تحلیل عناصر ساختاری و محتوایی کتاب فارسی پایۀ چهارم ابتدایی

محورهای موضوعی : تعلیمی

مژده ملکوتیان ¹ , محمود صادق زاده ^{2 *} , هادی حیدری نیا ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران (نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

تاریخ دریافت : 1403/08/08 تاریخ پذیرش : 1403/12/11 تاریخ انتشار : 1404/04/22

کلید واژه: کتاب فارسی, پایۀ چهارم ابتدایی, تحلیل محتوا, کیفیت آموزشی, ارتقای یادگیری.,

چکیده مقاله :

کتاب‌های درسی، به‌ویژه در مقطع ابتدایی، نقش محوری در فرایند یاددهی-یادگیری ایفا کرده و به‌عنوان ابزارهای بنیادین آموزشی، تأثیر بسزایی در توسعه مهارت‌های شناختی و پرورش توانمندی‌های تحلیلی دانش‌آموزان دارند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب فارسی پایه چهارم ابتدایی و ارزیابی میزان انطباق آن با استانداردهای آموزشی و مهارت‌های مورد انتظار یادگیری انجام شده است. این مطالعه از روش تحلیل محتوای کیفی بهره برده و ابعاد مختلف کتاب از جمله ساختار مفهومی، انسجام محتوایی، تناسب موضوعی، روش‌های آموزشی و میزان تعامل با یادگیرنده مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. داده‌های حاصل بر اساس چارچوب‌های نظری مرتبط و استانداردهای آموزشی تفسیر شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که کتاب فارسی پایه چهارم ابتدایی از لحاظ تنوع محتوایی، پیوستگی مطالب و انسجام ساختاری دارای ویژگی‌های مثبت و برخی کاستی‌های محتوایی است. در برخی بخش‌ها، محتوا با اصول آموزشی همخوانی داشته و به ارتقای تفکر انتقادی و مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان کمک می‌کند، اما در برخی دیگر، ضعف در انسجام مطالب، محدودیت در ارائه فعالیت‌های تعاملی و کمبود رویکردهای خلاقانه مشاهده می‌شود. نتایج این پژوهش می‌تواند به تصمیم‌گیران آموزشی، برنامه‌ریزان درسی و نویسندگان کتاب‌های درسی در راستای بازنگری و اصلاح محتوای آموزشی کمک کند. همچنین، یافته‌های این مطالعه می‌تواند به‌عنوان مبنایی برای ارزیابی سایر کتاب‌های درسی و بهینه‌سازی فرایندهای تدوین محتوای آموزشی در مقاطع مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

Didactic literature is a form of literary expression aimed at imparting moral, educational, religious, and social concepts to audiences, particularly children and adolescents. Textbooks, especially at the elementary level, play a pivotal role in the teaching-learning process and serve as fundamental tools in developing cognitive skills and fostering students' analytical abilities. This study seeks to analyze the content of the fourth-grade Farsi textbook and assess its alignment with educational standards and the expected learning competencies. Employing a qualitative content analysis method, the study examines various dimensions of the textbook, including conceptual structure, content coherence, thematic relevance, teaching strategies, and learner engagement. The data were interpreted based on relevant theoretical frameworks and educational criteria. The findings indicate that the fourth-grade Farsi textbook demonstrates strengths in terms of content diversity, material continuity, and structural cohesion, though some content-related deficiencies are evident. In certain sections, the content adheres to pedagogical principles and contributes to the development of critical thinking and language skills among students. However, in other parts, there is a lack of coherence, limited interactive activities, and a noticeable deficiency in creative instructional approaches. Key themes emphasized in the textbook include honesty, cooperation, responsibility, and respect; preservation of cultural values and national heroes; introduction of historical and cultural figures and contexts; as well as indigenous customs and traditional attire.

منابع و مأخذ:

امانی، حسین. (1396). بررسی و شناخت ظرفیت‌های تصویرسازی شعر فارسی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 2(4)، 51-58.
دیناروندی‌زاده، کوثر. (1400). تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم تجربی و مطالعات اجتماعی متوسطه اول براساس نظریه هوش های چند گانه گاردنر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
رضازاده بهادران، حمیدرضا، و اسکندری، مهتاب. (1397). بررسی محتوای کتاب ریاضی 1 پایه دهم دوره متوسطه بر اساس الگوی خلاقیت گیلفورد. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 8(1)، 143-164.
رهنمایی، سید احمد؛ خوش اخلاق، ابوالفضل. (1399). تحلیل محتوای کیفی کتاب های فارسی دوره ابتدایی از منظر ارزش های اجتماعی سند تحول آموزش و پرورش. نشریه معرفت، 29(7)، 75. magiran.com/p2193613.
سیف، علی اکبر. (1388). روانشناسی پرورشی نوین: روانشناسی یادگیری و آموزش. تهران: دوران.
سیف، علی اکبر. (1394). روانشناسی تربیتی. کرج: دانش محام.
سرمد، زهره. (1380). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
شعبانی، حسن. (1393). مهارت‌های آموزشی و پرورشی (چاپ یازدهم). تهران: انتشارات سمت.
شایان، مریم. و یافتیان، نرگس. (1396). ارزیابی عملکرد سواد ریاضی دانش‌آموزان پایه نهم در آزمون مطالعه پیزا. اولین کنفرانس آموزش و کاربرد ریاضی، کرمانشاه، انجمن علمی آموزشی معلمان ریاضی کرمانشاه. https://www.civilica.com/Paper-MATH01-MATH01_126.html.
صادقیان ‌قهفرخی، محمد. (2021). طراحی و اعتباریابی راهنمای عمومی تألیف کتب درسی دوره ابتدایی: یک مطالعه ترکیبی. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تهران.
کاظمی، م.، و رضایی، ل. (1395). بررسی و شناخت ظرفیت‌های تصویرسازی شعر فارسی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی. بازیابی شده از https://ensani.ir/fa/article/373797.
Aningsih, Zulela, M. S., Neolaka, A., & Iasha, V. (2022). How is the education character implemented? The case study in Indonesian elementary school.
Journal of Educational and Social Research, 12(1), 371-380. https://doi.org/10.36941/jesr-2022-0029.
Khoi, L. T. (1989). Iéducation comparée. Paris: Armand Colin. Puspitarini, Y. D., & Hanif, M. (2019). Using learning media to increase learning motivation in elementary school. Anatolian Journal of Education, 4(2), 53-60. https://doi.org/10.29333/aje.2019.426a.