بررسی اثرات طرح¬هاي بهسازي و نوسازي بركيفيت محيطي مناطق¬اسكان¬غيررسمي شهرها (مطالعه موردي:كوي سجادیه شهر اراك)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

احد مومن پور ^{1 *} , محمود محمدی ² , مهین نسترن ³

1 - کارمند
2 - هئیت علمی دانشگاه هنر اصفهان
3 - عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان

تاریخ دریافت : 1402/12/21 تاریخ پذیرش : 1404/01/04 تاریخ انتشار : 1402/11/22

کلید واژه: سكونتگاه های غيررسمی, طرح¬هاي بهسازي و نوسازي, كيفيت محيطي, كوي سجادیه, تحلیل عاملی,

چکیده مقاله :

مقدمه: نواحی شهری به عنوان مراکز اصلی رشد اقتصادی، اجتماعی در هر کشور با چالش های مهمی همانند، تخریب فيزیكی و محيطی، محروميت اجتماعی، ناامنی، بيكاری، کمبود مسكن، ترافيک و حاشيه نشينی که باعث کاهش کیفیت محیطی شهری می شوند، روبرو هستند. سكونتگاه های غير رسمی به عنوان یک معضل جهانی، در بيشتر کلانشهرهای ایران معلول فقر و زایيده ی تحولات اقتصادی اجتماعی کشور می باشند. که با نگاهی ریزبينانه به متن این سكونتگاه ها، می توان کیفیت محیطی پایين در آنها را به سادگی تشخيص داد. هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی اثرات طرح های بهسازی و نوسازی برکیفیت محیطی اسکان غیررسمی کوی سجادیه شهر اراک است. روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش به صورت توصیفی- تحلیلی است. در راستای جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز پژوهش از منابع اسنادی و کتابخانه ای مرتبط با پژوهش و با مراجعه میدانی و تکمیل پرسش نامه، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و با وارد کردن آنها در نرم افزارهای SPSS و سپس آزمون تحلیل عاملی به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، اسکان غیر رسمی كوي سجادیه شهر اراك می¬باشد. یافته¬ها: یافته ها حاکی از آن است که میزان موفقیت آمیز بودن انجام طرح هاي بهسازي و نوسازي متوسط به پایین می باشد. نتایج آزمون فریدمن نشان می دهد که مهم ترین عامل تاثيرگذار در ارتقاء كيفيت محيطی در روند بهسازي و نوسازي كوي سجادیه شهر اراك شاخصهای امکانات تاسيسات و تجهیرات شهری با عدد 90/4 ، و کم اهمیت ترین عامل نیز ابعاد اقتصادی با عدد 91/1 بوده است. نتایج: نتایج گویای این حقيقت است که مهمترین عامل مؤثر در ارتقاءکیفیت محیطی محله، مولفه" عامل کیفیت اقتصادی" از طریق ایجاد کاربری های اشتغال زا، بهبود وضعیت درآمدی ساکنین و ایجاد مشاغل¬خانگی¬در محله،"عامل کیفیت اجتماعی"از طریق چهار عامل بهبود روابط اجتماعی میان ساکنین، کاهش ناهنجاری های اجتماعی، ترغیب به مشارکت در محله و ایجاد سرزندگی در محله و" عامل کیفیت زیست محیطی" از طریق سه مولفه بهبود نور و روشنایی، حذف ساختمان های متروکه، بهبود نمای ابنیه و دیوارنویسی، بر ارتقاء كيفيت محيطی محله اثر گذاری بیشتری دارند.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Urban areas, as the main centers of economic and social growth in every country, face important challenges such as physical and environmental destruction, social deprivation, insecurity, unemployment, lack of housing, traffic and marginalization that reduce the quality of the urban environment. are. As a global problem, informal settlements in most of Iran's metropolises are affected by poverty and the product of the country's economic and social developments. With a close look at the text of these settlements, one can easily recognize the low environmental quality in them. Purpose: The purpose of the present study is to investigate the effects of improvement and renovation projects on the environmental quality of the informal settlement of Koi Sajjadieh in Arak. Research methodology: The current research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. In order to collect the information and data required for the research from documentary and library sources related to the research and by field reference and completing the questionnaire, the required information is collected and entered into the SPSS software and then the factor analysis test is analyzed. and data analysis has been done. The geographical scope of the research: The geographical scope of this research is the unofficial settlement of Sajjadieh Koi in Arak city. Findings: The findings indicate that the success rate of improvement and renovation projects is medium to low. The results of Friedman's test show that the most important factor influencing the improvement of environmental quality in the improvement and renovation process of Sajjadieh Cove in Arak city is the indicators of urban facilities and equipment with a number of 4.90, and the least important factor is economic dimensions with a number of 1.91. Is. Results: The results show the fact that the most effective factor in improving the environmental quality of the neighborhood is the "economic quality factor" component through the creation of employment-generating uses, improving the income status of the residents and creating home-based jobs in the neighborhood, the "social quality factor" through Four factors of improving social relations among residents, reducing social anomalies, encouraging participation in the neighborhood and creating vitality in the neighborhood and "environmental quality factor" through three components of improving light and lighting, removing abandoned buildings, improving the appearance of buildings and mural painting. They have a greater effect on improving the environmental quality of the neighborhood

منابع و مأخذ:

- ایراندوست کیومرث ،( 1388) سکونتگاهای غیر رسمی و اسطوره حاشیه نشینی، تهران . شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری
-ایزدی ،محمد سعید (1393 )سیاست ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری و ضرورت آسیب شناسی اقدامات هفت شهر شماره38 و 37
-حاتمی نژاد ، حسین. صفدری ، امین. پارسا ، رحمان. صفدری ، محمد ( 1390 ) نقش مدیریت شهری در ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی ( مطالعه موردی: فرون آباد تهران) اندیشه جغرافیایی، سال پنجم، شماره دهم
-حبیبی.کیومرث، مشکینی. ابوالفضل و رحیمی. ارمان، (1391 ) ، همسان سازی شرح خدمات تهیه طرح های بهسازی و نوسازی باف های فرسوده و ناکارامد شهری و ارایه شرح خدمات و طرح پیشنهادی جدید.هفت شهر. دوره 3.شماره39-40
-حبیبی. سید محسن، مقصودی. ملیحه،( 1386)مرمت شهری.تهران. انتشارات دانشگاه تهران
-حسینی. سید هادی و چيني چيان. مرتضی، (1390) تحلیلی از ویژگی های اسکان های غیر رسمی در شهر اراک، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری شماره 5
- حقی. مصطفی ، ایزدی.محمد سعید و سجاد زاده. حسن ،(1395 ) راهبردهای ارتقاء کیفیت محیطی سکونتگاه های غیر رسمی بر مبنای نظرات ساکنین نمونه مطالعه: محله حصار در شهر همدان محیط شماسی دوره 42 شماره 1
-خضرایی ،فرزین(1396 )توانمندسازی در اسکان های غیر رسمی تجربه زاهدان هفت شهر سال 3 شماره8
-درياباري،سيد جمال الدين. حيدر، لطفي (1390) مديريت و ساماندهي اسكانهاي غيررسمي در شهر بندرعباس ،فصلنامه جغرافيايي سرزمين، علمي – پژوهشي، سال هشتم، شماره 29
-دهقاني،مرجان.حق پناه،مريم(1388)مديريت و ارتقاي كيفيت زندگي درسكونتگاههاي غيررسمي درايران،مسکن و محیط روستا
-دویران ،اسماعیل (1398 ) ارزیابی کیفیت خدمات شهری در محلات اسکان غیررسمی با استفاده از مدل سروکوال مطالعه موردی: شهر زنجان فصلنامه شهر پایدار، دورۀ 2، شمارۀ 1، بهار 93- صص. 108
- دويران،اسماعيل.مشكيني، ابوالفضل.كاظميان، غلامرضا.علي آبادي، زينب(1390). بررسي مداخله در ساماندهي بافت هاي فرسوده و ناكارآمد شهري با رويكرد تركيبي (نمونه موردي: محله زينبيه زنجان). مجله پژوهش و برنامهريزي شهري، سال2 ، شماره هفتم
-زياري، كرامت ا.. . نوذري ،آذردخت (1388 ) ساماندهي و توانمندسازي اسكان غيررسمي شهر اهواز (كوي منبع آب) پژوهش هاي جغرافياي انساني، شماره 68 ، تابستان 1388 ، صص-2- 36
- سجاد زاده ،حسن..شریفی. عادل، سلیمانی. سعید ، خانیان. مجتبی .(1395) سازوکار اثر گذاری طرح های بهسازی و نوسازی بر کیفیت محیطی محله های سنتی نمونه موردی محله جولان همدان . نشریه معماری و شهرسازی ارمان شهر شماره 17
-سند ملي راهبردي احياء، بهسازي و نوسازي و توانمند سازي بافتهاي فرسوده و ناكارآمد شهري،( 1393)شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران
-شریفی ، عادل (1393) بررسی تاثیر بهسازی و نوسازی در بهبود کیفیت محیطی محله¬ها¬ی مسئله دار( فرسوده) (نمونه موردی جولان همدان)، پایان نامه کارشناسي ارشد در رشته¬ی برنامه ریزی شهری و منطقه ای ،استاد راهنما دکتر محمد شیخی ، دانشگاه علامه طباطبایی دانشکده علوم اجتماعی
- شفیعی دستجردی. مسعود و صادقی. نگین (1396) بررسی تحقق پذیری طرحهای بازآفرینی بافت فرسوده شهری به روش تلفیقی تحلیل شبکهای- کارت امتیازی متوازن نمونه موردی بافت فرسوده زینبیه اصفهان نشريه باغ نظر سال 14. شماره 46
-عباس زادگان، مصطفی؛ روستا، مریم. (1387). ارتقاء کیفیت فضاهای شهری در فرایند بهسازی و نو سازی بافتهای فرسوده نمونه موردی، محله صابون پزخانه تهران، اولین همایش بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری مشهد مقدس
- علاءالدینی، پویا و نوروزی، شقایق(-1398 )بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی در ایران ارزیابی تمهیدات در طرح نمونۀ سبزوار از منظر بهره بَران زن ،نشریه توسعۀ محلی دورۀ یازدهم، شمارۀ 1، ص 79-118
- علاءالدینی ،پویا. ناصری ،امین (1396 ) اسکان های غیر رسمی در مشهد: بررسی وضعیت سکونتگاهها و تمهیدات ساماندهی هفت شهر سال 87 شماره23
-علي پور .روجا، خادمی .مسعود،سنماری .محمد مهدی، رفیعیان. مجتبی (1391) شاخصه های کیفیت محیطی در شناسایی اولویت های مداخله در محدوده بافت فرسوده شهر بندر لنگه،فصلنامه باغ نظر. شماره 20. سال 9
- غفاري.امير محمود ، غفاري. هدي وعلي. محمدنژاد (1396) ارایه چارچوب تحلیلی و الزامات بهسازی شهر-گستر برای سکونتگاه های غیر رسمی در ایران، الزامات قانونی و راهکارهای حقوقی تحقق آن .نشريه مديريت شهري .شماره 48
- کمال آبادی. محمد تقی ، فقیهی. علی رضا ، خلجی. محمود و معظمی. زهرا ،( 1396) آسیب شناسی اجتماعی مناطق حاشیه نشین شهر اراک در سال 1396 با تاکید بر سه منطقه کوی سجادیه، کوی امام علی و کوی ولیعصر. فصلنامه دانش انتظامی پلیس استان مرکزی. سال 7 شماره 4
-لطفي. صديقه و حنيفي. ياسين (1386) بررسي اثرات طرح نوسازي و بهسازي شهري در اروميه با تأكيد بر پروژه شرق بازار . فصلنامه چشم انداز جغرافيايي، سال دوم، شماره 4
- محمدی . محمود ، محرری . مهدی ، اصغری . مرتضی (1393) مقایسه تطبیقی روشهای بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده با روشهای ساماندهی مناطق اسکان غیررسمی .نمونه موردی: شهر مشهد.ششمين كنفرانس ملي برنامه‌ريزي و مديريت شهري با تأكيد بر مؤلفه‌هاي شهر مشهد
-نقدی، اسدالله (1386) . حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی (جهان چهارم) .همدان. انتشارات فن‌آوران
-Bouwmeester, J. and Hartmann, T. (2021). Unraveling the self-made city: The spatial impact of informal real estate markets in informal settlements, ScienceDirect.Cities. 108 (2021) 102966
-Kermani, R. A. and Abbasi S. M. 2014. Rehabilitation and renovation in ravar deteriorated urban area, Scientific Journal of Review (2014) 3(7) 514-530
-Linteloa, D.J.H. te , & Guptea, J, & McGregorb, J.A, & Lakshmana, R, & Jahanc, F. (2018). Wellbeing and urban governance: Who fails, survives or thrives in informal settlements in Bangladeshi cities? , ScienceDirect.Cities. 72 (2018) 391–402
-Nichol, J. & Wong, S.M. (2005). Modeling Urban Environmental Quality in a Tropical City, Land-scape and Urban Planning 73, 49-58
-Satterthwaite, D. Archer,D. Colenbrander, S. Dodman, D. Hardoy, J. Mitlin, D. Patel, S. (2020). Building Resilience to Climate Change in Informal Settlements. Journal One Earth .Volume 2, Issue 2, 21 February 2020, Pages 143-156
-UN-HABITAT (2003). The Chal-lenge of Slums: Global Report on Human Settlements2003. London: Earthscan
-UN-HABITAT(2016).World cities report 2016: urbanization and develop-ment, emerging futures. Nairobi, Kenya
- van Kamp, I. . Leidelmeijer, K. Marsman, G. De Hollander, A .(2003). Urban environmental quality and human
well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study . Landscape and Urban Planning . Volume 65, , Pages 5-1