ارزیابی ساختار فضایی شهر از منظر توسعه‌ی الگوی چندهسته‌ای (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ایجعفر مهران‌پور 1 , محمدرضا پورمحمدی 2 * , شهریور روستایی 3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، پردیس خودگردان دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
2 - استاد گروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
کلید واژه: ساختار فضایی شهر, شهر تک‌هسته‌ای, شهر چندهسته‌ای, کلان‌شهر تبریز,
چکیده مقاله :
مقدمه: ساختار فضایی شهر تحت تأثیر نیروهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی، تکنولوژی و مدیریتی به شکل‌های مختلفی نمایان می‌گردد و دو الگوی تک‌هسته‌ای و چندهسته‌ای از مشهودترین این ساختارها می‌باشد. در این بین، ساختار فضایی و توسعه‌ی شهری چندهسته‌ای به دلیل تعدد مراکز می‌تواند ساختارهای نسبتاً یکنواخت، متعادل و همگن را در سطح شهر شکل دهد و فعالیت‌ها و جمعیت را به نوع مناسبی توزیع کند. هدف پژوهش: با توجه به اهمیت الگوی ساختار فضایی چندهسته‌ای علی‌الخصوص برای شهرهای بزرگ با جمعیت بالا و فعالیت‌های متنوع و پیچیده، هدف از پژوهش حاضر ارزیابی ساختار فضایی کلان‌شهر تبریز از منظر توسعه‌ی الگوی چندهسته‌ای می‌باشد.روش شناسی تحقیق: روش تحقیق در پژوهش حاضر کمی با ماهیت تحلیلی-اکتشافی می‌باشد که در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات در بخش توزیع عملکردها از روش مدل ضریب مکانی (LQ) و رگرسیون جغرافیایی وزنی و در بخش رشد جمعیتی از روش نرخ رشد استفاده شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش شامل کلان‌شهر تبریز می‌باشد.یافته ها و بحث: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ساختار فضایی کلان‌شهر تبریز در حال حاضر به‌صورت دو قطبی قابل مشاهده بوده و منطقه‌ی مرکزی (منطقه 8) و شرق شهر (منطقه 2 و بخشی از منطقه 1) بیشتر عملکردها را به خود اختصاص داده‌اند. با این حال، با توجه به گسترش عملکردها در شمال شهر و با برنامه‌ریزی مناسب و توزیع متناسب عملکردها در مناطق دیگر (جنوب و غرب) می‌توان مقدمات ساختار فضایی و توسعه‌ی شهری چندهسته‌ای را در کلان‌شهر تبریز فراهم نمود.نتایج: نتایج حاکی از آن است که مرکزگریزی در کلان‌شهر تبریز کاملاً مشهود بوده و هسته‌های جمعیتی جدید در بخش‌های شرقی، شمالی و غربی در حال افزایش می‌باشند.
Introduction: The spatial structure of the city appears in different ways under the influence of social, economic, political, physical, technological, and administrative forces, and the two patterns of single-core and multi-core are among the most visible of these structures. In the meantime, the spatial structure and multi-core urban development due to the number of centers can form relatively uniform, balanced and homogeneous structures on the city level and distribute activities and population in a suitable way.
Research Aim: Considering the importance of the multi-core spatial structure model, especially for large cities with high population and diverse and complex activities, the aim of the present research is to evaluate the spatial structure of Tabriz metropolis from the perspective of the development of the multi-core model.
Methodology: The research method in the current research is quantitative with an analytical-exploratory nature, in order to analyze information was used in the function distribution section, the spatial coefficient (LQ) model method and weighted geographic regression, and in the population growth section, the growth rate method.
Studied Area: The geographical scope of the research includes Tabriz metropolis.
Results: The findings of the research show that the spatial structure of Tabriz metropolis can be seen in a bipolar way and the central area (area 8) and the east of the city (area 2 and a part of area 1) have occupied most of the functions. However, due to the expansion of functions in the north of the city and with proper planning and proportional distribution of functions in other areas (south and west), it is possible to provide the preparations for the spatial structure and multi-core urban development in Tabriz metropolis.
Conclusion: The results indicate that centrifugation is quite evident in Tabriz metropolis and new population nuclei are increasing in the eastern, northern and western parts.
حسینی، علی؛ پوراحمد، احمد و زیاری، کرامت‌الله. (1397). تحلیل ساختار فضایی شهری با تأکید بر بُعد جمعیتی رویکرد ریخت‌شناسی شهر چندهسته‌ای، مطالعه موردی: شهر تهران. آمایش جغرافیایی فضا، 8(30)، 38-19.
زادولی خواجه، شاهرخ؛ اصغری زمانی، اکبر و محمدی، فاطمه. (1400). بازاندیشی در ساختار فضایی کلان‌شهرها از منظر پراکنش هسته‌های عملکردی (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 8(28)، 112-91.
قربانی، رسول. (1396). اصول و مبانی برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات سمت.
منوچهری میاندوآب، ایوب؛ انوری، آرزو و آهار، حسن. (1398). تحلیل نقش هسته‌های عملکردی در ایجاد عدم تعادل ساختار فضایی. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 9(33)، 40-23.
زیاری، کرامت‌الله. (1395). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
Acheampong, R., & Agyemang, F. (2016). Quantifying the spatiotemporal patterns of settlement growth in a metropolitan region of Ghana. Geojournal, 84(4), 823–840.
Ashik, F.R., Alam Mim, S., & Neema, M.N. (2020). Towards vertical spatial equity of urban facilities: An integration of spatial and aspatial accessibility. Journal of Urban Management, 9, 77–92.
Bertaud, A. (2001). Metropolis: A Measure of the Spatial Organization of 7 Large Cities, Available at: http://alain bertaud.com.
Brezzi, M., & Veneri, P. (2015). Assessing polycentric urban systems in the OECD: Country, regional and metropolitan perspectives. European Planning Studies, 23(6), 1128–1145.
Buliung R.N. (2011). Wired people in wired places: Stories about machines and the geography of activity. Annals of the Association of American Geographers, 101, 1365–1381.
Burger, M.J., Goei, B., De van der Laan, L., & Huisman, F.J.M. (2011). Heterogeneous development of metropolitan spatial structure: Evidence from commuting patterns in English and Welsh city-regions, 1981–2001. Cities, 28(2), 160–170.
Champion, A.G. (2001). A changing demographic regime and evolving polycentric urban regions: Consequences for the size, composition and distribution of city populations. Urban Studies, 38(4), 657-677.
Chen, W., Yenneti, K., Wei, Y., Yuan, F., Wu, J., & Gao, J. (2019). Polycentricity in the Yangtze River delta urban agglomeration (YRDUA): More cohesion or more disparities? Sustainability, 11(3106), 1–18.
Criekingen, M., Bachmann, M., Guisset, C., & Lennert, M. (2007). Towards polycentric cities. An investigation into the restructuring of intra-metropolitan spatial configurations in Europe. Belego, 2007(1), 31–51.
Derudder, B., Liu, X., Wang, M., Zhang, W., Wu, K., & Caset, F. (2021). Measuring polycentric urban development: The importance of accurately determining the ‘balance’ between ‘centers’. Cities, 111, 1-7.
Ellingsen, W., & Leknes, E. (2012). The city region as concept, object, and practice. Geografisk Tidsskrift-Danish Journal of Geography, 66(4), 227–236.
Fernandez-Maldonado, A.M., Romein, A., Verkoren, O., & Pessoa, R.P.P. (2014). Polycentric structures in Latin American metropolitan regions: Identifying employment sub-centers. Regional Studies, 48(12), 1954–1971.
Finka, M. (2010). Sustainable territorial development and concepts of polycentricity in Slovak territorial development. Urban Research & Practice, 2(3), 332–343.
Gilli, F. (2009). Sprawl or reagglomeration? The dynamics of employment decon- centration and industrial transformation in greater Paris. Urban Studies, 46(7), 1385–1420.
Goess, S., de Jong, M., & Meijers, E. (2016). City branding in polycentric urban regions: Identification, profiling, and transformation in the randstad and rhine-ruhr. European Planning Studies, 24(11), 2036–2056.
Golem, S., & Mustra, V. (2013). Decentralization of economic activities in the metropolitan area of split. European Spatial Research and Policy, 20(2), 147–156.
He, Q., Zeng, C., Xie, P., Tan, S., & Wu, J. (2019a). Comparison of urban growth patterns and changes between three urban agglomerations in China and three metropolises in the USA from 1995 to 2015. Sustainable Cities and Society, 50, 1-13.
He, Y., Zhou, G., Chengli, T., Fan, S., & Guo, X. (2019b). The spatial organization pattern of urban-rural integration in urban agglomerations in China: n agglomerationdiffusion analysis of the population and firms. Habitat International, 87, 54–65.
Hoyler, M., Kloosterman, R. C., & Sokol, M. (2008). Polycentric puzzles - emerging mega-city regions seen through the lens of advanced producer services. Regional Studies, 42(8), 1055–1064.
Huang, D., Liu, Z., & Zhao, X. (2015). Monocentric or polycentric? The urban spatial structure of employment in Beijing. Sustainability, 7(9), 11632–11656.
Jiang, G., Ma, W., Yanbo, A., Zhang, R., & Zhou, D. (2016). How does sprawl differ across urban built-up land types in China? A spatial-temporal analysis of the Beijing metropolitan area using granted land parcel data. Cities, 58, 1–9 2016.
Kauffmann, A. (2015). Is the ‘central German metropolitan region’ spatially integrated? An empirical assessment of commuting relations. Urban Studies, 53(9), 1–16.
Krehl, A., & Siedentop, S. (2018). Towards a typology of urban centers and subcenters – evidence from German city regions. Urban Geography, 40(1), 58–82.
Lan, F., Da, H., Wen, H., & Wang, y. (2019). Spatial structure evolution of urban agglomerations and its driving factors in Mainland China: From the monocentric to the polycentric dimension. Sustainability, 11(610), 1–20.
Lang, R., Sanchez, T., Oner, A., (2009) Beyond edge city: office geography in the new metropolis. Urban Geography, 30, 726–755.
Li, Y. (2020). Towards concentration and decentralization: The evolution of urban spatial structure of Chinese cities (2001–2016). Computers, Environment and Urban Systems, 80, 1-10.
Li, Y., & Monzur, T. (2018). The spatial structure of employment in the metropolitan region of Tokyo: A scale-view. Urban Geography, 39(2), 236–262.
Liu, K., Murayama, Y., & Ichinose, T. (2020). Using a new approach for revealing the spatiotemporal patterns of functional urban polycentricity: A case study in the Tokyo metropolitan area. Sustainable Cities and Society, 59, 1-17.
Lizhu, D., Fung-Shuen, S. V., & Yanting, Z. (2013). Formation and delimitation of extended metropolitan regions in Central China: A case study in the changzhutan EMR. International Journal of Humanities and Social Science, 3(12), 265–277.
Man, J. K., Zheng, S., & Ren, R. R. (2011). Housing policy and housing markets: trends, patterns, and affordability. In Y.J Man (ed.). China’s housing re-form and outcomes. Cambridge: Lincoln Institute of landolicy.3–18.
Meijers, E. J., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment & Planning A, 42(6), 1383–1402.
Nam, K., & Kim, B.H.S. (2017). The effect of spatial structure and dynamic externalities on local growth in the Seoul metropolitan area. Urban Policy and Research, 35(2), 165–179.
Nasri, A., & Zhang, L. (2018). A multi-dimensional multi-level approach to measuring the spatial structure of U.S. Metropolitan regions. The Journal of Transport and Land Use, 11(1), 49–56.
Priemus, H. (2019). How housing, infrastructure, and water determined the spatial structure of the Randstad. European Planning Studies, 26(3), 546–570.
Rauhut, D. (2017). Polycentricity–one concept or many? European Planning Studies, 25(2), 332–348.
Romero, V., Solís, E., & Urena, J. M. De U. (2014). Beyond the metropolis: New employment centers and historic administrative cities in the Madrid global city region. Urban Geography, 35(6), 889–915.
Sat, N. (2018). Polycentricity in a developing world a micro-regional analysis for morphological polycentricity in Turkey. GeoScape, 12(2), 64–77.
Smetkowski, M. (2018). The role of exogenous and endogenous factors in the growth of regions in central and eastern Europe: The metropolitan/non-metropolitan divide in the pre- and post-crisis era. European Planning Studies, 26(2), 256–278.
Sohn, J. (2005). Are commuting patterns a good indicator of urban spatial structure? Journal of Transport Geography, 13, 306–317.
Suárez, M. (2012). Is Mexico City Polycentric? A Trip Attraction Capacity Approach. Urban studies, 46(10), 2187-2211.
Sweet, M. N., Bullivant, B., & Kanaroglou, P. S. (2016). Are major Canadian city-regions monocentric, polycentric, or dispersed? Urban Geography, 38(3), 445–471.
Sýkora, L., Mulíˇcek, O., & Maier, K. (2009). City regions and polycentric territorial development: Concepts and practice. Journal Urban Research & Practice, 2(3), 233–239.
Taubenbock, H., Standfuß, I., Wurm, M., Krehl, A., & Siedentop, S. (2017). Measuring morphological polycentricity — A comparative analysis of urban mass concentrations using remote sensing data. Computers, Environment and Urban Systems, 64, 42–56.
Taubenböck, H., Wiesner, M., Felbier, A., Marconcini, M., Esch, S., & Dech, S. (2014). New dimensions of urban landscapes: The spatiotemporal evolution from a polynuclear area to a mega-region based on remote sensing data. Applied Geography, 47, 137–153.
Trapero, E. S., Sanz, I. S., & Francés, J. M. D. U. (2015). Global metropolitan-regional scale in evolution: Metropolitan intermediary cities and metropolitan cities. European Planning Studies, 23(3), 568–596.
Veneri, P. (2010). Urban polycentricity and the costs of commuting: Evidence from Italian metropolitan regions. Growth and Change, 41(3), 403–429.
Wang, F., & Niu, F. (2019). Urban commercial spatial structure optimization in the metropolitan area of Beijing: A microscopic perspective. Sustainability, 11(1103), 1–18.
Wang, T., Yue, W., Ye, X., Liu, Y., & Lu, D. (2020). Re-evaluating polycentric urban structure: A functional linkage perspective. Cities, 101, 1-11.
Wei, C. H., Weidong, L., Wenqian, K. E., & Nyuying, W. (2018). Understanding spatial structures and organizational patterns of city networks in China: A highway passenger flow perspective. Journal of Geographical Sciences, 28(4), 477–494.
Wei, L., Luo, Y., Wang, M., Cai, Y., Su, S., Li, B., & Ji, H. (2020). Multiscale identification of urban functional polycentricity for planning implications: An integrated approach using geo-big transport data and complex network modeling. Habitat International, 97, 1-16.