نظری به عوامل تعیین کننده سرنوشت در غزلیات سعدی

محورهای موضوعی : تعلیمی

فرشید موفق ¹ , علی عین علیلو ^{2 *} , فاطمه امامی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

تاریخ دریافت : 1403/08/14 تاریخ پذیرش : 1403/11/26 تاریخ انتشار : 1404/08/04

کلید واژه: غزلیات سعدی , سرنوشت , جبر و اختیار , قضا و قدر.,

چکیده مقاله :

مقولاتی چون جبر، اختیار، تقدیر ازلی و اراده از پرچالش‌ترین موضوعاتی است که ذهن بشر را به خود مشغول کرده. منظور از جبر و تقدیر، تحقق تخلف ناپذیر و از پیش تعیین شده اتفاقات و آینده بر اثر قوانین ضروری علت و معلول حاکم بر عالم است. از طرف دیگر، بخشی از عوامل تعیین کننده سرنوشت، تحت سیطره و اراده انسان قرار دارند. حاصل این دیدگاه‌های متفاوت باعث به وجود آمدن دو فرقه‌ی بزرگ اشاعره و معتزله گردید. مکتب اشاعره سرنوشت مخلوق را در ید اراده خالق می‌داند. با توجه به این نکته که سعدی از پیروان این مکتب بوده، این تفکرات و اندیشه‌ها در آثار این شاعر بزرگ فارسی زبان انعکاس یافته است. این پژوهش به شیوه‌‌ی تحلیلی-توصیفی به تفکرات و اندیشه‌های سعدی در باب عواملی که می‌توانند در سرنوشت انسان تاثیر داشته باشند، می‌پردازد.

یافته‌های پؤوهش؛ قضا و قدر الهی یکی از مضامینی است که سعدی به کرات به آن پرداخته است. شاعر در برخی اشعارش نگاهی غیرقابل تغییر به سرنوشت دارد و آن را با مسائلی چون بخت و اقبال، گردش افلاک و پیشانی نوشت انسان‌ها پیوند داده. اما با توجه به اینکه سعدی از شعرای‌ست که بسیار به موعظه پرداخته و آثارش جنبه تربیتی دارد، پس می‌توان دریافت که برای انسان، اختیار قائل است. سعدی در برخی اشعارش بر این باور است که عملکرد انسان و رفتارهایی همچون دعا کردن و نیکی روا داشتن به دیگران می‌تواند سرنوشتی را که از روز عدم برای انسان رقم خورده است را تغییر داد.

چکیده انگلیسی:

Categories such as predestination, free will, everlasting destiny and volition are among the most challenging topics that occupy the human mind , and Predestination and destiny means the inviolable and predetermined realization of events and the future due to the necessary laws of cause and effect that govern the world. On the other hand, some of the factors that determine fate are under the control and will of man. 

The Ash'are sect believes that the fate of the creature depends on the will of the Creator. Considering the fact that Saadi was one of the followers of this sect, these thoughts and ideas are reflected in the works of this great Persian language poet. In an analytical-descriptive way, this research deals with Saadi's thoughts and ideas about the factors that can have an impact on human destiny. The findings of his research; God's judgment and destiny is one of the themes that Saadi has dealt with many times. In some of his poems, the poet has an unchangeable view of fate and has linked it with issues such as luck, the rotation of the planets.  Saadi is one of the poets who preached a lot and his works have an educational aspect, then it can be seen that he considers humans to have discretion. In some of his poems, Saadi believes that human actions and behaviors such as praying and being kind to others can change the fate that has been set for man since the non-existence day.

منابع و مأخذ:

• قران کریم • ابن سینا، (1404) االهیات شفا، قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی. • ارسطو. (1385) متافیزیک، ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران: حکمت. • باربور، ایان، (1362)، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی. • جعفری، محمد تقی، بی‏تا، جبر و اختیار، قم، مرکز انتشارات دارالتبلیغ اسلامی. • جوادي، محسن، (1375) درآمدي بر خداشناسي فلسفي، قم، معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامي، • جنیدی، فریدون. 01358)زروان: سنجش زمان در ایران باستان: گا هشماری، گاهها، ماهها، جشنهای ایران در ارمنستان، کردستان، لرستان، یزد، کرمان، گیلان و... ، تهران:چاپ نشر جهان. • حسن زاده آملی، حسن، (1380) ج5. هزار و یک کلمه، قم: بوستان. • دارابی،علی،(1398)فهم غلط از قضا و قدر الهی در غزلیات سعدی،دوفصلنامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا،ش2 • سعدی، مصلح الدین. (1394) کلیات سعدی. تصحیح محمد علی فروغی. تهران. ققنوس. • سعدي، شيخ مصلح الدين.(1320) دیوان اشعار سعدی، انتشارات كتابفروشي ادب.
• سعدي، شيخ مصلح الدين (1374) كليات سعدی، با مقدمة عباس اقبال، انتشارات باقرالعلوم.
• شهید مطهری (1374) مجموعة‌ آثار، جلد اول. تهران. انتشارات صدرا.
• صدرالدین شیرازی، (1981م) الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. (نسخه سوم) بیروت: دار احیا الترک.
• طباطبایی، سید محمد حسین. (1391ق)، المیزان. ج 19. بیروت. دارالکتب الاسلامیه.
• طباطبایی، سید محمدحسین، (1350) اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد5. مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، قم: انتشارات صدرا • ------------------ (1362) شیعه در اسلام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
• ------------------ (1424) نهایه الحکمه، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
• ------------------ (1349) تفسیر المیزان. ج 21. ترجمه محمد باقر موسوی. اشارات محمدی. تهران.
• ------------------. (بی تا الف) اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج 3. قم: دارالعلم. • طبرسی، فضل بن حسن. (1367) مجمع البیان. ج 9. تهران. ناصرخسرو.
• عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، (1373) الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، ج 2. قاهره.
• غلامرضایی، محمد. (1375) گزیده اشعار ناصرخسرو انتشارات جامی، چ اول.
• الکافی، کلینی، (1407ق) اصول کافی. چاپ چهارم. دارالکتب الاسلامیه. تهران.
• گلشنی، مهدی، (1390) تحلیلی از فیزیکدانان معاصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• مجلسی، محمدباقر. ،(1384) بحارالانوار. ج 4. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
• مشیری، مهشید. (1371) فرهنگ زبان فارسی. تهران. انتشارات سروش.
• مصباح یزدی، محمد تقی، (1389) آموزش عقاید، مؤسسه امام خمینی، قم.
• مطهری، مرتضی، بی‏تا، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج3، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
• معین، محمد. (1386) فرهنگ معین. تهران. انتشارات زرین.
• ملاصدرا (1981) الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه. ج 6. بیروت: دارالاحیا التراث العربی.
• محقق (1350) سعدی و قضاوقدر. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانیو صص 19 - 22.
• مهریزی. مهدی (1389) حدیث مجهول لاتسبوا الدهر. گنجینه معارف.
• هایز نبرگ، (1370) فیزیک و فلسفه، ترجمه محمود خاتمی، تهران، شرکت چاپ و انتشارات علمی.
• نصیری، علی (1386) آشنایی با علوم حدیث. انتشارات مرکز مدیریت حوزه.