تاریخ گذشتۀ این سرزمین در بطن خود حاوی حوادث و وقایعی است که به قطع و یقین بسیاری از پژوهش‌ها به آن اشاره‌ای نکرده‌اند؛ بنابراین پرواضح است که معرّفی متون تاریخی گذشته، نقش بسیار مؤثری در آشکار ساختن زوایا و خفایای مبهم و تاریک گذشته را دارد. نسخۀ خطی ثَلاثَهُ العَرایِس وَ لِذَّهُ النَفایِس، اثر حاجی علی‌بن‌حاجی الله‌وردی کاشی‌ساز مشهدی، یکی از نویسندگان گمنام عصر صفوی در قرن دوازدهم هجری قمری است. نویسندگان در این مقاله به روش اسنادی و کتابخانه‌ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی به معرّفی نویسنده و اثر ارزشمند وی پرداخته‌اند. موضوع کتاب، حکایاتی است که نویسنده آنها را از جرح و تعدیل و تحریف وقایع معروف تاریخی و روایات مشهور فراهم آورده است. در قسمت‌هایی از حکایات، توجّه به ائمه (ع) به چشم می‌خورد. نویسنده در کتاب خود، همانند گذشتگان سعی نموده است از شیوۀ زبانی آنان، تقلید نماید تا اثرش مورد عنایت اهل فضل قرار گیرد؛ به همین سبب به‌وفور از کاربردهای قدیم زبان، استفاده کرده است. نثر این کتاب از نمونه‌های نثر مرسل قرن یازدهم است. نثری آمیخته به نظم دارد و سرشار از عبارت‌پردازی، ابیات و اشعار دیگر شاعران است. از ویژگی‌های مهم متن، اطناب و به‌کارگیری جملات طولانی است و از میان صناعات ادبی، می‌توان به انواع سجع، موازنه، جناس و هم‌آوایی اشاره نمود که نقش بسیار گسترده‌ای در ایجاد موسیقی کلام دارد. همچنین از میان صورخیال، تشبیه و استعاره هم زیاد به کار رفته است. اکثر اشعار به کار رفته در متن، از شاعران گذشته همچون فردوسی، سعدی و حافظ است. تفاصيل المقالة

سبک هندی (اصفهانی) از سبک‌های معروف شعر فارسی است که هر چند در ابتدا مورد بی‌مهری بسیاری قرار گرفت امّا به مرور زمان توانست حقانیت خود را ثابت کند. صائب بزرگ‌ترین شاعر ایرانی این سبک است که از تمام امکانات فرهنگی، طبیعی و زبانی اطراف خود برای ساختن، ترکیبات و مضمون‌های شعری بهره گرفته و آن‌ها را با خیال‌های رنگارنگی ترکیب کرده تا در مخاطب تأثیر فراوانی به جا بگذارد. این شاعر که بیشتر مضمون‌های به کار رفته‌اش انسانی و جهانی است همواره مخاطبان خود را به شیوه‌های گوناگون و با استفاده از امکاناتی که از اطراف خود به وام گرفته است تعلیم می‌دهد. یکی از این امکانات فرهنگ عامه به ویژه مثل‌ها هستند که با وجود کوتاهی‌شان پیام‌های اخلاقی فراوانی در آن‌ها وجود دارد. مقاله مذکور درصدد است پیام اخلاقی و تعلیمی این مثل‌ها را در دیوان صائب بررسی نماید. تفاصيل المقالة

تشیع پاره‌ای از پیکره‌ی مستحکم و ریشه دار اسلام است. که نتیجه‌ی شرایط و عوامل و حوادثی است که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) و اتفاقات قرن اول هجری می‌باشد. اجتماع سقیفه، کشته شدن خلیفه سوم، اتفاقات جنگ صفین، و ظهور خوارج و همچنین شهادت امام حسین(ع) و پیدایش توابین از جمله حوادث مهم و مؤثر در شکل گیری تشیع بوده‌اند. ایرانیان از همان ابتدا به این مذهب علاقه‌ی خاصی نشان دادند. در طول قرن‌های متمادی بعد از اسلام در برخی از مناطق ایران تشیع فعال بود، تا اینکه در ابتدای قرن دهم با روی کارآمدن صفویان، شاه اسماعیل صفوی، تشیع را مذهب رسمی ایران اعلام کرد و آن را در اغلب مناطق ایران گسترش داد. متناسب با این شرایط خاص مذهبی که در ایران شکل گرفت، ادبیات فارسی به ویژه شعر که شیوه‌ی آن در این دوره موسوم به سبک هندی(اصفهانی) است، دچار تحولاتی شد که یکی از آنها رواج مدح و مرثیه‌ی ائمه ی اطهار شیعه به عنوان موضوعی تازه در آن بود که در دیوان اکثر شعرا کم یا زیاد این موضوع دیده می شود. این مقاله به بررسی این پدیده، یعنی تاثیر تشیع در شعر شاعران ایرانی دروة صفویه می ‌پردازد. تفاصيل المقالة

سعدی شیرازی، شاعر شیرین کلام قرن هفتم، جامعه‌ای آرمانی را در بوستان طراحی کرده است که جامعه‌ای توحیدی است. و در آن از خداوندی متعال، بخشنده، دستگیر، کریم، خطا‌بخش و پوزش‌پذیر سخن به میان می‌آورد که دو جهان در برابر علم او قطره‌ای بیش نیست. در این جهان مطلوب، پروردگار محبوب و معبود بندگان صادق است و آنان همواره در ایمان و عشق به او پایدار و با ثبات هستند. به نظر سعدی، یاد چنین خداوندی در همه‌ی احوال می‌بایستی بر زبان انسان جاری باشد و فرد نباید از ذکر حق غافل شود تا بر صراط مستقیم بماند و از جامعه‌ی آرمانی بیرون نرود. این فکر سعدی در بوستان، شباهت فراوانی به بیانات امام علی (ع) دارد، چون اندیشه‌ی سعدی در بوستان بر مبنای اندیشه‌ی ناب اسلامی است که از کلام الهی گرفته می‌شود و امام علی (ع) نیز آن را بخوبی و با تسلط کامل در نهج‌البلاغه، پرورش داده است. تفاصيل المقالة

صبر، یکی از مقامات عرفانی و از بنیان های اساسی سیر و سلوک عارفانه است. در قرآن کریم، 104 بار از صبر و متعلقات آن سخن گفته شده است. رسول اکرم(ص) نیز صبر را یکی از دو قاعدة ایمان دانسته اند. عارفان، با تأسی به کلام وحی و سیرة نبوی، برای طی مراحل سلوک، رسیدن به مقام صبر و تمکّن در آن را امری ضروری و لازم دانسته اند و هر یک تعریفی برای صبر ذکر کرده اند. برخی از مهم‌ترین انواع صبر در این متون عبارتند از: صبر بر مصیبت، معصیت، فراخی نعمت، صبر ستوده و ناستوده، صبر عابدان، محبان و زاهدان، صبر مکتسب و غیرمکتسب، صبر با خدا، صبر از خدا و صبر برای خدا. عرفا صبر را هدیه و عنایت الهی به انبیا و اولیا دانسته آن را یکی از مقامات نامیده‌اند. این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته ، بر آن است تا بر اساس امهات متون نثر عرفانی فارسی، ضمن بیان تلقی عرفا از مفهوم صبر انواع و مراتب آن را از منظر آنان تبیین نماید. تفاصيل المقالة

تجلی عشق در آثار حماسی باعث پیوندی گسست‌ناپذیر ودلنشین میان حماسه و تغزل می‌گردد. شاهنامه فردوسی و پلنگینه‌پوش روستاولی از شمار آثاریست که حماسه و غنا در آن‌ها نیک درهم تنیده شده است. عشق، در این دو اثر، جایگاه والایی دارد. در پلنگینه‌پوش، عشق و موضوعات عاشقانه بسامد بالایی دارد و داستان بر محور عشق و حماسه می‌گردد. به گونه‌ای که گاهی داستان با عشق شروع می‌شود، با عشق ادامه پیدا می‌کند و با عشق به پایان می‌رسد. در شاهنامه هم در بسیاری از داستان‌ها، عشقی که در خدمت حماسه باشد دیده می‌شود. این مقاله در صدد است ویژگی‌های محتوایی عشق و حماسه را در این دو اثر بزرگ از ادبیات دو ملت ایران و گرجستان به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار دهد. هدف این پژوهش آن‌است که نشان دهد، یک اثر ادبی بستر مناسبی برای طرح مسائل متعددی است که منجر به تنوع موضوع می‌گردد. تفاصيل المقالة

در نهاد ادبی شعر معاصر با گسست از ادبیات کلاسیک و تغییرات فرهنگی اجتماعی در سبک فکری، مضامین تازه با گرایش به مکتب‌های غربی، مورد توجه قرار گرفت. هیچ‌انگاری (نیهیلیسم) و رمانتیسم یکی از گرایش‌های فکری بود که با تحولات اجتماعی‌ سیاسی جامعه، گسترش یافت و به‌ویژه در دهة سی شمسی بعد از کودتا، از موتیف‌های اصلی شعر شد. شعر غنایی در ادبیات ادامه داشت اما شاعران رمانتیک با تکیه بر اصل آزادی بیان رمانتیسم، بی‌پروا و به دور از اخلاق، صرفاً به زندگی دنیایی اهمیت دادند و در قالب رمانتیسم سیاه، در بن‌بست‌های زندگی شخصی و اجتماعی به هیچ‌انگاری روی آوردند و از شعر غنایی رایج دور شدند. در این مقاله، مؤلفه‌های هیچ‌انگاری که همسو با رمانتیسم سیاه است و از شعر غنایی کلاسیک متفاوت شده است، در شعر سه شاعر معاصر: نادرپور، رحمانی و مشیری مورد بررسی قرار گرفته است، روش مطالعه و بررسی منابع، کتابخانه‌ای است. نگارش مقالة توصیفی‌تحلیلی با انتخاب نمونه‌های شعری است. نتایج بررسی نشان می دهد: شاعران در برهه‌‌ای از تاریخ زندگی خود به‌ویژه دهة سی که جامعه درگیر تنش‌های حاصل از کودتای 28 مرداد است به اندیشه‌های هیچ‌انگاری روی آوردند. گرایش به یأس و مرگ‌اندیشی در زندگی، لذت‌جویی و اروتیک، میخانه رفتن و مستی، علاقه به افیون، مهمترین مؤلفه‌های رمانتیکی هیچ‌انگاری است که در اشعارشان دیده می‌شود و در تقابل با شعر غنایی کلاسیک با هدف بیزاری از هستی، خوشباشی گذرا و سرخوردگی اجتماعی سروده شده است. در مقایسه شاعران نیز شعر نصرت رحمانی در این موتیف، سرآمد است. تفاصيل المقالة

سبک هندی یا اصفهانی سرشار از مضامین متنوع و تصویرهای رنگارنگ است. صائب تبریزی از شاعران توانمند این سبک است که از پدیده‌های مختلف طبیعی و غیرطبیعی به‌عنوان بن‌مایه در مضمون‌پردازی و تصویرسازی بهره گرفته است. صائب در بسیاری از موارد، از این مضمون‌ها و تصاویر بر اساس نقش ترغیبی و اخلاقی زبان برای برانگیختن مخاطب به انجام ارزش‌ها و ترک ضد ارزش‌ها بهره برده است. در این مقاله که با روش تحلیل محتوا و به‌صورت اسنادی انجام شده، بن‌مایۀ حباب در دیوان صائب بررسی و تحلیل گردیده و به این پرسش پاسخ داده شده که صائب از بن‌مایۀ حباب در جهت کدام یک از مضامین تعلیمی بهره برده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که صائب غیر از اهداف توصیفی و بیان موضوع‌های غنایی، حکمی و... اهداف تربیتی و تعلیمی را هم مد نظر داشته است. او با استفاده از قابلیت این بن‌مایه در مضمون‌پردازی و تصویرسازی، مخاطب خود را به خاموشی، ترک هواپرستی، دوری از نخوت و تکبر، ترک پوچ‌گویی، ترک گناهکاری و تردامنی، تکیه نکردن و دل نبستن به دنیای فانی، دل نبستن به عمر زودگذر و... دعوت کرده است. تفاصيل المقالة

بوستان سعدی مثنوی اجتماعی ارزشمندی است که شاعر در آن دنیا را آنگونه که باید باشد به تصویر کشیده است و مضامین اخلاقی انسان‌سازی در آن مطرح شده که عمل به آنها فرد را به سعادت می‌رساند و او را برای حضور در جامعة آرمانی آماده می‌کند. سعدی آرمان‌شهر خود را به تأثیر از دستورهای انسان‌ساز اسلام طراحی نموده است که در این بیان قرآن کریم و به تبع آن نهج‌البلاغة امام‌علی(ع) کامل‌ترین الگوها و سرمشق‌های او بوده‌ است. نهج‌البلاغه که آن را دون کلام خالق و فوق‌کلام مخلوق نامیده‌اند و به اخ‌القرآن معروف است،در شعر و نثر فارسی تأثیر فراوانی از نظر لفظ و محتوا به جا گذاشته است. سعدی از جمله شعرا و نویسندگانی است که در جای‌جای آثارش از این اثر کامل تأثیر پذیرفته است که فراوانی این ‌تأثیرپذیری محقق را شگفت‌زده می‌نماید. این مقاله بر آن است که برخی از مضامین اخلاقی و تعلیمی بوستان سعدی را که شیخ اجل برای پی‌ریزی آرمان‌شهر خود بر آن تأکید ورزیده، بررسی نماید و آنها را با همان مضامین در نهج‌البلاغه امام علی(ع) مقایسه کند. تفاصيل المقالة