-
حرية الوصول المقاله
1 - ساحتها، ابعاد، و جوهرۀ تجربۀ عرفانى
على موحدیان عطاراین جستار بر آن بوده است تا تصویرى شفاف تر و ، در عین حال، ژر ف تر از تجربۀ عرفانى به دست دهد . بهاین منظور، نخست نگاهى از فراز بر این مفهوم افکنده و آن را داراى مصادیق، ساحت ها و ابعاد مختلف یافتهاست. آنگاه با تحدید محدوده بحث بر مفهوم مصطلحِ تجربۀ عرفانى، به بررسى ابع أکثراین جستار بر آن بوده است تا تصویرى شفاف تر و ، در عین حال، ژر ف تر از تجربۀ عرفانى به دست دهد . بهاین منظور، نخست نگاهى از فراز بر این مفهوم افکنده و آن را داراى مصادیق، ساحت ها و ابعاد مختلف یافتهاست. آنگاه با تحدید محدوده بحث بر مفهوم مصطلحِ تجربۀ عرفانى، به بررسى ابعاد چهارگانه این احوال وانکشافات (بعد معرفتى، معرفت شناختى، اَنفسى، و عاطفى ) پرداخته، و سپس با مرورى اجمالى بر توصیفتجربۀ عرفانى در آثار عرفا ن پژوهانِ بنامى همچون جیمز، آندرهیل، سوزوکى، استیس، باک و اُتّو، چهار ویژگىِمعرفتى بودن، شهودى بودن، اَنفسى بودن و عاشقانه بودن را در میان همۀ ویژگى هاى تجربۀ عرفانی واجدشرایط جوهرى بودن (اصالت، کلیت و عمومیت ) دانسته است . و سر انجام، با رویکردى پدیدارشناسانه، جوهرِجواهر و لب لبابِ تجربۀ عرفانى را، در تجارب عرفانىِ میانى، عبارت از معرفت مستقیم و بی واسطه به واقعیت(مطلقِ واقعیت )، و در تجارب عرفانىِ غایى، عبارت از معرفت مستقیم و بی واسطه به واقعیتِ وحدانىِ هستى(واقعیت مطلق)، دیده است. به اینگونه، رویکرد کلی این جستار به تجربۀ عرفانی، پدیدارشناسانه خواهد بود تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
2 - نگاهی به مفهوم گورو در عرفان هندویی از منظر شنکره
مریم باقرزاده فاطمه لاجوردی ابوالفضل محمودیگورو در عرفان هندویی استاد و اصلی است که مراتب معنوی را پشتسر گذاشته، وادیهای پر پیچ و خم آن را درنوردیده و به بالاترین مرتبۀ بینش معنوی یعنی مکشه نائل شده است. در طریقههای رهبانی هندویی، گورو تجسد خداوند، سنت، تعالیم طریقت و واسطۀ فیض الهی است که به سنت جان میبخشد، أکثرگورو در عرفان هندویی استاد و اصلی است که مراتب معنوی را پشتسر گذاشته، وادیهای پر پیچ و خم آن را درنوردیده و به بالاترین مرتبۀ بینش معنوی یعنی مکشه نائل شده است. در طریقههای رهبانی هندویی، گورو تجسد خداوند، سنت، تعالیم طریقت و واسطۀ فیض الهی است که به سنت جان میبخشد، منشأ و بستر حیات نوین معنوی، کانون تقدس و رابط سالک با قوای متعالیتر است. بر همین اساس نقش وی در تعلیم و تربیت مرید واجب، و از آداب سلوک به شمار میآید و میتواند هدایت و ارشاد کسی را که قصد پیمودن این مسیر را دارد، بر عهده بگیرد، او را از عقبات سخت سلوک گذر دهد و تا رسیدن به سر منزل مقصود دلیل راه وی باشد. وی شایستۀ تکریم و احترام است و اطاعت محض از دستورات او، هر چند خلاف عرف باشد، برای رسیدن به مقصود نهایی ضروری به شمار میآید. از این روست که برای تبیین جریان سلوک عرفانی در این سنت، بررسی نقش گورو از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این نوشتار مفهوم گورو و حوزۀ شناختی و معنایی آن بر اساس متون مقدس و منابع ادبی و عرفانی هندویی بخصوص در نگاه شنکره و آثار او بررسی شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
3 - طرح تطبیق عرفانى سورۀ مبارکۀ یوسف
عبداللهّ رضایىدر این مقاله، سوره یوسف با دقت تمام مورد بحث و تحقیق قرار گرفته و بیشتر براساس تئورى هفت مرحله اى عطار نیشابورى درخصوص سیر و سلوک عرفانى و رسیدن به قرب پروردگار و اتصال با معشوق حقیقى تطبیق داده شده است. مراحل و منازل هفتگانه ترتیب عبارت اند از: طلب، عشق، معرفت، استغنى، أکثردر این مقاله، سوره یوسف با دقت تمام مورد بحث و تحقیق قرار گرفته و بیشتر براساس تئورى هفت مرحله اى عطار نیشابورى درخصوص سیر و سلوک عرفانى و رسیدن به قرب پروردگار و اتصال با معشوق حقیقى تطبیق داده شده است. مراحل و منازل هفتگانه ترتیب عبارت اند از: طلب، عشق، معرفت، استغنى، توحید، حیرت، فقر و فنا. اما در اثناى کار، از رموز و اصطلاحات خاص عرفا که در این گونه مسائل کاربرد مى یابند، استفاده شده است. سالک و قهرمان این منازل، یوسف (ع) است که گردنه ها و دشوارى هاى دریاى پرتلاطم سیر و سلوک را با ارشادات پدر و اشارات معشوق پس پشت مى نهد. این عقبه ها و دشوار یها، خدعه هاى برادران و داستان گرگ و بردگى یوسف (ع) و حیله هاى زلیخا است. اما یوسف (ع) با سرافرازى مى کوشد سر از چاه طبیعت برآورد و به عرش عظیم الهى در قرب معشوق ازلى به مرتبه اتصال و فناء فى الّله برسد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
4 - بررسى تطبیقى تمثیل در انگلیسى و فارسى: مطالعه اى موردى در دو کتاب منط قالطیر عطار و سیر و سلوک زائر جان بانى ین
پروانه معاذالهی مریم سعیدیتمثیل همواره به عنوان یکى از انواع ادبى محبوب در تمامى ملل پذیرفته شده استو به عبارتى مى توان آن را قالب ادبى اى جهانى دانست؛ علاوه بر این، مفهوم سیر و سلوک یا سفر عارفانه به صورت تمثیلى مکرراً در قالب هایى نظیر شعر و داستان هاى ادبىبه کاررفته است. از نمونه هاى تمثیلى م أکثرتمثیل همواره به عنوان یکى از انواع ادبى محبوب در تمامى ملل پذیرفته شده استو به عبارتى مى توان آن را قالب ادبى اى جهانى دانست؛ علاوه بر این، مفهوم سیر و سلوک یا سفر عارفانه به صورت تمثیلى مکرراً در قالب هایى نظیر شعر و داستان هاى ادبىبه کاررفته است. از نمونه هاى تمثیلى منظوم در فارسى مى توان از منط قالطیر عطار و درانگلیسى از نمایش منظوم مرگ سرخ1 اثر ادگار آلن پو 2 یاد کرد و از نمونه هاى تمثیلىمنثور مى توان از قصة غربت غریبه3 اثر شیخ اشراق شهاب الدین سهروردى و در انگلیسىاز سیر و سلوک زائر4 و بسیارى دیگر، نظیر کمدى الهى5 دانته 6 نام برد.مقالة حاضر برآن است تا از گذر بررسى تطبیقى کتاب هاى سیر و سلوک زائر ومنط قالطیر، تفاوت ها و نیز شباهت هاى بین این دو اثر را ازلحاظ محتوا، داستان پردازى،شخصیت پردازى و مضمون سفر معنوى مشخص سازد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
5 - بازشناسی ابعاد تمثیلی شخصیت پیر طریقت
فاضل عباس زاده مهدی جباریپیمودن وادیهای سخت وهولناک طریقت، بدون تمسک به وجود وارستهی پیر و مراد مقدور نیست. لزوم حضور معنوی پیر در سیرو سلوک مریدان، از جملهی موضوعات مهم و دامنه داری است که بیشتر به صورت تمثیلی و نمادین در کانون توجه صوفیه قرار گرفته است. به جز شمار اندکی از متصوّفه چون اویس أکثرپیمودن وادیهای سخت وهولناک طریقت، بدون تمسک به وجود وارستهی پیر و مراد مقدور نیست. لزوم حضور معنوی پیر در سیرو سلوک مریدان، از جملهی موضوعات مهم و دامنه داری است که بیشتر به صورت تمثیلی و نمادین در کانون توجه صوفیه قرار گرفته است. به جز شمار اندکی از متصوّفه چون اویسیان که به مجذوبان، نامبردار بودند و کشف و شهود و راهیابی به حقیقت را تنها از طریق مراقبه و زدودن شوائب از لوح ضمیرخویش، میسر میدانستهاند، اکثر بزرگان تصوّف، بر ضرورت پیرگزینی تأکید داشتهاند و براین باور بودهاند که توفیق در سیر و سلوک و پیمودن نشیب و فراز جادهی طریقت، بی مدد پیر محقّق نمیگردد. در این مقاله ضمن به دست دادن تعریفی مانع و جامع از پیر در عرفان، بخشی از شاخصهای تمثیلی پیران طریقت در حیطههای متفاوت؛ یعنی لزوم پیروی از پیر، شرایط احراز مقام پیری، کرامت پیران و مراتب ایشان، به روایت منابع عرفانی مورد واکاوی قرار گرفته است و سپس به بررسی محاسن و معایب تبعیت مرید از مراد در نظام خانقاهی پرداخته شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
6 - جنبههای تأویلی وتمثیلی داستانِ روز شنبه درگنبدِ سیاه(از هفت پیکر نظامی)
مسعود سپه وندیهفت پیکر(هفت گنبد)، که چهارمین منظومه از پنج گنجِ حکیم نظامی است، حاوی داستانکهای رمزی و به ظاهر مجزایی است که مهمترین ویژگی و عنصر این داستانها جنبهی پندآموزی آن ها و تحول تدریجی خصوصیاتِ قهرمان اصلی داستان(بهرام گور) است. در این منظومه ی بدیع، دو جریان موضوعی به ی أکثرهفت پیکر(هفت گنبد)، که چهارمین منظومه از پنج گنجِ حکیم نظامی است، حاوی داستانکهای رمزی و به ظاهر مجزایی است که مهمترین ویژگی و عنصر این داستانها جنبهی پندآموزی آن ها و تحول تدریجی خصوصیاتِ قهرمان اصلی داستان(بهرام گور) است. در این منظومه ی بدیع، دو جریان موضوعی به یکدیگر پیوند خورده اند، یکی زندگی بهرامکه براساس ترتیب زمانِ حوادث آن است و دیگر داستانهایی که دربرابر قهرمانِ منظومه، ناپایداری و بی اعتباری این جهان را آشکار میسازند وخواننده را وا می دارند تا دربارهی معنای زندگی و نقش خود، در آن بیندیشد. در حقیقت این داستان ها بهانهای است تا نظامی، به بیان حقایقی حکمت آمیز از شیوهی درست زندگی بپردازد. داستانِ روز شنبه، یکی از این داستانهای حکمت آمیز است که میتواند تمثیلی از سلوکِ عارفانه و ماجرای عبرتآمیز هبوط آدم از بهشت باشد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
7 - سیر و سلوک اشراقی بر اساس قصه غربت غربی
عینالله خادمی فاطمه کوکرمانسان معاصر خود حقیقی خویش را گم کرده و در این عالم احساس بیگانه بودن دارد. نفس انسان همواره در تلاش است تا از غربت عالم طبیعت و خراب آباد غربی خود بگریزد و روح خود را بهگونهای پرورش دهد تا به عالم علوی بپیوندد. تحقق مرگ یا فنای کامل از تعلقات همان گشوده شدن بندهای دا أکثرانسان معاصر خود حقیقی خویش را گم کرده و در این عالم احساس بیگانه بودن دارد. نفس انسان همواره در تلاش است تا از غربت عالم طبیعت و خراب آباد غربی خود بگریزد و روح خود را بهگونهای پرورش دهد تا به عالم علوی بپیوندد. تحقق مرگ یا فنای کامل از تعلقات همان گشوده شدن بندهای دام است که در نتیجه آن پیوستن دایم به حضرت حق حاصل میآید. سهروردی در این حکایت، گرفتار شدن در دامگه ناسوتی و روشهای رهایی جستن و مراحل آن را در قالب سفری تمثیلی به تصویر میکشد. اینپژوهش این حقیقت را آشکار کرده است که اگرچه مشکلات سفر و طولانی بودن آن و گذر از موانع، کوهها، سرزمینها و اقلیمها و... طبیعتاً وجود دارد، اما انسان میتواند پس از معرفت و شناخت نسبت به خویشتن، به مدد و دستگیری پیر طریق با طیّ مراحلی از حصار قوای مادی و خیالی اندک اندک آزاد شده و از دریای خلق فاصله گرفته و در نتیجه این مجاهده به استکمال نفس و معرفت عوالم هستی و اطراف و اکنای آن دست یابد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
8 - «صمت و خاموشی از دیدگاه عرفا»
احمدرضا یلمههاسیر و سلوک دارای ارکان ، آداب و احوالی است . یکی از ارکان سلوک را صمت و سکوت دانسته اند . در قرآن و احادیث همیشه سکوت به عنوان یک ارزش و یک نشانه والا مطرح گردیده است . در متون منثور و منظوم عرفانی نیز سکوت و خاموشی از شرایط خلوت و از ابزارهای رسیدن به کمالات عرفانی است أکثرسیر و سلوک دارای ارکان ، آداب و احوالی است . یکی از ارکان سلوک را صمت و سکوت دانسته اند . در قرآن و احادیث همیشه سکوت به عنوان یک ارزش و یک نشانه والا مطرح گردیده است . در متون منثور و منظوم عرفانی نیز سکوت و خاموشی از شرایط خلوت و از ابزارهای رسیدن به کمالات عرفانی است و دارای فواید و نتایجی است ؛ برخی از عرفا اصل طریقت را سکوت دانسته اند ؛ از آنجا که خاموشی دارای انواع و گونههایی است و درباره سکوت صوفیان نظریات و عقاید گوناگونی وجود دارد، به گونهای که برخی خاموشی را ترجیح نهاده و برخی گفتار را ، این مقاله بر آن است تا حد مقدور ، نخست به تحلیل مفهوم صمت و خاموشی در قرآن و احادیث و امهات متون عرفانی و سپس به مثنوی معنوی به عنوان یکی از این آثار که سکوت و خاموشی عرفانی در آن بازتاب و جلوه خاصی دارد بپردازد . تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
9 - سیمای عرفان در شعر خواجوی کرمانی
مهدیه چراغی احمد ذاکریخواجوی کرمانی، در طریق معرفت گام نهاده، با اقتدا به پیر روشنضمیر خود، شیخ کازرونی، طریقهی «مرشدیه» را برگزید و بهسانِ یک سالک، راهِ «عطار»، «مولوی» و «ابن عربی» در پی گرفته، عشق را از عقل برتر شمرد و شیوه ذوقی و سکری را در پیش گرفت تا به شناخت حق، منجر گردد. هدف نگا أکثرخواجوی کرمانی، در طریق معرفت گام نهاده، با اقتدا به پیر روشنضمیر خود، شیخ کازرونی، طریقهی «مرشدیه» را برگزید و بهسانِ یک سالک، راهِ «عطار»، «مولوی» و «ابن عربی» در پی گرفته، عشق را از عقل برتر شمرد و شیوه ذوقی و سکری را در پیش گرفت تا به شناخت حق، منجر گردد. هدف نگارنده از نگارش این مقاله به دست دادن مضامین عرفانی شعر خواجو میباشد که وی با پشتِسر گذاشتن مقامات و حالات، به هفت وادی سیر و سلوک گام مینهد و طریق مجاهدهی درونی و برونی میسپارد تا حلاوت فناء فیاللّه و بقاء باللّه بچشد. آن گاه راضی به رضای دوست، تقدیر را بر تدبیرش مقّدم میدارد، زهد ریایی را سالوسی بیش نمیشمارد و طریقهی ملامتی را در عرفان به استخدام میگیرد. وی همچون دیگر عرفا، معتقد است که بهواسطه تجلی نور حق است که عالم هستی به وجود آمده و سرانجام باید به عالم بالا عروج کرده و به اصل خود بازگردیم؛ پس انسانی که پرتوی از نور حق است و در حکم عالم صغیر، شایسته است که وقت، غنیمت شمرده و به معرفت خود- که در مقام خلیفه الهی است- مشغول گردد و مرگ اختیاری برگزیند و به حسن معاد امیدوار باشد و با دیدن هر نقش از نقاش هستی، زنجیره کثرت را در امتداد وحدت شمارد تا به وحدت وجود رسد و در عین حال طریق میانه برگزیند تا مبادا گرفتار تشبیه ناشایست شده و وجود حق را از هر نوع صفتی منزه و مبرا بدارد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
10 - سلوک عملی در پرتو عرفان فلسفی،قرائت امام خمینی(ره) از منازل سلوکی فرغانی
غلامرضا حسین پور محمد سعیدی مهرمفتاحالغیب قونوی مهمترین اثری است که در علم عرفان نظری نگاشته شد و مصباحالانس فناری نیز چونان شرحی تفصیلی بر مفتاحالغیب در استدلالی کردن مباحث عرفانی سهم بسزایی دارد. اما فصل پایانی بخش فاتحه مصباحالانس، اختصاص به مباحث سیر و سلوک دارد که فناری در این فصل، طریقه خو أکثرمفتاحالغیب قونوی مهمترین اثری است که در علم عرفان نظری نگاشته شد و مصباحالانس فناری نیز چونان شرحی تفصیلی بر مفتاحالغیب در استدلالی کردن مباحث عرفانی سهم بسزایی دارد. اما فصل پایانی بخش فاتحه مصباحالانس، اختصاص به مباحث سیر و سلوک دارد که فناری در این فصل، طریقه خواجه عبدالله انصاری را در منازلالسائرین مطرح میکند که در واقع بازنویسی طرح فرغانی در منتهیالمدارک است، زیرا فرغانی منازل سیر و سلوک خواجه عبدالله انصاری را بر وفق مبانی مکتب استادش قونوی، تقریر و عرفان عملی را از منظر عرفان فلسفی مورد بررسی قرار داده است. امام خمینی(ره) نیز در تعلیقات خود بر این فصل از مصباحالانس، برخی از منازل سلوکی خواجه عبدالله را با تقریر فرغانی مد نظر قرار میدهد و نکات بدیعی را، خصوصاً از منظر عرفان نظری، گوشزد میکند. این تعلیقات را به واقع میتوان قرائت امام از منازل سلوکی فرغانی خواند که در مجموع، همدلانه نگاشته شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
11 - اسماء و صفات الهی، با رویکردی به آثار بانوی مجتهده امین اصفهانی
زهرا کاشانیهااز مسائل قابل توجهی که هم در قرآن بیان شده است و هم اهل عرفان به آن پرداخته اند اسماء الله است. حکیم نصرت امین اصفهانی؛ مفسر و مجتهدۀ معاصر؛ در کتاب وزین سیر و سلوک خود و نیز در تفسیر گرانسنگ مخزن العرفان، صفحاتی چند را اختصاص به اسماء، حسنای الهی و صفات علیای حق تعالی أکثراز مسائل قابل توجهی که هم در قرآن بیان شده است و هم اهل عرفان به آن پرداخته اند اسماء الله است. حکیم نصرت امین اصفهانی؛ مفسر و مجتهدۀ معاصر؛ در کتاب وزین سیر و سلوک خود و نیز در تفسیر گرانسنگ مخزن العرفان، صفحاتی چند را اختصاص به اسماء، حسنای الهی و صفات علیای حق تعالی داده که در این مقاله به بررسی آن پرداخته شده است. در قرآن کریم به خواندن اسماء الهی توصیه شده و ارباب ذکر و اصحـاب توحید، خداوند سبحـان را به اسمـاء و صفـاتش می خوانند و به این طریق در مراحـل سلوک گام برمی دارند. تردیدی نیست که ذکر خداوند به وسیلۀ اسماء و صفات، یک فضیلت است و میتواند موجب قرب انسان به خداوند گردد. در قرآن مجید چهار آیه وجود دارد که از اسماء حسنای الهی یاد شده و آیاتی است که فقط از اسماء سخن گفته شده است. در این مقاله که به روش تحلیل محتواست به طور اسنادی ابتدا به این اسماء متعالی از کتاب بانو امین پرداخته شده و سپس نظرات بعضی از عرفا و فلاسفه و مفسران در این رابطه بیان می شود و در این رابطه سه سؤال مهم: مقصود از احصاء اسماء در حدیث پیامبر اکرم(ص) چیست؟ چگونه احصاء اسماء باعث دخول در بهشت می شود؟ به چه طریق می توان متخلق به اخلاق الله گردید؟ مورد پژوهش قرار گرفته است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
12 - بررسی تطبیقی مراحل سلوک عرفانی از نگاه بانو مجتهده امین و ترزا آویلایی
عظیم حمزئیان رضا طباطبایی عمیدعرفان عملی یا سلوک، اساس و زیربنای عرفان است. عرفان نظری تفسیر و تعبیر یافتههای عرفان عملی است. عرفا برای سلوک عرفانی مراحل مختلفی را برشمردهاند لکن اساس این مقامات و منازل بر هم منطبق بوده و از این حیث اختلاف چندانی بین آنان دیده نمیشود. در ادیان الهی دیگر نیز عرفای أکثرعرفان عملی یا سلوک، اساس و زیربنای عرفان است. عرفان نظری تفسیر و تعبیر یافتههای عرفان عملی است. عرفا برای سلوک عرفانی مراحل مختلفی را برشمردهاند لکن اساس این مقامات و منازل بر هم منطبق بوده و از این حیث اختلاف چندانی بین آنان دیده نمیشود. در ادیان الهی دیگر نیز عرفایی وجود دارند که با سلوک عرفانی به کشف و شهود پرداختهاند. بانو امین و ترزا آویلایی از جمله عرفای بنامِ اسلام و مسیحیت به شمار میروند. هر دوی آنان شخصاً مراحل سلوک را تجربه کردهاند و آن را در آثار خویش تشریح نمودهاند. ترزا مراحل سلوک را در کاخ درون هفت مرحله برشمرده و بانو امین در کتاب سیر و سلوک در روش اولیاء و سعدا مراحل سلوک را طی هشت مرحله بیان نموده است. نتیجۀ تطبیق مراتب سلوک در بین ایشان نشان میدهد عناصر اصلی و مراحل سلوک نزد آنها اشتراکات فراوانی دارد و میان آنان تفاوت عمدهای ملاحظه نمیشود. تنها در زمان پیدایش حالات عرفانی، گاهی تفاوتهایی دیده میشود. توصیفات ایشان گویای این است که هر دو عارف در نهایت به وحدت شهود رسیدهاند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
13 - سیر و سلوک عرفانی و اهداف آن از منظر سیدحیدر آملی و پاتانجلی
نسرین توکلی بابک ذراتنوریاین پژوهش به روش کتابخانه ای و با رویکردی تطبیقی به مقایسه و توصیف سیر و سلوک از منظر سیدحیدر آملی به عنوان نماینده عرفان اسلامی شیعی و پاتانجلی بنیانگزار مکتب فلسفی یوگا می پردازد، بر اساس مطالعات انجام گرفته، مکتب یوگا دارای دیدگاهی افراطی و زهدی خشک است که هدف آن تنه أکثراین پژوهش به روش کتابخانه ای و با رویکردی تطبیقی به مقایسه و توصیف سیر و سلوک از منظر سیدحیدر آملی به عنوان نماینده عرفان اسلامی شیعی و پاتانجلی بنیانگزار مکتب فلسفی یوگا می پردازد، بر اساس مطالعات انجام گرفته، مکتب یوگا دارای دیدگاهی افراطی و زهدی خشک است که هدف آن تنها ازکارانداختن ذهن، فکر، عواطف و احساسات و جسم برای رسیدن به سامادهی است که در سکوت و سکون مطلق به دست می آید. این مکتب گرچه خداباور است اما سیر و سلوک در آن صرفاً برای رسیدن سالک به آگاهی مطلق روحی است. لیکن در مکتب عرفانی آملی که مبتنی بر عرفان اسلامی با قرائت شیعی است، هدف از سیر و سلوک تقرب به درگاه الهی، تخلق به اخلاق الله و فانی شدن در افعال و صفات و ذات خداوند است که با روش متعادل و متناسب با ظرفیت های سالک و بر اساس آموزه های وحیانی دین مبین اسلام و سیره معصومین علیهم السلام می توان به آن دست یافت. با توجه به گسترش یوگا در جهان و ایران که به دلایل مختلف به شرایط نگران کننده ای رسیده است، مطالعات پژوهشی به خصوص با رویکرد مقایسه ای درباره مکتب یوگا بسیار اهمیت دارد. این مطالعات موجب می شود ابعاد گوناگون یوگای کلاسیک روشن شود و با مقایسه عرفان اسلامی می توان برتری های عرفان اسلامی را نسبت به آن نشان داد. این پژوهش بخشی از این برتری ها را نشان می دهد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
14 - مبانی قرآنی منازل السائرین (مطالعة موردی: بخش بدایات)
حسین صفرهمنازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، متنى عرفانی است که در آن معارف بسیار، در قالب عباراتى موجز به رشته تحریر در آمده است. این کتاب همواره مورد توجه علاقه مندان عرفان و سیر و سلوک بوده است. با ملاحظه عناوین و ابواب کتاب معلوم میشود که مصنّف، نام منزلها را از آیات قرآن أکثرمنازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، متنى عرفانی است که در آن معارف بسیار، در قالب عباراتى موجز به رشته تحریر در آمده است. این کتاب همواره مورد توجه علاقه مندان عرفان و سیر و سلوک بوده است. با ملاحظه عناوین و ابواب کتاب معلوم میشود که مصنّف، نام منزلها را از آیات قرآن برگرفته است و در بیشتر موارد، تناسب میان عنوان بابها و آیههای انتخابی ابتدای هر باب از نگاه عرفانی عمیق او به آیات قرآن حکایت میکند، چنانکه میتوان گفت که وی مبانی تعیین منازل را در آیات کتاب خدا یافته است. نگارنده در این مقاله با مراجعه به تفاسیر عرفانی، ضمن بررسی آیات موجود در بخش بدایات این کتاب و تأمل در مطالب هر باب، رویکرد عرفانی خواجه به آیات قرآن را نشان داده و پیوند میان دستورات خدای متعال در قرآن و آداب سیر و سلوک عارفان اصیل را نمودار ساخته است تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
15 - تبین مراحل حصول عادتستیزی در اشعار عرفانی ابنفارض
شهلا نوروزیراد ناصر حسینی اردشیر صدرالدینیدر ادبیات عرفانی، عموماً قدم گذاشتن در راه طریقت با خروج از عادات روزمره محقق می شود. مهمترین اصلی که جهان بینی عارفان بر آن استوار است عادت ستیزی و ترک عادت های موروثی و نگاه کهن به هستی و خالق آن است، این خصیصه بارز به عارفان نوعی ویژگی منحصربه فرد در نگرش عرفانی آنان أکثردر ادبیات عرفانی، عموماً قدم گذاشتن در راه طریقت با خروج از عادات روزمره محقق می شود. مهمترین اصلی که جهان بینی عارفان بر آن استوار است عادت ستیزی و ترک عادت های موروثی و نگاه کهن به هستی و خالق آن است، این خصیصه بارز به عارفان نوعی ویژگی منحصربه فرد در نگرش عرفانی آنان بخشیده و حجم عظیمی از شعرهای شاخص و خصیصه عارفان را نیز به وجودآورده است. هدف از این تحقیق نیز، تبیین مراحل حصول عادت ستیزی از نگاه ابن فارض در اشعار عرفانی وی است که با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که از دیدگاه ابن فارض عادت ستیزی با مراقبه حاصل می شود که مراقبه نیز یکی از مهمترین تمرین های سلوک در بسیاری از نحله های عرفانی است. ابن فارض در پی غبارروبی از مفاهیم و پدیده هاست، به گونه ای که با شناخت صفات جمال الهی، دیده مخاطبان را به روی واقعیات پشت غبار نشسته، بازنماید و از خواب غفلت و تقلید بیدارشان کند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
16 - مضامین عرفانی در دیوان فانی خویی
کتایون مرادیفانی خویی (متوفی 1225 ق.) عارفی شاعر و حکیمی جامع است که در آثار قلمی خود به ویژه در دیوان اشعار، نشان میدهد که مضامین عرفانی دلمشغولی همیشگی او بوده است و به همین دلیل به نکات دقیقی در عرفان نظری و عملی اهمیت میدهد و بیش از هر مفهومی از نظریۀ وحدت وجود با بیانهای مخ أکثرفانی خویی (متوفی 1225 ق.) عارفی شاعر و حکیمی جامع است که در آثار قلمی خود به ویژه در دیوان اشعار، نشان میدهد که مضامین عرفانی دلمشغولی همیشگی او بوده است و به همین دلیل به نکات دقیقی در عرفان نظری و عملی اهمیت میدهد و بیش از هر مفهومی از نظریۀ وحدت وجود با بیانهای مختلف دفاع میکند. سپس در پیروی از سبک خراسانی و عرافی و به تبعیت از سنایی و عطار و مولوی در زمینۀ عشق الهی هنرنمایی میکند. سیر و سلوک صوفیانه را با مبارزه با نفس و اندیشۀ کثرت گرایانه دنبال میکند و با دیدگاهی، عرفانی به امام علی (ع) مینگرد و در مقامات عرفانی به فقر و همچنین فنا و بقا بیشتر اهمیت میدهد. وابستگی خود را به عرفان شیعی به صراحت بیان میدارد و فلسلفۀ زندگی انسان را در عشق به محبوب ازلی ترسیم مینماید. به همین دلیل این شاعر حکیم را میتوان از عارفان بزرگ شیعه در ادبیات فارسی به شمارآورد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
17 - مقایسة سلوک مرغان منطقالطّیر با رفتن بنیاسرائیل به میقات
جواد عباسی مخدره بلوکیرفتن برگزیدگان بنیاسرائیل به همراه پیامبرشان به کوه طور، یکی از ماجراهای این قوم در قرآن است و البتّه همچون دیگر موضوعات قرآنی به یقین بر ذهن و زبان فرهیختگان اهل دل، مژثر بوده است. از دیگر سو، منطقالطّیر حکیم عطّار نیشابوری از برترین منظومههای عرفانی ایرانزمین و اد أکثررفتن برگزیدگان بنیاسرائیل به همراه پیامبرشان به کوه طور، یکی از ماجراهای این قوم در قرآن است و البتّه همچون دیگر موضوعات قرآنی به یقین بر ذهن و زبان فرهیختگان اهل دل، مژثر بوده است. از دیگر سو، منطقالطّیر حکیم عطّار نیشابوری از برترین منظومههای عرفانی ایرانزمین و ادبیّات فارسی به شمار میرود که طرحی از یک سلوک عارفانه به سوی سیمرغِ حقیقت را در منظر ما قرار میدهد. آیا نمیتوان شباهتهایی میان این دو سلوک دید؟ اگر بتوان سلوک را رفتنی برای رسیدنی دانست، میان همة سیرها و سلوکها پیوندی برقرار است، خواه محسوس و زودیافتنی و خواه نامحسوس و دیریاب.فرضیة این نوشتار، امکان وجود ارتباطی اگرچه غریب میان این ماجرای قرآنی و داستان عرفانی است: حرکت نخبگان، رهبری آزموده، میعادی در کوه، عذرها و بهانهها، ممات و حیاتی در انتهای مسیر یا همان فنا و بقا و نیز عرضة تجلّی حقّ از جملة شباهتهاست؛ اگرچه تفاوتهایی هم وجود دارد. در هر صورت، هیچ اصراری بر صحت این مدعا نیست و نقد و داوری این نظریه بر عهدة ارباب فکرت و اهل نظر. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
18 - مقام زن و حضرت زهراء(س) از نظر سنایی غزنوی
علی اکبر افراسیاب پورسنایی را برخی، ازمخالفان زنان قلمداد نموده اند،در حالی که این عارف بزرگ بر اساس مبانی عرفانی در مراتب معنوی تفاوتی بین زن و مرد قائل نبوده است . در عرفان اسلامی همواره زنان منبع محبت بوده به بالاترین مقام های عرفانی رسیده اند.در آثار سنایی نیز دو نوع گفته دربارة أکثرسنایی را برخی، ازمخالفان زنان قلمداد نموده اند،در حالی که این عارف بزرگ بر اساس مبانی عرفانی در مراتب معنوی تفاوتی بین زن و مرد قائل نبوده است . در عرفان اسلامی همواره زنان منبع محبت بوده به بالاترین مقام های عرفانی رسیده اند.در آثار سنایی نیز دو نوع گفته دربارة زنان مشاهده می شود،یکی با دیدگاهی مثبت که سیر و سلوک و حکمت را به آنان نسبت می دهد و دیگری با دیدگاهی منفی،که جنس زن موردنظر نبوده. چون در آن عصر زن های متعدد را از تجمل های زندگی می دانستند او درمقام نفی تجمل مطالبی گفته ویا برای ارتباط باعوام از حکایات مرسوم بهره برده است. با مطالعة دیدگاه او نسبت به حضرت زهراء (س) و تشیع می توان به عظمت مقام زن در نظر او دست یافت. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
19 - بررسی تطبیقی دو مفهوم جبر و اختیار با تأکید بر مثنوی معنوی مولانا و اشعار عطار
احمد محلمانی ابوالفضل ابراهیمی سوسن نریمانیدو مفهوم جبر و اختیار یکی از مهم ترین مفاهیم مطرح شده در فقه، فلسفه و ادبیات عرفانی است که گذشته از فلاسفه، شاعران بزرگی همچون: مولوی، سنایی، عطار، حافظ و سعدی و... در آثار نظم و نثر خود بدان پرداختهاند. این مسئله زمانی از اهمّیت والاتری برخوردار میگردد که در تاریخ اس أکثردو مفهوم جبر و اختیار یکی از مهم ترین مفاهیم مطرح شده در فقه، فلسفه و ادبیات عرفانی است که گذشته از فلاسفه، شاعران بزرگی همچون: مولوی، سنایی، عطار، حافظ و سعدی و... در آثار نظم و نثر خود بدان پرداختهاند. این مسئله زمانی از اهمّیت والاتری برخوردار میگردد که در تاریخ اسلام دو مکتب معتزله و اشاعره برای دفاع از جبر و اختیار بنا نهاده و استدلالات متعدّدی برای پذیرش یا رد آنان مطرح کردهاند. بنابراین، این مقاله با هدف بررسی تطبیقی دو مفهوم جبر و اختیار با تأکید بر اشعار مولوی و عطار نگاشته شده است. فرضیة نویسندگان دلالت بر این موضوع دارد که مفهوم جبر و اختیار در اشعار مولوی عطار برجستگی خاصی دارد، یعنی هر دو شاعر به این دو مفهوم پرداخته و با دلایل خود به تحلیل آن ها مبادرت نمودهاند. یافتههای مقاله با استفاده از روش تطبیقی (روش تحقیق) نشان داد که بسامدسنجی مفهوم اختیار در آثار مولوی بسیار بالاتر از مفهوم جبر است در حالی که، بسامدسنجی جبرگرایی در آثار عطار بسیار وسیعتر از مفهوم اختیار است. بنابراین در سیر و سلوک عرفانی، اشعار مولوی نمایندة اختیارگرایی و اشعار عطار نمایندة جبرگرایی است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
20 - بازتاب مقامات دهگانۀ عرفانی در دیوان خاقانی
عطا محمد رادمنش زهرا کریم زاده شوشتری نژادچکیده: خاقانی، شاعر پرآوازۀ قصیدهسرای قرن ششم- که به مدیحهسرایی شهره است و در تصویرسازیها، بویژه در وصف طبیعت و بالاخص در ستایش صبح و مظاهر آن، از همگنان پیشی گرفته است- در اقبال به عرفان و اصطلاحات عرفانی، تعلّق خاطری دارد؛ هر چند عرفان او در سطح سنایی و عطّار نیست أکثرچکیده: خاقانی، شاعر پرآوازۀ قصیدهسرای قرن ششم- که به مدیحهسرایی شهره است و در تصویرسازیها، بویژه در وصف طبیعت و بالاخص در ستایش صبح و مظاهر آن، از همگنان پیشی گرفته است- در اقبال به عرفان و اصطلاحات عرفانی، تعلّق خاطری دارد؛ هر چند عرفان او در سطح سنایی و عطّار نیست، امّا رویکرد او به مقامات سیر و سلوک، درخور توجّه و واکاوی است. بازتاب مقامات دهگانۀ توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، شکر، خوف، رجا، توکّل و رضا در دیوانش، توجّه کردنی است؛ در این پژوهش، مقامات مذکور، با شواهد شعری، از دل دیوان استخراج و همراه با تحلیلهای مربوط، نموده شده است تا معلوم گردد خاقانی، علاوه بر ابعاد هنری دیگر، در عرفان نیز دستی دارد و به استناد شواهد فراوان، مفاهیم عالی آن را در جای جای اشعار خود آورده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
21 - دل آدمی و مراتب آن در عرفان اسلامی
مرتضی شجاری زهرا گوزلیعرفا انسان را آیینه تمامنمای الهی میدانند. از نظر آنها همانگونه که خداوند دارای اسما و صفات مختلف و به تبع آن دارای جلوههای گوناگونی است، حقیقت انسان نیز واحد کثیری است که به واسطه تجلیات گوناگون، اسامی متعدد مییابد. بیشتر صوفیه دل آدمی را حقیقت وی میدانند و جلوه أکثرعرفا انسان را آیینه تمامنمای الهی میدانند. از نظر آنها همانگونه که خداوند دارای اسما و صفات مختلف و به تبع آن دارای جلوههای گوناگونی است، حقیقت انسان نیز واحد کثیری است که به واسطه تجلیات گوناگون، اسامی متعدد مییابد. بیشتر صوفیه دل آدمی را حقیقت وی میدانند و جلوههای آن را لطایف سبعه نامیدهاند. این لطایف عبارتند از طبع، نفس، عقل، قلب، سِرّ، خفی و اخفی. در سیر و سلوک از این هفت مرحله، به عنوان مراحل ترقی و تکامل انسان نام برده میشود. نفس آدمی اگر استعداد خود را کامل کند، یعنی آنچه را که بالقوه دارا است، بالفعل گردد و آیینه تجلی الهی شود، دل نام میگیرد که مجمعالبحرین و محل تلاقی دو عالَم ظاهر و باطن است؛ در این هنگام گنجایش حق را یافته، عرش الهی میگردد؛ بنابراین تمامی مراتب و لطایف انسانی را میتوان جلوههای دل دانست. در این مقاله با اشاره به حقیقت دل از دیدگاه عارفان، کوشش میشود مراتب آدمی یا همان لطایف سبعه انسانی در دو قوس نزولی و صعودی، بررسی و تحلیل شود. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
22 - بررسی حجاب معرفت (رویت) با تکیه بر کتب ادبی -عرفانی
عباس برنادر سیر و سلوک معنوی، هدف سالک رسیدن به کمال مطلق (ارجعی الی ربک) میباشد، که آن، مرتبۀ برتر نفس مطمئنه است، نفسی که از تمام آلایشها پاک شده، حجابها را کنار زده است و به مقام عبودیّت حق رسیده است. در این مسیر معنوی، موانع و حجابهای زیادی وجود دارند که حرکت سالک را در أکثردر سیر و سلوک معنوی، هدف سالک رسیدن به کمال مطلق (ارجعی الی ربک) میباشد، که آن، مرتبۀ برتر نفس مطمئنه است، نفسی که از تمام آلایشها پاک شده، حجابها را کنار زده است و به مقام عبودیّت حق رسیده است. در این مسیر معنوی، موانع و حجابهای زیادی وجود دارند که حرکت سالک را در این سیر و سلوک معنوی کند و یا سالک را از این مسیر باز می دارند. از جمله آن حجابها: دیدن خود، بهشت و آخرت، کعبه، رویّت محبّت حق، عبادت، عبودیّت خود و ... میباشد. سالک طریق حق، در برابر محبوب خویش باید به مقام تفویض برسد. در حالیکه دیدن و رؤیت سالک در این طریق الی الله، نشانگر بقای صفت و بیانگر این است که هنوز سالک به مرتبة فقر و فنا و مرتبۀ محمولی درگاه الهی نرسیده است و هنوز آثار و بقایای وجودی در وجود سالک مشاهده میشود. این تحقیق بر آن است که با تأکید بر کتابهای ادبی- عرفانی از جمله کشفالمحجوب، مرصادالعباد، مصباح الهدایا، عوارف المعارف و...حجابهای معرفت، از جمله حجابهای رؤیت را که مانع سیر و سلوک معنوی سالک به سوی کمال مطلق می گردد، بررسی نمایدکلید واژه : سیر و سلوک ، موانع و حجابها ، مشاهده ، فقرو فنا ، کمال مطلق تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
23 - حجاب خواصّ در سیر و سلوک معنوی با تکیه بر کتب ادبی وعرفانی
عباس برنا فرحناز محمدوندچکیده هر سالک در سیر و سلوک با دو نوع حجاب مواجه میشود، حجاب ظلمانی و حجاب نورانی. حجاب های ظلمانی از قبیل حرص، شهوت، ریاکاری و ... که عوام و خواصّ در حجاب بودن آن متّفق القولند و حجاب های نورانی از قبیل افراط در عبادت، پندار وصال و ... که اغلب خواصّ درگیر آن هستند. أکثرچکیده هر سالک در سیر و سلوک با دو نوع حجاب مواجه میشود، حجاب ظلمانی و حجاب نورانی. حجاب های ظلمانی از قبیل حرص، شهوت، ریاکاری و ... که عوام و خواصّ در حجاب بودن آن متّفق القولند و حجاب های نورانی از قبیل افراط در عبادت، پندار وصال و ... که اغلب خواصّ درگیر آن هستند. در آغاز سالک آن را حجاب نمی داند و به زعم خویش راه درست را طی می کند غافل از این اصل که هر نوری برای نور پرفروغتر از خود حجاب محسوب می شود و سالک با قانع شدن به نور ضعیف از انواع پر فروغ محروم میماند. در این تحقیق سعی شده است با چند نمونه از انواع حجاب های نورانی خواصّ از کتب معتبر ادبی- عرفانی و تفاوت آنها با حجاب های ظلمانی آشنا شویم و در می یابیم که تمام انسانها به غیر از معصومین(ع) با حجاب های کمال درگیر بودند و در نهایت پی می بریم که شاخصترین عامل رفع این موانع و حجاب ها، اخلاص در عمل و عبادت می باشد. و نیز برای رفع حجاب خواصّ علاوه بر مجاهده و سیر و سلوک سالک به عنایت خاصّ خداوندی نیازمند می باشیم. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
24 - معرّفی قطراتالحیات محمّد امیندار کشمیری «اثری کمتر شناخته شده از سدۀ یازدهم هجری»
کیهان نامجو مهدی فاموری جلیل نظریچکیده یکی از با ارزشترین و مهمّترین میراثهای فرهنگی هر کشور، گنجینۀ عظیم نسخ خطّی است. نسخة خطّی قطرات الحیات اثر محمّد امین دار کشمیری یکی از نسخههای خطّی با ارزش قرن یازدهم هجری است. از این اثرکه تاکنون مورد تصحیح و پژوهش قرار نگرفته، دونسخه موجود است. نسخۀ اول أکثرچکیده یکی از با ارزشترین و مهمّترین میراثهای فرهنگی هر کشور، گنجینۀ عظیم نسخ خطّی است. نسخة خطّی قطرات الحیات اثر محمّد امین دار کشمیری یکی از نسخههای خطّی با ارزش قرن یازدهم هجری است. از این اثرکه تاکنون مورد تصحیح و پژوهش قرار نگرفته، دونسخه موجود است. نسخۀ اول به شمارۀ 7866 متعلّق به کتابخانة دانشگاه تهران در253برگ به خطّ نستعلیق نوشته شده و نسخۀ دوم که درتصحیح این اثر به عنوان نسخه بدل استفاده شده؛ نسخۀعکسی شماره184کتابخانۀ دانشگاه تهران که اصل آن گنج بخش با شمارۀ861گنج2/754باخط نستعلیق در348برگ کتابت شده است. از آنجا که این اثر یکی از جمله آثاری است که در آن به مسائل تصوّف اسلامی و سیر و سلوک و همچنین معتقدات، اصول و مشایخ فرقۀ نقشبندیّه پرداخته شده است، میتوان آن را اثری درخور توجّه به حساب آورد که با تصحیح و تعلیقات آن میتوان ضمن دستیابی به ویژگی های سبکی آن، جایگاه مؤلّف را در ادبیّات، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از هم عصران، به مسائل و معتقدات صوفیانه که در این اثر انعکاس یافته است دست پیدا کرد. در این مقاله ضمن پرداختن به معرّفی کلّی این اثر و مؤلّف آن، سعی شده است به مهمّترین ویژگی های سبکی، ادبی وعرفانی آن پرداخته شود. روش تصحیح در این اثر بر مبنای نسخة اساس است که یک نسخه را اساس تصحیح قرارداده و هرگاه نقص و نادرستی و یا اشتباه محرزی درآن باشد، به کمک ضبط نسخه بدل مرتفع می شود. تفاصيل المقالة