مهم‌ترین عرصه‌ی مشارکتِ سیاسی زنان ایران پس از وقوع انقلاب اسلامی، قوه‌ قانونگذاری به ویژه در مجلس پنجم بوده است؛ دوره‌ی پنجم مجلس شورای اسلامی شاهد حضور بیش‌ترین تعداد زنان در مقام نمایندگی مجلس بود. در این دوره زنان نماینده موفق به تصویب قوانین مهمی در جهت بهبود وضعیت زنان در جامعه‌ی ایران شدند. پرسش اصلی در این مقاله این است که چه عواملی باعث موفقیت نمایندگان زن در تصویب قوانین مربوط به زنان در مجلس پنجم شدند؟ این پژوهش با مراجعه به مشروح مذاکرات مجلس پنجم، کتابخانه‌ی مجلس و نشریّات صورت گرفته و مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش، ضمن بیان پیشینه‌ی مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، با بررسی مصوّبات مجلس پنجم شورای اسلامی در خصوص زنان، به تبیین نقش و عملکرد نمایندگان زن پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش نشانگرِ آن هستند که افزایش سطح مشارکت سیاسی زنان در جامعه‌ی ایران و در پی آن، افزایش تعداد نمایندگان، تحصیلات بالاترِ نمایندگان زن نسبت به دوره‌های پیشین، روی کار آمدن دولتِ هم‌سو با رویکرد توجه به حقوق زنان، تغییرات فرهنگی-اجتماعی در جامعه و تأثیر رسانه‌ها در افزایش آگاهی زنان، از عوامل موثر در موفقیت نمایندگان زن در مجلس پنجم به شمار می‌آیند. ضمناً با در نظر گرفتن نقش عامل "هویّت"در فرایند تصویب قوانین مربوط به مطالبات زنان، گفتمان‌های هویّتیِ موجود در حوزه‌های سیاسی-اجتماعی و جایگاه زنان در انقلاب اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی از عوامل تعیین ‌کننده در تصویب قوانین به شمار می‌روند. تفاصيل المقالة

با شکل‌گیری انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی و ایجاد نظامی قانونمند، قدرت سیاسی خودکامه به قدرتی مقید به قانون تبدیل شد؛ یکی از ابزارهای لازم که در ساختارجدید سیاسی احساس نیاز می‌شد، حزب بود؛ اما به دلایلی این انقلاب نتوانست به آرمان‌های خود دست یابد. همین مسئله سبب شد اصلاح‌طلبان و به‌ویژه روشنفکران حزب تجدد به فکر تأسیس حکومتی مقتدر بیافتندتابتوانند اندیشه‌ها و آرمان‌های اصلاح‌طلبانه خود را در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عملی سازند. مسئله اساسی مقاله حاضراین است که چرا حزبی که با کمک رضاشاه اکثریت کرسی‌های مجلس پنجم شورای ملی را به دست آورده بود، نتوانست برنامه‌های خود را پیاده کند و سرانجام به‌صورت حزبی ناکارآمد جلوه‌گر شد؟ فرضیه تحقیق این است که به نظر می‌رسد که بانیان و اعضاء حزب تجدد از گروه های حاکم و طبقه آریستوکرات جامعه بوده‌اند و به همین خاطر سران این حزب نتوانستند از حلقه اولیه خود خارج شوند و با توده مردم ارتباط برقرار کنند. روش تحقیق در این مقاله تاریخی (استقرائی) است و شیوه گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای بوده است که به‌صورت مطالعه تطبیقی به توصیف و تحلیل داده‌ها منجر شده است. یافته اساسی تحقیق حاضر این است که عوامل ناکارآمدی و عدم تداوم حزب تجدد به دو دسته عوامل درونی و بیرونی بستگی داشته که از آن جمله می‌توان به نامشخص بودن استراتژی و مرام‌نامه حزب، نخبه‌گرایی حزبی، بی طبقه بودن حزب، فقدان استراتژی آموزش و تربیت نیروی سیاسی، دولت ساخت بودن حزب نه دولت ساز بودن آن، سیاست تمرکزگرایی حزب و تمامیت‌خواهی رضاشاه اشاره کرد. تفاصيل المقالة

پیروزی علمای اصولی بر اخباری‌ها از مهمترین تحولات درونی تشیع در عهد قاجاریه بود که همواره با پیامدهای سیاسی و فکری همراه بود. موج سوم جنبش اخباری‌گری توسط میرزا محمد اخباری آخرین نماینده مهم جریان اخباری‌گری در دوره قاجاریه آغاز شد. پس از این دوره اخباری‌ها برای همیشه از اصولیها شکست قطعی یافتند. از آن زمان به بعد اصولیان رهبری دینی و سیاسی جامعه شیعه را به دست گرفتند. بنابراین مسأله اصلی این تحقیق، نظر به جایگاه میرزا محمد اخباری در این مرحله از جنبش اخباری‌گری، نقش ایشان در فراز و فرود مکتب اخباری در دوره فتحعلی شاه قاجار می‌باشد.چارچوب نظری این تحقیق مبتنی بر این دیدگاه است که قرائت از دین و منـابع دینـی در دورههای مختلف شکل گرفته و این امر موجب پیدایش گرایش‌های مـذهبی مختلفـی در درون جامعـه شیعی شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که میرزامحمد اخباری در دربار فتحعلی شاه قاجار مقرب شد و با تکیه بر قدرت شاه و سوار شدن بر موج احساسات او به ترویج اخبارگری پرداخت . از دیگر سو می دانیم که میرزا محمد، افزون بر اعتقادات تند اخباری و ضد اصولی خود، گرایش به نوعی عقاید مرتبط با علوم غریبه داشت و شاید این امور و پیامدهای فکری و مذهبی آن هم در تصمیم اصولیان در مقابله با او مؤثر بوده است؛ واژگان کلیدی: میرزا محمد اخباری ، اخباری‌گری، علمای اصولی، علمای اخباری، فتحعلی شاه قاجار تفاصيل المقالة

پژوهش حاضر درصدد بررسی دلایل ناکارامدی بازار و اصناف در تحولات دوران پهلوی اول (1320) است. از‌این منظر پس از بسط فضای مفهومی‌موضوع، به بررسی نقش و کارکرد اصناف خواهد پرداخت. مطابق با مستندات موضوعی ارائه شده در‌این پژوهش، روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات در‌این پژوهش، کتابخانه‌ای می‌باشد یافته های تحقیق حکایت از آن دارند که بازاریان و اصناف در اثر نفوذ خارجی، گسترش و چاپ روزنامه نقش و کارکرد آنها از حوزه صرف اقتصادی و تجاری خارج شده و جنبه سیاسی و اجتماعی به خود گرفته است که این موضوع ساختار و ماهیت اصناف و بازاریان را دچار دگرگونی اساسی نموده و از حالت طبقه در خود خارج کرده و به طبقه ی برای خود تبدیل نمود است این موضوع سبب تاثیر گذاری بازاریان و اصناف بر تحولاتی از جمله شکل گیری نهضت تنباکو،مجلس وکلای تجار، انقلاب مشروطیت، مجلس ملی و شکل گیری بانک ملی شده به گونه ای که بازاریان دارای تاثیر گذاری مثبتی بر روند حوادث و تحولات تا این بازه زمانی بوده اند اما بعد از مشروطیت تا 1320 به علت فقدان اتحاد درون گروهی ، ضعف آگاهی صنفی و طبقاتی و روی کار آمدن رضا شاه و تشکیل دولت و عدم تعادل طبقاتی و گرایش به زمین داری، بازاریان و اصناف دچار ناکارامد ی شده و نتوانستند بر تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تاثیرات مثبتی بگذارند. تفاصيل المقالة

برخی برآن‌اند که چون پیامبر(ص) در مدینه مستقر شد و حامیانی در کنار خود یافت، فرصت را مناسب دید که از مکیان انتقام بگیرد و بدین ترتیب حمله به کاروان‌های تجاری قریش آغاز شد. این نوشتار با محور قرار دادن دو مولفه یعنی انتقام ورزی در سیره نبوی و بررسی شاخصه‎هایی در بافت و سنن جامعه عرب به تحلیل انتقادی این هدف می‌پردازد. مبادرت به جنگ برای انتقام نیازمند بسترها و تدارکات اولیه است حال آنکه شرایط دشوار مسلمانان در ماه‌های اولیه بعد از هجرت، خود نیازمند تمهیداتی برای رسیدن به حداقل‌های یک جامعۀ پایدار بود، نه چنان که بتوانند راهی میدان رزم شوند. علاوه بر این سیره نبوی گویای چشم‌پوشی از انتقام در هنگام قدرت است. حمله به کاروان ها براساس مولفه دوم نیز با چالش‌ مواجه است. عرب برای تعاملات تجاری خود دارای قوانینی مانند پیمان‌های ایلاف بود که سبب رونق تجارت و امنیت بخشی می‌شد. پیامبر(ص) به عنوان یک مصلح اجتماعی نه تنها چنین قوانین مدنی و مطلوبی را زایل نکرد بلکه با تکیه بر بنیان‌های نیک اجتماعی به تغیر و ترمیم پرداخت. این تحقیق نشان می‌دهد که هدف بیان شده شاکله استواری ندارد و با زیرساخت ها، داده‌ها و تحلیل‌های تاریخی ناسازگار است. تفاصيل المقالة

در استانه انقلاب اسلامی گفتمان جدیدی در ایران در مورد زنان مطرح شد که میتوان آن را گفتمان انقلاب اسلامی نامید این گفتمان با نقد گفتمان های موجود در مورد زنان یعنی گفتمان سنتی و شبه مدرن رویکرد جدیدی را در نوع نگاه به زن در ایران مطرح ساخت . گفتمان انقلاب اسلامی به عنوان گفتمان مسلط بعد از انقلاب در موضع قدرت قرار گرفت و به باز سازی جایگاه زنان پرداخت در این مقاله تلاش شده تا با روشی توصیفی – تحلیلی ضمن تبیین گفتمان های مذکور ،رویکرد دولت سازندگی و اصلاحات را مورد بررسی قرارداده و به صورت خاص به این پرسش پاسخ داده شود که جمهوری اسلامی ایران تا چه اندازه به حقوق اجتماعی زنان به عنوان نیمی از کل جمعیت کشور به دیدۀ احترام نگریسته است ؟ فرضیه پژوهش حاضر بدینگونه است که تاکید گفتمان انقلاب اسلامی بر حضور فعال زنان در عرصه های اجتماعی و سیاسی است وجامعه ایران با فاصله گرفتن از گفتمان سنتی زمینه حضور زنان را در جامعه فراهم کرده است. بطوریکه همزمان با تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه زنان توانسته اند به موقعیت و پایگاه اجتماعی دست یابند تفاصيل المقالة

مطالعه تحولات دوره‌ی قاجار و حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار، حاکی از تعامل، تضاد و تنش میان نهاد حکومت با علمای مذهبی است. علت این مسئله را باید در دغدغه مشروعیت‌خواهی مذهبی شاهان قاجار، اهمیت وجود نظام سیاسی در راستای تأمین امنیت جامعه و همراهی شاهان قاجار با فرهنگ مذهبی حاکم بر جامعه ایران جستجو کرد. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر اسناد آرشیوی و داده‌های کتابخانه‌ای در صدد پاسخ‌گویی به این مسئله است. فرضیه‌ای که در این راستا مطرح می‌گردد، حاکی از این است که یکی از اهرم‌های اصلی سازنده مشروعیت حکومت در ایرانِ دوره اسلامی، همراهی ساختار سیاسی با انگاره‌های مذهبی حاکم بر جامعه و حمایت از آن بوده است. شاهان قاجار کوشیدند تا با اتخاذ سیاست‌های خرد و کلان، همراهی خود را با فضای فرهنگی نشان داده و فقدان‌های موجود در منابع متعدد سازنده مشروعیت مذهبی را با توجه خود به این بُعد از مشروعیت پوشش دهند. بررسی رویکرد ناصرالدین شاه به مذهب و علمای مذهبی نشان‌دهنده این مسئله است که وی نه تنها برای کسب مشروعیت مذهبی همواره با فضای فرهنگی جامعه حرکت کرده است بلکه در برخی مواقع نیز در این راه افراط را در پیش گرفته است که خود پیامدهای باژگونه‌ای در فضای سیاسی و اجتماعی جامعه داشت. سیاست مذهبی او از اقداماتی چون اعطای القاب و عناوین و مشاغل دولتی تا برگزاری نمایش‌های مذهبی متغیّر بود. تفاصيل المقالة

چکیدهدر عصر مشروطه، جنبشهای دهقانی چندی در برخی از مناطق کشور رخ داد. سرزمین گیلان یکی از مناطقی بود که دهقانان آن، به طور جدی، تقریباً در سراسر منطقه، درگیر جنبش دهقانی بر علیه اربابان بودند. دهقانان در طی جنبش اقدامات متفاوتی جهت مبارزه با اربابان انجام دادند و از حمایت گروهها و احزاب سیاسی همچون اجتماعیون عامیون، انجمن عباسی و سوسیال دموکراتهای گیلان بهره مند شدند .مساله تحقیق حاضر این است که نقش ارامنه در جنبش دهقانی در گیلان عصر قاجاری با تاکید بر اندیشه های مشروطه خواهی چگونه ارزیابی می شود؟ فرضیه تحقیق حاضر این است : به نظر می رسدکه ارامنه در جنبش دهقانی گیلان عصر قاجاری با تاکید بر اندیشه های مشروطه خواهی، نقش موثری داشته اند.روش تحقیق در این مقاله تاریخی (استقرائی) خواهد بود و شیوه گردآوری اطلاعات اسنادی وکتابخانه ای است که با این روش به توصیف و تحلیل مطالب پرداخته خواهد شد. یافته های اساسی پژوهش فوق بیانگر آن است که : دهقانان طی مراحل مختلف جنبش، به اقداماتی نظیر نپرداختن بهرة مالکانه، زدوخورد و درگیری با مالکان و اخراج آنان ازروستاها، و تشکیل انجمنهای روستایی دست زدنددر این راستا دو حزب هو نچاک و داشناک ارامنه در جنگ های تبریز و رشت به طور فعال و چشمگیری اصولا به دو شکل نظامی و فکری - فرهنگی در مشروطه ی ایران تأثیر مهمی گذاشتند . تفاصيل المقالة

پس از به قدرت رسیدن رضاشاه، وی در یک سلسله اقدامات کوشید ایلات و عشایر را محدود ساخته و قدرت ایشان را به روش‌های مختلف سرکوب نماید؛ از جمله سیاست‌هایی که برای سرکوب ایلات و عشایر به کار برده شد، خلع سلاح و اسکان اجباری ایلات و عشایر بود. مساله پژوهش حاضر این است که ریشه‌ها و زمینه‌های سیاستهای انقباضی و محدود کننده رضاشاه در قبال عشایر چه بوده است و آیا این اقدامات بر حسب ضرورت صورت گرفته یا صرفا انتقامی کینه جویانه بوده است؟روش تحقیق در این مقاله، تاریخی (استقرائی) خواهد بود و شیوه گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه‌ای است که با این روش به توصیف و تحلیل مطالب پرداخته خواهد شد. یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که عواملی چون: قدرت‌گیری برخی از ایلات پس از وقایع مشروطه و سهم خواهی از قدرت، انباشت اسلحه بویژه پس از جنگ جهانی اول در دست ایلات و عشایر و تهدیدات ناشی از آن، تحریکات دول خارجی و تهدیدات مرزی، خودداری ایلات و عشایر از پرداخت مالیات در اوضاع نابسامان پس از مشروطه و خواست و همراهی روشنفکران و مطبوعات را می‌توان از زمینه های اجرای سیاستهای عشایری حکومت پهلوی اول دانست. تفاصيل المقالة

یکی از سیاست های مهم دولت پهلوی اول (1304-1320ش.) در خصوص ایلات و عـشایر ایـران، سیاست اسکان عشایر یا تخته قاپو کردن آنان بوده است، گر چه این سیاست در نهایت به خاطر مقاومت ایلات و عشایر در مقابل اسکان اجباری و نبود زیرساختهای لازم، با سقوط حکومت پهلوی اول با شکست روبرو شد؛ اما بر وجوه مختلف زندگی ایلات و عشایر تاثیرات بسیار گذاشت. مساله تحقیق حاضر این پرسش است که سیاستهای ضد عشایری پهلوی اول در قالب اسکان اجباری، چه پیامدهای فرهنگی بر زندگی ایلات و عشایر به‌دنبال داشته است؟روش تحقیق در این مقاله، تاریخی (استقرائی) و شیوه گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه‌ای است که با این روش به توصیف و تحلیل مطالب پرداخته خواهد شد.یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که سیاستهای ضد عشایری حکومت رضاشاه از جمله سیاست اسکان، علاوه بر اینکه باعث نابودی و فراموشی بسیاری از مولفه های فرهنگی ایلات و عشایر از جمله صنایع دستی شد، بوجودآورنده نوعی فرهنگ مقاومت در بین مردمان ایل گشت که نشانه‌های آن، در فرهنگ فولکلور مردم عشایر بخصوص اشعار محلی قابل مشاهده و پی‌گیری است. همچنین تلاشهای حکومت جهت بهبود شاخصه‌های انسانی در زندگی عشایر، ازجمله سواد آموزی و ایجاد مدارس عشایری، گرچه صورت گرفت، ناکافی بوده و در دوره خود، در تشویق عشایر به اسکان موفق نبوده است. تفاصيل المقالة

هر چند محققین مختلف مولفه های مختلفی در عدم پایداری احزاب و ناکارآمدی آن‌ها در دوره پهلوی دوم بررسی نمودهاند اما شاید بتوان گفت گستردگی ایران و به تبع آن ساختار اجتماعی ناهمگن جامعه ایرانی یکی از دلایلی است شکاف های اجتماعی آن در طی روند تاریخ، بویژه در بعد از به قدرت رسیدن رضاشاه گسترده تر شده و وفاق اجتماعی لازم برای توسعه سیاسی و در راس آن شکل گیری احزاب سیاسی را تقلیل داده است. وفاق ملی در جوامعی که از قومیت ها، گروه ها و خرده فرهنگ های متعددی تشکیل شده اند از اهمیت ویژه ای برخوردار است و عامل مهمی در ثبات و انسجام سیاسی و اجتماعی بدون کنترل بیرونی است. پیامد های حاصل از وجود بسترهای اجتماعی ناهمگن مانند گسترده تر شدن شکاف قومی-مذهبی ، ایجاد و گسترش شدن شکاف بین سنت گرایان و تجددخواهان ، افزایش شکاف طبقاتی بین مردم و تعارضات ایدولوژیک دربین نخبگان سیاسی دخیل در امر فعالیت احزاب سیاسی، باعث شد تا احزاب سیاسی در دوره پهلوی دوم نتوانند به کارآمدی و ثبات مدنظر دست یابند . تفاصيل المقالة

تجدید رقابت میان اصولی و اخباری در صدر دوره قاجارچکیده:اختلاف نظر میان دو مکتب فقهی اخباری و اصولی، پیش از آنکه در سده 12 ه.ق به پایان برسد چالش دنباله‌دار بین دو نحله در قرن 13 نیز مجددا شروع می‌شود. در این روند پیوستگی‌های نسبی و سبب بین روحانیون اصولی به تقویت مجتهدان و اتحاد آنها علیه دیدگاه روحانیون اخباری منجر شد. با ظهور میرزامحمد استرآبادی(در قرن سیزدهم هجری و در روزگار قاجاریه) دور جدیدی از تشدید تقابل بین علمای اخباری و اصولی به وقوع پیوست. مجادلات و مباحثات دو اندیشه اصولی و اخباری در دوره قاجار پیامدهای گوناگون سیاسی و مذهبی داشت که به ویژه در حوزه‌ی تحولات مربوط به دستگاه روحانیت در گسترش اندیشه اجتهاد و تقلید، تحکیم نهاد مرجعیت قدرت یابی و نفوذ روحانیت در میان توده‌های مردم و رویارویی با دولت و نظام حکومتی، گرایش بخشی از روحانیت اصولی به اندیشه‌های روشنگرانه و تفکرات جدید و استقبال از برخی مظاهر نوگرایی ظاهر شد. تحولات سیاسی منطقه و از جمله جنگهای ایران و روس عامل رقابت میان اصولیان و اخباریان بود. این مقاله تلاش دارد تا با پیگیری قرابت‌های موجود بین علمای دینی درباره علل گرایش‌های اخباری در میان روحانیت عصر قاجار بپردازد و تجدید رقابت میان این دو نحله در عرصه تحولات درون سازمانی روحانیت بررسی شود.واژگان کلیدی: اخباریگری، اجتهاد، استرآبادی، روحانیت، عصر قاجار تفاصيل المقالة

حزب دموکرات با نامفرقه اجتماعیون عامیون در سال هایی که جامعه ایران از مسیر طوفان زده انقلاب مشروطیت می گذشت از مجلس دوم شورای ملی، به صحنه سیاسی کشور راه یافت و با تاثیر پذیری از سیستم های حزبی اروپا نخستین و مهمترین حزب سیاسی سازمان یافته در این دوران شد. این حزب نماد اصلی جریان تندرو(انقلابی) به حساب می آمدو با 28 عضو در مجلس دوم و با داشتن مرام نامه مشخص و با برنامه ای از جمله تفکیک کامل قوه سیاسی از قدرت روحانی، ایجاد نظام اجباری، تعلیم اجباری و تقسیم املاک بین رعایا در مقابل حزب اعتدالیون، که عمدتا از اعیان و روحانیون تشکیل شده بود، به فعالیت پرداخت. مسئله اساسی مقاله حاضر این است که چرا حزب دموکرات که دارای سازمان پیشرفته و مترقی تر از سایر احزاب بود، نتوانست برنامه‌های خود را پیاده کند و سرانجام به‌صورت حزبی ناکارآمد جلوه‌گر شد؟یافته اساسی تحقیق حاضر این است که عوامل ناکارآمدی و عدم تداوم حزب دموکرات به دو دسته عوامل درونی و بیرونی بستگی داشته که از آن جمله می‌توان به گرایش به ایدئولوژی وارداتی، ضعف جامعه مدنی، جامعه پذیری سیاسی مستبدانه، منطبق نبودن با مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، اسلام نمایی و تهدید به ترور، وابستگی به دولت های خارجی، اعتقاد نداشتن به جایگاه و کارکرد احزاب، نگرش اقتصادی و چگونگی اصلاحات و اختلاف عقیده و نگاه های چندگانه اشاره کرد. تفاصيل المقالة