مطالعه تطبیقی نقش معصومین علیهم‌السلام و مؤلفه‌های گام دوم انقلاب اسلامی در رسیدن به تمدن اسلامی
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن
محمد جعفری هرندی
1
*
,
محمود شریعتی پور
2
,
سیده فاطمه حسینی میرصفی
3
1 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام (ره)،تهران،ایران
2 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام(ره) شهرری
کلید واژه: معصومین, بیانیه, تمدن اسلامی, معنویت,
چکیده مقاله :
با توجه به پیشینه تاریخی مسلمانان در تلاش برای ایجاد یک نظام اسلامی پیشرفته و تمدن‌ساز، بررسی و تحلیل عوامل تأثیرگذار بر فرایند شکل‌گیری تمدن اسلامی، از اهمیت راهبردی برخوردار است. دستیابی به تمدن نوین اسلامی نیازمند شناخت دقیق از منابع اصیل دینی و نیز بهره‌گیری از اسناد راهبردی معاصر است که هر یک می‌توانند به‌عنوان راهنما در این مسیر مورد توجه قرار گیرند. یکی از مهم‌ترین منابع دینی در اندیشه شیعی، سیره و آموزه‌های معصومین علیهم‌السلام است که همواره به‌عنوان الگویی جامع و کامل در عرصه فردی، اجتماعی، فرهنگی و حکمرانی مطرح بوده‌اند. از سوی دیگر، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که توسط مقام معظم رهبری در آغاز دهه پنجم انقلاب اسلامی صادر شد، سندی راهبردی است که مسیر حرکت به‌سوی تمدن نوین اسلامی را در چارچوب ظرفیت‌های جمهوری اسلامی ایران و جهان اسلام ترسیم می‌نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر تحلیل منابع کتابخانه‌ای، به مطالعه تطبیقی بین نقش معصومین علیهم‌السلام و مؤلفه‌های کلیدی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی پرداخته است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مؤلفه‌هایی نظیر استقلال سیاسی و توجه به مردم، معنویت‌گرایی و اخلاق‌مداری، علم‌گرایی و توجه به پژوهش و آموزش، و عدالت‌طلبی و مقابله با فساد، عناصر مشترکی هستند که هم در سیره نظری و عملی معصومین علیهم‌السلام و هم در بیانیه گام دوم، نقش محوری در تحقق تمدن اسلامی ایفا می‌کنند. این همسویی گفتمانی میان دو منبع، بیانگر پیوستگی تاریخی و راهبردی در اندیشه اسلامی برای تمدن‌سازی است. از منظر این پژوهش، سیره معصومان علیهم‌السلام به‌عنوان الگوی الهی-انسانی تربیت جامعه اسلامی، و بیانیه گام دوم به‌عنوان نقشه‌راه تمدن‌ساز عصر حاضر، مکمل یکدیگرند و با تکیه بر این دو منبع، می‌توان الگویی بومی، دینی و عملیاتی برای تمدن نوین اسلامی ترسیم کرد. این هم‌افزایی ظرفیت آن را دارد که ضمن ارتقاء سطح آگاهی نخبگان و مسئولان، گفتمان تمدنی انقلاب اسلامی را در سطح جهان اسلام تقویت کرده و مسیر تحقق تمدن اسلامی را از مرحله نظریه‌پردازی به مرحله اجرا نزدیک‌تر سازد.
Considering the historical background of Muslims in their efforts to create an advanced and civilization-building Islamic system, examining and analyzing the factors influencing the process of forming Islamic civilization is of strategic importance. Achieving a modern Islamic civilization requires a precise understanding of authentic religious sources as well as the use of contemporary strategic documents, each of which can be considered as a guide in this path. One of the most important religious sources in Shiite thought is the life and teachings of the Infallibles (peace be upon them), which have always been considered as a comprehensive and complete model in the individual, social, cultural and governance spheres. On the other hand, the Declaration of the Second Step of the Islamic Revolution, which was issued by the Supreme Leader at the beginning of the fifth decade of the Islamic Revolution, is a strategic document that outlines the path towards a new Islamic civilization within the framework of the capacities of the Islamic Republic of Iran and the Islamic world. The present study, using a descriptive-analytical method and based on the analysis of library resources, has conducted a comparative study between the role of the Infallibles (peace be upon them) and the key components of the Declaration of the Second Step of the Islamic Revolution. The findings of the study indicate that components such as political independence and attention to the people, spirituality and morality, scientism and attention to research and education, and justice and combating corruption are common elements that play a pivotal role in the realization of Islamic civilization in both the theoretical and practical life of the Infallibles (peace be upon them) and the Second Step Statement. This discursive alignment between the two sources reflects the historical and strategic continuity in Islamic thought for civilization-building. From the perspective of this study, the life of the Infallibles (peace be upon them) as a divine-human model for educating the Islamic society, and the Second Step Statement as a civilization-building roadmap for the present era, complement each other, and by relying on these two sources, a native, religious, and operational model for a new Islamic civilization can be drawn. This synergy has the potential to enhance the level of awareness of elites and officials, strengthen the civilizational discourse of the Islamic Revolution in the Islamic world, and bring closer the path to realizing Islamic civilization.
فهرست منابع
قرآن
بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی
ابراهیم‌زاده، حسن. نقش امام حسین (علیه‌السلام) در احیای تمدن اسلامی. خیمه، 5 (22)، 1384.
ابراهیمی کیاپی، هادی؛ و بوذری نژاد، یحیی. نقش آیت‌الله خامنه‌ای در احیای تمدن اسلامی با تکیه‌بر گام دوم انقلاب. مجله بصیرت و تربیت اسلامی، 17 (56): 112-91، 1400.
ابن‌طاووس، سید رضی علی‌بن موسی‌بن جعفر. مهج الدعوات ومنهج العبادات. ترجمه محمد تقی طبسی، تهران: رایحه، 1393.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم. لسان العرب. بیروت: نشر دار صادر، 1414.
اکبری، مریم. چالش‌های فکری انقلاب اسلامی (با رویکرد تمدنی و ارائه‌ی راهکارهای عملی). تهران: انتشارات آهیخته، 1397.
اندیشه، هاشم. تأثیر امام حسن مجتبی بر تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی. دومین کنفرانس بین‌المللی نوآوری و تحقیق در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اجتماعی، تهران، 1397.
تاج‌بخش، احمد. تاریخ تمدن و فرهنگ ایران از اسلام تا صفویه. جلد اول، شیراز: نوید شیراز، 1381.
توحیدی نیا، روح‌الله. کارآمدی سیره معصومان (علیهم‌السلام) در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی. پژوهش‌های سیاست اسلامی، 1 (6): 84-61، 1396.
جعفریان، رسول. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. قم: انتشارات الفاریان، 1379.
جلیلی، سعید. الزامات و راهبردهای تحقق تمدن نوین اسلامی در گام دوم انقلاب. حبل‌المتین، 8 (26): 62-37، 1398.
جمالی، مصطفی. جایگاه و نقش امام در تحقق امت ـ تمدن اسلامی (در پرتو آیۀ 47 سوره یونس). مطالعات سیاسی تمدن نوین اسلامی، 3 (5): 110-90، 1402.
جمشیدی راد، محمدصادق؛ ادیب بهروز، محسن. الزامات و بایسته‌های تمدن نوین اسلامی بر مبنای سیره سیاسی پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلّم). سیاست متعالیه، 7 (24): 118-101، 1398.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد. الصحاح فی اللغة والعلوم. دار الحضارة العربیه. جلد 6، بیروت: تحقیق احمدبن عبدالغفور العطار، 1410.
حسینی مرعشی شوشتری، نورالله. احقاق الحق و ازهاق الباطل. قم: مکتبه آیت الله مرعشی، 1409.
حکیمی، محمد؛ حکیمی، محمدرضا؛ حکیمی، علی. ترجمه الحیاه. جلد ششم، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دلیل ما، 1395.
حکیمی، محمدرضا. الحیاة. ترجمه احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380.
خسروپناه، عبدالحسین، جامعه علوی در نهج‌البلاغه. قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، 1380.
خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد. قاهره: مطیعه السعاده، 1349.
دلپذیر، زهرا. روزنامه قدس. مشهدمقدّس، 1396، کدخبری 589133.
دورانت، ویلیام جیمز. تاریخ تمدن. مترجم احمد آرام. جلد اول، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی، 1367.
زرین‌کوب، عبدالحسین. کارنامه اسلام. تهران: انتشارات امیر، 1376.
سعیدی نژاد، اکبر. سیاست در اندیشه‌های امام خمینی (ره)، 1397.
سیپانپین، زینب. نقش امام جعفر صادق (علیه‌السلام) در گسترش علوم. دو فصلنامه تخصصی تاریخ‌نامه اسلام، 2 (8): 48-29، 1398.
صالحی وثیق، محمدرضا؛ اکبرپور آلمه جوقی، علی؛ مکرمی پور، محمدباقر. نقش مؤلفه‌های راهبردی گام دوم انقلاب در رسیدن به تمدن نوین اسلامی: چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو. دولت پژوهی ایران معاصر، 8 (2): 83-59، 1401.
طباطبایی، سید محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. جلد اول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417.
علی زاده سالطه، عزیز. قرآن و نقش پیامبران در شکوفایی عقل. صحیفه مبین، 43 (8): 1024-100، 1387.
کرمی، علی. نقش امام موسی کاظم (علیه‌السلام) در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی. همایش ملی تربیت فرهنگی و مدیریت سبک زندگی، 1392.
مجلسی، محمدباقر. بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار. بیروت: دارالحیاة التراث العربی، 1403ق.
مدرس زاده، مجدالدین. نگاهی به برنامه‌های اقتصادی حضرت علی (علیه‌السلام). فصلنامه اقتصاد اسلامی، 5 (8)، 1381.
مرتضوی، سیدمحمد. نهضت کلامی در عصر امام رضا (علیه‌السلام). مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1375.
مریجی، شمس الله. مبانی و عوامل تحقق تغییرات اجتماعی در بیانیه گام دوم انقلاب. فصلنامه علوم سیاسی، 22 (87): 96-79، 1398.
مشکانی سبزواری، عباسعلی؛ و الویری، محسن. درآمدی بر ظرفیت‌های تمدن سازی فقه، فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 2 (3)، 184-145، 1390.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان. الإرشاد. جلد اول، بیروت: دارالمفید، 1414.
مقیمی، سیدمحمد. سخن سردبیر بیانیه گام دوم انقلاب: رهنامه پیشرفت ایرانی-اسلامی. مدیریت اسلامی، 26 (3): 14-5، 1397.
موسوی هندی، میرحامد حسین، عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار، سیدالشهدا، قم، 1404ق.
میرحسینی، سیدعلی نقی. سیره امام سجاد (علیه‌السلام). فرهنگ کوثر، 2 (57)، 1382.
نعمان (مفید)، محمدبن محمد. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. ج 2، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، 1346.
نوری طبرسی، میرزاحسین. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. جلد یازدهم، تهران: انتشارات آل البیت (ع)، 1369.
هانتینتگون، ساموئل. تمدن‌ها و بازسازی نظام جهانی. ترجمه مینو سرتیپ احمدی، تهران: کتاب‌سرا، 1380.
Abdiilah, M. Islam Agama Kedamaian (Merawat Kemajemukan dan Kerukunan di Indonesia). Jakarta: Penerbit Buku Kompas, 2021.
Abdiilah, M. Sharia and politics in the context of globalization and Society 5.0. Jurnal Ahkam, 22 (2): 263-286, 2022.
Al- Faruqi, I.R. Al Tawhid; Its Implications for Thought and Life, (Virginia, USA: International Institute of Islamic Thought, 1992.
Al-Qaradawi, Y. Al-Sunna masdaran li al-ma’rifa wa al-hadara, Dar al-Shuruq, Cairo, 1997.
Ashimi, T.A. ISLAMIC CIVILIZATION: FACTORS BEHIND ITS GLORY AND DECLINE. International Journal of Business, Economics and Law, 9 (5): 180-184, 2016.
Cook, M. The centrality of Islamic civilization: from Part IV - Expanding religious systems. Cambridge University Press, 2015.
Halilović, S. ISLAMIC CIVILIZATION IN SPAIN – A MAGNIFICIENT EXAMPLE OF INTERACTION AND UNITY OF RELIGION AND SCIENCE. Psychiatria Danubina, 29 (1): 64-72, 2017.
Hasan, K. Voice of Islamic Moderation from the Malay World. Emerging Markets Innovative Research (M) Sdn Bhd, 2011.
Madjid, N. Islam Doktrin dan Peradaban. Jakarta: Paramadina, 2000.
Pulungan, M. S. Islamic civilization and globalization in the modern era. Islamic Perspective on Communication and Psychology, 1 (1): 36-43, 2024.
Razak, M.A.A., & Haneef, S.S.S. Globalization and the New Realities in the Muslim World. Journal of Contemporary Development & Management Studies, 2021.