تربیت است. پیامبران نیز هدفی جز تعلیم مکارم اخلاقی نداشتهاند. آیات قرآن مجید از پیام های اخلاقی و تربیتی سرشار است. شاعران و نویسندگان هم با الهام از آیات روح افزای قرآن از دیدگاه های خاص به این موضوع پرداخته اند. یکی از این شاعران و نویسندگان که در واقع متنفذترین معلم اخلاق نیز هست، شیخ اجل سعدی است که الگویی برای تقلید افراد بسیاری پس از خود شده است. از زمره شاگردان مکتبش که شش سده پس از او می زیسته، میرزا ریاض همدانی، صاحب کتاب گنج شایگان است. میرزا ریاض در این کتاب، تقلیدی آشکار از گلستان کرده است. وی نه تنها در زمینه قالب و شکل بیان مطالب از استاد خود، سعدی، پیروی کرده بلکه در بیان سخنان پر مغز، در مواردی حتی عبارات و جملات مشابه گلستان آورده است و به طورکلی در استفاده از محسنات لفظی و معنوی، آن کتاب بی بدیل را مورد نظر داشته است. میرزا ریاض با گوشزد کردن پاره ای از خصایل نیک و برحذر داشتن از اخلاق مذموم نیز پا جای پای معلم خود نهاده، از عهده این اقتدا به خوبی برآمده است. در این مقاله از ارزش های اخلاقی مطرح شده در گنج شایگان با تکیه بر آموزه های دینی سخن به میان می آید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
26 - بررسی و تحلیل «دنیای مطلوب» از منظر عینالقضات همدانی و روزبهان بقلی با توجه به نظریة انتخاب «ویلیام گلاسر»
زهره فهامی حسن پور آلاشتی مسعود روحانی مصطفی گرجیدنیای مطلوب در نظریة انتخاب ویلیام گلاسر، مجموعهای از ایماژهای هستی است که انسان برای بهتر زیستن در ذهن دارد؛ این ایماژها نشان دهندۀ جهانی است که انسان آرزو دارد در آن زندگی کند. این مدل ایماژها از دنیای مطلوب، همان نوعی است که عرفای پیشین ما با برداشت از کتب مقدس و کش چکیده کاملدنیای مطلوب در نظریة انتخاب ویلیام گلاسر، مجموعهای از ایماژهای هستی است که انسان برای بهتر زیستن در ذهن دارد؛ این ایماژها نشان دهندۀ جهانی است که انسان آرزو دارد در آن زندگی کند. این مدل ایماژها از دنیای مطلوب، همان نوعی است که عرفای پیشین ما با برداشت از کتب مقدس و کشف و شهود شخصی به تصویر کشیدهاند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی دنیای مطلوب از دیدگاه عینالقضات همدانی و روزبهان بقلی با توجه به نظریۀ انتخاب ویلیام گلاسر پرداخته است. دنیای مطلوب در گفتمان ادبی عرفانی از این نظر و در پاسخ به این مسأله حائز اهمیت است که عرفا با ترسیم دنیای آرمانی خود، پیروانشان را به سمت دنیایی قابل دسترس هدایت کردهاند؛ گاه نیز دنیای مطلوب آنان، دنیایی انتزاعی و غیرقابل دسترس است. عینالقضات و روزبهان با زبانی استعاری تجربیات زیستة خود را تصویرگری کرده و با متونی واقعگرایانه، دنیایی فراواقعگرایانه را تفسیر کردهاند و کیفیت دنیای مطلوبی را که در آن وصال حقّ تعالی و فنای فیالله محقق میشود را در مقام تشبیه به کبریاء الله، وجه الله، صحرای جبروت، ازل، گلستان ازل و جهان سرمد تعبیر کردهاند. این دو عارف با استفاده از انواع روشهای توصیفی، تصاویر ذهنی افراد را تغییر داده و آنان را به دنیایی مطلوب ـ ولو انتزاعی ـ که در آن مطلوبهای ذاتی و روانشناختی مانند آرامش و معنایافتگی حاکم است، رهنمون ساختهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
27 - تأثیرپذیری سیّدمحمّد مکّی حسینی از اندیشههای عین القضات همدانی، با تکیه بر آراء معرفتشناسی در بحرالمعانی و تمهیدات
کاظم اصغری سمیه خادمیسیّدمحمّد مکّی در بحرالمعانی، توجه قابل تأمّلی به مباحث معرفتشناسی داشته است. هدف این پژوهش، تبیین آراء معرفتشناسی سیّدمحمّد مکّی و بررسی تأثیرپذیری او از تمهیدات عین القضات است. نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه به منابع کتابخانهای صورت گرفته است. یافتهه چکیده کاملسیّدمحمّد مکّی در بحرالمعانی، توجه قابل تأمّلی به مباحث معرفتشناسی داشته است. هدف این پژوهش، تبیین آراء معرفتشناسی سیّدمحمّد مکّی و بررسی تأثیرپذیری او از تمهیدات عین القضات است. نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه به منابع کتابخانهای صورت گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که سید محمد مکی، در مباحث معرفتی، نه تنها در محتوا، بلکه در الفاظ و عبارات، متأثر از اندیشههای عین القضات همدانی بوده است. هر دو عارف، میان علم ظاهری و علم باطنی، تمیز قائل شدهاند و علم باطنی را همان معرفت الهی دانستهاند که عارفان به واسطة درجۀ ایمان و یقینی که دارند، از آن برخوردار میشوند. انسان میتواند از طریق شناخت خویش و شناخت محمد (ص)، به معرفت الهی، دست یابد. البته معرفت به ذات الهی ممکن نیست و تنها میتوان نسبت به اسماء و صفات و افعال الهی، به معرفت رسید. آنان از وجود ضرورت حجاب سخن گفتهاند و بر این باور هستند که این حُجب به صورت کامل برطرف نمیشود. همچنین معارف الهی به دلایلی از جمله محتوا، محدودیتهای بشریت و شریعت، عدم درک مخاطب و مسئله رازداری، بیانناپذیر هستند. این مباحث در نامههای سیّدمحمّد، به تفصیل بیشتری نسبت به تمهیدات آمده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
28 - بررسی تطبیقی کاربرد آینه در آثار عینالقضات همدانی و مولوی
عظیم حمزئیان سمیه خادمیآینه در میان آثار عارفان مسلمان نمودی فراوان داشته است. براساس مستندات تاریخی، سابقه استفاده نمادین از آینه، در تبیین مسأله توحید عرفانی، به حضرت علی بن موسی الرضا(ع) میرسد. این واژه درآراء و متون منظوم و منثور عرفای اسلامی، برای بیان تجلّی و ظهور حضرت حقّ و توضیح مسأل چکیده کاملآینه در میان آثار عارفان مسلمان نمودی فراوان داشته است. براساس مستندات تاریخی، سابقه استفاده نمادین از آینه، در تبیین مسأله توحید عرفانی، به حضرت علی بن موسی الرضا(ع) میرسد. این واژه درآراء و متون منظوم و منثور عرفای اسلامی، برای بیان تجلّی و ظهور حضرت حقّ و توضیح مسأله مهم وحدت وجود به کار رفته است. آینه به عنوان یک نماد عرفانی، در آثار عینالقضات همدانی و مولوی نیز بسیار مورد توجّه واقع شده است. بهطور کلی میتوان کاربرد آینه در آثار این دو عارف را، در سه بخش وجودشناسی عرفانی، جهانشناسی عرفانی و انسانشناسی عرفانی، تحلیل و بررسی کرد. توجه عینالقضات به آینه، بیشتر برای بیان ناتوانی عقل درشناخت حقّ، وابستگی اشیاء به حقّ، جایگاه انسان کامل و صفت آینگی انسان است؛ اما مولوی به نحو بسیار گستردهتری از این مفهوم، بهره برده و نحوه بیان متفاوتی نیز نسبت به عینالقضات داشته است. او علاوه بر تأکید بر نقش انسان کامل و آینگی او، به مباحثی درحوزه عرفان نظری از اسماء و صفات حق، وحدت وجود و تجلی حقّ در اشیاء، به عوالم وجود نیز اشاره کرده است و از نور و رنگ نیز سخن گفته است که مرتبط با نماد آینه است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
29 - نقد سبک شناسانه ی دو رساله ی عرفانی فتوتیه و مرآت التائبین
کبری بیاتمیرسیدعلی همدانی یکی از عرفای قرن هشتم هجری است که چندین رساله ی عرفانی از او به جا مانده است، از جمله دو رساله ی مرآتالتائبین و رساله ی فتوتیه. نثر این دو رساله صوفیانه و تعلیمی است. نویسنده در به کار بردن صنایع لفظی و معنوی، خود را دچار تکلف، و معنا را فدای لفظ نکرد چکیده کاملمیرسیدعلی همدانی یکی از عرفای قرن هشتم هجری است که چندین رساله ی عرفانی از او به جا مانده است، از جمله دو رساله ی مرآتالتائبین و رساله ی فتوتیه. نثر این دو رساله صوفیانه و تعلیمی است. نویسنده در به کار بردن صنایع لفظی و معنوی، خود را دچار تکلف، و معنا را فدای لفظ نکرده و همین امر موجب میشود که نثر این دو رساله از سبک نثرهای فنی متمایز شود. نویسنده معمولاً با استفاده از یک تشبیه و ایجاد زنجیرهای از اضافههای تشبیهی و استعاری و آرایههایی مانند مراعات نظیر و جناس و سجع، مقصود خود را بیان کرده است؛ البته در این فرآیند گرفتار افراط نشده و بیشتر به معنای متن توجه داشته است، نه زیبایی و آرایش کلام؛ از این رو نثر این دو رساله به سبک بینابین، یعنی اسلوبی بین مرسل و فنی، نزدیک است. دو مقوله ی بیانیِ تشبیه و تمثیل از مقولات پرکاربرد در این نوع نثر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
30 - نگاهی جامعه شناختی بر مقامات بدیع الزمان همدانی
کتایون فلاحی حدیثه متولیویژگی بارز ادبیات داستانی آن است که در ژرفنای خود بازگو کننده ی بسیاری از حقایق و اوضاع و احوال جامعه ایست که در بطن آن شکل گرفته است.لذا با نگاهی جامعه شناختی به این آثار، می توان دورنمایی کلّی از جوامعی که مولد این آثار بوده اند ترسیم نمود.از آن جا که مضمون مقامات همد چکیده کاملویژگی بارز ادبیات داستانی آن است که در ژرفنای خود بازگو کننده ی بسیاری از حقایق و اوضاع و احوال جامعه ایست که در بطن آن شکل گرفته است.لذا با نگاهی جامعه شناختی به این آثار، می توان دورنمایی کلّی از جوامعی که مولد این آثار بوده اند ترسیم نمود.از آن جا که مضمون مقامات همدانی(358ـ398 هجری) ریشه استوار و ژرفی در زندگی عمومی جامعه ی عصر عباسی دارد، در این مقاله بر آنیم تا با نگاهی جامعه شناختی به مقامات، به کنکاش در جامعه آن روزگار بپردازیم و سندی از اوضاع و احوال آن دوره برای تحلیل هر چه بهتر آثار هم عصر بدیع الزمان در اختیار قرار دهیم . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
31 - بررسی اثر کودهای زیستی و شیمیایی بر عملکرد و اجزای عملکرد و برخی صفات زراعی دو رقم سیر (Allium sativum L.)
زهرا راشکی قلعه نو احمد مهربان حمیدرضا فناییبه منظور بررسی اثر منابع کودی مختلف (بیولوژیک و شیمیایی) بر عملکرد و اجزاء عملکرد و برخی صفات زراعی دو رقم سیر آزمایشی به صورت کرت های یکبار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی سیستان در سال 1394 انجام شد. منابع مختلف کودی د چکیده کاملبه منظور بررسی اثر منابع کودی مختلف (بیولوژیک و شیمیایی) بر عملکرد و اجزاء عملکرد و برخی صفات زراعی دو رقم سیر آزمایشی به صورت کرت های یکبار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی سیستان در سال 1394 انجام شد. منابع مختلف کودی در 7 سطح شامل (نیتروکسین، نیتروکارا، فسفات بارور 2، کود شیمیایی NPK، کود شیمیایی+ نیتروکسین، کود شیمیایی+ نیتروکارا و کود شیمیایی+ فسفات بارور 2) به عنوان فاکتور اصلی و ارقام سیر در دو سطح شامل رقم همدانی و رقم چینی به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج آزمایش نشان داد منابع کودی مختلف (بیولوژیک و شیمیایی) بر صفات ارتفاع بوته، قطر ساقه، عملکرد سیر، قطر سیر و تعداد سیرچه معنیدار بودند. همچنین نتایج نشان داد رقم تأثیر معنیداری بر صفات ارتفاع بوته، عملکرد سیر، وزن سیر، تعداد سیرچه، قطر سیرچه و وزن سیرچه داشت. به طوری که مقایسه میانگین اثر کود نشان داد بیشترین ارتفاع بوته (16/50 سانتیمتر) و عملکرد سیر (7/8350 کیلوگرم در هکتار) مربوط به تیمار کود شیمیایی+ نیتروکسین و کمترین ارتفاع بوته (50/30 سانتی-متر) و عملکرد سیر (6636 کیلوگرم در هکتار) نیز مربوط به تیمار کود شیمیایی NPK بود. همچنین مقایسه میانگین اثر رقم نشان داد بیشترین ارتفاع بوته (52/43 سانتیمتر) و عملکرد سیر (3/8342 کیلوگرم در هکتار) برای رقم همدانی و کمترین ارتفاع بوته (90/39 سانتیمتر) و عملکرد سیر (4/6949 کیلوگرم در هکتار) برای رقم چینی حاصل شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
32 - دقایقی در دیوان حافظ
ناصر الدین شاه حسینیاین مقاله حاوی یادداشتهایی ارزنده است از شادوران استاد جلال الدین همایی که باریک بینی هایی را در برخی اشعار لسان الغیب خواجه حافظ شیرازی بیان می دارد. این یادداشتها که تاکنون در نشریه ای درج نشده است، به لطف و عنایت استاد دکتر شاه حسینی در اختیار پژوهش نامه فرهنگ و ادب چکیده کاملاین مقاله حاوی یادداشتهایی ارزنده است از شادوران استاد جلال الدین همایی که باریک بینی هایی را در برخی اشعار لسان الغیب خواجه حافظ شیرازی بیان می دارد. این یادداشتها که تاکنون در نشریه ای درج نشده است، به لطف و عنایت استاد دکتر شاه حسینی در اختیار پژوهش نامه فرهنگ و ادب قرار گرفته است. نکات مورد اشاره مرحوم همایی شامل دوازده مورد است که برخی را به اختصار و در حد اشاره و برخی را مشروح تر بیان داشته اند و می تواند در حل و فهم برخی ابهامات یا دقایق به سخن خواجه مدد رساند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
33 - دفاع از ابلیس نزد برخی از اکابر صوفیان
بهادر جاویدانهدیدگاه صوفیه نسبت به ابلیس، یکی از بحثانگیزترین و در عین حال جذابترین مقولاتی است که در امهات متون آنان انعکاس یافته است. از یک طرف با آرایی کاملاً متشرّعانه مواجهیم که در ردّ شیطان و لعن او از درگاه الاهی، بیهیچ شک و شبههای سخن راندهاند و از دیگر سو برخی از نام چکیده کاملدیدگاه صوفیه نسبت به ابلیس، یکی از بحثانگیزترین و در عین حال جذابترین مقولاتی است که در امهات متون آنان انعکاس یافته است. از یک طرف با آرایی کاملاً متشرّعانه مواجهیم که در ردّ شیطان و لعن او از درگاه الاهی، بیهیچ شک و شبههای سخن راندهاند و از دیگر سو برخی از نامداران عالم تصوّف در دفاع از ابلیس و یا حداقل اعتذار او از عدم سجود بر آدم(ع) ، با تأویلات خود نهایت سعیشان را بکار گرفتهاند و حتّی او را مظهر عشق و فتوت برشمردهاند. این مقاله به مطالعة نظرات مختلف بزرگان صوفیه در خصوص ابلیس ـ با تأکید بر مبانی فکری نامدارانی چون حلّاج، احمد غزالی، عین القضات همدانی، فریدالدّین عطار نیشابوری و مولانا جلالالدّین محمّد بلخی ـ میپردازد. پرونده مقاله