رویکرد مقایسه‌ای؛ بررسی مفهوم ذکر از منظر ابوالحسن خرقانی و سید علی همدانی

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

منیره ملائی ¹ (دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.)
محمد علی میر ² (استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحدگرگان ، دانشگاه آزاد اسلامی،گرگان، ایران(استاد راهنما و نویسنده مسئول).)
ارسطو میرانی ³ (گروه الهیات و معارف اسلامی، گرایش ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان، گرگان، ایران.(استاد مشاور))

تاریخ دریافت : 1401/11/18 تاریخ پذیرش : 1401/11/18 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: ذکر, همدانی, خَفی, قُرب, خَرقانی,

چکیده مقاله :

عارفان یاد الهی را از منازل مهم سلوکِ عرفانی برای رسیدن به قرُب الهی می‌دانند. در این دیدگاه مفهوم ذکر عرفانی سید علی بن شهاب بن محمّد همدانی (714-786 ه.ق) از (عرفای اهل صحو و پیرو طریقت کبرویه) و شیخ ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان خرقانی (425-352 ه.ق) از (عرفای اهل قبض و پیرو بایزید بسطامی) مورد مطالعه تطبیقی قرار داده‌ شده‌است. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم ذکر، شباهت و تفاوت‌، تبیین و تأثیر اذکار از منظر دو عارف مذکور است. با توجه به این‌که خرقانی و همدانی توجه و ابتکارات خاص در زمینه ذکر داشته‌اند. لذا ضروری دانسته شد که نظرات آن‌ها در این زمینه بررسی شود. از مطالعه تطبیقی مفهوم ذکر از نظر عرفای مورد بحث دانسته می‌شود که اینان چگونه توانسته‌اند با نگاه عاشقانه‌ یا تلفیق علم و عمل همراه با معرفت به مفهوم ذکر معنا دهند؛ بر اساس یافته‌‌های پژوهش، مهمترین شباهت در مفهوم ذکر از نظر این دو عارف این است که ذکر را یاد الهی و فراموشی خود و محو در ذات الهی ‌دانسته‌اند. آن‌ها در اذکار خود به آیات و روایات اهمیت ‌داده‌اند. مهمترین تفاوت آن‌ها در نگرش امی خرقانی و عالمانه همدانی و نوع اداکردن ذکر(جهری یا خفی)، بالاترین ذکر و زمان ذکر بوده‌است. ‌به همین دلیل به بررسی نظرات آن‌ها با توجه به نوع شناخت معرفتی در سلوک و ذکر الهی آن‌هاپرداخته‌ شده‌است. این پژوهش، با روش تحلیلی، اسنادی- توصیفی، با تأکید بر چارچوب نظری آثار منثور خرقانی و همدانی به صورت کتاب‌خانه‌ای و دیجیتالی به تبیین وجوه افتراق و اشتراک مبانی و پیامدهای ذکر در سلوک آن‌ها پرداخته شده‌است.

چکیده انگلیسی:

Mystics consider divine memory to be one of the most important steps of mystical conduct to reach divine closeness. In this mystical view, we have studied Sayed Ali ibn Shahab ibn Muhammad Hamedani (714-786 AH), one of the mystics of Ahl al-Sahu and a follower of the Kabruyeh Tariqat (Doctrine), and Sheikh Abul Hassan Ali ibn Jafar ibn Salman Kharghani (352-425 AH), one of the mystics of Ahl al-Qabz and Bayazid Bastami's follower in a comparative study. The purpose of this research is to investigate the concept of Zikr (Remembrance), similarities and differences, explanation and effect of Zikrs from the perspective of the two mystics. Considering that Kharghani and Hamedani have had attention and special initiatives in the field of Zikr, it was considered necessary to examine their opinions in this field. From the comparative study of the concept of Zikr from the point of view of the discussed mystics, it is known that they were able to give meaning to the concept of Zikr with a romantic view and combine science and practice with knowledge. According to the findings of the research, the most important similarity in the concept of Zikr, from the point of view of these two mystics, is that they considered Zikr as divine remembrance and self-forgetfulness and fading into the essence of divinity. They gave importance to verses and traditions in their Zikr. The most important difference between them is the popular attitude of Kharghani and scholar attitude of Hamedani and the type of saying Zikr (public or secret), the highest Zikr and the time of Zikr. For this reason, their opinions have been examined according to the type of epistemological knowledge in their conduct and divine proximity. This research, with an analytical, documentary-descriptive method, with an emphasis on the theoretical framework of Kharghani and Hamedani's prose works, in library and digital form, has explained the differences and commonalities of the foundations and consequences of Zikr in their conduct.