تحلیل فضایی و نظام سلسله مراتبی شهرهای استان مازندران در سرشماری‌های 95-1365

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

سیدعسگر میرفتح الهی ¹ , lمنصور بدری فر ² , حسین شکویی ³ , سیدرحیم مشیری ⁴

1 - دانش آموخته دکترای تخصصی، گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - استاد گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1396/11/26 تاریخ پذیرش : 1397/12/04 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: ضریب تراکمی, نیمرخ سلسله مراتبی, الگوی نخست شهری, توزیع جمعیتی,

چکیده مقاله :

استقرار سکونتگاه‌های انسانی و چگونگی پراکنش آن در سطح سرزمین گویای توان ترکیبی منطقه خواهد بود. از سوی دیگر الگوی قرارگیری سکونتگاه‌های شهری و روستایی در بستر مناطق نسبت به یکدیگر می‌تواند بیانگر مفاهیم همگرایی و واگرایی سرزمینی باشد. این مفاهیم در کنار یکدیگر سازمان فضایی شهر‌ها را شکل داده و از سویی یاری دهنده درک الگوی سلسله مراتب این نقاط سکونتگاهی نیز خواهد بود. پژوهش حاضر با هدف تحلیل فضایی و بررسی نظام سلسله مراتبی شهرهای استان مازندران صورت پذیرفته است . این پژوهش از نوع تحقیقات توسعه ای کاربردی می‌باشد. چرا که ضمن تدوین چارچوب‌هایی مطالعاتی، زمینه‌های لازم برای تحلیل‌های آتی را فراهم می‌سازد و روش تحقیق پژوهش نیز توصیفی- تحلیلی است. در مقاله حاضر سعی شده است روند توزیع جمعیت شهری استان در سرشماری 95-1365 با بکارگیری مدل‌هایی چون مرتبه –اندازه، منحنی لورنز، ضریب تراکمی، ضریب آنتروپی و شاخص نخست‌شهری و نیمرخ سلسله مراتبی مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به یافته‌های تحقیق، توزیع جمعیت شهری استان در طبقات مختلف نسبتاً متعادل بوده، گرچه سهم ساری، بابل، آمل و قائم‌شهر نسبت به سایر شهرها بیشتر می‌باشد لیکن شهرهای با جمعیت کمتر از تعدد بیشتری برخوردار می‌باشند و میزان برتری شهر ساری در نظام سلسله مراتب شبکه شهری استان ناچیز می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Abstract Establishment of human settlements and modality it is distributed at the surface of the land will be the combined power of the region. On the other hand, the pattern of urban and rural settlements in the context of areas with each other can express the concepts of territorial convergence and divergence. These concepts together form the spatial organization of cities, and on the other hand, they will also help to understand the hierarchy of these settlements. The present study was conducted with the aim of spatial analysis and studying the hierarchical system of cities in Mazandaran province. This research is an applied extension research. Because, while developing the study frameworks, it provides the necessary background for future analysis and the research methodology is descriptive-analytic. In this paper, the trend of distribution of urban population of the province in the 1987-2017 census was investigated by applying models such as rank-size, Lorenz curve, condensation coefficient, entropy coefficient, primacy city index and hierarchical profile. According to the findings of the research, the distribution of urban population of the province in the different classes is relatively balanced, although the share of Sari, Babol, Amol and Qaemshahr is higher than other cities, but cities with a population of less than a number are more numerous and the dominance of Sari city in the hierarchy system The provincial city network is negligible

منابع و مأخذ:

Asayesh, H. (1996). Principles and methods of regional planning. Tehran: Payam-e Noor University Press. (in Persian)

Azimi, N. (2002). Dynamics of urbanization and theoretical bases of urban system. Tehran: Nika. (in Persian)

Badrifar, M. (1996). Human geography of Iran (4th ed.). Tehran: Payam-e Noor University Press. (in Persian)

Behforooz, F. (1992). A theoretical-empirical analysis for balancing the spatial distribution of population in the system of Iranian cities (1st ed.). Tehran: University of Tehran Press. (in Persian)

Farid, Y. (2005). Geography of population. Tabriz: University of Tabriz Press. (in Persian)

Farid, Y. (2012). Geography and urban studies.  Tabriz: University of Tabriz Press. (in Persian)

Hekmatnia, H., & Mousavi, M. (2006). Application of model in geography with emphasis on urban planning. Tehran: Elm-e Novin. (in Persian)

Hesamian, F., & Etemad, G. (1998). City and urbanization in Iran (3rd ed.). Tehran: Agah Publications. (in Persian)

Javan, J. (2004). Geography of the population of Iran. Mashad: Jahad-e Daneshgahi Press. (in Persian)

Khademolhoseini, A., & Abbasi, M. (2012). Examining urban hierarchy with quantitative models (case study of West Azarbaijan). Geography and Environmental Studies, 1(1), 7-18. (in Persian)

Lotfi, S., Ahmadi, F., & Gholamhoseini, R. (2012). Analysis of urban network and spatial distribution of population in the urban centers of Mazandaran province. Geographical Planning of Space Quarterly, 2(4), 1-18. (in Persian)

Mahin, N., Abolhasani, F., & Izadi, M. (2010). Analysis of urban hierarchy in cities with over 100,000 populations. Environmental Based Territorial planning, 3(11), 147-157. (in Persian)

Malekhoseini, A., Saffarirad, A., Qasemi, A., & Rajabi Amirabad, R. (2015). Analysis of urban hierarchy of Guilan province from 1986 to 2011 (using rank-size logarithmic models, Lorenz curve and Gini coefficient). Environmental Based Territorial planning, 8(30), 111-135. (in Persian)

Mazandarn Provincial Government, (2017) (in Persian)

Mazandarn Province Management and Planning (2003). Statistics of Mazandaran province. (in Persian)

Mostofiolmamaleki, R., Shahkarami, N., & Fataee, M. (2017). Evaluation of urban hierarchical system of Lorestan province 1986-2011. Human Geography Research, 49(1), 151-166. (in Persian)

Omuta, G. E. D. (1988). Environmental planning, administration and management in Nigerian Cities: The example of Benin City, Bendel State. Public Administration and Development, 8(1), 1-14.

Rafieian, M. (1996). Space organizations with emphasis on urban systems (case study of Isfahan Province). Unpublished Ph.D. dissertation, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran. (in Persian)

Rezvani, a. (2007). Interrelationship between cities and villages. Tehran: Payam-e Noor University Press. (in Persian)

Sarrafi, M. (2000). Principles of regional development planning. Tehran: Plan and Budget organization of Iran’s Press. (in Persian)

Shakouiy, H. (1994). New thoughts in geographic philosophy. Tehran: Gitashenasi Publications. (in Persian)

Statistical center of Iran (1986). National population and household census, Mazandaran province. (in Persian)

Statistical center of Iran (1996). National population and household census, Mazandaran province. (in Persian)

Statistical center of Iran (2006). Selected results of national census. (in Persian)

Statistical center of Iran (2011). National population and household census, Mazandaran province. (in Persian)

Statistical center of Iran (2016). National population and household census, Mazandaran province. (in Persian)

Zebardast, E. (2004). City size. Tehran: Urbanization and Architecture research center. (in Persian)