«اضافه‌های تصویری» و کارکرد آن‌هادر شرح شطحیات روزبهان بقلی

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

منوچهر اکبری ¹ (نویسنده)
مریم علی نژاد ² (نویسنده)

تاریخ دریافت : 1393/04/30 تاریخ پذیرش : 1383/06/02 تاریخ انتشار : 1393/04/01

کلید واژه: ‌اضافة ‌تصویری, ‌ اضافه ‌مجازی, ترکیب ‌اضافه, تصویرگری, روزبهان, شرح‌ شطحیات,

چکیده مقاله :

نوآوری خاص روزبهان در تصویرگری «شرح شطحیات» بر پایة ترکیب‌های اضافی یا اضافه‌های تصویری است. در واقع همواره رابطة میان مضاف و مضاف‌الیه، نوع ترکیب اضافی را مشخص می‌سازد و به همین دلیل است که این رابطه همیشه مفهوم واحد و یکسانی را القا نمی‌کند و دستورنویسان بسته به اینکه نسبت میان این دو، حقیقی باشد یا اعتباری، آنها را به دو دستة «اضافة ‌حقیقی» و «اضافة ‌مجازی» تقسیم‌کرده، سپس اضافة ‌مجازی را نیز در دو قسم «اضافة ‌تشبیهی» و «اضافة ‌استعاری» طبقه‌بندی می‌کنند. روزبهان در شرح شطحیات، به منظور افزایش ظرفیت‌های‌ زبان و برای بیان تجربیات خود، ترکیب‌های اضافی متنوع و متعددی را مورد استفاده قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، علاوه بر استفاده از اضافة حقیقی که کاربرد آن در ادبیات امری بدیهی است، به صورت خاصی از اضافه‌های مجازی استفاده می‌کند. چرا‌ که در این‌ نوع ترکیب‌ها، نسبت میان مضاف ‌و ‌مضاف‌الیه در خارج محقق نیست. درحقیقت روزبهان با افزودن واژگان به یک‌دیگر،‌ تصاویر بکر و عمیقی در قالب اضافه خلق‌ می‌کند. هر چند برخی متخصصان حوزة ادبیات، اضافة «تشبیهی» یا «استعاری» را رایج‌ترین اضافه‌های مجازی دانسته‌اند، لیکن مقالة حاضر به دیگر انواع اضافه‌های مجازی به‌کار رفته در این اثر، نظیر اضافه‌های «تلمیحی»، «تکراری»، «پارادوکسی» و «خطابی» ــ که تاکنون ناشناخته مانده‌ است ــ اشاره دارد. ‌بدیهی ‌است کارکرد این اضافه‌ها، ‌فراتر از آراستن متن،‌ افزایش ظرفیت‌های ‌زبانی است که روزبهان از آن برای بیان تجربیات و ذهنیات عمیق و دیریابش بهره‌ می‌گیرد.

منابع و مأخذ:

منابع ‌و ‌مآخذ

1 ــ ارنست، کارل. روزبهان بقلی. ترجمة ‌مجدالدین ‌کیوانی. تهران: نشر مرکز،1377.

2 ــ بقلی شیرازی، روزبهان. شرح شطحیات. تصحیح‌ هانری‌کربن. تهران: کتابخانة طهوری،1360.

3 ــ ــــــــــــ ، ــــــ . عبهرالعاشقین. تصحیح‌ هانری‌کربن و محمد‌ معین. تهران: منوچهری، 1366.

4 ــ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: انتشارات فردوس،1372.

5 ــ فتوحی، محمود. بلاغت ‌تصویر. تهران: سخن، 1386.

6 ــ فتوحی، محمود؛ علی‌نژاد، مریم، «بررسی ‌رابطة ‌تجربة ‌عرفانی ‌و‌ زبان‌ تصویری ‌در عبهرالعاشقین»، مجلة ‌ادب‌پژوهی، شمارة دهم، زمستان 1388، صص7-25.

7 ــ معین، محمد. اضافه. تهران: امیرکبیر،1370.

8 ــ مقربی، مصطفی. ترکیب‌ در ‌زبان ‌فارسی. تهران: انتشارات‌ توس،1372.

9 ــ همایی، جلال‌الدین. فنون‌ صناعت ‌و‌ بلاغت. تهران: توس،1363.