صدقه بر محمد(ص) و خاندان او روا نیست. این سخن منسوب به پیامبر(ص) است. دستور پرداخت صدقات یا همان زکات در سال نهم هجری صادر شد و پیامبر(ص) مأموران خود را برای دریافت آن به سوی اعراب تازه مسلمان اعزام و هم زمان صدقه را هم بر بنیهاشم ممنوع کرد. این گزارش که وثاقت تاریخی د چکیده کامل
صدقه بر محمد(ص) و خاندان او روا نیست. این سخن منسوب به پیامبر(ص) است. دستور پرداخت صدقات یا همان زکات در سال نهم هجری صادر شد و پیامبر(ص) مأموران خود را برای دریافت آن به سوی اعراب تازه مسلمان اعزام و هم زمان صدقه را هم بر بنیهاشم ممنوع کرد. این گزارش که وثاقت تاریخی دارد، در فقه و کلام مسلمانان بازتابی گسترده و درازدامن یافته و تا امروز ادامه پیدا کردهاست. درباره صدور این ممنوعیت سه علت عرضه شده است: فضیلت بنیهاشم، بینیازی آنان از صدقات به سبب دریافت خمس، و ناپاکی اموال صدقه. اما یکایک این نظرات با ابهاماتی روبهرویند و با سیره پیامبر(ص) نیز سازگاری ندارند. نویسنده این مقاله با شیوه تبیین تاریخی، ممنوعیت صدقات بر بنیهاشم را واکاوی کرده و به این نتیجه رسیده که مؤلفههای تاریخی و فرهنگی زیست جهان اعراب در عصر نزول، از جمله ناخوشایندی و کراهتی که نسبت به پرداخت صدقات و زکات داشتند، علت صدور چنین ممنوعیتی از جانب رسول خدا بوده است.
پرونده مقاله
زندگانی حضرت خدیجه در منابع کهن تاریخی با اختلافاتی گزارش شده است که گاه عرصه را برای عرضه ادعاهایی نادرست درباره وی گشوده است. یکی از منابعی که حاوی شرح حال تقریبا مفصل خدیجه است، الطبقات الکبری تألیف محمدبن سعد بصری (د 230ﻫ) است. پژوهش حاضر با بررسی موردی زندگانی خ چکیده کامل
زندگانی حضرت خدیجه در منابع کهن تاریخی با اختلافاتی گزارش شده است که گاه عرصه را برای عرضه ادعاهایی نادرست درباره وی گشوده است. یکی از منابعی که حاوی شرح حال تقریبا مفصل خدیجه است، الطبقات الکبری تألیف محمدبن سعد بصری (د 230ﻫ) است. پژوهش حاضر با بررسی موردی زندگانی خدیجه در این کتاب، به تبیین تفاوت های گزارشهای مورخان متقدم و بررسی مواضع ابن سعد نسبت به این موضوع پرداخته است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که گزارش ابن سعد درمورد برخی موضوعات مانند سن خدیجه، نحوه ازدواج او با رسول خدا صحیح به نظر می رسد. در مقابل، روایت های او دایر بر تردید داشتن پیامبر هنگام نزول اولین وحی یا اهمیت ازدواج با عایشه، قابل خدشه است. ابنسعد از ذکر برخی از فضایل خدیجه خودداری کرده است تا راه را برای نشاندن عایشه در صدر همسران رسول اکرم بگشاید.
پرونده مقاله
مشروعیت تبارشناختی، یعنی خویشاوندی با رسول خدا حضرت محمد(ص)، یکی از پایه های نظریه امامت شیعی در کنار نص و فضیلت های شخصی است و ازآنجاکه اهمیت مفهوم خویشاوندی برای عموم مسلمانان قابل درک و پذیرش بود، جایگاه مهمی در بحث ها و مجادله های سیاسی و فرقه ای پیرامون امامت پید چکیده کامل
مشروعیت تبارشناختی، یعنی خویشاوندی با رسول خدا حضرت محمد(ص)، یکی از پایه های نظریه امامت شیعی در کنار نص و فضیلت های شخصی است و ازآنجاکه اهمیت مفهوم خویشاوندی برای عموم مسلمانان قابل درک و پذیرش بود، جایگاه مهمی در بحث ها و مجادله های سیاسی و فرقه ای پیرامون امامت پیدا کرد. مسأله مقاله حاضر بهطور کلی عبارت از این است که از چشم انداز فرهنگ خویشاوندی و نظام حقوقی پیشااسلامیِ عرب ها، جانشینی علی(ع) پس از پیامبر چگونه سنجیده می شد و دیدگاه علویان و شیعیان درباره انتقال رهبری امت از پیامبر به علی(ع) و سپس فرزندان او و فاطمه(س) با چه دشوارههایی روبهرو بود؟ به سخن دیگر آیا مطابق معیارهای عرف پیشااسلامی، علی(ع) و فرزندان او از دختر پیامبر میراث بران طبیعی جایگاه پیامبر به شمار می آمدند یا نه؟ بررسی این مسأله پیش از هر چیز در گرو شناخت روابط و اصطلاح های خویشاوندی در فرهنگ اعراب و همچنین شناسایی موقعیت علی(ع)، فاطمه(س) و سپس حسن بن علی(ع) و حسین بن علی(ع) در شبکه مناسبات تبارشناختی و سرانجام واکاوی دشواره های مربوط به آن است، کاری که همراه با توضیح دو گزارش تاریخی مربوط به سده دوم هجری انجام خواهیم داد.
پرونده مقاله
بنیامیه به عنوان دودمانی حکومتگر، تأثیرات فراوانی بر تاریخ شرق و غرب جهان اسلام گذاشتند. بهرغم وجود منابع فراوان درباره زندگی مشاهیر این خاندان، نَسَب آنها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.مسأله اصلی این است که گزارشهای مرتبط با اصالت انتساب یا عدم اصالت انتساب آنها چکیده کامل
بنیامیه به عنوان دودمانی حکومتگر، تأثیرات فراوانی بر تاریخ شرق و غرب جهان اسلام گذاشتند. بهرغم وجود منابع فراوان درباره زندگی مشاهیر این خاندان، نَسَب آنها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.مسأله اصلی این است که گزارشهای مرتبط با اصالت انتساب یا عدم اصالت انتساب آنها به قریش تا چه اندازهای دارای اعتبارند. بااین که قدرتمندی و نفوذ امویان مانع بزرگی برای ذکر مطالبی برخلاف نسب مشهور آنها در منابع نخستین تاریخ اسلام بوده، برخی عالمان و مورخان شیعه مدعی اند که دلایل و مصادر معتبری برای نپذیرفتن این انتساب دارند. بااین همه آراء موافقان نسبت آنها با قریش، در بینش تاریخی از مقبولیت بیش تری برخوردار است. در این پژوهش، ضمن نقل دلایل موافقان و مخالفان این انتساب، به بررسی و تحلیل استدلالهای آنها با روش توصیفی ـ تبیینی اهتمام گردیده و با توجه به کافی نبودن دلایل مخالفان، امکان اثبات عدم اصالت انتساب ضعیف شمرده شده، اما وجود ابهامات فراوان در گزارشهای مشهور، تردیدها را درباره این انتساب افزایش دادهاست.
پرونده مقاله
جنبش های اجتماعی از مباحث اساسی در نظریه های انقلاب اند که به واسطه همین اهمیت، نظریه های مختلف کوشیده اند آنها را توضیح دهند. یکی از مهم ترین این نظریه ها، نظریه محرومیت نسبی است. قیام سیاه جامگان به دنبال جلب حمایت گروه های فرودست و با تمسک به آن در برخی شعارهای خود، چکیده کامل
جنبش های اجتماعی از مباحث اساسی در نظریه های انقلاب اند که به واسطه همین اهمیت، نظریه های مختلف کوشیده اند آنها را توضیح دهند. یکی از مهم ترین این نظریه ها، نظریه محرومیت نسبی است. قیام سیاه جامگان به دنبال جلب حمایت گروه های فرودست و با تمسک به آن در برخی شعارهای خود، سطح انتظارات ارزشی طبقات اجتماعی را بالا برد. این درحالی بود که با برآمدن عباسیان، سطح توانایی ارزشی مردم تغییر چندانی پیدا نکرد و دچار سرخوردگی و محرومیت نسبی شدند. این وضع منجر به شورش هایی برضد خلافت عباسیان شد که شورش بابک خرمدین بادوام ترین آنها بوده است. مسئله این مقاله تبیین شکل گیری و دوام این شورش است. مقاله حاضر می کوشد با بهره گیری از روش تحلیل تاریخی و جامعه شناسی در پرتو نظریه محرومیت نسبی، به بررسی شکل گیری و علل این جنبش بپردازد. دستاورد مقاله نشان میدهد خلفا و کارگزاران بنی عباس ازطریق به چالش کشیدن ارزش های اقتصادی، دینی و مشارکتی موجب محرومیت نسبی شدند که منجر به افزایش میزان مشارکت طبقات اجتماعی و افزایش حجم جنبش بابک خرمدین شد.
پرونده مقاله
ابن صفار (حدود 370- 426ﻫ) منجم و ریاضی دان مسلمان اندلسی (اسپانیایی) آثار چندی در علم نجوم تألیف کرده است. مشهورترین اثر او کتاب العمل بالاسطرلاب و ذکر آلاته واجزائه است که در این پژوهش معرفی، بررسی و برخی نوآوریهای آن عرضه خواهد شد. همچنین ساعتی آفتابی به نام بلاطة چکیده کامل
ابن صفار (حدود 370- 426ﻫ) منجم و ریاضی دان مسلمان اندلسی (اسپانیایی) آثار چندی در علم نجوم تألیف کرده است. مشهورترین اثر او کتاب العمل بالاسطرلاب و ذکر آلاته واجزائه است که در این پژوهش معرفی، بررسی و برخی نوآوریهای آن عرضه خواهد شد. همچنین ساعتی آفتابی به نام بلاطة از این منجم برجای مانده که قدیمترین ساعت آفتابی در اندلس است. توجه این نجوم دان اندلسی به زیج خوارزمی(د 235ﻫ) که خود متأثر از زیج سندهند بودهو نیز جغرافیای بطلمیوس نشان از اتکا و اعتنای او به علوم ایرانی، هندی و یونانی دارد. توجه به این نکات البته به معنای نادیدن تأثیرپذیری او از استادش، ابوالقاسم مسلمة بن احمدمجریطی (د 398ﻫ) نیست. افزون بر اینها، تعیین قبله قرطبه با مقدار 30 درجه جنوب شرقی و یافتن مسافت و جهت تا مکه در این اثر حاکی از اهتمام او به موضوع قبله یابی است. نویسندگان نوشتار پیش رو با تمرکز بر کتاب العمل بالاسطرلاب و نیز ساعت آفتابی بلاطة به بحث درباره نقش ابنصفار در نجوم پرداخته و به مبحث قبلهیابی و تعیین وقت نیم روز در اندلس هم اشاراتی کردهاند.
پرونده مقاله
در متون جغرافیایی سدههای میانه دادههای متنوع و تفسیرهای گوناگونی از موضوع شگفتیها ارائه شدهاست که بیش از آنکه گزارشی عینی و حاکی از حاق واقع باشد، نشاندهنده ذهنیتهای رایج در سیاق اجتماعی و فرهنگی معاصر ماتنان است. در این پژوهش پرسش اصلی این است که جغرافینگاران م چکیده کامل
در متون جغرافیایی سدههای میانه دادههای متنوع و تفسیرهای گوناگونی از موضوع شگفتیها ارائه شدهاست که بیش از آنکه گزارشی عینی و حاکی از حاق واقع باشد، نشاندهنده ذهنیتهای رایج در سیاق اجتماعی و فرهنگی معاصر ماتنان است. در این پژوهش پرسش اصلی این است که جغرافینگاران مسلمان از سده سوم تا هفتم چه ذهنیاتی درباره اهرام و محوطه پیرامون آن ازجمله مجسمه ابوالهول داشتهاند؟ آیا نمونههایی از بررسی علمی یا کاوش انسانشناسانه در میان نظرات آنها دیده میشود یا اینکه آراء این دانشوران مسلمان بازتابی از روایات عامیانه و افواهیات رایج در میان توده مردم بوده است؟ روش عام در این پژوهش الگوی تحلیل محتواست که نخست به شیوه توصیفی، دادههای مهمترین منابع جغرافیایی درباره موضوع استقصا شده، سپس با رویکرد تاریخ ذهنیت، این دادهها بررسی و پردازش و تحلیل شدهاست. بر اساس این پژوهش، ذهنیات رایج در میان عامه مردم از جمله تلقیهای جادومحور از تصاویر و تماثیل در تفسیر این سازهها بر دیگر تفاسیر غلبه داشته است.
پرونده مقاله
در این مقاله روابط بازرگانی میان مصر و ونیز در دوره ممالیک برجی (784-923ﻫ) و فراز و فرودهای آن بررسی شده است. رشد یا رکود روابط تجاری مصر با ونیز در این دوره هم متأثر از عوامل داخلی بود و هم ریشه های خارجی داشت. در آغاز و میانه دوره ممالیک برجی دو عامل خارجی یعنی هجوم ت چکیده کامل
در این مقاله روابط بازرگانی میان مصر و ونیز در دوره ممالیک برجی (784-923ﻫ) و فراز و فرودهای آن بررسی شده است. رشد یا رکود روابط تجاری مصر با ونیز در این دوره هم متأثر از عوامل داخلی بود و هم ریشه های خارجی داشت. در آغاز و میانه دوره ممالیک برجی دو عامل خارجی یعنی هجوم تیمور لنگ به شام و سقوط قسطنطنیه به دست عثمانیان موجب ناامنی راه های زمینی و سبب رونق راه تجاری دریای سرخ و در نتیجه افزایش مبادلات بازرگانی میان مصر و ونیز شد. در برهه هایی اما دخالت مستقیم سلاطین و امیران برجی در تجارت و احتکار کالاها و انحصار در مبادلات، تقلب و غش دو طرف در دادوستد کالاها و هجوم دزدان دریایی به کشتی های تجاری از عوامل اختلال و رکورد بازرگانی میان مصریان و ونیزیان بود. مهم ترین عامل در رکود و کاهش روابط تجاری میان مصر و ونیز، کشف راه دریایی جدید میان اروپا و آسیا توسط پرتغالی ها بود که تجارت پرسود انتقال ادویه و کالاهای آسیایی را نصیب آنها کرد و مصر و ونیز را از درآمدهای هنگفت حاصل از این تجارت عبوری محروم ساخت.
پرونده مقاله
نخبگان فرهنگی آسیای مرکزی در اواخر قرن نوزدهم میلادی تحت تأثیر جریانهای نوگرایی روسیه، غرب و جهان اسلام، پی به انحطاط فرهنگی و سیاسی خود برده و جنبش اصلاحطلبانه معارفپروری به رهبری احمد مخدوم دانش به راه انداخته، خواستار اصلاح نظام آموزش سنتی، زبان و ادبیات شدند. درن چکیده کامل
نخبگان فرهنگی آسیای مرکزی در اواخر قرن نوزدهم میلادی تحت تأثیر جریانهای نوگرایی روسیه، غرب و جهان اسلام، پی به انحطاط فرهنگی و سیاسی خود برده و جنبش اصلاحطلبانه معارفپروری به رهبری احمد مخدوم دانش به راه انداخته، خواستار اصلاح نظام آموزش سنتی، زبان و ادبیات شدند. درنهایت با شکلگیری جنبش جدیدیه در تاتارستان روسیه، نوگرایان آسیای مرکزی در این جنبش جذب شدند. حرکت جدیدیه، خواستار اصلاح نظام آموزشی و استفاده از اصول صوتیه به جای اصول حرفیه که در مکاتب و مدارس سنتی حاکم بود، شد. این جریان از دیگر سو خواستار ورود علوم دنیوی و دانشهای روز به مدارس آسیای مرکزی شد. یافتههای پژوهشهای معاصر نشان میدهد، جریان نوگرایی در منطقه آسیای مرکزی در واکنش به جریان روسیسازی و پاسخگو نبودن نظام آموزش سنتی به نیازهای زمانه شکل گرفت. نگارندگان در این پژوهش بر آناند به این پرسش پاسخ دهند که اهداف، فعالیتها و دستاورد نوگرایی در آسیای مرکزی چه بودهاست.
پرونده مقاله
در این مقاله برخی از دیدگاه های آواتیس میکائیلیان (سلطانزاده) یکی از چهرههای نام دار چپ کمونیستی درباره تحولات سیاسی-اجتماعی ایران معاصر بررسی شده است. اندیشه های او در جهت گیری و راهبردهای حزب کمونیست ایران از آغاز شکلگیری تا مدت ها پس از کنگره دوم نقش عمده ای داشته چکیده کامل
در این مقاله برخی از دیدگاه های آواتیس میکائیلیان (سلطانزاده) یکی از چهرههای نام دار چپ کمونیستی درباره تحولات سیاسی-اجتماعی ایران معاصر بررسی شده است. اندیشه های او در جهت گیری و راهبردهای حزب کمونیست ایران از آغاز شکلگیری تا مدت ها پس از کنگره دوم نقش عمده ای داشته است. مهمترین مسأله از نظر سلطانزاده انکشاف اقتصادی در ایران است. او اتحاد سه گانه امپریالیسم، دربار و فئودالیسم را مانع روند طبیعی رشد در ایران قلم داد می کرد. پرسش اصلی در این پژوهش است که چه تمایزی میان دیدگاه سلطانزاده با دیگر کنشگران چپ و آکادمیسین های شوروی درباره سیر تحولات سیاسی- اجتماعی در ایران معاصر وجود داشت؟ سلطانزاده کوشید با تکیه بر آموزههای مارکس، تاریخ ایران را برپایه واقعیتهای داخلی و نیز جهانی تحلیل و تبیین نماید. بر این اساس نظرات او در مورد انکشاف اقتصادی ایران، استعمار، جنبش جنگل و قدرتگیری رضاشاه عدولی آشکار از نظریه پردازان حزب کمونیست شوروی بود که سیر تاریخ جوامع را خطی قلم داد میکردند.
پرونده مقاله
روحانیت شیعه و نحوه مواجهه اش با مسأله قدرت به یکی از چالش های دوره صفویه مبدل شد. مباحث نظری درباره امامت و حکومت و حضور نهاد سلطنت به مثابه واقعیتی تاریخی- سیاسی، مسائل پیچیده ای را پدید آورد که تا مدتی ذهن عالمان شیعه را به خود متوجه ساخت. دوره دوم حکومت صفویه شاهد چکیده کامل
روحانیت شیعه و نحوه مواجهه اش با مسأله قدرت به یکی از چالش های دوره صفویه مبدل شد. مباحث نظری درباره امامت و حکومت و حضور نهاد سلطنت به مثابه واقعیتی تاریخی- سیاسی، مسائل پیچیده ای را پدید آورد که تا مدتی ذهن عالمان شیعه را به خود متوجه ساخت. دوره دوم حکومت صفویه شاهد تکاپوهای بیشتری از جانب روحانیون شیعه برای کسب قدرت بود. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که تکاپوهای روحانیت شیعه در دوره دوم حاکمیت صفویان از منظر سفرنامه نویسان چگونه بودهاست؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی نشان می دهد که سیر فزونی یافتن قدرت روحانیت شیعه مسأله ای قابل تأمل برای این ناظران خارجی بوده و آنان تحلیل هایی عرضه کرده اند که در منابع دیگر تاریخی این دوره پنهان مانده است.
پرونده مقاله
با رسمیشدن مذهب شیعه اثناعشری و حضور علمای شیعه در دربار صفوی، عرصه قدرت نمایی بر صوفیان تنگ شد. تلاش شاهان صفوی برای رهیدن از سلطه قزلباشان، که از اوایل صفویه شروع شده بود، در دوره دوم حکومتشان فزونی گرفت و با جریان ضد صوفیه علمای شیعه همراه شد. ظهور نوعی تصوف بازاری چکیده کامل
با رسمیشدن مذهب شیعه اثناعشری و حضور علمای شیعه در دربار صفوی، عرصه قدرت نمایی بر صوفیان تنگ شد. تلاش شاهان صفوی برای رهیدن از سلطه قزلباشان، که از اوایل صفویه شروع شده بود، در دوره دوم حکومتشان فزونی گرفت و با جریان ضد صوفیه علمای شیعه همراه شد. ظهور نوعی تصوف بازاری که گاه با اباحه گری همراه می شد، مخالفت علمای شیعه را بیش از پیش برمی انگیخت و گاه رقابت هایی بین علما ایجاد می کرد. این عوامل سبب پیدایش ادبیات ردیه نویسی در این دوره شد. برخی از این آثار رسالههایی بود مانند تحفةالاخیار ملا محمدطاهر قمی که به نقد عقاید و آداب و رسوم صوفیان اختصاص داشت و دسته ای دیگر کتاب هایی با محتوای مذهبی، شامل آیات و روایاتی برای شیعیان بود که در فصل یا فصولی به رد صوفیه و انکار عقاید آنان پرداخته میشد. عینالحیوة (عینالحیات) از علامه مجلسی در زمره این آثاربود. پژوهش حاضر با هدف تبیین فضای فرهنگی دوره صفویه به نقد و بررسی آراء ضدتصوف این دو عالم مشهور دوره صفوی می پردازد.
پرونده مقاله