نسخ خطی باقیمانده از گذشتگان جزء مهمی از فرهنگ و تمدن محسوب میشود که لزوم توجه به آن بهعنوان یکی از گنجینههای مواریث فرهنگی بسیار بااهمیت است. بر این اساس، یکی از شیوههای توجه به هویت و شناسنامۀ وجودی جوامع، جمعآوری و تدوین نسخ خطی و برنامهریزی دقیق برای شناسایی چکیده کامل
نسخ خطی باقیمانده از گذشتگان جزء مهمی از فرهنگ و تمدن محسوب میشود که لزوم توجه به آن بهعنوان یکی از گنجینههای مواریث فرهنگی بسیار بااهمیت است. بر این اساس، یکی از شیوههای توجه به هویت و شناسنامۀ وجودی جوامع، جمعآوری و تدوین نسخ خطی و برنامهریزی دقیق برای شناسایی و معرفی این آثار است. با وجود تلاشهای بسیاری که در سدۀ اخیر برای معرفی و تصحیح گنجینۀ غنی ادبیات منظوم و منثور فارسی بهوسیلۀ پژوهشگران و اندیشمندان صورت گرفته، چه بسا شاعران و نویسندگان توانمندی که هنوز آثارشان در پردۀ خمول و گمنامی باقی مانده است و این آثار نفیس در گوشهکنار کتابخانههای مختلف در زاویۀ نسیان و فراموشی است. رسالۀ عینالمعانی فی شرح اسماء ربانی عشقی شطاری، از آثار نفیس دورۀ صفوی است که تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. لذا نگارندگان بر آن شدند تا در این مقاله، ضمن معرفی این اثر به بررسی محتوای آن نیز بپردازند.
پرونده مقاله
در تصحیح متون، پی بردن به لغزشها و فهم اغلاط راهیافته به متن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این راستا، یکی از مواردی که در تصحیح متون گذشته باید با دقت زیاد بدان نگریسته شود، مسئلۀ تصحیف و تحریف است. بر این اساس، گاهی مصحح ناگزیر است در کنار نسخ خطیِ معتبر یک کتاب، از چکیده کامل
در تصحیح متون، پی بردن به لغزشها و فهم اغلاط راهیافته به متن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این راستا، یکی از مواردی که در تصحیح متون گذشته باید با دقت زیاد بدان نگریسته شود، مسئلۀ تصحیف و تحریف است. بر این اساس، گاهی مصحح ناگزیر است در کنار نسخ خطیِ معتبر یک کتاب، از منابع دیگری برای انجام کار تصحیح بهره بگیرد که از آن به منابع جانبی تعبیر میشود. متون جانبی در کنار متن مصحَّح برای تشخیص تحریفات و تصحیفات و نیز زدودن زوائد از متن مورد تصحیح بسیار نقش پُررنگ و مؤثری خواهد داشت. در این جُستار، با هدف پیشبرد کوششهای مصحح محترم، بر آنیم تا به بررسی چند تصحیف در کتاب نگارستان عجایب و غرایب بپردازیم. در کنار ضبطهای پیشنهادی با ارائۀ شواهدی از متون جانبی از قبیل متون تاریخی و جغرافیایی و نیز با ارائۀ شواهد درونمتنی، پشتوانۀ ضبطهای پیشنهادی را مستند میکنیم.
پرونده مقاله
کشوری از شاعران قرون نهم و دهم هجری است که ستایشگر اُمرای آق قویونلو بوده و بعد از فروپاشی این سلسله به مدح شاه اسماعیل صفوی پرداخته است. اطلاعات منابع کهن دربارۀ حیات او اندک است و مطالب منابعی همچون دانشمندان آذربایجان هم که نام او را نعمتالله دیلمقانی دانستهاند چند چکیده کامل
کشوری از شاعران قرون نهم و دهم هجری است که ستایشگر اُمرای آق قویونلو بوده و بعد از فروپاشی این سلسله به مدح شاه اسماعیل صفوی پرداخته است. اطلاعات منابع کهن دربارۀ حیات او اندک است و مطالب منابعی همچون دانشمندان آذربایجان هم که نام او را نعمتالله دیلمقانی دانستهاند چندان قابل اعتماد نیست. به همین دلیل باید با نگاه انتقادی به مطالب منابع موجود و همچنین بررسی اشعار او به روشن کردن ابعاد حیات وی پرداخت. دربارۀ اشعار کشوری که به دو زبان فارسی و ترکی سروده شده و دستنویسهایی از آن تا روزگار ما باقی مانده است، پژوهشهایی انجام گرفته که آخرین آنها تصحیح دیوان فارسی اوست؛ البته این نشر دارای اغلاط و اشتباهاتی است که آن را از یک اثر کاملاً منقح و پیراسته دور کرده است. در این مقاله، علاوه بر بررسی انتقادی حیات کشوری بر اساس مطالب تذکرهها و اشارات دیوان او، به نقد تصحیح دیوان فارسی وی پرداخته شده است.
پرونده مقاله
نسخ خطی بهعنوان میراث مکتوب مردم ایران در کتابخانههای کشور، پشتوانۀ فرهنگی و شناسنامۀ تمدن ملت است و احیای نگاشتهها و آثار گذشتگان از وظایف پژوهشگران و حامیان زبان فارسی. دواءالمساکین در قرن 12 و 13 هجری قمری نوشته شده و مؤلف آن نامعلوم است. هدف اصلی در این مقاله، مع چکیده کامل
نسخ خطی بهعنوان میراث مکتوب مردم ایران در کتابخانههای کشور، پشتوانۀ فرهنگی و شناسنامۀ تمدن ملت است و احیای نگاشتهها و آثار گذشتگان از وظایف پژوهشگران و حامیان زبان فارسی. دواءالمساکین در قرن 12 و 13 هجری قمری نوشته شده و مؤلف آن نامعلوم است. هدف اصلی در این مقاله، معرفی رسالۀ طبی دواءالمساکین است که از اهمیت موضوعی، سبکی و ادبی ویژهای برخوردار است و در کتابخانۀ آستان قدس رضوی از گنجینههای ادبی و پزشکی به شمار میآید. موضوع کلی این نسخه، طب سنتی و شیوههای درمان بیماریهاست. این نسخه دارونامۀ جامع و کمنظیری از داروهای مفرد و مرکب است. دواءالمساکین علاوه بر اهمیت موضوعی، از نظر مختصات سبکی، زبانشناختی و رسمالخط نیز حائز اهمیت بوده و و از جهتی شامل اصطلاحات و ترکیبات فراوانی است که با شناخت این متن میتوان در معادلسازی اصطلاحات جدید از آنها بهره برد.
پرونده مقاله
بررسی منظومههای طبی بیانگر آن است که سُرایش این قبیل منظومهها، از قرن چهارم هجری به این سو آغاز شده است؛ قدیمیترین متن شناختهشده در این نوع، دانشنامۀ حکیم میسری (نوشتهشده 370ق) است؛ از آن زمان تاکنون، رسالههای منظوم گوناگونی بهصورت مفصل یا موجز، در طب سروده شده چکیده کامل
بررسی منظومههای طبی بیانگر آن است که سُرایش این قبیل منظومهها، از قرن چهارم هجری به این سو آغاز شده است؛ قدیمیترین متن شناختهشده در این نوع، دانشنامۀ حکیم میسری (نوشتهشده 370ق) است؛ از آن زمان تاکنون، رسالههای منظوم گوناگونی بهصورت مفصل یا موجز، در طب سروده شده است که جز تعدادی اندک، بسیاری از آنها، هنوز بهصورت نسخ خطی در کتابخانههای مختلف ایران، پاکستان، ترکیه، هندوستان، کشورهای اروپایی، آمریکا و... پراکنده است. از منظر سبکشناسی، منظومههای طبی بهسبب روانی مطالب نسبت به نثر، از آنجا که بهتر به خاطر سپرده میشدند، در نزد دانشجویان طب در قرون گذشته، خواستار فراوان داشتند؛ این مزیت، هرچند در سطوح ابتدایی و میانی آموزش طب، کارآمد بود، بهعلت ایجاز فراوان مطالب و التزام سراینده به بُحور و اوزان عروضی، و رعایت قوافی و هنجارهای نظم فارسی، در سطوح تخصصی و عالیتر آموزش پزشکی، چندان راهگشا و کاربردی نبوده است. در مقالۀ حاضر، یکی از منظومههای مختصر و بسیار مهم در طب فارسی (محفوظ در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی) از منظر محتوا و سبک معرفی شده است؛ اگرچه در مقدمۀ متن حاضر، از گفتوگوی انوشیروان و ارسطو در مسائل طبی سخن به میان آمده است، این سخن، از حد اشتهار انوشیروان و روزگار وی به دانشگستری و علمدوستی، فراتر نمیرود و محتوای رساله به هیچ عنوان، از آثار پیش از اسلام نمیتواند بود. سرایندۀ این منظومه و زمان دقیق سُرایش آن مشخص نیست، اما بنا به پارهای شواهد و قراین سبکی، میتوان آن را از آثار حوالی قرون هفتم تا نهم هجری محسوب کرد. تاریخ کتابت منظومۀ طبی حاضر، سال 1241ق، همروزگار با عصر پادشاهی فتحعلیشاه قاجار (1212ـ1250ق) است.
پرونده مقاله
زبان فارسی و فرهنگ ایران همواره مشتاقانی در جهان داشته است و کشورهای دیگر از جمله شبهقارۀ هند از این زبان و فرهنگ تأثیر پذیرفتهاند. نسخۀ خطی شرح محبتنامه که شرح و تفسیر یوسف و زلیخای جامی است، توسط محمد بن غلام بن محمد گهلوی در قرن سیزدهم هجری در هند نوشته شده است. د چکیده کامل
زبان فارسی و فرهنگ ایران همواره مشتاقانی در جهان داشته است و کشورهای دیگر از جمله شبهقارۀ هند از این زبان و فرهنگ تأثیر پذیرفتهاند. نسخۀ خطی شرح محبتنامه که شرح و تفسیر یوسف و زلیخای جامی است، توسط محمد بن غلام بن محمد گهلوی در قرن سیزدهم هجری در هند نوشته شده است. در این مقاله کوشش شد تا افزون بر معرفی نسخۀ خطی شرح محبتنامه، با رویکرد بررسی سبکشناختی متون، به این پرسش کلیدی پاسخ داده شود. این اثر از نظر سبکی چه ارزشهایی دارد که آن را شایستۀ توجه بیشتر میکند؟ نگارنده پس از تصحیح نسخهای از شرح محبتنامه، برای شناساندن هرچه بیشتر این شارح پارسیگوی، به بررسی سبکشناسانۀ این اثر در سه سطح زبانی، ادبی، و محتوایی پرداخته است. بررسی این نسخه نشاندهندۀ آن است که گهلوی، بر زبان فارسی تسلط قابل توجهی دارد و پیامد آن ترکیبسازیهای بسیار و برجسته در شرح مثنوی یوسف و زلیخا جامی و استفادۀ فراوان از آرایههای ادبی (کنایه، تشبیه، استعاره و جناس...) است. این اثر، آیات و احادیث بسیاری را در خود جمع کرده است و همچنین شارح اشعار پرشماری را از شاعران پارسیگوی دیگر برای تبیین دقیقتر شرح ابیات مثنوی یوسف و زلیخا بیان کرده است.
پرونده مقاله
تلاش برای احیای آثار مکتوب گذشته امری ضروری است؛ زیرا حفظ فرهنگ و ادب هر جامعه در گرو حفظ آثاری است که در پویایی و استحکام فرهنگ آن جامعه سهم داشتهاند. آنچه از گنجینۀ میراث ادبی مکتوب ما در دسترس است اندک نیست؛ ولیکن با تمام کوششهایی که در جهت احیا و شناساندن این آثار چکیده کامل
تلاش برای احیای آثار مکتوب گذشته امری ضروری است؛ زیرا حفظ فرهنگ و ادب هر جامعه در گرو حفظ آثاری است که در پویایی و استحکام فرهنگ آن جامعه سهم داشتهاند. آنچه از گنجینۀ میراث ادبی مکتوب ما در دسترس است اندک نیست؛ ولیکن با تمام کوششهایی که در جهت احیا و شناساندن این آثار صورت پذیرفته، شاعران و نویسندگان و آثاری که هنوز در گوشۀ انزوا قرار دارند، کم نیستند. یکی از نویسندگان توانا که در زاویۀ گمنامی قرار گرفته و در عصر خویش از نویسندگان برجسته بوده، محمدصادق بن محمدباقر قومشمی است که در دورۀ قاجار میزیسته و اثرش جزء آثار دورۀ بازگشت ادبی است. با توجه به اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، نگارنده در این پژوهش بر آن است تا برای نخستین بار به معرفی نسخۀ خطی رسالۀ حدایق الانوار و بررسی و عناصر و مؤلفههای سبکی، بیان ویژگیهای زبانی، ارزش ادبی، دینی، عرفانی و تاریخی آن بپردازد. از حدایق الانوار دو نسخۀ خطی در کتابخانههای ایران موجود است. در این پژوهش، معرفی کتاب بر اساس قدیمیترین و کاملترین نسخه، که متعلق به کتابخانۀ ملی ایران است، انجام گرفته است.
پرونده مقاله