انتساب بنی‌امیه به قریش و واکاوی گزارش‌های نقیض

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

بشیر سراجی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران)
محمد باغستانی کوزه گر ² (عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گروه هنر و تمدن اسلامی، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/04/24 تاریخ پذیرش : 1399/06/20 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: اُمیه, انساب, قریش, نسب بنی‌امیه/ امویان,

چکیده مقاله :

بنی‌امیه به عنوان دودمانی حکومتگر، تأثیرات فراوانی بر تاریخ شرق و غرب جهان اسلام گذاشتند. به‌رغم وجود منابع فراوان درباره زندگی مشاهیر این خاندان، نَسَب آن‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته ‌است.مسأله اصلی این است که گزارش‌‌های مرتبط با اصالت انتساب یا عدم اصالت انتساب آن‌ها به قریش تا چه اندازه‌ای دارای اعتبارند. بااین که قدرتمندی و نفوذ امویان مانع بزرگی برای ذکر مطالبی برخلاف نسب مشهور آن‌ها در منابع نخستین تاریخ اسلام بوده، برخی عالمان و مورخان شیعه مدعی اند که دلایل و مصادر معتبری برای نپذیرفتن این انتساب دارند. بااین همه آراء موافقان نسبت آن‌ها با قریش، در بینش تاریخی از مقبولیت بیش تری برخوردار است. در این پژوهش، ضمن نقل دلایل موافقان و مخالفان این انتساب، به بررسی و تحلیل استدلال‌های آن‌ها با روش توصیفی ـ تبیینی اهتمام گردیده و با توجه به کافی نبودن دلایل مخالفان، امکان اثبات عدم اصالت انتساب ضعیف شمرده شده، اما وجود ابهامات فراوان در گزارش‌های مشهور، تردیدها را درباره این انتساب افزایش داده‌است.

چکیده انگلیسی:

  The Umayyads, as a ruling dynasty had a great impact on the history of the East and West of the Islamic world. Despite the existence of many sources about the lives of the famous people of this family, their lineage has received less attention. The main question is about the validity of the reports related to the authenticity or non-authenticity of their attribution to the Quraysh. Although the power and influence of the Umayyads was a great obstacle to mentioning things contrary to their well-known lineage in the sources of the first history of Islam, some Shiite scholars and historians claim that they have valid reasons and sources for rejecting this attribution. Nevertheless, the views of those in favor of their relationship with the Quraysh are more widely accepted in historical perspective. In this study, while quoting the reasons for and against this attribution, their arguments have been examined and analyzed by descriptive-explanatory method.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن‌اثیر، علی ‌بن ‌محمد، اللباب‌ فی‌ تهذیب ‌الانساب، بیروت، دارصادر، 1414ﻫ/ 1994م.

ابن‌اثیر، مبارک‌ بن ‌محمد، النهایة ‌فی‌ غریب ‌الحدیث ‌و ‌الْاثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1404ﻫ.

ابن‌اعثم‌ کوفی، احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بی‌جا، بی‌نا، 1411ﻫ.

ابن‌حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ﻫ/1998م.

ابن‌حنبل، ابوعبدالله احمد، مسند احمد بن حنبل، تحقیق شعیب الارنووط، بی­جا، موسسه الرسالة، 1421ﻫ/ 2001م.

ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک، تحقیق عبدالقادر مصطفی عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1412ﻫ/ 1992م.

ابن‌داود حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، 1342ش.

ابن‌درید الازدی، ابوبکر محمد بن حسن، الاشتقاق، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت، دارالجیل، 1411ﻫ/ 1991م.

ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالباقر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1410ﻫ/1990م.

ابن‌سلام، ابوعبید قاسم، النسب، تحقیق مریم محمد خیرالدرع، بیروت، دارالفکر، 1410ﻫ/ 1989م.

ابن­شهرآشوب، ابو جعفر محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، بیروت، دارالاضواء، بی­تا.

ابن‌عبدربّه، احمد بن محمد، عقدالفرید، به کوشش مفید محمد قمیحه، بیروت، دارالاحیاء التراث ­العربی، 1408ﻫ.

ابن‌عبدالبر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، محقق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، 1412ﻫ.

ابن‌عقده کوفی، احمد بن محمد، فضائل امیرالمومنین، قم، دلیل ما، 1424ﻫ.

ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ﻫ.

ابن‌قتیبه دینوری، أبو محمد عبد الله بن مسلم، المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، قاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1992م.

همو، الامامة و السیاسة، تحقیق طه محمد الزینی، بی­جا، بی­نا، بی‌تا.

ابن­کلبی، هشام بن محمد، مثالب العرب و العجم، تحقیق محمدحسن مسلم الدجیلی، بیروت، دارالاندلس، 1430ﻫ/2009م.

ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ﻫ.

ابن‌میثم بحرانی، کمال الدین میثم بن علی، شرح نهج البلاغه ابن‌میثم، بی­جا، موسسه النصر، بی­تا.

ابن‌هبه الله مدائنی (ابن‌­ابی­الحدید)، عزالدین ابی حامد، شرح نهج البلاغه، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415ﻫ/ 1995م.

ابن‌هشام، عبدالملک، السیره النبویه، تحقیق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری، عبدالحفیظ شلبی، بیروت، لبنان، داراحیاءالتراث العربی، بی­تا.

ابن‌‌عمرو الازدی السجستانی، ابوداود سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، تحقیق محمد محیی­الدین عبدالحمید، بیروت، مکتبة العصریة، بی­تا.

استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهره فی فضائل العترة الطاهرة، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1409ﻫ.

ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، شرح عبد الله علی مهنا و سمیر جابر، بیروت، دارالفکر، 1407ﻫ/ 1986م.

همو، مقاتل الطالبیین، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1419ﻫ.

اصفهانی(عمادزاده)، عمادالدین‌حسین، زندگانی امام حسین(ع)، بی جا، نشر محمد و انتشارات امین، 1364ش.

بحرانی، هاشم بن سلیمان، تفسیر برهان، قم، موسسه البعثة، 1415ﻫ.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، دارالجیل، بی­تا.

بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، تحقیق شتی تر، بیروت، دارالآفاق الجدیده، بی­تا.

همو،المنمق فی اخبار قریش، تحقیق ابوبکر محمود عبدالهادی، مصر، مکتبه الازهریة للتراث، 1437ﻫ/ 2016م.

بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چ اول، بی‌تا.

همو، فتوح البلدان، تحقیق عبدالقادر محمدعلی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1435ﻫ/2014م.

بیضون، لبیب، تصنیف نهج البلاغه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1375ش.

بیهقی، ابراهیم بن محمد، المحاسن و المساوی، بیروت، منشورات محمدعلی بیضوی، 1420ﻫ/ 1999م.

بیهقی فرید خراسان، علی بن زید، معارج نهج البلاغه، تصحیح محمدتقی دانش پژوه، قم، کتابخانه عمومی مرعشی، 1367ﻫ.

پاکتچی، احمد، «ابن‌عقده»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1378ش.

ترمذی، محمدبن عیسی، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، محقق احمدمحمد شاکر، قاهره، دارالحدیث، 1419ﻫ.

 دینوری، ابوحنیفه، اخبارالطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، مصر، 1960م.

حلی، حسن بن یوسف، خلاصة القوال فی معرفة أحوال الرجال (رجال علامه حلی)، نجف اشرف، دارالذخائر، 1411ﻫ.

حموی بغدادی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ﻫ/ 1988م.

خوارزمی، مناقب خوارزمی، تحقیق  مالک المحمودی، قم، موسسه سیدالشهدا، 1412ﻫ.

ذهبی، شمس الدین محمدبن احمد، سیراعلام النبلاء، تحقیق مجموعه من المحققین باشراف شعیب الارناووط، بیروت، موسسه الرسالة، 1405ﻫ/ 1985م.

رضی، محمدبن حسین، نهج‌البلاغه، تحقیق صبحی صالح، قم، موسسه دارالهجرة، 1414ﻫ.

زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس،  بیروت، دارالفکر، 1414ﻫ.

زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، تحقیق لیفی بروفنسال، قاهره، دارالمعارف، بی­تا.

زرگری نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام، تهران، سمت، 1378ش.

زمخشری، ابو­القاسم محمود بن عمر، ربیع­الابرار و نصوص الاخبار، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1412ﻫ/ 1992م.

سبط‌بن‌جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکره الخواص، تحقیق عامرالنجار، قاهره، مکتبه الثقافة الدینیة، 1429ﻫ /2008م.

سرخسی، اعلام نهج­البلاغه، تحقیق عزیزالله عطاردی، تهران، نشر عطارد، 1415ﻫ.

صیمری‌ بحرانی، مفلح بن حسن، الزام النواصب بولایه علی بن ابی طالب، تحقیق سیدمحمدالغریفی، مشهد، دارالتراث البحرانی، 1424ﻫ /2003م.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالقاموس الحدیث(مکتبة البیان)، بی تا.

طبری، عمادالدین حسن، کامل بهائی، تهران، مرتضوی، 1382ش.

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی اشکوری، تهران، مکتبه المرتضویة، 1375ﻫ.

طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، موسسه النشر الاسلامی، چ3، 1373ش.

همو، الفهرست، به­کوشش سیدمحمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، المکتبة­المرتضویة، 1356ﻫ/1937م.

طهرانچی، ابوالقاسم، احمد مهدوی دامغانی، «احتجاجات و سؤالات و توضیحات»، یغما، ش208، آبان 1344ش.

عبده، محمد، شرح نهج البلاغه، تحقیق و شرح عبده، قاهره، مطبعة الاستقامة، 1412ﻫ.

عقاد، عباس محمود، ابوالشهداء الحسین بن علی(ع)، بیروت، المکتبة العصریة، 1421ﻫ.

فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی و مهدی سامرائی، قم، موسسه دارالهجرة، 1409ﻫ.

فیض‌الاسلام ‌اصفهانی، علی نقی (د.1364ش)، ترجمه و شرح نهج البلاغة ، تهران، سپهر، 1365ش.

فیض‌کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، تهران، مکتبه الصدر، 1373ش.

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دارالهجرة، 1414ﻫ.

قرشی، سیدعلی اکبر، مفردات نهج البلاغه، تهران، نشرقبله، 1377ﻫ.

قمی، عباس، انوارالبهیه، ترجمه محمدمحمدی اششتهاردی، قم، ناصر، چ4، 1386ش.

همو، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، قم، اسوه، 1414ﻫ.

کاشانی، ملافتح الله، تنببه الغافلین و تذکره العارفین، مصحح سید محمدجواد ذهنی تهرانی، تهران، پیام حق، 1378ش.

کاشف­الغطاء، محمدحسین، جنه المأوی، تحقیق سید محمدعلی القاضی الطباطبایی، قم، دلیل ما، 1387ش.

کراجکی، ابوالفتح محمدبن علی، کنزالفوائد، بی جا، بی نا، بی تا.

کوفی، ابوالقاسم علی بن احمد، الاستغاثة، طهران، مکتب نینوی الحدیثة، بی­تا.

مبرد، محمد بن زید، نسب عدنان و قحطان، بغداد، الوراق للنشر، 2007م.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیا التراث العربی، چ2، 1403ﻫ.

مروجی طبسی، نجمالدین،سفیانی، قم، انتشارات مرکز تخصصی مهدویت، 1394ش.

همو، درس خارج مهدویت، مورخه 30/5/1394.

مروجی طبسی، محمدعلی، «نیمه پنهان بنی امیه»، فرهنگکوثر، ش 97، پاییز 1388ش.

مسعودی، ابی الحسن علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، شرح محمد قمیحه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1971م.

مسلم‌ بن حجاج، صحیح مسلم، محقق احمد عمر هاشم و موسی شاهین لاشین، بیروت، عزالدین، 1407ﻫ.

مقدس اردبیلی، احمد بن علی، حدیقه­الشیعه (منسوب به اردبیلی)، تصحیح صادق حسن­زاده و علی­اکبر زمانی­نژاد، قم، انصاریان، 1377ش.

مقدسى، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ‏، مصحح پورسعید، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، بى تا.

مقریزی، تقی­الدین احمد بن علی، النزاع و التخاصم بین بین­امیه و بین­هاشم، تحقیق حسین مونس، مصر، دارالمعارف، 1988م.

مغنیه، محمدجواد، فی‌ظلال نهج‌البلاغه، بیروت، دارالعلم‌للملایین، 1979م.

مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه گویا و شرح فشرده‌ای بر نهج البلاغه، تهران، امام علی بن ابی­طاللب، چ13، 1381ش.

منقری، نصربن مزاحم، وقعة الصفین، تحقیق و شرح عبدالسلام محمدهارون، قاهره، الموسوعة السعودیة بمصر، بی تا.

مجهول، ترجمه نهج البلاغه قرن پنجم و ششم، مصحح عزیزالله جوینی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ2، 1377ش.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک ­الوسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت­لاحیاء­التراث، ۱۴۰۸ﻫ.

نویری، احمد بن وهاب، نهایة الارب فی فنون الادب، تحقیق محمدجابر عبدالعال، قاهره، دارالکتب، 1404ﻫ/ 1984م.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، موسسه النشر الاسلامی، چ6، 1365ش.

هاشمی خوئی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تهران، مکتبه الاسلامیه، چ4، 1400ﻫ.

هاشمی، سید علی، «نام و نسب سفیانی»، ادیان،مذاهبوعرفان، مشرق موعود، سال دهم، ش 3،  تابستان 1395ش.

هلالی کوفی، ابوصادق سلیم بن قیس، کتاب سلیم، تحقیق محمدباقر انصاری زنجانی، قم، دلیل ما، 1422ﻫ.

بررسی نسبت فامیلی امام حسین(ع) و یزید (5مهر 1396ش)، پایگاه تخصصی شبهه،برگرفته در تاریخ 12آبان 1397ش – 17:20 از لینک  http://shobhe.net/Archives/384 8

Ḳurʾān-i Karīm.

ʿAbduh, Muḥammad, Sharḥ- i Nahdj al- Balāgha, Research & Revised by ʿAbduh, Cairo, Maṭbaʿa al- Istiḳāma, 1412 AH/ 1991.

Abū ʾl- Faradj Iṣfahānī, ʿAlī b. Ḥusayn, al- Aghānī, Explanation by ʿAbdallāh ʿAlī Muhannā & Samīr Djābir, Beirut, Dār al- Fikr, 1407 AH/ 1986.

Ibid, Maḳātil al- Ṭālibiyyīn, Beirut, Mawʾassisa al- ʿIlmī lil- Maṭbūʿāt, 1419 AH/ 1998.

al-ʿAḳḳād, ʿAbbās Maḥmūd, Abū ʾl- Shuhadāʾ al- Ḥusayn b. ʿAlī, Beirut, al- Maktaba al- ʿAṣriyya, 1421 AH/ 2000.

Astarābādī, ʿAlī, Taʾwīl al-Āyāt al- Ẓāhira fī Faḍāʾil al- ʿItra al- Ṭāhira, Qom, Mawʾassisa al- Nashr al- Islāmī, 1409 AH/ 1988.

Baghdādī, Muḥammad b. Ḥabīb, al- Muḥabbir, Revised by Shutaiter, Beirut, Dār al- Āfāḳ al- Djadīda, (Und.).

Ibid, al- Munammaḳ Fī Akhbār Ḳuraysh, Revised by Abūbakr Muḥammad ʿAbd al- Hādī, Egypt, Maktaba al- Azhariyya lil- Turāth, 1437 AH/ 2016.

Baḥrānī, Hāshim b. Sulaymān, Tafsīr Burhān, Qom, Mawʾassisa al- Biʿthat, 1415 AH/ 1994.

Balādhurī, Abū ʾl- Ḥasan Aḥmad b. Yaḥyā, Ansāb al- Ashrāf, Revised by Suhayl Zakkār & Riyāḍ Ziriklī, Beirut, Dār al- Fikr, 1st. ed., (Und.).

 Ibid, Futūḥ al- Buldān, Revised by ʿAbd al- Ḳādir Muḥammad ʿAlī, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿilmiyya, 1435 AH/ 2014.

Bayḍūn, Labīb, Taṣnīf- i Nahdj al- Balāgha, Qom, Markaz Intishārāt- i Daftar- i Tablīghāt- i Islāmī, 1375/ 1996.

Bayhaḳī Farīd Khurāsān, ʿAlī b. Ziyd, Maʿāridj Nahdj al- Balāgha, Revised by Mohammad Taqi Danesh Pajooh, Qom, Kitāb Khāna- yi ʿUmūmī- yi Marʿashī, 1367/ 1988.

Bayhaḳī, Ibrāhīm b. Muḥammad, al- Maḥāsin wa al- Musāwī, Beirut, Manshawrāt Muḥammad ʿAlī Bayḍawī, 1420 AH/ 1999.

Bukhārī, Muḥammad b. Ismāʿīl, Ṣaḥīḥ- i Bukhārī, Revised by Aḥmad Muḥammad Shākir, Beirut, Dār al- Djīl, (Und.).

Dhahabī, Shams al- Dīn Muḥammad b. Aḥmad, Sīyar Aʿlām al- nubalāʾ, Revised by Shuʿayb al- Arnaʾūt & Others, Beirut, Mawʾassasa al- Risāla, 1405 AH/ 1984.

Dīnawarī, Abū Ḥanīfa, al- Akhbār al- Ṭiwāl, Revised by ʿAbd al- Munʿim ʿĀmir, Egypt, 1960.

Farāhīdī, Khalīl b. Aḥmad, al- ʿAyn, Revised by Mehdi makhzumi & Mehdi Sameraie, Qom, Mawʾassisa Dār al- Hidjra, 1409 AH/ 1988.

Fayḍ al- Islām Iṣfahānī, ʿAlī Naḳī, Tardjuma wa Sharḥ- i Nahdj al- Balāgha, Tehran, Sipihr, 1365/ 1986.

Fayḍ Kāshānī, Muḥammad b. Shāh Murtiḍā, Tafsīr al- Ṣāfī, Revised by Hossien Alami, Tehran, Maktaba al- Ṣadr,1373/ 1994.

Fayyūmī, Aḥmad b. Muḥammad, al- Miṣbāḥ al- Munīr Fī Gharīb al- Sharḥ al- Kabīr lil- Rāfiʿī, Qom, Dār al- Hidjra, 1414 AH/ 1993.

Hamawī Baghdādī, Yāḳūt b. ʿAbdallāh, , Muʿdjam al- Udabāʾ, Beirut, Dār al- Iḥyāʾ al- Turāth al- ʿArabī, 1408 AH/ 1988.

Hāshimī Khūʾī, Ḥabīb Allāh, Minhādj al- Barāʿa Fī Sharḥ- i Nahdj al- Balāgha, Tehran, Maktaba al- Islāmiyya, 4th. ed., 1400 AH/1979.

Hashemi, Seyyed Ali, “Nām wa Nasab- i Sufyānī”, Adyān, Madhāhib wa ʿIrfān, Mashriḳ- i Mūʿūd, Vol. 10, No. 3, pp. 135-166, Summer 1395/ 2016.

Ḥillī, Ḥasan b. Yūsuf, Khulāṣat al- Aḳwāl Fī Maʿrafa Aḥwāl al- Ridjāl (Ridjāl ʿAllāma Ḥillī), Najaf, Dār al- Dhakhāʾir, 1411 AH/ 1990.

Hilālī Kūfī, Abū Ṣādiḳ Salīm b. Ḳays, Kitāb- Salīm, Revised by Mohammad Bagher Ansari Zanjani, Qom, Dalīl- i Māh, 1422 AH/ 2001.

Ibn ʿAbd al-Barr, Yūsuf b. ʿAbdallāh, al-Istīʿāb fi Maʿrifat al-Aṣaḥāb, Revised by ʿAlī Muḥammad al-Badjawī, Beirut, Dar al-Djīl, 1412AH/ 1992.

Ibn ʿAbd Rabbih, Aḥmad b. Muḥammad, ʿIḳd al- Farīd, Revised by Mufid Mohammad Qumaghah, Beirut, Dār al- Iḥyāʾ al- Turāth al- ʿArabī, 1408 AH/ 1987.

Ibn ʿAmr al- Azdī al- Sidjistānī, Abū Dāwud Sulaymān b. Ashʿath, Sunan Abī Dāwud, Revised by Muḥammad Muḥī al- Dīn ʿAbd al- Ḥamīd, Beirut, Maktaba al- ʿAṣriyya, (Und.).

Ibn Athīr, ʿAlī b. Muḥammad, al- lubāb fī Tahdhīb al- Ansāb, Beirut, Dār Ṣadir, 1414 AH/ 1994.

Ibn Athīr, Mubārak b. Muḥammad, al- Nihāya fī Gharīb al- Ḥadīth wa al- Athar, Qom, Mawʾassisa- yi Maṭbūʿātī- yi Ismāʿīliyyān, 1404 AH/ 1983.

Ibn Aʿtham Kūfī, Aḥmad, al- Futūḥ, Revised by ʿAlī Shīrī, (Und.), (Und.), 1991 AD/ 1411 AH.

Ibn Dāwūd Ḥillī, Ḥasan b. ʿAlī, al- Ridjāl, Tehran, University of Tehran, 1342/ 1963.

Ibn Djawzī, ʿAbd al- Raḥman b. ʿAlī, al- Muntaẓam fīTaʾrikh al- Mulūk, Revised by ʾAbdal- ḳadir Muṣṭafā ʾAtā, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿIlmiyya,1992 / 1412 AH.

Ibn Durayd al- Azdī, Abūbakr Muḥammad b. Ḥasan, al- Ishtiḳāḳ, Revised by ʿAbd al- Salām Muḥammad Hārūn, Beirut, Dār al- Djīl, 1411 AH/ 1991.

Ibn Fāris, Aḥmad, Muʿdjam Maḳāyīs al- Lugha, Revised by ʿAbd al- Sallām Muḥammad Hārūn, Qom, Maktab al- Aʿlām al Islāmī, 1404 AH/ 1983.

Ibn Ḥanbal, Abū ʿAbdallāh Aḥmad, Musnad- i Aḥmad b.Ḥanbal, Revised by Shuʿayb al- Arnaʾūt, (Und.), Mawʾassisa al- Risāla, 1421 AH/ 2001.

Ibn Ḥazm, ʿAlī b. Aḥmad, Djamharat al- Ansāb al-ʿArab, Beirut, Dār al- kutub al- ʿIlmiyya, 1997 / 1418 AH.

Ibn HibatAllāh Madāʾinī (Ibn Abī al-Ḥadīd), ʿIzz al- Dīn Abī Ḥāmid, Sharḥ- i Nahdj al-Balāgha, Beirut, Mawʾassisa al- ʿIlmī lil- Maṭbūʿāt, 1415 AH/ 1995.

Ibn Hishām, ʿAbd al- Malik, al- Siyra al- Nabawiyya, Revised by Muṣṭafā al- Saḳḳā & Ibrāhīm al-Ābyārī & ʿAbd al- Ḥafīẓ al- Shiblī, Beirut- Lebanon, Dār al- Iḥyāʾ al- Turāth al- ʿArabī, (Und.).

Ibn Kalbī, Hishām b. Muḥammad, Mathālib al- ʿArab wa al- ʿAdjam, Revised by Muḥammad Ḥasan Muslim al- Dudjaylī, Beirut, Dār al- Andalus, 1430 AH/ 2009.

Ibn Ḳutayba Dīnawarī, Abū Muḥammad  ʿAbdallāh b. Muslim, al- Maʿārif, Revised by Tharwat ʿUkāsha, Cairo, Al- Hīʾta al- Miṣriyya, al- ʿĀma lil- Kitāb, 1992.

Ibid, al- Imama wa ʾl- Siyāsa, Revised by Ṭāhā Muḥammad al- Zaynī, (Und.), (Und.), (Und.).

Ibn Manẓūr, Muḥammad b. Mukarram, Lisān al- ʿArab, Beirut, Dār al- Fikr lil- Ṭibāʿa wa al- Nashr wa al- Tawzīʿ, 1414 AH/ 1993.

Ibn Mītham Baḥrānī, Kamāl al- Dīn Mītham b. ʿAlī, Sharḥ- i Nahdj al- Balāgha- yi  Ibn Mītham, (Und.), Mawʾassisa al- Naṣr, (Und.).

Ibn Saʿd, Muḥammad, Ṭabaḳātʾl--kubrā, Revised by MuḥammadʿAbd al-  ḲādirʿAṭāʾ, Beirut, , Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1990 / 1410 AH.

Ibn Sallām, Abū ʿUbayd Ḳāsim, al- Nasab, Revised by Maryam Muḥammad Khayr al- Daraʿ, Beirut, Dār al- Fikr, 1410 AH/ 1989.

Ibn Shahrāshūb, Abū Djaʿfar Muḥammad b. ʿAlī, ManāḳibĀl-i Abī Ṭālib, Beirut, Dār al-Aḍwāʾ, (Und.).

Ibn ʿUḳda Kūfī, Aḥmad b. Muḥammad, Faḍāʾil Amīr al- Muʾminīn, Qom, Dalīl- i Māh, 1424 AH/ 2003.

Isfahani (Emad- Zadeh), Emaduldin Hossein, Zindigānī- yi Imām Ḥusayn, (Und.), Nashr- i Muḥammad wa Intishārāt- i Amīn, 1364/ 1985.

Karādjakī, Abū ʾl- Fatḥ Muḥammad b. ʿAlī, Kanz al- Fawāʾid, (Und.), (Und.), (Und.).

Ḳarashī, ʿAlī- Akbar, Mufradāṭ- i Nahdj al- Balāgha, Tehran, Nashr- i Ḳibla, 1377/ 1998.

Kāshānī, Mullā Fatḥ Allāh, Tanbih al- Ghāfilīn wa Tadhkira al- ʿĀrifīn, Revised by Seyyed Mohammad Javad Zehni Tehrani, Tehran, Payām- i Ḥaḳḳ, 1378/ 1999.

Kāshif al- Ghiṭāʾ, Muḥammad Ḥusayn, Djannat al- Māʾwā, Revised by Sayyid Muḥammad ʿAlī al- Ḳāḍī al- Ṭabātabāyī, Qom, Dalīl- i Mā, 1387/ 2009.

Ḳumī, ʿAbbās, Anwār al- Bahiyya, Trans. Mohammad Mohamadi Eshtehardi, Qom, Nāṣir, 4th. ed., 1386/ 2007.

Ibid, Safīnat al- Biḥār wa Madīnat al- Ḥikam wa ʾl- Āthār, Qom, Uswa, 1414 AH/ 1993.

Kūfī, Abū ʾl- Ḳāsim ʿAlī b. Aḥmad, al- Istighātha, Tehran, Maktaba Naynawā al- Ḥadītha, (Und.).

Khwārazmī, Manāḳib- i Khwārazmī, Revised by Mālik al- Maḥmūdī, Qom, Mawʾassasa- yi Sayyid al- Shuhadāʾ, 1412 AH/ 1991.

Madjlisī, Muḥammad Bāḳir, Bihār al- Anwār, Beirut, Dār Iḥyāʾ al- Turāth al- ʿArabī, 2nd. ed., 1403 AH/ 1982.

Makarem Shirazi, Naser, Tardjuma- yi Guyā wa Sharḥ- i Fishurda- iy Bar Nahdj al- Balāgha, Tehran, Imām ʿAlī b. Abī Ṭālib, Vol. 13, 1381/ 2002.

Maḳdisī, Muṭahhar b. Ṭāhir, al-Badʾwa al-Tārīkh, Revised by Pūr Saʿīd, Cairo, Maktab al-Thaḳāfa al-Dīniyya, (Und.).

Maḳrīzī, Taḳī al- Dīn Aḥmad b. ʿAlī, al- Nizāʿ wa ʾl- Takhāṣum Fī Mā Bayn Banī Umayya wa Banī Hāshim, Revised by Ḥusayn Muʾnis, Egypt, Dār al- Maʿārif, 1988.

Masʿūdī, Abī ʾl- ḤasanʿAlī b. Ḥusayn, Murūdj al-Dhahab wa al- Maʿādin al- Djawhar , Revised by Muḥammad Ḳmayḥa, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿIlmiyya, 1971.

Minḳarī, Naṣr b. Muzāḥim, Waḳʿat al- Ṣiffīn, Revised by ʿAbd al- Sallām Muḥammad Hārūn, Cairo, al- Mawsūʿa al- Saʿūdiyya bi- Miṣr, (Und.).

Mubarrad, Muḥammad b. Yazīd, Nasab ʿAdnān wa Ḳaḥṭān, Baghdad, al- Warāḳ li- Nashr,2007.

Mughaniyya, Muḥammad Djawād, Fī Ḍilāl Nahdj al- Balāgha, Beirut, Dar El Ilm Lilmalayin, 1979.

Muḳaddas Ardibīlī, Aḥmad b. ʿAlī, Ḥadīḳat al- Shīʿa(Attributed to Ardabīlī), Revised by Sadegh Hasan Zadeh & Ali- Akbar Zamani Nejad, Qom, Anṣāriyyān, 1377/ 1998.

Murawwidjī Ṭabasī, Muḥammad ʿAlī, “Nīma- yi Pinhān- i Banī Umayya”, Farhang- i Kawthar, No. 97, pp. 10-91, Fall 1388/ 2009.

Murawwidjī Ṭabasī, Nadjm al- Dīn, Sufyānī, Qom, Intishārāt- i Markaz- i Takhaṣṣusī- yi Mahdawiyyat, 1394/ 2015.

Ibid, Dars- i Khāridj Mahdawiyyat, Date, 1394.05.30 SH/ 2015.08.21.

Muslim Ḥadjdjādj, Ṣaḥīḥ- i Muslim, Revised by Aḥmad ʿUmar Hāshim & Mūsā Shāhīn Lāshīn, Beirut, ʿIzz al- Dīn, 1407 AH/ 1986.

Nadjāshī, Aḥmad b. ʿAlī, Ridjāl al- Nadjāshī, Qom, Mawʾassisa al- Nashr al- Islāmī, 6th. ed., 1365/ 1986.

Nūrī, Ḥusayn b. Muḥammad Taḳī, Mustadrak al- Wasāʾil, Beirut, Mawʾsissa- yi Āl al- Bayt li- Iḥyāʾ al- Turāth, 1408 AH/1987.

Nuwayrī, Aḥmad b. Wahhāb, Nihāya al- Arab Fī Funūn al- Adab, Revised by Muḥammad Djābir ʿabd al-ʿĀl, Cairo, Dār al- Kutub, 1404 AH/ 1984.

Pakatchi, Ahmad, “Ibn ʿUḳda”, Kazem Mousavi Bojnourdi(as supervisor), Tehran, The Centre For The Great Islamic Encyclopedia, 1378/ 1999.

Raḍī, Muḥammad b. Ḥusayn, Nahdj al- Balāgha, Revised by Ṣubḥī Ṣāliḥ, Qom, Dār al- Hidjra, 1414 AH/ 1993.

Sarakhsī, Aʿlām Nahdj al- Balāgha, Revised by Azizullah Atarodi, Tehran, Nashr- i ʿAṭārud, 1415 AH/ 1995.

Ṣaymarī Baḥrānī, Mufliḥ b. Ḥasan, al- Zām al- Nawāsib Bi- Wilāya ʿAlī b. Abī Ṭālib, Revised by Sayyid Muḥammad al- Ghurayfī, Mashhad, Dār al- Turāth al- Baḥrānī, 1424 AH/ 2003.

Sibṭ b. Djawzī, Yūsuf b. Ḳỉzoghlu, Tadhkira al- Khawāṣṣ, Revised by ʿĀmir al- Nadjdjār, Cairo, Maktaba al- Thaḳāfa al- Diniyya, 1429 AH/ 2008.

Ṭabarī, Muḥammad b. Djarīr, Taʾrīkh al- Umam wa al- Mulūk, Beirut, Dār al- Ḳāmūs al- Ḥadīth (Maktaba al- Bayān), (Und.).

Ṭabarī, ʿImād al- Dīn Ḥasan, Kāmil- i Bahāʾī, Tehran, Murtaḍawī, 1382/ 2003.

Tehranchi, Abolghasem, Ahmad Mahdavi Damghani, “Iḥtidjādjāt wa Sūʾālāt wa Tawḍīḥāt”, Yaghmā, No. 208, pp. 440- 443, November 1344/ 1965.

Tirmidhī, Muḥammad b. ʿIsā, al- Djāmʿ al- Ṣaḥīḥ wa Huwa Sunan al- Tirmidhī, Revised by Ahmad Muḥammad Shākir, Cairo, Dār al- Ḥadīth, 1419 AH/ 1998.

Turayḥī, Fakhr al- Dīn b. Muḥammad, Madjmaʿ al- Baḥrayn, Revised by Ahmad Hosseini Eshkevari, Tehran, Makata al- Murṭaḍawiyya, 1375 AH/ 1955.

Tūsī, Muḥammad b. Ḥasan, Ridjāl al- Ṭūsī, Qom, Mawʾassisa al- Nashr al- Islāmī, 3rd. ed., 1373/ 1994.

Ibid, al- Fihrist, Revised by Sayyid Muḥammad Ṣādiḳ Āl Baḥr al- ʿUlūm, Najaf, Makata al- Murṭaḍawiyya, 1356 AH/ 1937.

Tardjumiyya Nahdj al- Balāgha Ḳarn- i Pandjum wa Shishum, Revised by Azizullah Juwayni, Tehran, University of Tehran Press, 2nd. ed., 1377/ 1998.

Zubaydī, Muḥammad b. Muḥammad, Tādj al- ʿArūs Min Djawāhir al- Ḳāmūs, Beirut, Dār al- Fikr, 1414 AH/ 1993.

Zubayrī, Muṣʿab b. ʿAbdallāh, Nasab- i Ḳuraysh, Revised by Évariste Lévi-Provençal, Cairo, Dār al- Maʾārif, (Und.).

Zargari-Nejad, Gholamhossein, Tārīkh- i Ṣadr- i Islām, Tehran, SAMT, 1378/ 1999.

Zamakhsharī, Abūʾl- Ḳāsim Maḥmūd b. ʿUmar, Rabīʿ al- Abrār wa Nuṣūṣ al- Akhbār, Beirut, Mawʾassisa al- ʿIlmī lil- Maṭbūʿāt, 1412 AH/ 1992.

Http://Shobhe.net/Archives/3848