آب‌نماها در کوشک باغ های اندلس از الزهراء تا الحمراء
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامیعفیفه خدنگی 1 , عبدالرحیم قنوات 2
1 - کارشناس ارشد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
کلید واژه: باغ اسلامى, کوشک عبدالرحمن, الزهراء, الحمراء, معماری اسلامی,
چکیده مقاله :
آب در معماری میتواند علاوه بر رفع ضروتها و نیازها اهمیت تزیینی داشته باشد و به زیباسازی و تکمیل عناصر بنا کمک کند. در کوشک باغهای اندلس آب یکی از مهم ترین عناصر تزیینی بنا بوده است و دراشکالی چون حوض، فواره و نهر با طراحیهای بدیع و زیبا به کار گرفته میشده است. بررسی های به عمل آمده از سده چهارم تا نهم هجری/دهم تا پانزدهم میلادی نشان میدهد که در این منطقه سبک هایی خاص با موضوع طراحی آب به کار رفته که در عین کاربردی بودن اهمیت تزیینی و نمادین داشته است. این سبک ها از قرن چهارم/دهم در بناهای الزهراء بهکار گرفته شده و از آنجا به کاخهای الحمراء رفته است.درپژوهش حاضر علاوه بر معرفی این سبکها، نگاهی مقایسه ای به تغییرات و تحولات زیبایی شناسانه ای که در طول این دوره زمانی در طراحی این عناصر به وجود آمده، انداخته ایم. کوشک باغ هایی که در فاصله زمانی میان این دو مجموعه بنا احداث شدند، همچون واسطهای این دو دوره را به هم پیوند زده اند.
Using water in architecture, along with providing the facility, had a great impact on the architectural design and beauty. In belvedere gardens of Andalus water used in different shapes such as pools, fountains and rivers with exquisite designs. During 10th to 15th century particular styles of fountains are used that were operational as well as decorative. This research studies and compares the aesthetics changes of the patterns and elements of belvedere gardens that were constructed during the period. References Barrucand, Marianne & Bednorz, Achim, Mimārī- yi Islāmī dar Andalus(Moorish Architecture in Andalusia (Big Series: Architecture and Design), Trans. Faezeh dini, Tehran, Iranian Academy of the Arts, 1386/ 2007. Blair, Sheila & Bloom, Jonathan, Hunar wa Mimārī- yi Islāmī(2)(The art and architecture of Islam), Trans. Azhand Yaghoub, SAMT, Iranian Academy of the Arts, 1381/ 2002. Būtshīsh, Ibrāhīm al- Ḳādirī, “al- Djāmāliyya Fī al- Munshaʾāt al- Miʿmāriyya al- Māʾiyya bi- Madīnat Gharnāta”, International Scientific Conference Entitled: "al- Fann fī al- Fikr al- Islāmī", Saʿīd b. Ḥamāda, Oman, Jordan, International Institute of Islamic Thought, 1433 AH/ 2012 AD. Dehkhoda, Ali-Akbar& Moin, Mohammad, Lughat-nāma, University of Tehran Press (UTP), Dehkhoda Lexicon Institute & International Center for Persian Studies, 1337/ 1958. Dhahabī, Muḥammad b. Aḥmad, Tarikh al- Islām wa wafayāt (ṭabaḳāt) al- mashāhīr wa l- alām, Revised by ʿUmar ʿAbd al- Salām Tadmurī, Vol. 2, Beirut, Dār al- Kitāb al- ʿArabī, 1993 AH/ 1413 AD. al- Djamal, Muḥammad, “Munshaʾāt Salāṭīn Banī Naṣr fī Ḳuṣūr al- Ḥamrāʾ”, Instituto Egipcio de Estudios Islámicos en Madrid, No. 28, 1996/ 1374. Donis A., Dondis, Mabādī- yi Sawad Baṣrī (A Primer of Visual Literacy), Trans. Masoud Sepehr, Surūsh, Tehran, 1390/ 2011. Fatḥ b. Khāḳān, Ḳalāid al- Iḳyān, (Und), (Und.). Golomberk, Lisa, “From Timur to TivoliI: reflections on Il Giadino All Italiana”, Muqarnas, Necipoglu, Gulru, V.15, Brill NV, Leiden, The Netherlands, copyright 1001. Ibn Zaydūn, Dīwān- i Ibn Zaydūn wa Rasāla, Revised by ʿAlī ʿAbd al- ʿAẓīm, Dar Misr For Printing, 1957/ 1335. Jafari, Bahram, "al- Ḥamrāʾ čashm- Andāzī az Tamaddunī ʿAẓīm", Kiyhān- i Farhangī, No.111, Vol.11, Tehran, Tīr/ June 1373/ 1993. Lehrman, Jonas, Eaethly Paradise(Garden and Courtyard in Islam), Berkeley and Los Angeless,University of California Press, 2910. al- Maḳḳarī al- Tilimsānī, Aḥmad b. Muḥammad, Nafḥ al- Ṭīb Min Ghuṣn al- Andalus al- Raṭīb, Dār al- Fikr, Beirut, 1419 AD. Moore, Charles Willard, Āb wa Mimārī (Water and Architecture), Trans. Hoda Alamolhoda, Sāzmān- i Mīrāth Farhangī- yi Kishwar, Muʿāwinat- i Farhangī wa Āmūzish, 1381/ 2002. Pries, Christine, Tarīkh- i Hunar- i Islāmī (The story of Moslem Art), Trans. Masoud Rajab Nia, Vol. 2, Tehran, Amīrkabīr, 2535 Shāhanshāhī. Tabbaa, Yasser, “The Medieval Islamic Garden: Typology and Hydraulics”, Garden History: Issues, Approaches, Methods, John Dixon Hunt, Washington, Harvard University, 1992. Zakī, Yaʿḳūb, (Dickie, James), "Bāgh- i Ispāniyyāyi ʿArabī: Tawḍīḥātī Darbāra- yi Gūna- Shināsī", Trans. MohammadTaghi Akbari, Mīrāth- i Ispāniyyā- yi Musalmān(The legacy of muslim spain- Salma khadra jayyusi), Salma Khadra Jayyusi(as Supervisor), Translations of European languages, Vol. 1, Islamic Research Foundation of Astane Quds Razavi, 1380/ 2001. Referencing Visuals: Images & Maps http://www.alhambradegranada.org/en/info/placesandspots/courtofthemyrtles.asp.(2013/2/26) http://www.artencordoba.co.uk/MADINAT-AL-ZAHRA/Medina-Azahara-Cordoba-Archeological-site-pool-house.html. (2011/1/24) http://www.essential-architecture.com/SP-GR/GR-006.htm (2016/12/01) http://gardenin.ru/islamic_gardens.html. (2011/7/12) http://www.martingracephotography.com/?search=Nasrid+dynasty. (2013/3/17) http://www.photaki.es/foto-jardin-del-crucero-casa-de-la-contratacion-sevilla_303803.htm https://www.pinterest.com/anachelista/al-andalus-las-invasiones-almor%C3%A1vides-almohades-y (2016/12/01) http://www.qantara-med.org/qantara4/public/show_document.php?do.(2011/22/9) http://rolfgross.dreamhosters.com/Islam-Web/Chapter3103.htm. (2011/21/23) http://en.wikipedia.org/wiki/Court_of_the_Lions
کتابشناسی
ابن زیدون، دیوان ابن زیدون و رسائله، تحقیق علی عبدالعظیم، مکتبة نهضة مصر بالفجالة، 1957م.
باروکاند، ماریانه، بدنورتس، آخیم، معماری اسلامی در اندلس، ترجمه فائزه دینی، تهران، فرهنگستان هنر، 1386ش.
بلر، شیلا، بلوم، جاناتان، هنر و معماری اسلامی(2)، ترجمه یعقوب آژند، تهران، سمت، فرهنگستان هنر، 1381ش.
بوتشیش، ابراهیم القادری، «جمالیة فی المنشآت المعماریة المائیة بمدینة غرناطة»، الموتمر العلمی الدولی بعنوان: «الفن فی الفکر الاسلامی»، سعید بن حمادة، عمان، اردن، المعهد العالمی للفکر الاسلامی، 1433ﻫ/2012م.
پرایس، کریستین، تاریخ هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب نیا، چ2، تهران، انتشارات امیرکبیر، 2535 شاهنشاهی.
جعفری، بهرام، «الحمراء چشماندازی از تمدنی عظیم»، کیهان فرهنگی، ش111، سال یازدهم، تهران، تیر73.
الجمل، محمد، «منشآت سلاطین بنی نصر فی قصور الحمراء»، المعهد المصری (دراسات الاسلامیة مدرید)، العدد 28، السنة 1996م.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، دانشگاه تهران، سازمان لغت نامه، 1337ش.
داندیس، دونیس اِ، مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، سروش، تهران، 1390ش.
الذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، ط2، دارالکتاب العربی، بیروت، 1413ﻫ /1993م.
زکی، یعقوب(جیمز دیکی)، «باغ اسپانیایی- عربی: توضیحاتی درباره گونهشناسی»، ترجمه محمد تقی اکبری، میراث اسپانیای مسلمان، زیر نظر سلمی خضرا جیوسی، گروه ترجمه زبان‌های اروپایی، چ1، بنیاد پژوهشهای آسان قدس رضوی، 1380ش.
فتح بن خاقان، قلائد العقیان، بی جا، بی تا.
مَقَری التلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب، دارالفکر، بیروت، 1419م.
مور، چارلز، و، آب و معماری، ترجمه هدی علم الهدی، سازمان میراث فرهنگی کشور، معاونت فرهنگی و آموزش، 1381ش.
Golomberk, Lisa, “From Timur to Tivolil: reflections on Il Giadino All Italiana”, Muqarnas, Necipoglu, Gulru, V.15, Brill NV, Leiden, The Netherlands, copyright 1001.
Lehrman, Jonas, Eaethly Paradise(Garden and Courtyard in Islam), Berkeley and Los Angeless,University of California Press, 2019.
Tabbaa, Yasser, “The Medieval Islamic Garden: Typology and Hydraulics”, Garden History: Issues, Approaches, Methods, John Dixon Hunt, Washington, Harvard University, 1992.
منابع تصاویر و نقشهها
www.alhambradegranada.org/en/info/placesandspots/courtofthemyrtles.asp.(2013/2/26)
www.artencordoba.co.uk/MADINAT-AL-ZAHRA/Medina-Azahara-Cordoba-Archeological-site-pool-house.html. (2011/1/24)
www.essential-architecture.com/SP-GR/GR-006.htm(2016/12/01)
http://gardenin.ru/islamic_gardens.html.(2011/7/12)
www.martingracephotography.com/?search=Nasrid+dynasty. (2013/3/17)
www.photaki.es/foto-jardin-del-crucero-casa-de-la-contratacion-sevilla_303803.htm
www.pinterest.com/anachelista/al-andalus-las-invasiones-almor%C3%A1vides-almohades-y(2016/12/01)
www.qantaramed.org/qantara4/public/show_document.php?do. (2010/12/9)
http://rolfgross.dreamhosters.com/Islam-Web/Chapter3103.htm. (2012/12/13)
http://en.wikipedia.org/wiki/Court_of_the_Lions
Lehrman, Jonas, Eaethly Paradise(Garden and Courtyard in Islam), Berkeley and Los Angeless,University of California Press, 1980.
Tabbaa, Yasser, "The Medieval Islamic Garden: Typology and Hydraulics”, Garden History: Issues, Approaches, Methods, John Dixon Hunt, Washington, Harvard University, 1992.
نقشه 1. الزهرا، کوشکها و حوضهای تصویر1. الحمرا، حیاط ریاحین، حوض رو به کوشک
قصر عبدالرحمن
تصویر2. اشبیلیه، کروثرو، حوض مرکزی. نقشه 2. حوضهای مرکزی در الحمراء :
1. حیاط شیران و حیاط‌های پیرامونی،
2. صحن ریاحین، 3. باغ داراکسا(لندراجا)،
4. تالار ابن سراج، 5. تالار دوخواهران
تصویر3. حوضچه فواره در حیاط ریاحین تصویر4. الحمراء، ارتباط فضای داخلی و خارجی بنا با کمک کانالهای آب
تصویر5. الحمراء، جوی باریک آب تصویر6. الحمراء، نهرهای چهارگانه در حیاط شیران
در کف تالار ابن سراج
نقشه 3. شمال شام، کانالهای چهارگانه در قلعه صهیون