خطبۀالبیان نام یکی از خطبه های منسوب به مولا علی (ع) است که درباره صحت انتساب آن به امام در طول تاریخ دیدگاه های مختلفی وجود داشته است . در این خطبه کلماتآغاز می شود و به شرح حال ایشان به اَنَا مسجعی بر زبان حضرت جاری شده که با ضمیرعنوان ولی و انسان کامل در حالت فنای چکیده کامل
خطبۀالبیان نام یکی از خطبه های منسوب به مولا علی (ع) است که درباره صحت انتساب آن به امام در طول تاریخ دیدگاه های مختلفی وجود داشته است . در این خطبه کلماتآغاز می شود و به شرح حال ایشان به اَنَا مسجعی بر زبان حضرت جاری شده که با ضمیرعنوان ولی و انسان کامل در حالت فنای فی الله اشاره دارد . از این رو، این خطبه بهشطحیات اهل تصوف شباهت دارد و همواره از یک سو مورد توجه صوفیان و فرقه هایشیعه و باطنیه، و از سوی دیگر، مورد مخالفت مخالفان تصوف بوده است ، که صحتانتساب آن را رد کرده اند. در این مقاله ابتدا کتاب شناسی خطبه با تقسیم بندی نوع شناسانۀآن معرفی می شود و سپس نسخه شناسی شروح آن از نظر می گذرد . پس از آن، تحلیلتاریخی و نسبت آن با شطحیان اهل تصوف مورد کنکاش قرار می گیرد . برای تحقق اینامر، معانی مختلف شطح از م نظر تصوف، و پیشینۀ شطح گویی در اسلام بررسی شده ودیدگاه روزبهان بقلی و برخی از شارحان این خطبه، نظیر میرشریف نقطوی، دهدارشیرازی،عبدالصمد همدانی، راز ذهبی، میرزای قمی و ... نیز آمده است . در پایان با استناد به نظراتافراد یاد شده خبطۀالبیان به مثابۀ شطح شمرده می شود
پرونده مقاله
عارف گرچه لحظات و آناتی از عمر خویش را در عالم برتر ملکوت به سرمی برد که صباح و مساء و مکان ندارد و تهی از هرگونه کثرت است، هنگام نقل تجربیات خود از وحدت، ناچار از توسل به ابزارهای عالم کثرت که مفهوم و منطوق است می گردد و برای توصیف خاطرات خود، هم از زبان حقیقی و هم از چکیده کامل
عارف گرچه لحظات و آناتی از عمر خویش را در عالم برتر ملکوت به سرمی برد که صباح و مساء و مکان ندارد و تهی از هرگونه کثرت است، هنگام نقل تجربیات خود از وحدت، ناچار از توسل به ابزارهای عالم کثرت که مفهوم و منطوق است می گردد و برای توصیف خاطرات خود، هم از زبان حقیقی و هم از زبان مجازی استعانت می جوید، با وصف این سخنان وی متناقض نما و نیازمند شرح و تأویل می گردد. بایزید بسطامی پس از شهود یگانگی نفس فردی خویش با نفس کلی یا نامتناهی از عروض احوال و تجارب گوناگونی گزارش کرده که زبان وصف او را هنری و جمال شناسانه و گزاره های عارفانه اش را از منظر برخی بی معنی و از منظر گروهی حقیقت ولی غیرقابل نفی و اثبات ساخته است. وی در توصیفات خود از عالم وحدت محض، از زبان حقیقی و مجازی و انواع صور خیال چون تشبیه، استعاره، نماد و... بهره می جوید و با ابزارهای بلاغی مخاطب مبتدی سلوک را با شهود حق، مرتبه اللهی انسان، لامکانی و لازمانی عالم ورای حد تقریر آشنا می سازد. سخنان شطح آمیز، گرچه برای ارزش استحسانی و زیبایی های شاعرانه از زبان وی سرریز نکرده اند، دارای تصاویر خیالی پنداری و پدیداری اند. این مقاله بر آن است تا ویژگی های ساختاری شاخص شطحیات وی را از نظر بلاغی و محتوایی بررسی نماید.
پرونده مقاله
یکی از جذّابترین آرایههای ادبی توجیه المحال است. این آرایة زیبای بدیعی، با سخنان عارفان بزرگی چون بایزید بسطامی و حسین بن منصور حلّاج پدید آمد و آنگاه در شعر سرایندگانی همچون سنایی غزنوی، عطّار نیشابوری و حافظ، جایگاهی استوار یافت. سپس دامنة آن به شعر سبک هندی اصفهانی چکیده کامل
یکی از جذّابترین آرایههای ادبی توجیه المحال است. این آرایة زیبای بدیعی، با سخنان عارفان بزرگی چون بایزید بسطامی و حسین بن منصور حلّاج پدید آمد و آنگاه در شعر سرایندگانی همچون سنایی غزنوی، عطّار نیشابوری و حافظ، جایگاهی استوار یافت. سپس دامنة آن به شعر سبک هندی اصفهانی نیز کشیده شد.
برای این آرایة ادبی شاخههایی مانند: شطح، خلاف آمد عادت، وفاق الضّدین و... میتوان نام برد که در دانش منطق از آن با نامهای قیاس خلف و متناقض نما یاد کرده اند. در کتابهای نقد ادبی و بدیع روزگار ما جای آن خالی مانده با آنکه ادبیات معاصر ما نیز نیمنگاهی بدان دارد.
در این گفتار به بررسی و واجست این آرایة دیرپای ادب فارسی خواهیم پرداخت.
پرونده مقاله
کی از وجوه تمایز صوفیه نسبت به سایر فرقه ها و نحله ها، موضوع شطح و طامات بوده که از قضا یکی از جنجالی ترین ویژگی های گفتاری این قشر بوده است. در این پژوهش به بررسی جریان تمایززدایی در عرفان با تأکید بر پدیده شطح و طامات از آغاز تا قرن نهم هجری پرداخته ایم. نتایج پژوهش چکیده کامل
کی از وجوه تمایز صوفیه نسبت به سایر فرقه ها و نحله ها، موضوع شطح و طامات بوده که از قضا یکی از جنجالی ترین ویژگی های گفتاری این قشر بوده است. در این پژوهش به بررسی جریان تمایززدایی در عرفان با تأکید بر پدیده شطح و طامات از آغاز تا قرن نهم هجری پرداخته ایم. نتایج پژوهش نشان می دهد که اگرچه عرفا در ابتدا برای متمایزساختن خود از سایر جریان های فکری، به برخی آداب و رسوم و رفتارهای خاص روی آورده اند، اما رفته رفته این تمایزیابی ها مورد انتقاد و مخالفت دو گروه قرارگرفته است؛ گروهی که به منظور تخطئه کلیّت عرفان، سنّت های ویژه عرفا را دستاویز هجمۀ خود قرارداده اند و گروه دیگری که از قشر عرفا، اقدام به مبارزه با این افراط و ردّ و انکار برخی ویژگی های رفتاری و گفتاری عرفا کرده اند. بنابراین موج تمایززدایی از عرفان که از ابتدای شکل گیری این جریان فکری به حیات خود ادامه داده بود، رفته رفته شدیدتر و همه گیرتر شد و از آنجا که خود عرفا نیز با اتّکا به نقد درون گفتمانی، به پایش و پالایش آداب و رسوم غیرعادی عرفان پرداختند، شطح و طامات نیز مورد هجمه قرارگرفت و بعدها صوفیه بنا به مصلحت خویش و به منظور پاسداری از اعتقادات و باروهای اصیل خویش، شطح و طامات را که زمانی وجه ممیّزۀ عرفان بود، به دلیل جنجال آفرینی و حاشیه سازی اش، از گفتار و سیرۀ خویش زدودند
پرونده مقاله
تاویلاتی که عرفا بر متون مقدس ارائه میدهند، معمولاً پارادوکسیکال و متناقضنما بوده و همواره مورد مخالفت عدهای قرار میگیرد. در این مقاله ماهیت متن مقدس و تاویل مورد بررسی قرار گرفته تا اینکه نشان دهد چرا این تاویلات معمولاً متناقضنما به نظر میرسند؟ تحقیقات نشان دا چکیده کامل
تاویلاتی که عرفا بر متون مقدس ارائه میدهند، معمولاً پارادوکسیکال و متناقضنما بوده و همواره مورد مخالفت عدهای قرار میگیرد. در این مقاله ماهیت متن مقدس و تاویل مورد بررسی قرار گرفته تا اینکه نشان دهد چرا این تاویلات معمولاً متناقضنما به نظر میرسند؟ تحقیقات نشان داد از آن حیث که متون مقدس دارای بطون و معانی چندلایهای هستند، عارف در فرایند تاویل، میکوشد تا از سطح معانی ظاهری بگذرد و به دریافت معانی باطنی برسد، که این معانی باطنی در اغلب مواقع با معانی ظاهری سازگار نیستند و بدین ترتیب با مذاق اهل ظاهر هم همخوانی ندارد. و به همین دلیل، این تاویلات را مغایر با مبانی دینی میدانند. در حالی که با توجه به سطح ادراک و معرفت و ظرفیت انسانها، دریافت و ادراک سطوح مختلف معانی کتب مقدس، جهت رهیافت هر کس به حقیقت، متناسب با شان خود، امری ضروری است.
پرونده مقاله
هنگام مطالعه متون عرفانی، در کنار ارتباط جذبی سالک با خدا که توأم با توکل، شیفتگی، تسلیم و در نهایت فناست، ارتباط دیگری نیز وجوددارد که در ظاهر گفتار و کردار، حریم مقدس و نامقدس را رعایت نمیکند. اجتماع این تلقی تابوشکنانه با آن رابطه انفعالی، هر خواننده ای را دچار تناق چکیده کامل
هنگام مطالعه متون عرفانی، در کنار ارتباط جذبی سالک با خدا که توأم با توکل، شیفتگی، تسلیم و در نهایت فناست، ارتباط دیگری نیز وجوددارد که در ظاهر گفتار و کردار، حریم مقدس و نامقدس را رعایت نمیکند. اجتماع این تلقی تابوشکنانه با آن رابطه انفعالی، هر خواننده ای را دچار تناقض می کند. جستار حاضر درصدد بررسی دلایل تابوستیزی در شطحیات عرفاست، این که چه دلایل فردی یا اجتماعی و یا حالات روحی می تواند باعث بروز شطحیات شود. تأمل در دلایل تابوستیزی نشان می دهد که گرچه گستاخی عرفا در مواردی اعتراض به تحریف ارزش هاست، در اغلب موارد محصول صمیمیت و شیفتگی انسان نسبت به خداوند است و هیچ منافاتی با سرسپردگی عارف ندارد.
پرونده مقاله
نوآوری خاص روزبهان در تصویرگری «شرح شطحیات» بر پایة ترکیبهای اضافی یا اضافههای تصویری است. در واقع همواره رابطة میان مضاف و مضافالیه، نوع ترکیب اضافی را مشخص میسازد و به همین دلیل است که این رابطه همیشه مفهوم واحد و یکسانی را القا نمیکند و دستورنویسان بسته به اینکه چکیده کامل
نوآوری خاص روزبهان در تصویرگری «شرح شطحیات» بر پایة ترکیبهای اضافی یا اضافههای تصویری است. در واقع همواره رابطة میان مضاف و مضافالیه، نوع ترکیب اضافی را مشخص میسازد و به همین دلیل است که این رابطه همیشه مفهوم واحد و یکسانی را القا نمیکند و دستورنویسان بسته به اینکه نسبت میان این دو، حقیقی باشد یا اعتباری، آنها را به دو دستة «اضافة حقیقی» و «اضافة مجازی» تقسیمکرده، سپس اضافة مجازی را نیز در دو قسم «اضافة تشبیهی» و «اضافة استعاری» طبقهبندی میکنند. روزبهان در شرح شطحیات، به منظور افزایش ظرفیتهای زبان و برای بیان تجربیات خود، ترکیبهای اضافی متنوع و متعددی را مورد استفاده قرار میدهد. به عبارت دیگر، علاوه بر استفاده از اضافة حقیقی که کاربرد آن در ادبیات امری بدیهی است، به صورت خاصی از اضافههای مجازی استفاده میکند. چرا که در این نوع ترکیبها، نسبت میان مضاف و مضافالیه در خارج محقق نیست. درحقیقت روزبهان با افزودن واژگان به یکدیگر، تصاویر بکر و عمیقی در قالب اضافه خلق میکند. هر چند برخی متخصصان حوزة ادبیات، اضافة «تشبیهی» یا «استعاری» را رایجترین اضافههای مجازی دانستهاند، لیکن مقالة حاضر به دیگر انواع اضافههای مجازی بهکار رفته در این اثر، نظیر اضافههای «تلمیحی»، «تکراری»، «پارادوکسی» و «خطابی» ــ که تاکنون ناشناخته مانده است ــ اشاره دارد. بدیهی است کارکرد این اضافهها، فراتر از آراستن متن، افزایش ظرفیتهای زبانی است که روزبهان از آن برای بیان تجربیات و ذهنیات عمیق و دیریابش بهره میگیرد.
پرونده مقاله
فراواقعگرایی یا سوررئالیسم دارای اصولی مشابه و مشترک با مبانی عرفان است که این اشتراک در اندیشههای برخی از عارفان ظهور چشمگیرتری یافته است و فخرالدین عراقی شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم ایرانی از آن جمله است که تاکنون از این دیدگاه به نظم و نثر او نگریسته نشده و در قالب ن چکیده کامل
فراواقعگرایی یا سوررئالیسم دارای اصولی مشابه و مشترک با مبانی عرفان است که این اشتراک در اندیشههای برخی از عارفان ظهور چشمگیرتری یافته است و فخرالدین عراقی شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم ایرانی از آن جمله است که تاکنون از این دیدگاه به نظم و نثر او نگریسته نشده و در قالب نقد ادبی جدید مورد مطالعه و مقایسه قرار نگرفته است. در این مقاله که از نوع کتابخانهای و به روش توصیفی- تحلیلی است، پس از خوانشی جدید از رابطة عرفان با سوررئالیسم موارد اشتراک آنها در آثار عراقی ترسیم و دنبال میشود. او پیرو مکتب جمال است که به زیبایی و عشق اصالت میدهد و عنصر خیال را مرز فراواقعیت و زیباییآفرین میداند، با گریز از عقل به کشف و شهود روی میآورد و از دنیای درون شبیه به ضمیر ناخودآگاه سخن میگوید و با شطح و الهام از دنیای خیال بهره میگیرد که در حقیقت تصویرهایی سوررئالیستی ارائه میدهد. در این پژوهش آموزههای عرفانی فخرالدین عراقی قابل مقایسه با این مکتب نشان داده میشود.
پرونده مقاله
عرفان برجسته ترین عنصر پدید آمده در فرهنگ ایرانی – اسلامی، و عرفان خویی از مهم ترین خصوصیات روح انسان ایرانی است. اگر عرفان به شیوه ی بازاندیشانه مطالعه شود، پیام و اندیشه های مفیدی برای انسان معاصر خواهد داشت. بازاندیشی، شیوه ی اندیشیدنی است که موضوع و مفهومی چکیده کامل
عرفان برجسته ترین عنصر پدید آمده در فرهنگ ایرانی – اسلامی، و عرفان خویی از مهم ترین خصوصیات روح انسان ایرانی است. اگر عرفان به شیوه ی بازاندیشانه مطالعه شود، پیام و اندیشه های مفیدی برای انسان معاصر خواهد داشت. بازاندیشی، شیوه ی اندیشیدنی است که موضوع و مفهومی که پیشتر در سنّتی دیگر به اندیشه درآمده، اکنون در فضای فرهنگ معاصر و در مقابل پرسش هایی متفاوت به اندیشه در می آید. نمایندگان پرشمار این سنت، هر یک برجستگی خاص خود را دارد، بنابراین از جهتی خاص می تواند مورد توجه و بازاندیشی قرار گیرد. روزبهان بقلی دست کم از دو حیث می تواند برای اندیشمندان معاصر درس آموز و محل تأمل باشد. یکی تفسیر عالم و آدم بر مبنای عشق و دیگری تعریف و تفسیری که از معنا و مصداق شطح به دست داده است. در میان متفکران معاصر، هانری کربن بیش از دیگران به این موضوع توجه کرده است. نگارنده در این مقاله می خواهد وجه دوم اهمیت روزبهان را بررسی کند.
پرونده مقاله
رمزهای هندسی تعبیری مدرن از مجموعه ای از شگردهای ادبی است که قدمای بلاغی ما تحت عنوان تمثیل و متأخران تحت عنوان رمز، سمبول و پارادوکس از آن نام می برند. در این رویکرد، زبان در معنای حقیقی خود بکار نمی رود و معنای مجازی و رمزی، مورد نظر شاعر و نویسنده است. بی تردید، یکی چکیده کامل
رمزهای هندسی تعبیری مدرن از مجموعه ای از شگردهای ادبی است که قدمای بلاغی ما تحت عنوان تمثیل و متأخران تحت عنوان رمز، سمبول و پارادوکس از آن نام می برند. در این رویکرد، زبان در معنای حقیقی خود بکار نمی رود و معنای مجازی و رمزی، مورد نظر شاعر و نویسنده است. بی تردید، یکی از گروه های فکری جهان اسلام صوفیه هستند که این نوع بیان و زبان را برای تبیین آموزه های عرفانی خود مورد استفاده قرارمی دهند؛ که در این میان عطار به عنوان برترین فردی که از رمزهای هندسی به شکلی هنری و ماندگار استفاده کرده است از برجستگی بیشتری برخوردار است. در مقاله ی پیش رو به شیوه ی تحلیلی - توصیفی شعر فخرالدّین عراقی از شاعران سده ی هفتم از این منظر مورد کاوش قرار گرفته است. نتیجه ی بدست آمده نشان می دهد که عراقی از زبان صوفیانه در قالب هندسه ی زبانی استفاده کرده و حقایقی عرفانی نظیر زبان دل، زبان اشارت، زبان تمثیلی- عرفانی، زبان شطح و طامات، زبان حقیقت، عشق و وحدت وجود بسیار سود جسته است و توانسته است به خوبی خبر کلان آموزه های عرفانی خود را به مخاطب منتقل نماید. از میان زبانها، زبان حقیقت و رمز، بیشترین بسامد را در شعر عراقی دارد.
پرونده مقاله
عینالقضات همدانی مهّمترین شخصیت معناگرای سدۀ ششم است که سبکی خاص و تازه در ادبیات عرفانی ارائه داده است. او در زمینهی موضوع لفظ و معنا و تفاوتهای بنیادین آن دو به شیوهی عملی و با به دست دادن نمونههای تأویلی کوشیده است که نشان دهد چرا سبک زبانی او در ادبیات صوفیانه چکیده کامل
عینالقضات همدانی مهّمترین شخصیت معناگرای سدۀ ششم است که سبکی خاص و تازه در ادبیات عرفانی ارائه داده است. او در زمینهی موضوع لفظ و معنا و تفاوتهای بنیادین آن دو به شیوهی عملی و با به دست دادن نمونههای تأویلی کوشیده است که نشان دهد چرا سبک زبانی او در ادبیات صوفیانه متفاوت است. او در عین این که هیچ گاه شطح پردازی را فراموش نمیکند، ترکیبی از نثر و شعر ارائه میدهد که انسجام و نظم صفت اصلی آن است. در نثر سیال عینالقضات هم سخنان پیران صوفیه حضور دارد و هم آیههای قرآنی در بافت کلام خوش نشسته است. عینالقضات نویسندهای است که در حین نوشتن، کلام خود را از عاطفه، تحرک و شور و شوق سرشار میکند. خلاقیت و فردگرا بودن این صوفی دلیر، به هنجارگریزیهای معنایی و ساختارشکنیهای عرفانی و دینی انجامیده است. تمام آثار عینالقضات نمایش دیگرگونهایست از تمام موضوعاتی که در سنّت ادبیات صوفیانه به تعبیری خاص مشهور گشته بود. در این کار قاضی تمام بدیهیات عرفانی را دوباره زیر و رو میکند و به طریق خاص خود از آنها، گزارههایی به دست میدهد که عادتستیزی و عرفگریزی و نقد و هشدار نسبت به زمانه مشخصۀ بنیادین آنهاست.
پرونده مقاله
خطبة البیان نام یکی از خطبههای منسوب به مولا علی(ع) است که در خصوص صحت انتساب آن به ایشان، دیدگاههای مختلفی در طول تاریخ مطرح شده است. در این خطبه، کلمات مسجعی بر زبان حضرت جاری شده است که با ضمیر انا آغاز شده و به شرح حال ایشان در مقام ولی و انسان کامل در حالت فنای ف چکیده کامل
خطبة البیان نام یکی از خطبههای منسوب به مولا علی(ع) است که در خصوص صحت انتساب آن به ایشان، دیدگاههای مختلفی در طول تاریخ مطرح شده است. در این خطبه، کلمات مسجعی بر زبان حضرت جاری شده است که با ضمیر انا آغاز شده و به شرح حال ایشان در مقام ولی و انسان کامل در حالت فنای فیالله اشاره دارد. بدین سبب به شطحیات اهل تصوف و اقوال اهل غلو شباهت داشته و همواره مورد توجه صوفیان و فرقههای شیعه و باطنیه بوده است. از این خطبه و شروح آن، نسخههای خطی بسیاری در کتابخانههای ایران و کشورهای دیگر وجود دارد. یکی از این شروح متعلق به شخصی به نام میر شریف از سدۀ دهم هجری است که تاکنون ناشناخته بوده است. از این شرح، نسخههای متعددی با تفاوتهایی چند در دست است. نسخهای که نام میر شریف را در مقدمه و انتهای خود دارد، به شمارۀ 1015 در کتابخانۀ دانشگاه تهران موجود است. در این مقاله، ابتدا میر شریف و رسالۀ شرح خطبة البیان وی معرفی شده و پس از گزارش نسخههای مختلف برجایمانده از این اثر، تصحیح نسخۀ خطی شمارۀ 1015 این رساله همراه با مآخذ آیات و روایات و اشعار و تفاوتهای نسخهبدل از نظر میگذرد.
پرونده مقاله
حسنات العارفین یکی از آثار برجستۀ شاهزاده محمد داراشکوه در بیان شطحیات 107 تن از صوفیان مسلمان است که نخستین بار، سید مخدوم رهین آن را در سال 1352 تصحیح و منتشر کرد. با وجود تلاش مصحح، در این چاپ، ایرادات اساسی دیده میشود که ضرورت تصحیح مجدد آن را یادآور میشود. این نو چکیده کامل
حسنات العارفین یکی از آثار برجستۀ شاهزاده محمد داراشکوه در بیان شطحیات 107 تن از صوفیان مسلمان است که نخستین بار، سید مخدوم رهین آن را در سال 1352 تصحیح و منتشر کرد. با وجود تلاش مصحح، در این چاپ، ایرادات اساسی دیده میشود که ضرورت تصحیح مجدد آن را یادآور میشود. این نوشتار بر آن است که با بررسی و مقایسۀ نسخۀ چاپی حسنات العارفین با پنج نسخۀ خطی دیگر، به بیان کاستیها و ایرادهای نسخۀ منتشرشده بپردازد و دلایل ضرورت تصحیح دوبارۀ آن را بیان کند. سید مخدوم رهین چهل سال پیش این نسخه را بر اساس چهار نسخۀ خطی تصحیح کرده است که هویت سه مورد از آن نسخ مشخص نیست. نگارندگان پس از دستیابی به چهار نسخۀ جدید و قیاس با تصحیح رهین، بر آن هستند که با بهرهگیری از این منابع، اشتباهاتی نظیر عدم استفاده از روش تصحیح مشخص و علمی، معرفی نکردن نسخههای مورد استفاده، حذف و اضافات بیجا، ایرادات نگارشی و عدم نگارش تعلیقات و شرح بر متن را مرتفَع نموده و به متنی منقح و سالم دست یابند.
پرونده مقاله
مطلوب هر آن چیزی است که آدمی خواهان و طالب آن است. شناخت مطلوبهای بشری به فرد کمک میکند تا به جای نزاع بر سر مطلوبهای اجتماعی، فردی و جمعی به دنبال کسب مطلوبهای اخلاقی و روانشناختی باشد تا زندگی معناداری داشته و به مطلوبهای ذاتی خود از جمله آرامش برسد. این مقاله چکیده کامل
مطلوب هر آن چیزی است که آدمی خواهان و طالب آن است. شناخت مطلوبهای بشری به فرد کمک میکند تا به جای نزاع بر سر مطلوبهای اجتماعی، فردی و جمعی به دنبال کسب مطلوبهای اخلاقی و روانشناختی باشد تا زندگی معناداری داشته و به مطلوبهای ذاتی خود از جمله آرامش برسد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مهمترین مطلوبهای بشری از دیدگاه روزبهان بقلی با توجه به انتزاعی و انضمامی بودن گزارهها پرداخته است. انتزاع و انضمام گزارهها که همان درجۀ کلّیّت و جزئیّت آنهاست در گفتمان ادبی عرفانی حائز اهمیت است؛ خصوصاً از این نظر که آیا عرفا با کلیگوییهای خود پیروانشان را بلاتکلیف ساختهاند یا با انضمامی کردن مطالب بر میزان قطعیت کلام خود افزوده و آنها را در مسیری مشخص رهنمون کردهاند. روزبهان در عبهرالعاشقین با زبانی استعاری تجربیاتش را تصویرگری کرده و در شرح شطحیات، متنی واقعگرایانه برای تفسیر متونی فراواقعگرایانه ارائه داده و هر دو متن را با انواع روشهای توصیفی، انضمامی ساخته است. وی مجموع مطلوبهای اجتماعی فردی و جمعی را مطلوبهای بالغیری میداند که باید در خدمت کمالجویی و کسب مطلوبهای اخلاقی مانند عشقورزی قرار گیرند تا انسان را به مطلوبهای ذاتی و روانشناختی مانند آرامش و معنایافتگی رهنمون سازند.
پرونده مقاله
کتابهای نثر صوفیه دارای دو نوع زبان است: کتابهایی با نثر مغلوب و بیانکنندة حالات عارف در عالم وجد و کتابهایی با نثر متمکن که به بیان و تعلیم اصول تصوف میپردازند. هدف این پژوهش آن است تا با اتکا به نظریة یاکوبسن مبنی بر قطب مجازی و استعاری زبان، شطحیات روزبهان را چکیده کامل
کتابهای نثر صوفیه دارای دو نوع زبان است: کتابهایی با نثر مغلوب و بیانکنندة حالات عارف در عالم وجد و کتابهایی با نثر متمکن که به بیان و تعلیم اصول تصوف میپردازند. هدف این پژوهش آن است تا با اتکا به نظریة یاکوبسن مبنی بر قطب مجازی و استعاری زبان، شطحیات روزبهان را به شیوة تحلیلی ـ توصیفی بررسی کند. یاکوبسن با پذیرفتن گفتة سوسور مبنی بر دو اصل محور جانشینی و همنشینی، میگوید که مجاز مرسل از خلال رابطة همنشینی و استعاره از رابطة مشابهت و جانشینی به دست میآید؛ یاکوبسن نثر را دارای طبیعتی مجازی و شعر را دارای طبیعتی استعاری میداند. سوال اصلی پژوهش این است که روزبهان در شرح شطحیات، از کدامیک از این دو قطب بیشتر بهره جسته است؟ با این بررسی درمییابیم که روزبهان از هر دو سویة قطب مجازی و استعاری زبان بهره برده است، آنجا که به وصف خداوند و خلفای راشدین پرداخته کلام او طبیعتی مجازی دارد و جاییکه به شرح شطحیات عرفا پرداخته کلام او بیشتر از قطب استعاری بهره بردهاست.
پرونده مقاله
در فرهنگ اسلامی، تصورات گوناگونی از زمان انعکاس یافته است. متکلمان آن را امری موهوم و فیلسوفان آن را مقدار حرکت فلک اطلس میدانند. اما از منظر صوفیان، زمان با جان، که اصل وجود آدمی است، در ارتباط است. جانی که نزد دلبر حاضر است، چیزی جز لالهزار و گلشن نمیتواند باشد و ب چکیده کامل
در فرهنگ اسلامی، تصورات گوناگونی از زمان انعکاس یافته است. متکلمان آن را امری موهوم و فیلسوفان آن را مقدار حرکت فلک اطلس میدانند. اما از منظر صوفیان، زمان با جان، که اصل وجود آدمی است، در ارتباط است. جانی که نزد دلبر حاضر است، چیزی جز لالهزار و گلشن نمیتواند باشد و بنابراین، پیری و پژمردگی را در او راهی نیست. از اینرو، زمان عرفانی ارتباطی با گذشته و آینده ندارد؛ زیرا صوفی با خداوند است و در آنجا ماضی و مستقبل نیست. تمام کوشش یک صوفی آن است که خداگونه شود و از قید زمان، آزاد یا به تعبیری دیگر نیست گردد. این امر جز با عشق حاصل نمیشود. سالکی که اسیر عشق نشود، بندة جسم و زمان خواهد ماند. تنها عشق است که آزادی را از این نوع بندگی به ارمغان میآورد. عشق چون شمشیری است که سر جسم و زمان را از جان سالک جدا میکند.
پرونده مقاله
شطحیات محصول نگاه تازة گویندة آن به خدا، انسان و شریعت و بازگویی تجربههای خاص روحی اوست و از آنجا که افق جدیدی در برابر خواننده متجلی میسازد، با بیان پارادوکسی همراه است و اعجاب و شگفتی را در خواننده بر میانگیزد و او را با معنایی خلاف انتظار روبهرو میسازد. از سوی د چکیده کامل
شطحیات محصول نگاه تازة گویندة آن به خدا، انسان و شریعت و بازگویی تجربههای خاص روحی اوست و از آنجا که افق جدیدی در برابر خواننده متجلی میسازد، با بیان پارادوکسی همراه است و اعجاب و شگفتی را در خواننده بر میانگیزد و او را با معنایی خلاف انتظار روبهرو میسازد. از سوی دیگر، چون این معنی در یک ساختار منظم زبانی عرضه میشود، زبان شطح ارزش والایی مییابد. این پژوهش برآن است به بررسی شطحیات عینالقضات به عنوان یکی از مصادیق سطح تناقضی زبان عرفانی او بپردازد، که در آن امری متناقض با ظاهر شرع بیان میشود. توحید ابلیس، رؤیت خداوند، کفر و ایمان، فنا و بقا و... از جمله شطحیاتی هستند که قاضی پرشور همدان به سبب بیان آنها جان باخت.
پرونده مقاله
چکیدهدر این تحقیق به دنبال این هستیم که علل متناقض نمایی کلام عارفان را واکاوی کرده و با بررسی زبان عارف به علل بروز شطح پی ببریم. درخصوص رابطۀ شطح با مسألۀ زبان آرای متعدّدی ذکر شده است. برخی معتقدند که در عالم واقع هیچ تناقضی وجود ندارد بلکه تنها در مقام گفتار تناقض ن چکیده کامل
چکیدهدر این تحقیق به دنبال این هستیم که علل متناقض نمایی کلام عارفان را واکاوی کرده و با بررسی زبان عارف به علل بروز شطح پی ببریم. درخصوص رابطۀ شطح با مسألۀ زبان آرای متعدّدی ذکر شده است. برخی معتقدند که در عالم واقع هیچ تناقضی وجود ندارد بلکه تنها در مقام گفتار تناقض نمایی بروز میکند. پس ذاتاً هیچ تناقضی در مقام عالم واقع وجود ندارد. برخی بر این نظر بوده اند که عرفا جهت پنهان ماندن حقایق از نااهلان چنین ادبیّات رمز آلودی را پیش گرفته اند. برخی هم این تناقض گویی را ناشی از شخصی بودن تجربیّات عرفانی دانسته اند. آرای دیگری نیز در این خصوص ذکر شده است. علیرغم این که هر کدام از این باورها ممکن است مصداق هایی داشته باشد آنچه که بیشتر جلب توجّه کرد این است که صوفیّه، جهت ابراز معانی پرسوز لاهوتی خویش، هیچ ابزاری جز ابزار الفاظ متداول نداشتند و شطح عمدتاً هنگامی به وجود آمده است که الفاظ متداول را جهت بیان معانی متعالی و متافیزیکی به کار برده اند. آنگاه که مفاهیم حوزه های ازلیّت و ابدیّت را در چهار چوب حیات مادّی و شرایط معمول و مرسوم جامعه ابراز می کردند، متناقض نمایی بروز می کرده است.
پرونده مقاله
انسان، علت غایی عالم آفرینش است. هر چند به صورت ظاهر در مرحله آخر آفرینش قرار گرفته است ولی به حسب معنی، نخستین خلقت است، زیرا مقصود از آفرینش، ظهور صفات و افعال الهی است و انسان مظهر این ظهور است. به اعتقاد مولانا، اگرچه در ظاهر میوه از درخت پدید میآید، امّا مقصود اصل چکیده کامل
انسان، علت غایی عالم آفرینش است. هر چند به صورت ظاهر در مرحله آخر آفرینش قرار گرفته است ولی به حسب معنی، نخستین خلقت است، زیرا مقصود از آفرینش، ظهور صفات و افعال الهی است و انسان مظهر این ظهور است. به اعتقاد مولانا، اگرچه در ظاهر میوه از درخت پدید میآید، امّا مقصود اصلی از درخت، میوه است. نیز در مورد انسان اوست که علّت نهایی و ثمره آفرینش است. این انسان که علّت غایی آفرینش است، محلّ تجلّی صفات و اسما و افعال حقیقت مطلق است، امّا دریغا که در تکاپوی زندگی مادی از لطیفترین حقیقت روحانی خویش غافل گشته و مرآت ضمیرش که تماشاگه جلوههای سرمدی بود، از غبار تعیّنات مادی، پوشیده گشته است: عشق خواهد کین سخن بیرون بود آینت دانی چرا غمّار نیست آینه غمّاز نبود چون بود زآنکه زنگار از رخش ممتاز نیست زدودن این غبار، نتیجه شور و شوقی است که آدمی در رهایی از خود و نیل به عالم ملکوت دارد. با این شوق رهایی چنان در عرصه کشاکش تعینات نفس و جان، همسو با جان به مقابله با نفس برمیخیزد که به مرحله فنا و بیخودی دست مییابد تا اینکه قبل از آنکه بمیرد و قالب تن را رها کند، وجود را با هر چه در آن است از جسم و جان به پرواز در میآورد و مصداق این حدیث میگردد: موتوا قبل ان تموتوا مولانا نیز با طرح داستانهایی چون بازرگان و طوطی و ... نشان میدهد که غایت سلوک عارف همین مرگ ارادی است. این همان فنای در وجود معشوق است که اتّصال را برای او ممکن میسازد. در این مقام است که سالک به شهود میرسد و آنچه میبیند و میشنود و انجام میدهد در حقیقت به حق است نه به خود. به نوعی استغراق میرسد که ناشی از حیرت عارف از مشاهده جلال حق است. رو که بییسمع و بییبصر توی سر توی چه جای صاحب سر توی در این مقام اگر عارف بخواهد غوغای درونش را بازگو کند از آنجایی که درک این عالم بیمتنها ورای حدّ آدم خاکی است و فقط عارف کامل آن را درک مینماید، سخنان او صورت شطحیات بخود میگیرد وگرنه از دید مولانا، نغمهای که در درون انسان کامل است، انعکاس نغمه حق است و سخن حلّاج در حقیقت آوای مرتعش تارهای وجودش بود، وجودی که بیخودی را تجربه میکرد، او نبود، حق بود. برمن از هستی من جز نام نیست در وجودم جز توای خوش کام نیست به اعتقاد مولانا آنچه در این کمال، عارف بدان میرسد، استغراق در ذات حق است نه حلول زیرا در این مرتبه عارف به حق میپیوندد، جز به کل میرسد نه آنکه کل گردد یا حق گردد.
پرونده مقاله
سکوی نشر دانش
سند یا سکوی نشر دانش ،سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد