مفهوم‌شناسی واژة کفر در تصوف تا سدة پنجم هجری
محورهای موضوعی : عرفان اسلامی
سیدامیرمحمد طباطبائی‌واعظ
1
(کارشناس ارشد ادیان و عرفان تطبیقی،دانشگاه فردوسی،مشهد،ایران.)
سیده فاطمه زارع حسینی
2
(استادیارگروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکدة الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.نویسنده مسئول:
zareh-h@um.ac.ir)
کلید واژه: ایمان, حلاج, ابلیس, Hallaj, عین‌القضات همدانی, Ayn al-Quzat Hamadani, کفر, احمد غزالی, جنید, Iblis, Kufr, Iman, Muslim mystics, Junayd,
چکیده مقاله :
یکی از مباحث اساسی در تصوف و عرفان اسلامی، بویژه در حوزۀ عرفان نظری، مفهوم کفر، جایگاه آن در هستی و همچنین نقش آن دربارۀ دین و ایمان است. با جستجو در آثار و مکتوبات به جامانده از عرفای مسلمان می توان به دیدگاه های متنوعی در این خصوص دست یافت که اگرچه گاه در تضاد آشکاری باهم قراردارند؛ اما پس از بررسی و در کنار هم نهادن این نظرات می توان به وجود سیر تحولی تدریجی برای این مفهوم در تاریخ تصوف پی برد. مفهوم کفر از قرن دوم هجری هم زمان با ترویج سنت کتابت رسائل عرفانی نزد عرفا و درضمن نظرات گوناگون فقهی و حدیثی ایشان، با مضامینی نزدیک به تلقی متکلمان و فقهای مسلمان از آن مطرح شد و پس از گذشت حدود یک قرن معنای متفاوت و مجزایی یافت که در آثار نامدارانی چون جنید بغدادی و حلاج به وضوح قابل رؤیت است. کمی بعد این مفهوم در اندیشۀ عین القضات همدانی به نقطۀ متعالی خود در تصوف و عرفان اسلامی دست می یابد، مفهومی که نه تنها با مفهوم ایمان مانعه الجمع نیست، بلکه حتی در دست یافتن به حق و حقیقت نقشی اصلی ایفامی کند. در این جستار برآنیم از طریق بازخوانی و ارزیابی آراء صوفیانی که درباب کفر سخن گفته یا قلم زده اند، سرگذشت مفهوم کفر و تحولات معنایی آن در تصوف تا سدۀ پنجم هجری را پیگیری و بررسی نماییم.
One of the basic issues in Sufism and Islamic mysticism, especially in theoretical mysticism, is the concept of "kufr" and its status in the universe as well as its role in religion and faith. By studying written works of Muslim mystics, we can see various views in this regard. However, these views are sometimes in clear contradiction, but through studying and putting together these views, we can realize that this concept have had a gradual development in meaning throughout the history of Islamic Sufism. From the 2nd century A.H., when Sufis started to write their thoughts and teachings, this concept was used in meanings similar to the viewpoints of Muslim theologians ans jurists. Then, its meanings changed differently and separately in the writings of Junayd and Hallaj. For a while, this concept received a transcendental point in Sufism and Islamic mysticism and in the thought of Ayn al-Quzat Hamdani, where not only it does not essentially contradict with faith, but also plays a key role in achieving Right and Truth. In this essay, by studying and analyzing the opinions of the Sufis who have spoken or written about the Kufr, we will inquire the semantic evolution of the concept of kufr in Sufism until the 5th century A.H.
_||_
