بررسی وضعیت شاخص های تاب آوری کالبدی در شهر ساری با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی معکوس (IHWP)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

پریسا حمیدی ¹ , صدیقه لطفی ² , عامر نیک پور ³

1 - دانشگاه مازندران، گروه جغرافیا
2 - دانشگاه مازندران
3 - دانشگاه مازندران

تاریخ دریافت : 1399/01/24 تاریخ پذیرش : 1400/06/08 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: بلایای طبیعی, تاب‌آوری کالبدی, مدل IHWP, شهرساری,

چکیده مقاله :

در سال های اخیر رشد بی‌رویه جمعیت و خسارت‌های فراوان ناشی از مخاطره‌های طبیعی و انسانی به کالبد و محیط شهرها موجب شده است تا تاب‌آوری به اهداف مهم شهرها تبدیل شود. ساری به عنوان مرکز استان مازندران دارای نقش کلیدی در استان است که شناخت تاب آوری شهر از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین در پژوهش حاضر، ارزیابی تاب‌آوری شهر ساری با تأکید بر بُعد کالبدی با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی معکوس (IHWP) با استفاده از یازده شاخص‌کالبدی مانند؛ عرض راه، دسترسی به فضاهای سبز و باز، دسترسی به فضاهای چند منظوره، فاصله از بافت فرسوده و غیره مورد سنجش قرار می‌گیرد. نوع تحقیق حاضر به لحاظ هدف تحقیق، کاربردی و روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. نمونه آماری تحقیق نیز 48 نفر از متخصصان حوزه شهرسازی و مدیریت بحران بوده‌اند در قالب پرسشنامه دلفی به شاخص‌ها وزن‌دهی کرده و خروجی پرسشنامه در محیط GIS مدلسازی شده و نقشه نهایی میزان تاب آوری کالبدی شهر ساری تولید شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که 50 درصد از مساحت شهر از تاب آوری کم و خیلی کم، 19 درصد از تاب آوری متوسط، 31 درصد از تاب آوری بالا و خیلی بالا برخوردار می باشد و از غرب به شرق شهر بر میزان تاب آوری افزوده می شود و شمال غرب و شمال شرق شهر نیز از تاب‌آوری کمتری برخوردار است. در پایان نیز الزاماتی در جهت ارتقاء تاب‌آوری ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

In recent years, the unprecedented growth of population and the enormous damage caused by natural and human hazards to the physical and urban environment has made resilience an important topic in natural hazard studies. In the present study, evaluation of resilience of Sari city with emphasis on physical dimension by using Reverse Hierarchical Analysis (IHWP) model using eleven physical indicators such as road width, access to green and open spaces, access to multipurpose spaces, distance from worn-out tissue, and so on. The statistical sample of the study was 48 experts in urban planning and crisis management in the form of Delphi questionnaire. The outputs of the questionnaire modeled in GIS software and the final physical resiliency map of Sari produced. The results show that 50% of city area has low and very low resiliency, 19% moderate and 31% high and very high; and resiliency increased from west to east, and the northwest and northeast parts of the city are less resilient. Finally, some suggestions made to improve resilience.

منابع و مأخذ:

اردلان، داریوش؛ داودپور، زهره و زیاری، کرامت الله. (1399) مقایسه دو نظریه حکمروایی شهری و تابآوری نهادی در نظام مدیریت  شهری با روش تحلیل محتوا و ارائه مدل ارتقا یافته (نمونه موردی:شهر قزوین). مطالعات برنامه‎ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(1)، 150-133.

انگزبانی، جواد. (1390). تحلیل فضایی آسیب پذیری و مدل سازی هوشمند مکان­یابی بهینه مراکز امداد و نجات با تاکید بر زلزله (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه). پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه سنجش از دور و GIS، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

پاشاپور، حجت الله و پوراکرمی، محمد. (1396). سنجش ابعاد کالبدی تابآوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی زلزله (مطالعه موردی منطقه 12 شهر تهران). مطالعات برنامه‎ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12(4)، 1002-985.

پوراحمد، احمد؛ کلانتری جلیل‌آباد، حسین و موسوی، سید رفیع. (1395). نقش نهادهای محلی در حفظ بافت‌های میان‌سطح تاریخی و بازآفرینی بافت‌های شهری ناکارآمد با رویکرد توسعه پایدار. اولین همایش ملی بافت میانی شهرهای ایران، 438-450.

حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل. (1387). تعیین عوامل ساختاری مؤثر بر آسیب پذیری بافت شهری زنجان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی. مجله هنرهای زیبا، 23، 27-36.

حمیدی، پریسا. (1397). سنجش تاب آوری فیزیکی شهر ساری. پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران.

حیدری، محمد. (1397). ارزیابی پروژه نوسازی منطقه 15 شهید خوب بخت تهران از منظر دفاع غیرعاملی. پایان نامه کارشناسی ارشد، برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.

دوانی مطلق، اردوان. (1393). پهنه بندی سیلاب با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش فازی (مطالعه موردی منطقه 2 درکه و فرحزاد شهر تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه مهندسی عمران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران.

رحیمی، محمود؛ ایازی، امیر و روانشادنیا،  مهدی. (1399). تحلیل عوامل موثر بر تابآوری در محالت ناکارامد شهری با تاکید برمعیارهای کالبدی (مطالعه موردی: محله فرحزاد تهران). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(3)،  1009 - 995.  

روستا، مجتبی؛ ابراهیم زاده، عیسی و ایستگلدی، مصطفی. (1397). ارزیابی مطالعه موردی تاب آوری اجتماعی شهری زاهدان. مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، 9(32)، 14-1.

سلمانی، محمد؛ امیراحمدی، ابوالقاسم و کاویان، فرزانه. (1393). کاربرد برنامه ریزی کاربری اراضی برای افزایش تاب آوری شهری در برابر زلزله با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهر سبزوار). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 5(17)، 34-17.

شکری فیروزجاه، پری. (1397). سنجش میزان تاب آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهر بابل). مطالعات برنامه‎ریزی سکونتگاههای انسانی، 13(3)، 678-633.

شماعی، علی و میرزاده حجت (1398). تحلیل فضایی تاب آوری تبریز در برابر زلزله. مجله مخاطرات زیست محیطی، 8(20)،  266-245.

علی اکبری، اسماعیل و میرایی، نفیسه سادات. (1394) آسیب‌پذیری معابردر شهرهای لرزه‌خیز براساس مدل IHWP  در ناحیه‌ی سه منطقه یک کلانشهر تبریز. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 2(1)، 16-1.

فرج زاده اصل، منوچهر؛ احدنژاد، محسن و امینی، جمال. (1390). ارزیابی آسیب پذیری مسکن شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی منطقه 9 شهرداری تهران). مطالعات و تحقیقات شهری و منطقه­ای، 3(9)، 36-29.

قندهاری، احمد. (1387). جریان­ها و تنوع روش­های مدیریت و بهره برداری، سومین کنفرانس مدیریت منابع آب. تبریز، انجمن مهندسی و مهندسی منابع آب ایران، دانشگاه تبریز.

مختاری، داود و امامی کیا، وحید. (1392). پهنه­بندی کاربری اراضی شهری شهرستان ارم تبریز بر اساس شاخص­های خطر پایه ژئومورفولوژیکی. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 4(12)، 169-149.

مشک ساز، پریسا؛ پیوسته­گر، یعقوب و شمس‌الدینی، علی. (1398). ارزیابی تابآوری اجتماعی و اقتصادی منطقه 3 شهرداری شیراز در برابر زلزله. مطالعات برنامه‎ریزی سکونتگاه­های انسانی، 14(4)، 1147-1133.

نظرپور، محسن؛ غلامی، محمدرضا؛ شمس کیانی، علیرضا و بابایی، علیرضا. (1396). مدیریت بحران شهری با تاکید بر برنامه ریزی بلایای زلزله (مطالعه موردی: شهر تهران). پنجمین کنفرانس ملی پژوهش­های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری.

Baibarac C., & Petrescu, D. (2017). Open-source resilience: a connected commons-based proposition for urban transformation. Procedia Engineering, 198, 227 – 239.

Bozza, D., Asprone, & Fabbrocino, F.  (2017). Urban Resilience: A Civil Engineering Perspective, Sustainability Journal, 9(103), 1-16.

Etinay, N., & Egbu, Ch., (2018), Building Urban Resilience for Disaster Risk Management and Disaster Risk Reduction, Procedia Engineering 212, 575–582.

Galantini Z. D. Y., & Tezer, A. (2018). Resilient urban planning process in question: Istanbul case. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 9(1), 48-57

Gonçalves, C.  (2013). Framwork and Indicators to Measure Urban Resilience: Assay in Caldas Da Rainha and  Évora Urban Systems. AESOP-AC S P Joint Congress 15-19.

González, D. P., Monsalve, M., Moris, R., & Herrera, C. (2018). Risk and Resilience Monitor: Development of multiscale and multilevel indicators for disaster risk management for the communes and urban areas of Chile. Applied Geography, 94, 262-271.

Kärrholm, M., Nylund K., & Prieto P. (2014). Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas, Cities 36, 121–130.

Kwon, J.,  Weisel, C. P., & Morandi. (2016).  Source proximity and meteorological effects on residential outdoor VOCs in urban areas: Results from the Houston and Los Angeles RIOPA studies. Science of The Total Environment,  573, 954-964.

Marchese, D., Reynolds E., Bates M. E., Morgan H., S. S. Clark, & Linkov, I. (2018). Resilience and sustainability: Similarities and differences in environmental management applications. Science of the Total Environment, 613, 1275–1283.

Martin, S. (2015).  A framework to understand the relationship between social factors that reduce resilience in cities: Application to the City of Boston. International Journal of Disaster Risk Reduction, 12, 53-80.

Meerow, S., Newell J. P., & Stults, M. (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147, 38–49.

Ongkowijoyo, C. S., & Doloi, H. (2018). Risk-based Resilience Assessment Model Focusing on Urban Infrastructure System Restoration. Procedia Engineering, 212, 1115–1122.

Ray, B., & Shaw, R. (2018). Changing built form and implications on urban resilience: loss of climate responsive and socially interactive spaces. Procedia Engineering, 212, 117-124.

Rose, A. (2007). Economic resilience to natural and man-made disasters: Multidisciplinary origins and contextual dimensions. Environmental Hazards, 7, 383–398.