بازتاب تاریخنگری اسطوره¬ای-ملی ایران در تاریخ بلعمی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
1 - دانش‏آموخته دانشگاه تربیت مدرس
کلید واژه: تاریخ بلعمی, تاریخ¬نگاری اسلامی, تاریخ‌نگاری ایرانی, روایت, اسطوره.,
چکیده مقاله :
این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش بوده که بلعمی در تاریخ‌نامه از ساختار روایی - اسطوره¬ای چه بهره¬ای برده است؟ مدعای مقاله این است که بلعمی در پس این تاریخ¬نگاری روایی - اسطوره¬ای، به دنبال اهداف ثانویه‌ای از جمله برخی اهداف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. در این پژوهش که با رویکرد توصیفی – تحلیلی نگاشته شده، افزون بر ساختارهای سطحی معنادار (روایت تاریخی)، ساختارهای عمق متن (روایات اساطیری - ادبی) تاریخ بلعمی بررسی شد و سایه¬های اساطیری در تاریخ¬نگاری بلعمی هویدا گردیده است. کاربرد اسطوره¬ها در تاریخ¬نگاری بلعمی نمود تاریخ¬نگری او به‌عنوان یکی از نخبگان جامعۀ ایران پس از اسلام بود. این نگرش که اسطوره‌ها یادآور گذشته باشکوه تاریخی و عامل وحدت‌بخش میان اعضای جامعه و یکی از راهکارهای برساختن هویت فردی و جمعی هستند را می‌توان در تاریخ بلعمی بازشناسی کرد. درواقع تاریخ‌نامه بلعمی با بازنمایی تاریخی– اسطوره¬ای از گذشته ایران باشکوه، از وقایع‌نامه فراتر رفته و به تاریخ¬نامه‌ای ملّی تبدیل شده است.
This research seeks to answer the question: How has Bal'ami utilized narrative-mythical structures in his Tarikhnameh? The article argues that behind Bal'ami's narrative-mythical historiography, there were secondary objectives, including certain political, social, and cultural aims. In this study, which is written using a descriptive-analytical approach, in addition to examining meaningful surface structures (historical narratives), the deep structures of the text (mythical-literary narratives) in Bal'ami's history were analyzed, revealing the mythical undertones in his historiography.The use of myths in Bal'ami's historiography reflects his historical perspective as one of the elites of post-Islamic Iranian society. This perspective, which views myths as reminders of a glorious historical past, a unifying factor among members of society, and a means of constructing individual and collective identity, can be identified in Bal'ami's history. In fact, Bal'ami's Tarikhnameh, with its historical-mythical representation of Iran's glorious past, goes beyond a mere chronicle and transforms into a national history. By integrating mythical elements into his historical narrative, Bal'ami not only preserved the cultural memory of Iran's pre-Islamic heritage but also reinforced a sense of unity and identity among its people. His work reflects a deliberate effort to bridge the past and present, using myths as a tool to inspire pride and cohesion in a society undergoing cultural and political transitions. Thus, Bal'ami's Tarikhnameh stands as a testament to the power of myth in shaping historical consciousness and national identity
آهنچی، آذر(1373). « تاریخ طبری». دانشنامه جهان اسلام. زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج 6، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.
اته، هرمان (1336). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
احمدی، بابک (1392)؛ ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
استنفورد مایکل (1384). درآمدی بر فلسفه تاریخ.ترجمه احمد گل محمدی، نشر نی، تهران.
بلعمی، ابوعلی(1380). تاریخ بلعمی. به‌کوشش محمدتقی بهار، تهران: انتشارات زوار.
بهار، مهرداد (1386). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
پاینده، حسین (1391 ). مصاحبه «نیویورک شهر نیست اژدهاست». مفهوم روایت در نظریه و نقد ادبی پسامدرن. خرداد ماه. صص34-45.
پاینده، حسین (1384). «تاریخ به منزلۀداستان». نامۀ فرهنگستان. شمارۀ 27، صص: 143-157
ترکمنی آذر، پروین (1399). تاریخ نگاری و تاریخنگری مورخان ایرانی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
خالقی مطلق، جلال (1388). گل رنج¬های کهن (برگزیده مقالات شاهنامه)، به کوشش علی دهباشی، تهران: ثالث
روحانی، مسعود و محمد عنایتی (1387) . «مقایسه شخصیت‌های تاریخ بلعمی و شاهنامه از حیث کارکرد حماسی اسطوره¬ای». مجلۀ پژوهش¬های عرفانی. تابستان، شماره 6، صص 103-122
روحانی، مسعود و دیگران (1387). « مقایسه شخصیت های تاریخ بلعمی و شاهنامه از حیث کارکرد حماسی اسطوره¬ای». مجلۀ پژوهش¬های عرفانی. تابستان، شماره 6، صص103-122.
روزنتال، فرانتس (1365). تاریخ تاریخ¬نگاری در اسلام. جلد 1، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان مقدس رضوی.
ریکور، پل (1377). نوشتار به‌مثابه مسئله‌ای پیشروی نقد ادبی و هرمنوتیک فلسفی. ترجمه بابک احمدی و دیگران، تهران: نشر مرکز.
زریاب خویی، عباس (1368). بزم آورد : شصت مقاله درباره تاریخ، فرهنگ و فلسفه، تهران: انتشارات علمی
زریاب خویی، عباس (1389). «تاریخ¬نگری و فلسفۀ تاریخ در ایران» گستره تاریخ، مسعود رضوی تهران: هرمس
زرین‌کوب، عبدالحسین (1368). «تاریخنگری یا تاریخ‌نگاری اشارتی به فلسفه و منطق» نقشی بر آب، انتشارات معین.
سرکاراتی، بهمن (1385). «بنیان اساطیری حماسه ملی ایران». سایه‌های شکار شده. تهران: طهوری.
سهراب‌نژاد، علی (1393). «بررسی تطبیقی اصول روایت در تاریخ بیهقی و تاریخ بلعمی». کهن¬نامه ادب پارسی. زمستان، شماره 4،صص99-122
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگه.
صالحی، پریسا و قدرت الله طاهری (1397). «پیوند تاریخ با ادبیات در متون تاریخی زبان و ادبیات فارسی»، تاریخ ادبیات. شماره 81، صص68-92.
معروف متوف، عیسی (1379). «تاریخ طبری ابو علی بلعمی و ترویج تاریخ¬نگاری پارسی». ایران شناخت. بهار و تابستان، شماره 16 و 17، صص80-89
مکاریک، ایرنا ریما (1384). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه
میثمی، جولی اسکات (1391). تاریخ نگاری فارسی. ترجمه محمد دهقانی، تهران: نشر ماهی.
نجومیان، امیرعلی (1385). «تاریخ زبان و روایت». پژوهشنامه علوم انسانی. شماره 52، صص 305-318.
وایت، هایدن (1393). «تاریخ‌نگاری و تاریخ عکسی». ترجمه محمد غفوری. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شمارۀ 191، صص: 30-36
ولک، رنه (1373). نظریۀ ادبیات. ترجمه ضیا موحد و دیگران، تهران: علمی و فرهنگی.
هاچن، لیندا (1383). «فراداستان تاریخ‌نگارانه: سرگرمیِ روزگارِ گذشته». مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان. مک هـیل و هـمکاران، تـرجمه حسین پاینده، تهران: نشر روزنگار.
هینلز، جان (1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و دیگران. تهران: چشمه.