مضمون‌پردازی‌های تعلیمی و اخلاقی در غزلیات کلیم کاشانی
محورهای موضوعی : تعلیمیزهرا حاتمی 1 , مرتضی رشیدی 2 * , مهرداد چترایی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران، (نویسندۀ مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
کلید واژه: ادبیات تعلیمی, سبک هندی, اخلاق, عرفان, کلیم کاشانی,
چکیده مقاله :
یکی از شاعران توانمند، تصویرپرداز و مضمون‌ساز سبک هندی کلیم کاشانی است که از پدیده‌های مختلف طبیعی و غیرطبیعی برای مضمون‌سازی بهره گرفته است. غزلیات کلیم سرشار از آموزه‌های تعلیمی و مضامین و معانی حکمی و مفاهیم والای انسانی و اخلاقی است که شاعر هر کجا مجال یافته به پند و اندرز مخاطب پرداخته است. هدف از نگارش این مقاله که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده این است که به بررسی بنمایه‌ها و زمینه‌های تعلیمی و اخلاقی غزلیات کلیم بپردازد. در مضامین اخلاقی اشعار وی، دو مورد جلب نظر می‌کند: 1- زودگذر بودن دنیا و ناپایداری آن 2- ویرانگری و نابودی دلبستگی به مادیات. نوعی نگاه شبه‌خیام‌وار که در ادبیات و تاریخ اندیشۀ ما پیشینۀ دور و درازی دارد. مورد دیگر اینکه در شعر وی، تأثیر طبیعت و محیط زندگی شاعر مشاهده می‌شود؛ همان ویژگی‌ای که شعر سبک هندی را از سبک‌های پیش از خود متمایز می‌کند. گویی چنین محیطی بر خلاف فضای درباری شاعران پیشین اقتضای نگاه متواضعانه و اخلاق‌مدار شاعر را داشته است. نکتۀ دیگر حضور اصطلاحات عرفانی در شعر کلیم است، وی به فراخور موضوع به پیر جام، شیخ، فیض ازلی، زهد و تقوی، توکل، فقر، حیرت، معرفت و استغنا اشاره می‌کند و در پیوند با عناصر طبیعت، کوچه و بازار و فضای خانه با خلاقیت شاعرانۀ خود مضامین ناب اخلاقی و تعلیمی خود را می‌آفریند. در کل، به نظر می‌رسد ترک دیار و دل بریدن از متعلقات، پیشینۀ عرفان و تصوف، زندگی در محیط مردمی، باریک‌بینی و نازک‌خیالی موجود در سبک
Kalim Kashani is one of the powerful poets, illustrators and theme creators of the Indian style, who has used various natural and unnatural phenomena to create themes. Kalim's poetry is full of didactic teachings, commanding themes and meanings, and lofty human and moral concepts, which the poet has addressed to the audience wherever he the opportunity. The purpose of writing this article, which was done in a descriptive-analytical manner has and using library sources, is to investigate the foundations and didactic and moral contexts of Kalim's sonnets. In the moral themes of his poems, two things attract attention: 1- The ephemerality of the world and its instability, 2- The destruction and destruction of attachment to material things. A kind of pseudo-terrorist view that has a long history in the literature and history of our thought. Another thing is that in his poetry, the influence of nature and the poet's life environment can be seen; The same feature that distinguishes Indian style poetry from previous styles. It is as if such an environment, unlike the court atmosphere of the previous poets, required the poet's humble and ethical view. Another point is the presence of mystical terms in Kalim's poetry, he refers to the theme of Pir-e- Jam, Sheikh, eternal grace, asceticism and piety, trust, poverty, astonishment, knowledge and ignorance, and in connection with the elements of nature, street and market and the atmosphere of the house creates its pure moral and educational themes with its poetic creativity. In
1- قرآن مجید (1385)، ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، تهران: فرهنگ.
2- پرتوبیضایی، حسین (مقدمه نویس)، (1369)، دیوان کلیم کاشانی، به کوشش بیژن ترقی، چ. دوم، تهران: کتابفروشی خیام.
3- حسن پورآلاشتی، حسین (1384)، طرز تازه (سبک‌شناسی غزل سبک هندی) تهران: سخن.
4- دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
5- دوفوشه کور، شارل هانری (1377)، اخلاقیات: مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سدۀ سوم تا سدۀ پنجم، ترجمۀ محمدعلی امیرمعزی و عبدالصمد روح بخشان، تهران: نشر دانشگاهی.
6- سجادی، سید جعفر (1370)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
7- سجّادی، سید ضیاءالدین (1381)، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.
8- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387)، شاعر آینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل)، ج. 4، تهران: آگاه.
9- شمس لنگرودی، محمد (1367)، گردباد شور جنون، چاپ دوم، تهران: چشمه.
10- شمیسا، سیروس (1369)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: فردوسی.
11- صائب، محمدعلی (1383)، دیوان (شش جلد)، به کوشش محمد قهرمان، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
12- علی‌ابن ابیطالب (ع) (1383)، نهج‌البلاغه، به کوشش سیدجعفر شهیدی، تهران: علمی فرهنگی.
13- غزالی، محمد (1379)، کیمیای سعادت، به تصحیح احمد آرام، ج اوّل، تهران: سیروس.
14- فیض کاشانی، محسن (1369)، اخلاق حسنه، ترجمۀ محمدباقر ساعد خراسانی، تهران: پیام آزادی.
15- قشیری، عبدالکریم (1383)، رسالۀ قشیریه، تهران: علمی فرهنگی.
16- کلیم کاشانی، ابوطالب (1376)، کلیات، به تصحیح و مقدمه و تعلیقات: مهدی صدری، تهران: همراه.
17- کلیم همدانی، ابوطالب (1369)، دیوان اشعار، به تصحیح محمد قهرمان، مشهد: آستان قدس رضوی.
18- نراقی، مهدی بن ابی ذر (1389)، علم اخلاق اسلامی، ترجمۀ جامع‌السعادات، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی.
19- نصیرالدین طوسی (1387)، اخلاق ناصری، چ. ششم، تهران: خوارزمی.
20- تجلیل، جلیل و مرتضی حاجی مزدارانی (1381)، ابداع و خلق معانی در شعر کلیم کاشانی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، ش. 44، ص 43، 57.
21- حاجی مزدارانی، مرتضی و همکاران (1401)، «بن‌مایه‌های تعلیمی در شعر سبک هندی با تأکید بر شعر کلیم کاشانی و محتشم کاشانی»، سومین کنفرانس علوم انسانی و آموزش و پرورش.
22- شهرکی نادر، مهدیه و همکاران (1397)، «تحلیل مضامین اخلاقی در دیوان کلیم کاشانی»، چهارمین کنفرانس علوم انسانی و آموزش و پرورش.
23- صادق زاده، محمود (1389)، بررسی مختصات سبکی و موتیف پردازی در غزلیات کلیم کاشانی، پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب، ش. 10، صص286-287.
24- یلمه‌ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، ش. 29، دورۀ 8، صص61-90.
25- یوسفی، غلامحسین (1371)، «تصویر شاعرانه‌ی اشیا در نظر صائب»، مجموعه مقالات صائب و سبک هندی، به کوشش محمدرسول دریاگشت، تهران: مروارید، صص311-334.