یکی از منظومههای ناشناختۀ طبی قرن هشتم، نسخۀ طب منظوم اثر حکیم عبدالکریم اعرج متخلص به عجزی است که با شمارۀ 757 در کتابخانۀ مدرسۀ عالی سپهسالار نگهداری میشود و در 6896 بیت با خط نستعلیق کتابت شده است. این اثر در 433 صفحه و در قالب مثنوی و وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن ف چکیده کامل
یکی از منظومههای ناشناختۀ طبی قرن هشتم، نسخۀ طب منظوم اثر حکیم عبدالکریم اعرج متخلص به عجزی است که با شمارۀ 757 در کتابخانۀ مدرسۀ عالی سپهسالار نگهداری میشود و در 6896 بیت با خط نستعلیق کتابت شده است. این اثر در 433 صفحه و در قالب مثنوی و وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (بحر رمل مثمن مقصور) در قرن هشتم سروده شده است. هدف این نوشتار، بررسی و تحلیل نسخۀ طب منظوم و نیز آشنایی با مفاهیم پزشکی قرن هشتم، بیماریها و روش درمان آنهاست. نگارندگان در این مقاله به بررسی این منظومه در سه سطح صوری و زبانی، سطح بلاغی و سطح فکریمحتوایی میپردازند. نسخۀ طب منظوم حاوی اطلاعات طبی قرن هشتم است. سرایندۀ این منظومه بیشتر طبیب بوده تا یک شاعر، به همین دلیل سطح ادبی این منظومه بسیار پایین است، اما از نظر علمی و محتوایی ارزشمند است. از ویژگیهای این منظومه انتقال مفاهیم پزشکی بهصورت ساده و موجز است.
پرونده مقاله
نسخ خطی باقیمانده از گذشتگان جزء مهمی از فرهنگ و تمدن محسوب میشود که لزوم توجه به آن بهعنوان یکی از گنجینههای مواریث فرهنگی بسیار بااهمیت است. بر این اساس، یکی از شیوههای توجه به هویت و شناسنامۀ وجودی جوامع، جمعآوری و تدوین نسخ خطی و برنامهریزی دقیق برای شناسایی چکیده کامل
نسخ خطی باقیمانده از گذشتگان جزء مهمی از فرهنگ و تمدن محسوب میشود که لزوم توجه به آن بهعنوان یکی از گنجینههای مواریث فرهنگی بسیار بااهمیت است. بر این اساس، یکی از شیوههای توجه به هویت و شناسنامۀ وجودی جوامع، جمعآوری و تدوین نسخ خطی و برنامهریزی دقیق برای شناسایی و معرفی این آثار است. با وجود تلاشهای بسیاری که در سدۀ اخیر برای معرفی و تصحیح گنجینۀ غنی ادبیات منظوم و منثور فارسی بهوسیلۀ پژوهشگران و اندیشمندان صورت گرفته، چه بسا شاعران و نویسندگان توانمندی که هنوز آثارشان در پردۀ خمول و گمنامی باقی مانده است و این آثار نفیس در گوشهکنار کتابخانههای مختلف در زاویۀ نسیان و فراموشی است. رسالۀ عینالمعانی فی شرح اسماء ربانی عشقی شطاری، از آثار نفیس دورۀ صفوی است که تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. لذا نگارندگان بر آن شدند تا در این مقاله، ضمن معرفی این اثر به بررسی محتوای آن نیز بپردازند.
پرونده مقاله
جنگها و سفینههای برجامانده از قرون گذشته که غالباً بهصورت نسخ خطی در کتابخانههای داخل و خارج ایران نگهداری میشوند، از منابع غنی و معتبر در قلمرو ادبیات منظوم و نقد و تصحیح آن به شمار میروند. یکی از این مجموعهها، سفینهای است که سلیمان قونوی از دانشمندان و ادیبان چکیده کامل
جنگها و سفینههای برجامانده از قرون گذشته که غالباً بهصورت نسخ خطی در کتابخانههای داخل و خارج ایران نگهداری میشوند، از منابع غنی و معتبر در قلمرو ادبیات منظوم و نقد و تصحیح آن به شمار میروند. یکی از این مجموعهها، سفینهای است که سلیمان قونوی از دانشمندان و ادیبان قرن نهم در سال 860ق گردآوری کرده است. این سفینه، مونس العشاق و تحفة الآفاق نام دارد و مشتمل بر 11600 بیت از اشعار ۸۲ شاعر معروف و گمنام سدۀ هفتم، هشتم و نهم است. این سفینه از قالبهای مختلف شعر فارسی از جمله تعداد 75 قصیده، 28 قطعه و رباعی و ترجیعبند و مخمس و 783 غزل و دو مثنوی تشکیل شده است. نسخۀ منحصربهفرد این اثر به شمارۀ 5712 در کتابخانۀ حضرت آیتالله مرعشی نجفی نگهداری میشود. با توجه به اینکه این سفینه، تاکنون تصحیح و معرفی نشده است، این پژوهش به معرفی ویژگیهای این نسخه، معرفی شاعران گمنام، تعداد ابیات و غزلیات تازهیافته از شاعران مشهور و با دیوان و شاعران بیدیوان میپردازد. معرفی این اثر علاوه بر اشتمال بر ابیات و غزلیات تازهیافته، از تعدادی از شاعران معروف و معرفی یازده شاعر گمنام، اشعار قابل توجهی از شاعران بیدیوان را که در ۳۴ تذکرۀ مهم و مورد استفاده نیامده است، معرفی میکند.
پرونده مقاله
یکی از نسخههای گمنام، معراجنامهای ناشناخته به نام سلمالجنان سرودۀ اکبرعلیخان متخلص به جاوید است. این پژوهش بر آن است تا ضمن معرفی این اثر، به بیان ویژگیها و شاخصههای زبانی، ادبی، موسیقایی و فکری آن بپردازد. ازنظر ویژگیهای زبانی، واژهها و عبارتهای عربی در متن چکیده کامل
یکی از نسخههای گمنام، معراجنامهای ناشناخته به نام سلمالجنان سرودۀ اکبرعلیخان متخلص به جاوید است. این پژوهش بر آن است تا ضمن معرفی این اثر، به بیان ویژگیها و شاخصههای زبانی، ادبی، موسیقایی و فکری آن بپردازد. ازنظر ویژگیهای زبانی، واژهها و عبارتهای عربی در متن غلبه دارد که برخی از آنها منسوخ و متروک و نامأنوس است. سراینده در برخی ابیات به ترکیبسازیهای جدید دست زده است. بهرهگیری از عامیانهگویی و مخففنویسی از دیگر شگردهای شاعر در حیطۀ زبانی است. جاوید در قلمرو ویژگیهای ادبی بهصورت معتدل مباحث بلاغی و آرایههای ادبی را در متن نشانده است. در زمینۀ موسیقی شعر، شاعر از وزن مفتعلن مفتعلن فاعلن (بحر سریع) و قالب مثنوی بهره برده است. در قلمرو محتوا نیز بر آن بوده است تا معراج حضرت رسول (ص) را براساس اعتقادات و روایات مسلمانان بهگونهای پرشور و معنوی ازطریق پیوند مناسب میان تصاویر، عواطف، احساسات، خیالپردازی و وزن ترسیم کند.
پرونده مقاله
عروض و قافیه یکی از مباحث فنی در حوزة ادبیات، به ویژه ادبیات فارسی است. کتاب های گوناگونی در قرون مختلف در این باب به رشتة تحریر درآمده که برخی زبانزد و برخی کمتر شناخته شده است. با وجود چاپ بسیاری از این دست نوشته های ارزشمند، هنوز آثار معرفی نشده و ناشناخته فراوان اس چکیده کامل
عروض و قافیه یکی از مباحث فنی در حوزة ادبیات، به ویژه ادبیات فارسی است. کتاب های گوناگونی در قرون مختلف در این باب به رشتة تحریر درآمده که برخی زبانزد و برخی کمتر شناخته شده است. با وجود چاپ بسیاری از این دست نوشته های ارزشمند، هنوز آثار معرفی نشده و ناشناخته فراوان است. یکی از این آثار، نسخة حلیة الشاعر با تألیف ابراهیم بن مالک دیلمی متخلص به صغیری است که در قرن دهم دربارة عروض و قافیه به نثر فنّی و در برخی بخشها، ساده و روان به زبان فارسی نوشته شده است. مؤلف با آوردن ابیات فارسی و عربی در توضیح هر بحر و انواع قافیه، خوانندگان را با عروض سنّتی و انواع قافیه آشنا می کند. البته خود نویسنده ذوق و قریحه ای در سرودن شعر داشته و ابیاتی از سروده های خود را برای شاهد مثال در توضیح بحرها و انواع قافیه بیان کرده است. تنها نسخة موجود، در کتابخانة مجلس شورای اسلامی به شمارة 1/18434 نگهداری می شود و تا امروز دست نخورده باقی مانده است. صغیری نسخة دیگری به نام تعشق بلبل به نثر و شعر دارد که نگارندگان مقاله برآن اند این نسخه را نیز تصحیح و چاپ کنند. وی همچنین نسخه ای با نام الغرفة الناجیه از قطیفی بحرانی کتابت کرده است. روش این پژوهش به صورت اسنادیـتحلیلی است و در این مقاله سعی بر آن است، نخست هویّت مؤلف و سپس معرفی نسخه بررسی شود.
پرونده مقاله
مثنوی المعنویهالخفیه، اثر ابراهیم گلشنی بَردعی است که در سدۀ نهم هجری سروده شده است. این منظومه نظیرهای بر مثنوی مولوی و حدود چهل هزار بیت است. نویسنده در این اثر با استناد به آیات قرآن و حدیث و داستانها و حکایات دینی و غیردینی، همچنین با زبانی شیوا و روان، مضامین و چکیده کامل
مثنوی المعنویهالخفیه، اثر ابراهیم گلشنی بَردعی است که در سدۀ نهم هجری سروده شده است. این منظومه نظیرهای بر مثنوی مولوی و حدود چهل هزار بیت است. نویسنده در این اثر با استناد به آیات قرآن و حدیث و داستانها و حکایات دینی و غیردینی، همچنین با زبانی شیوا و روان، مضامین و مفاهیم عرفانی را بیان میکند. شاعر در این منظومه میکوشد اندیشة وحدت وجودی خود را برای مخاطب تبیین کند که البته این اندیشهها برگرفته از افکار محیالدین ابن العربی است. از این دستنوشته، چندین نسخه در داخل و خارج از ایران موجود است. در این اثر تشبیه و استعاره و دیگر عناصر بیانی و بدیعی، بهطور متعادل به کار رفته و از صنایع بلاغی متکلف در آن استفاده نشده است. نگارندگان در این نوشتار میکوشند افزونبر معرفی سراینده، با جُستاری هرچند کوتاه در این اثر عرفانی و تحلیل و توصیف آن، ویژگیهای ممتاز ادبی و عرفانی آن را بررسی و تبیین کنند. ترکیب اشعار فارسی و عربی، زیبایی درونی و کاربرد افعال و کلمات کهن از ویژگیهای ادبی این منظومه است. عشقگرایی و محبپروری، جهاد اکبر و مبارزه با نفس نیز از ویژگیهای عرفانی آن به شمار میرود.
پرونده مقاله
یکی از شیوههای مطالعاتی، خوانش متون علمی، ادبی و دینی گذشته است. این متون، اطلاعات مفید و ارزشمندی را از علوم مختلف در اختیار علاقهمندان قرار میدهند؛ برخی از این متونِ ارزشمند توسط پژوهشگران تصحیح و چاپ شده و برخی دیگر نیز در پردۀ خمول و گمنامی باقی ماندهاند. قطعاً چکیده کامل
یکی از شیوههای مطالعاتی، خوانش متون علمی، ادبی و دینی گذشته است. این متون، اطلاعات مفید و ارزشمندی را از علوم مختلف در اختیار علاقهمندان قرار میدهند؛ برخی از این متونِ ارزشمند توسط پژوهشگران تصحیح و چاپ شده و برخی دیگر نیز در پردۀ خمول و گمنامی باقی ماندهاند. قطعاً تصحیح و بررسی این نسخ خطی، کاری بس مفید و شایسته است که میتواند به شناخت بهتر آثار و آشکار شدن چهرۀ علمی این نویسندگان گمنام کمک کند. از جمله این نسخ خطی میتوان به نسخۀ ناشناختۀ المجامع الصوفیة و المراهص العلویه اشاره کرد که از آثار محمدصالح دستغیب شیرازی در قرن یازدهم هجری است. مؤلف در این اثر احادیث، آیات قرآن و روایات مرتبط با منزلت پیامبر عظیمالشأن اسلام(ص)، بعثت و معراج ایشان، ائمۀ اطهار(ع)، زندگی چهارده معصوم، جایگاه والای حضرت علی(ع) و ولایت ایشان را گردآوری کرده است. این نسخۀ خطی تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. در این جستار، پس از معرفی نویسنده و آثارش به بررسی این اثر دینی و تفسیری میپردازیم.
پرونده مقاله
نسخههای خطی یکی از بهترین مشخصهها برای معرفی اصالت پیشینۀ فرهنگی کشورها در دنیاست. برای استفاده از این آثار گرانبها باید نسخههای خطی نفیس و اصیل را گردآوری کرد و سپس بر اساس ضوابط خاصی، آنها را بررسی، بازخوانی و تصحیح نمود تا بتوان بهمنظور و مقصود مؤلف و آنچه از ف چکیده کامل
نسخههای خطی یکی از بهترین مشخصهها برای معرفی اصالت پیشینۀ فرهنگی کشورها در دنیاست. برای استفاده از این آثار گرانبها باید نسخههای خطی نفیس و اصیل را گردآوری کرد و سپس بر اساس ضوابط خاصی، آنها را بررسی، بازخوانی و تصحیح نمود تا بتوان بهمنظور و مقصود مؤلف و آنچه از فکر و قلم او تراوش کرده، دست یابیم. یکی از آثار کمترشناختهشدۀ داستان محب و محبوب است که نسخهای از آن در کتابخانۀ توبینگن برلین نگهداری میشود. این نسخه در 353 صفحه با خط نسخ کهن راسته و چلیپا نوشته شده و سرایندۀ آن ناشناس است و از خود با تخلص اختیار در جایجای این مثنوی یاد میکند. نگارندۀ این منظومه را برای نخستین بار، بر اساس تنها نسخۀ یافتشده تا آن زمان، از سوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان در سال 1390 چاپ و منتشر ساخت. بهتازگی نویسنده به نسخۀ دیگری از این اثر دست یافته است که با شمارۀ 2261 در کتابخانۀ عاطف افندی استانبول نگهداری میشود. این دستنویس که بدون تاریخ کتابت و نام کاتب در 144 برگ نگاشته شده، در خوانش و رفع ابهام و تکمیل برخی از ابیات، در مقابله با نسخۀ توبینگن کمک میکند. نوشتار حاضر بر آن است تا با معرفی این دستنوشتۀ تازهیافته، به تکمیل برخی از ابیات ناقص یا مبهم نسخۀ چاپی بپردازد.
پرونده مقاله
داستانها و منظومههای عاشقانه زیرمجموعة ادب غنایی هستند که گستردهترین گونة ادبیات فارسی است. بسیاری از این منظومههای عاشقانه هنوز بهصورت دستنویس در دست اشخاص یا در کنج کتابخانهها در پردة گمنامی باقی ماندهاند و تاکنون به خوانندگان معرفی نشدهاند؛ بنابراین نسخههای چکیده کامل
داستانها و منظومههای عاشقانه زیرمجموعة ادب غنایی هستند که گستردهترین گونة ادبیات فارسی است. بسیاری از این منظومههای عاشقانه هنوز بهصورت دستنویس در دست اشخاص یا در کنج کتابخانهها در پردة گمنامی باقی ماندهاند و تاکنون به خوانندگان معرفی نشدهاند؛ بنابراین نسخههای خطی ازجمله آثاری هستند که باید معرفی و احیا شوند؛ زیرا از سرمایههای ملی و فرهنگی کشورمان به شمار میروند. یکی از این نسخ، ورقه و گلشاه است که در کتابخانة مجلس به شمارة 2/2617 نگهداری میشود؛ این اثر 71 برگ و 2122 بیت دارد. این داستان مربوط به عشق دو عاشق و معشوق به نام ورقه و گلشاه است که درواقع تقلیدی از ورقه و گلشاه عیوقی است. در سراسر داستان، مضامین غنایی و حماسی به هم آمیخته؛ اما مضمون اصلی داستان، روایتی عاشقانه است. در این پژوهش بهصورت تحلیلی و توصیفی به معرفی و تحلیل این داستان و مقایسة آن با داستان عیوقی پرداخته میشود. در این تحقیق به نسخة خطی داستان ورقه و گلشاه، داستان الف و به داستان ورقه و گلشاه عیوقی، داستان ب گفته میشود.
پرونده مقاله