جستاری در مهاجرت از دیدگاه اسلام(با تاکید بر جنبه جامعه شناختی و روانشناختی)

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات میان رشته ای فقه

عاطفه شکیبا راد ¹ , هائیده صابری ² , مهرداد ثابت ³

1 - دانشجوی دکتری روان شناسی بالینی ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی ، رودهن، ایران.
2 - استاد یار گروه روان شناسی،دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی ، رودهن ، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]
3 - استاد یار گروه روان شناسی، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی ، رودهن، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/02/02 تاریخ پذیرش : 1401/03/11 تاریخ انتشار : 1401/02/01

کلید واژه: اسلام, مهاجرت, هجرت, انصار, مهاجران, روانشناسی, جامعه شناختی,

چکیده مقاله :

با وجود آنکه هجرت یکی از کلیدواژه ها و مفاهیم بسیار حیاتی اسلام است، اما تبیین جامعی از این مفهوم در تطابق با مسایل روز جامعه به عمل نیامده است. این پژوهش در راستای این مساله بسیار مهم به بررسی جنبه های روانشناختی و جامعه شناختی مهاجرت از دیدگاه اسلام می پردازد. مهاجرت را با توجه به آیات و روایات می‌توان به انواع مختلف علمی، دینی، ظلم‌گریزی، درونی- الهی دسته‌بندی نمود. به استناد آیات و روایات، مهاجرت در هر زمان که حکمت و سبب آن در جامعه یافت شود واجب می‌گردد. فقه اسلامی جغرافیای جهان را به سرزمین دارالاسلام و دار الکفر تقسیم نموده که بر این مبنا مهاجرت به چهار دسته واجب، مستحب، جایز و حرام طبقه بندی می‌شود. این دسته‌بندی به ویژه در دوره معاصر توجه به وضع اقلیت های مسلمانان را در کشورهای غیراسلامی پررنگ نموده است. انگیزه‌های مهاجرت از دیدگاه اسلام دستیابی به گشایش و امنیت (روانی و اجتماعی)، تبلیغ و اظهار شعایر دینی؛ علم آموزی و فراگرفتن فنون در دیگر کشورها به منظور رفع نیازهای جامعه اسلامی است. دین اسلام به مسایل روانی مهاجرت توجه جدی داشته است. این مساله را می‌توان از مدیریت تعاملات فردی و اجتماعی میان گروه انصار و مهاجران در زمان پیامبر به خوبی ردیابی نمود. این مدیریت روانی و اجتماعی با پایه‌ریزی نظام اسلام در قالب احکام الهی که سر چشمه اش وحی و قوانین الهی بود، موجب مودت و برادری بین انصار و مهاجرین شد. با توجه به مبانی و مفاهیم اسلام درباره هجرت و مهاجرت لازم است سیاستگذاری های مهاجرتی کشور به گونه‌ای رقم بخورد که از فواید و ثمرات آن همه افراد جامعه اسلامی بهره مند شوند.

چکیده انگلیسی:

Despite the fact that emigration is one of the keywords and critical concepts in Islam, there is no comprehensive explanation of the concept in accordance with modern issues of a society. Therefore, the present research studies migration by considering the sociological and psychological aspects of this important issue from an Islamic perspective.According to Quran verses and Islamic traditions, migration can be of scientific, religious, fleeing from oppression, internal-divine kinds and, it is obligatory in any time when there are causes of and some philosophy for it. Islamic jurisprudence divided the world geographically into the abode of Islam and the abode of infidelity, based on which migration is classified into four groups of obligatory, recommended, permissible, and prohibited. This classification, particularly in contemporary period, has brought under focus the situation of Muslim minorities in non-Muslim countries. Motivations for migration from an Islamic perspective include relief and (psychological and sociological) security, promotion and expression of religious rituals, and education in other countries for providing the needs of an Islamic society. Islamic religion considered seriously the psychological issues of migration. This can be clearly traced back to individual and social interaction management among the Ansar group and migrators in Prophets´ time. Through founding Islamic system on the precepts of god which are found in divine revelations and rules, this individual and social management resulted in cordiality and brotherhood between the Ansar group and migrators.Migration policymaking in Iran should be done in accordance with Islamic basics and concepts on emigration and migration in such a way to profit all the members of an Islamic society.