تحلیل نقش بازآفرینی شهری پایدار در ارتقاء زیست پذیری محله های اسکان غیررسمی (مورد مطالعه محله مرادآب کرج)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای
محمد رامیان
1
,
حبیب الله فصیحی
2
*
,
آزاده اربابی سبزواری
3
,
فاطمه ادیبی سعدی نژاد
4
1 - دانشجوی دکتر جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
2 - Kharazmi University- Faculty of Geographical Sciences
3 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
4 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
کلید واژه: بازآفريني, پایداری, اسكان غيررسمي, زيست پذيری, كرج,
چکیده مقاله :
چکیده
مقدمه : محلات اسکان غیررسمی یکی از اشکال بافت‌های فرسوده شهری هستند که معمولاً وضعیت مناسبی از زیستپذیری را ارائه نمی‌دهند. بازآفرینی شهری یکی از مؤثرترین ابزارهایی است که در اختیار برنامه‌ریزان شهری قرار دارد تا بتوانند به کمک آن طیف وسیعی از مسائل این محلات را مورد رسیدگی قرار داده و راه‌حل‌های بلندمدتی برای مشکلات آنها بیابند.
هدف پژوهش : هدف این پژوهش بررسی اقدامات بازآفرینی پایدار و تأثیرگذاری آنها بر شاخصهای زیستپذیری در محله مرادآب کرج میباشد.
روش شناسی تحقیق: این پژوهش روشی توصیفی – تحلیلی دارد. گردآوری دادههای موردنیاز تحقیق با استفاده از روش کتابخانهای و اسنادی صورت گرفته است. ابتدا با مراجعه به منابع اسنادی و مراجع مربوط، پروژههای اجرا شده و اقدامات صورت گرفته در قالب طرحهای مختلف که ماهیتی بازآفریانه و پایدارمحور داشته‌اند مطالعه شده و بر مبنای آن میزان تأثیر در زمینه‌های مختلف به قالب گویه‌های پرسشنامه درآمده و متناظر با آن وضعیت موجود نیز مورد پرسش قرار گرفته است. اطلاعات پرسشنامه وارد نرم‌افزار SPSS شده و ابتدا با اجرای آزمون تی‌تک‌نمونه‌ای سطح فعلی هر شاخص تعیین شده و سپس با اجرای مدل تحلیل ساختاری AMOS میزان تاثیرگذاری طرحهای توسعه بر هر مؤلفه از زیستپذیری مشخص گردیده است.
قلمروجغرافیایی پژوهش : محدوده مورد مطالعه، محله اسکان غیررسمی مرادآب کرج میباشد.
یافته ها و بحث: یافته‌های تحقیق حاکی است که زیستپذیری در ابعاد کالبدی بالاتر از ابعاد محیطزیستی و اجتماعی قرار دارد. بیشترین تأثیرپذیری شاخصهای زیستپذیری از طرحهای اجرایی به شاخصهای «قابلیت دسترسی به وسایل نقلیه عمومی»، «قابلیت فضا برای گذران اوقات فراغت» مربوط بوده‌اند که وضعیت موجود، شرایط مطلوب‌تری از آنها را ارائه میدهد. از آن‌جا که طرحهای اجرا شده بیشتر ماهیتی کالبدی و فیزیکی داشته و کمتر فرهنگی یا اجتماعی بوده‌اند، شاخص‌ها و ابعاد مربوط به این ابعاد نیز دستخوش تغییر و تأثیرپذیری زیادتری گردیده‌اند. تأثیرگذاری طرحهای بازآفرینی بر شاخصهای «زیبایی»، «نبود آلودگی صوتی» و «وضعیت نظافت» نشان میدهد که طرحهای بازآفرینی اجرا شده از ابعاد فرهنگی- اجتماعی و محیطزیستی غفلت نموده و از این‌رو محدوده مورد مطالعه به لحاظ زیستپذیری، در این ابعاد کاستی و ضعف زیادتری دارد.
نتایج: با وجود آنکه در بازآفرینی بایستی تمامی ابعاد کالبدی، اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی به‌طور یکسان مورد توجه قرار گیرد و در وجه پایدار آن، تمامی این‌ها بر محوریت محیط زیست، کارامدی و توازن، محقق شود، در عمل آنچه بر خلاف اصول این طرح‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، همچنان بعد فیزیکی و کالبدی است. این نوع اقدام نیازمند تغییر میباشد.
Introduction:
Informal settlements are a form of urban sprawl that often does not provide a suitable state of livability. Urban regeneration is one of the most effective tools available to urban planners to address a wide range of issues in these settlements and find long-term solutions to their problems.
Research Objective:
The purpose of this research is to investigate sustainable regeneration measures and their impact on livability indicators in the Moradab neighborhood of Karaj.
Methodology:
This research has a descriptive-analytical method. The data required for the research was collected using library and documentary methods. First, by referring to documentary sources and relevant references, the implemented projects and measures taken in the form of various plans that had a regenerative and sustainable nature were studied, and based on that, the level of impact in various fields was transformed into questionnaire items and questions were asked corresponding to the current situation. The questionnaire information was entered into SPSS software and first, the current level of each indicator was determined by running the one-sample t-test, and then, by running the AMOS structural analysis model, the level of impact of development plans on each component of livability was determined.
Case Study:
The study area is the informal settlement neighborhood of Moradab, Karaj.
Findings and discussion: The research findings indicate that livability is higher in physical dimensions than environmental and social dimensions. The greatest impact of livability indicators on the implementation plans was related to the indicators of "accessibility to public transportation" and "space for spending leisure time", which the current situation offers more favorable conditions than them. Since the implemented plans were more physical and physical in nature and less cultural or social, the indicators and dimensions related to these dimensions have also undergone changes and greater impact. The impact of regeneration plans on the indicators of "beauty", "absence of noise pollution", and "cleanliness" shows that the implemented regeneration plans have neglected the cultural, social, and environmental dimensions, and therefore the studied area has greater shortcomings and weaknesses in these dimensions in terms of livability.
Results:
Although all physical, economic and socio-cultural dimensions should be considered equally in regeneration and, in its sustainable aspect, all of these should be achieved with a focus on the environment, efficiency and balance, in practice, what is considered contrary to the principles of these plans is still the physical and physical dimension. This type of action requires change.
منابع
• ابراهيمی¬پور، صالح؛ عبدی قروچانی، ناهيده (1397).شاخصهای مسکن مطلوب و مشکلات آن در ایران،» فصلنامه پژوهشهای نوین علوم جغرافيایی، معماری و شهرسازی»، شماره ،12صص .111-103
• اصغری زمانی، ا. و مصطفایی،(1398). سنجش و پهنه بندی کیفیت محیط مناطق شهری در بافت میانی مناطق شهری، با استفاده از مدل AHPو شاخص همپوشانی وزنی، مطالعه موردی بافت میانی شهر تبریز، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی
• آصفی، مازیار؛ ایمانی، الناز (1395). ازتعریف الگوهای طراحیمسکن مطلوب ایرانی- اسلامی معاصر با ارزیابی کيفی خانه های سنتی،» پژوهش های معماری اسلامی»، شماره یازدهم، سال چهارم، .۷5-56
• بهمنی، افشين؛ قائد رحمتی، صفر (1395). ارزیابی مسکن مهر ازنظر شاخصهای کيفی مسکن مناسب (نمونه موردی: مسکن مهر 22بهمن شهر زنجان). مجله جغرافيا و توسعه ناحيه ای، سال چهاردهم، شماره ،1صص .65 -4۷
• پویان، صالح؛ توکلان، علی و کارگر، بهمن (1400)، ارزیابی اثر بخشی برنامههای بازآفرینی شهری پایدار بر ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاه¬های غیررسمی (مورد مطالعه: شهر رشت). مجلة مطالعات برنامه¬ریزی سکونت¬گاه¬ های انسانی، اردیبهشت 1400.
• پوراحمد، احمد؛ شهسواری، سینا؛ حیدری، اصغر ( 1400). تحلیل عوامل مؤثر بر افزایش سرمایه اجتماعی و رابطه آن با نوسازی بافت¬های فرسوده ) مطالعه موردی: منطقه 10 شهرداری تهران). فصلنامه مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، دورۀ 116، شمارۀ 1، صص.108-95.http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_672849.htm
• پوراحمد، احمد؛ شهرکی زنگنه، سعید و حیدری، اصغر(1399)، سنجش کیفیت زندگی در بافت ناکارآمد شهری(مورد مطالعه: ناحیه یک منطقه 15 شهر تهران). مطلعات برنام¬هریزی سکونتگا¬ه¬های انسانی، دورة 15، شمارة 3، صص. 759-744. پاییز 1399.
• خدابخشی، فاطمه (1379)عوامل مؤثر بر کيفيت مسکن و بررسی اهداف کيفی مسکن در برنامههای عمرانی قبل و پس از انقلاب اسلامی،» مجموعه مقالات هفتمين همایش سياستهای توسعه مسکن در ایران، تهران.
• رفيعيان، مجتبی؛ عسگری، علی و عسگری¬زاده، زهرا (1388).رضایتمندی شهروندان از محيط های سکونتی شهری،» علوم محيطی، سال هفتم، شماره اول، صص .68-5۷
• خلخالی، سیده زهرا و آیوازیان، سیمون (1399). بررسی عوامل مؤثر بر رضایت مندی ساکنان از مجتمع¬های مسکونی، مورد مطالعاتی: مجتمع مسکونی دانشگاهیان الهیه. معماری و شهرسازی آرمان¬شهر، شماره 23: 81-67. DOI: 10.22034/AAUD.2020.120055
• خاموشی، زهره؛ جلالیان، سارا و سروش، محمدمهدی.) (1402). ارزیابی مؤلفه¬های ساختار فضایی مؤثر بر اجتماع¬پذیری مجتمع¬های مسکونی در شهر کرمانشاه. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 13(3)، .67-87
• دویران، اسماعیل (1399)، سنجش زیست¬پذیری بافت های شهری با تأکید بر پایداری اجتماعی (مطالعۀ موردی: محلات اسکان غیررسمی شهر همدان). دوفصلنامۀ جغرافیای اجتماعی شهری، دورة 7، شمارة 1، صص. 64-47.
• درویشی، یوسف؛ سرخانی، فائقه و فلاح برندق، رقیه (1395). سنجش ميزان رضایت از محيط مسکونی در سکونتگاه¬های غير رسمی (مطالعه موردی: منطقه سلمان آباد شهر اردبيل). مجله علمی رویکردهای پژوهشی در علوم اجتماعی، 4(13)، 207-194. http://www.RassJournal.ir
• رحمانی اصل، محمد؛ افضلی ننیز، مرضیه و حیدری، اصغر و محمدی، کبری ( 1400 ). ارزیابی جایگاه مؤلفه¬های سرمایه اجتماعی در تحقق¬پذیری بازآفرینی بافت¬های ناکارآمد شهری (مورد مطالعه: سکونتگاه غیررسمی اخترآبادکرج). دوفصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، دورة 8، شمارة 2، پیاپی 19، صص.154-133.
• شمس¬الدینی، علی؛ ملکی، سعید و امیری فهلیانی، محمدرضا (1392). تحليلي بر ميزان رضايتمندي شهروندان از پايداري و سرزندگي محيط زيست شهري با تأكيد بر دسترسي به خدمات شهري (نمونه موردي: شهر نورآباد ممسني). فصلنامه مطالعات برنامه¬ريزي شهري، 1(4)، 70-53.
• صابری¬فر، رستم و خزاعی، آمنه (1395). سنجش رضایت از کیفیت محیط مسکونی در شرایط محیطی حساس (نمونه موردی شهر فردوس در حاشیه کویر). کاوش¬های جغرافیایی مناطق بیابانی، 3(2)، 72-47. 20.1001.1.2345332.1394.3.2.3.5
• علیپور، سمیه، 1393، اسلام¬آباد: سکونتگاه¬های غیررسمی از اسکان تا تخریب( تپه مرادآب).
• غفوربان، میترا و حصاری، الهام (1395). بررسی عوامل و متغیرهای زمینه¬ای مؤثر بر رضایتمندی سا کنان از محیط مسکونی. فصلنامه مطالعات شهری، شماره 18؛ 102-91.
• فصیحی، حبیب¬اله (1399). تحلیل دسترسی به مکان¬های ورزشی در منطقه 20 شهرداری تهران. جغرافیا(نشریه انجمن جغرافیای ایران)، دوره 18، شماره 67، 94-81. 20.1001.1.27172996.1399.18.4.6.7
• فصیحی، حبیب¬اله (1400). تحلیل برخورداری و دسترسی به بوستان‌های شهری با رویکرد عدالت فضایی (مورد مطالعه: منطقۀ 20 شهرداری تهران). جغرافیا و توسعه، دوره 19، شماره 65، 276-257. https://doi.org/10.30488/gps.2021.182562.3037
• قائد رحمتی، صفر و جمشیدی، صدیقه، ،1394ارزیابی رابطه بین شاخص¬های عینی و ذهنی کیفیت زنـدگی در روسـتاهای ادغـام¬شـده در شهر، مطالعة موردی: محله¬های خیرآباد و عیش¬آباد شهر یزد،) فصلنامة پژوهشهای جغرافیای انسانی، دورة ،47ش ،1صص .80-6
• مصیب¬زاده، علی و آسوبار، خالص و سعیدی، مهربان و محمدزاده قصریک، امید،1400،چالشی به نام اسکان غیررسمی و سیاستی به نام بازآفرینی پایدار در راستای چاره جویی آن (مورد پژوهی: محله اسلام¬آباد شهر ارومیه)، هفتمین کنگره سالانه بین¬المللی عمران، معماری و توسعه شهری،تهران،https://civilica.com/doc/1373463
• مهندسان مشاور باوند ، 1383 ، طرح ساماندهي تپه مرادآب كرج،گزارش نهايي مرحله اول، معاونت فني و عمراني شهرداري كرج.
• مهندسان مشاوررپرداز، ب، 1387، بررسی گستره فقر شهری، شناسایی و گونه¬شناسی محله¬های فقیر¬نشین و اسکان غیررسمی، ساماندهی سکونت¬گاه¬های غیررسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن¬ها با تاکید بر بهسازی شهری گزارش جلد2
• مهندسان مشاور پرداز، الف، 1387، ساماندهی سکونتگاه¬های غیررسمی و اقدامات توانمند سازی اجتماعات آن¬ها با تأکید بر بهسازی شهری گزارش جلد1
• مهندسن مشاور پرداز ، (1399). طرح بازآفرینی حوزه مسکونی ¬اسلام¬آباد.
• مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس¬ومسکن سال¬های 1385-1335
• نصیری هنده خاله، ا.، اسمعیلی، ف.، یونسی سندی، ر. و نظافت تکله، ح.، (1400). ارزیابی پایداری اجتماعی محلات شهری با تاکید برشاخص ترکیب کاربری اراضی (مطالعه موردی منطقه 15شهر تهران)، نشریه جغرافیا و برنامهریزی: .376-363 ،(78)25.
• نجفی، ا. و عین شاهی، م.، (1400). ارزیابی پایداری محله¬های منطقه 18شهرداری تهران با تأکید بر محله¬های یافتآباد شمالی و جنوبی، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری:.241-217 ،(28 )8
• نجفی، مهرداد، رشادت¬جو، حمیده، استعلاجی¬، علیرضا(1398). نقش بازآفرینی شهری در زیست¬پذیری شهری( نمونه مطالعاتی: محله جاوید زنجان). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری. سال 11/شماره 40/زمستان 1398
• Aigbavboa, C.O., & Thwala, W.D. (2012). Ann appraisl ofhousin satisfaction in South Africa low income housing scheme. The International Journal of Construction Management, 12(1): 1- 21. https://core.ac.uk/reader/43588580
• Alpopi, C., & Manole, C. (2013). Integrated urban regeneration–solution for cities revitalize. Procedia Economics and Finance, 6, 178-185.
• Biagia, B.; Gabriela Ladub, M. and Meleddub, M., 2018, Urban Quality of Life and Capabilities: An
Experimental Study, Ecological Economics, No.150, PP. 137-152.
• Bodur, A., & Keskin, K. (2021). Housing satisfaction via post occupancy evaluation: A case study in Samsun. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 11 Say. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1840639
• Balaban, JA Puppim de Oliveira - Local Environment, 2014 - Taylor & Franci. Understanding the links between urban regeneration and climate-friendly urban development: lessons from two case studies in Japan. The International Journal of Justice and Sustainability Volume 19, 2014 - Issue 8
• Costanza, R.; Fisher, B.; Ali, S.; Beer, C.; Bond, L.; Boumans, R.; Danigelis, N.L.; Dickinson,J.; Elliott, C.; Farley, J.; Gayer, D.E.; MacDonald Glenn, L.; Hudspeth, T.; Mahoney, D.; McCahill,L.; McIntosh, B.; Reed, B.; Rizvi, S.A.T.; Rizzo, D.M.; Simpatico, T. and Snapp, R., 2007, Quality of life: an approach integrating opportunities, human needs, and subjective well-being. Ecol. Econ., No. 61, PP. 267-276.
• Couch, C., & Dennemann, A. (2000). Urban regeneration and sustainable development in Britain: The example of the Liverpool ropewalks partnership. Cities, 17(2), 137–147.
• C. O’LEARY, J. McCARTHY, M. HUMPHRIES, F. SHANAHAN & E. QUIGLEY Department of Medicine, Cork University Hospital, Wilton, Cork, Ireland.
• Donnison, D. (1993). The Challenge of Urban Regeneration for Community Development. Community Development Journal, 28, 293.
• De La Rosa VY, et al. (2017) Editor's Highlight: High-Throughput Functional Genomics Identifies Modulators of TCE Metabolite Genotoxicity and Candidate Susceptibility Genes. Toxicol Sci 160(1):111-120
• Ezgi, Z. (2013). Dimensions of housing satisfaction: a case study based on perception of rural migration living in Dikmen. METU JFA, 30(1): 1-27. DOI: 10.4305/METU.JFA.2013.1.1
• Forte, F., & Russo, Y. (2017). Evaluation of user satisfaction in public residential housing : A case study in the outskirts of Naples, Italy. IOP Conf. Ser.: Mater. Sci. Eng. 245 052063. http://dx.doi.org/10.1088/1757-899X/245/5/052063
• Guzey, S. (2008). Urban regeneration and increased competitive power: Ankara in an era of globalization. Cities Volume 26, Issue 1, February 2009, Pages 27-37.
• Hussein, Z.A., & Uzunoğlu, K. (2020). Evaluation of the residents’ satisfaction with high rise housing in new Eskan/Erbil–Iraq as a gated community. International Journal of Advanced and Applied Science, 7(11): 25-36. ttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
• Jiboye, A.D. (2010). The correlates of public housing satisfaction in Lagos, Nigeria. Journal of Geography and Regional Planning, 3(2): 17-28. Available online at http://www.academicjournals.org/JGR.
• Korkmaza, Cansu and Balabanb, Osman (2020). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International Volume 95, https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2019.102081
• Lee & Chan. 2008. Environmental, social and economic sustainability indicators [13]. 30. Colantonio et al. 2009. Social sustainability indicators [16]. 57. Deng. A Review of the Indicators for Assessing the Sustainability of Urban Regeneration. 2020 Annual Conference on Big Data, IoT, Engineering Management (BDIEM).
• Le, L. H., Ta, A. D. & Dang, H. Q. (2016). Building up a system of indicators to measure social housing quality in Vietnam. Procedia engineering, 142, 116-123.
• Lichfield, D. (1992). Urban Regeneration for the 1990’s. London: London Planning Advisory Committee. Current Urban Studies, Vol.5 No.4, December 7, 2017
• Mekebo, T., & Dong, H. (2021). Evaluation of residents’ satisfaction levels with government. International Journal of Academic Multidisciplinary Research (IJAM), 5(7): 227-235. jeais.org/wp-content/uploads/2021/7/IJAMR210722.pdf
• Mohammad-Saeid, Izadi؛ Majid، Roosta. Negin، amiri. (2016). The way of social urbanism experience (participatory) for regeneration of Medlin informal settlement in Colombia. Journal of The Urban Development and Organization Haft¬Shar. Vol. 4,53,54. Januuary 2016, pp. 1-1. http://www.haftshahrjournal.ir/article_2460
• Newman and Jenning, 2008; Evans, 2012; Vojnovic, 2014; La Rosa et al., 2017. Assessing spatial benefits of urban regeneration programs in a highly vulnerable urban context: A case study in Catania, Italy. Landscape and Urban Planning Volume 157, January 2017, Pages 180-192
• National Affordable Homes Agency (NAHA). (2008). 721 Housing Quality Indicators (HQI) Form.
• Rid, W., Lammers, J., & Zimmermann, S. (2017). Analysing sustainability certification systems in the German housing sector from a theory of social institutions. Ecological Indicators, 76, 97-110.
• Ricciardelli et al, 2021: 1452. The Medici: the power of a dynasty. 2021 - Mauro Pagliai Editore 107 p., [32] p. of plates. Includes bibliographical references (p. 95-107)
• Roberts, P. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration. In P. Robert, & H. Skye (Eds.), Urban regeneration: A handbook. London: Sage Publication
• Streimikiene, D. (2014). Housing indicators for assessing quality of life in Lithuania. Intelektine Ekonomika, 8)1(.
• Sirgy, M.J. and Cornwell, T., 2002, How neighborhood features affect quality of life. Soc.Indic. Res., No. 59, PP. 79-114
• Ulengin, B.; Ulengin, F. and Guvenc, U., 2001, A multidimensional approach to urban quality of life: The case of Istanbul, European journal of operational research, Vol. 130, No. 2, PP. 361-374.
• United Nations, (2015). United Nations Sustainable Development Goals. Established in 2015, comprise 17 global objectives addressing social, economic, and environmental challenges by 2030.
• Winston, N., & Eastaway, M. P. (2008). Sustainable housing in the urban context: international sustainable development indicator sets and housing. Social Indicators Research, 87)2(,211-221.
• Żelazowski, K., Kucharska-Stasia, V., Miklaszewska. A., &Wieteska-Rosiak, B. (2022). The housing satisfaction of Polish households and its determinants. Critical Housing analysis, 9(2): 30-42. https://doi.org/10.13060/23362839.2022.9.2.547