ادریس بدلیسی، تاریخ‌نویسی منشیانه و الگووارۀ اسلامگرا در تاریخ‌نگاری عثمانی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
محمدحسین صادقی
1
(دانشگاه تهران)
کلید واژه: ادریس بدلیسی, تاریخ‌نگاری, الگووارۀ اسلامگرا, تاریخ‌نویسی فارسی, تاریخ‌نویسی منشیانه,
چکیده مقاله :
به واسطۀ حضور علما و دانشمندان ایرانی و حمایت سلاطین و شاهزادگان از ایشان، زبان و ادب فارسی و به تبع آن تاریخ‌نویسی فارسی در قلمرو عثمانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است؛ به‌طوری که تحت حمایت دربار عثمانی چندین اثر تاریخ‌نگارانه به رشته تحریر درآمدند. در میان تاریخ‌نگاران فارسی‌نویس دربار عثمانی، ادریس بدلیسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌طوری که می‌توان او را برجسته‌ترین نمایندۀ فارسی‌نویسی و تاریخ‌نگاری ایرانی در دربار عثمانیان به حساب آورد. پژوهش حاضر پس از ارائۀ توصیفی از زندگانی ادریس بدلیسی با تمرکز بر متن هشت بهشت و سلیم شاهنامه به عنوان دو اثر تاریخ‌نگارانۀ وی درصدد شناسایی مؤلّفه‌های اصلی تاریخ‌نویسی و تاریخ‌نگاری او برآمده و در گام نهایی به تبیین این مؤلفه‌ها پرداخت. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهند که گزارش مفصل وقایع، استفاده از نثری مصنوع و ادبی، درآمیختن متن به اشعار، آیات و روایات، عدم اشارۀ کافی به منابع روایت‌ها و تقسیم‌بندی منظم مطالب مهم‌ترین شاخصه‌های تاریخ‌نویسی وی و ارائۀ تصویری امپراتورگونه از دولت عثمانی، تلاش در جهت مشروعیت‌سازی برای آل عثمان، بهره‌گیری از روایت تاریخی درجهت خدمت به مقاصد سیاسی دولت عثمانی، در مرکز روایت قرار گرفتن دربار، عدم اکتفا به نقل تاریخ سیاسی، توجه به نهادهای دولتی، علمی و اجتماعی، رجال تأثیرگذار و علما و توجه به احوال ملل همسایه ازجمله ویژگی‌های تاریخ‌نگاری وی محسوب می‌شوند. بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان مدعای نگارندۀ سطور مبنی بر به کار گیری نثری متکلف و مصنوع از سوی بدلیسی برای تثبیت جایگاه خویش در دربار عثمانی و ارائۀ تصویری امپراتورگونه از دولت عثمانی
Due to the presence of Iranian scholars and scientists and the support of the sultans and princes, the Persian language and literature and, accordingly, Persian historiography have enjoyed a special place in the Ottoman Empire. So, under the patronage of the Ottoman court, several historical works were written. Idris Bitlisi has a special place among the Persian historians of the Ottoman court. So he can be considered the most prominent representative of Persian writing and Iranian historiography in the Ottoman court. After presenting a description of the life of Idris Bitlisi, focusing on the text of Hasht Bihisht and Salim Shahnameh as his two historiographical works, the present study aims to identify the main components of his history writing and historiography and explain these components in the final step. The findings of the current research show that the detailed report of events, using artificial and literary prose, the mixing of text with poems, verses, and hadiths, the lack of sufficient references to the sources of the narrations, and the Regular division of contents are the most important features of his history writing and the Presenting an imperial image of the Ottoman Empire, the effort in In order to legitimize the “Al-i Osman”, using the historical narrative to serve the political purposes of the Ottoman state, placing the court in the center of the narrative, not being limited to quoting political history, paying attention to governmental, scientific and social institutions, influential men and scholars, and Attention to the conditions of neighboring