ارزیابی میزان تحقق‌پذیری طرح توسعه‌ی شهری بوشهر با تأکید بر کاربری‌های عمومی به روش بهترین-بدترین

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

جهانگیر حیدری ^{1 *} , احمدرضا خواجه ² , مهسا دهقانیان ³

1 - گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
2 - گروه مهندسی شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - گروه مهندسی شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/09/05 تاریخ پذیرش : 1402/10/25 تاریخ انتشار : 1404/01/15

کلید واژه: ارزیابی‌, تحقق‌پذیری, طرح‌ توسعه‌ی بوشهر, کاربری‌های عمومی, مدل بهترین- بدترین,

چکیده مقاله :

تهیه‌ی طرح‌های شهری همواره نیازمند شاخص‌هایی است که نشان دهد در هر لحظه در چه مختصاتی نسبت به چشم‌انداز طرح قرارگرفته است؛ چرا که برنامه‌ريزی فرایندی است که با تهیه طرح خاتمه نیافته؛ بلکه از طریق ارزیابی، اقدامات و تصمیم‌گیری‌های مجدد ادامه می‌یابد. هدف این پژوهش، ارزیابی میزان تحقق‌پذیری کاربری‌های عمومی پیشنهادی طرح توسعه‌ی شهری بوشهر، در 2 مقیاس شهر و ناحیه‌ی 6 بوشهر است. پژوهش حاضر از نوع هدف توصیفی_تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات، مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی بوده است. در مطالعات کتابخانه‌ای از اطلاعات بازنگری طرح تفصیلی شهر بوشهر (مصوب سال 1391) و مطالعات اولیه بازنگری طرح جامع شهر بوشهر (1399) استفاده‌شده و در مطالعات میدانی، ابزار امتیازدهی به مؤلفه‌های مؤثر در تحقق‌پذیری کاربری‌های عمومی پیشنهادی طرح توسعه‌ی بوشهر، پرسشنامه بوده که به‌واسطه‌ی 30 نفر از اساتید بومی گروه شهرسازی و مدیران ارشد شهری بوشهر تکمیل‌شده است. به‌منظور وزن دهی به مؤلفه‌های مؤثر در تحقق‌پذیری کاربری‌های عمومی پیشنهادی طرح‌ توسعه‌ی شهری بوشهر از روش BWM که در سال 2016 توسط رضایی ارائه‌شده، استفاده گردیده و در جهت حل محاسبات از نرم‌افزار Lingo استفاده‌شده است. محدوده‌ی موردمطالعه در پژوهش حاضر شهر بوشهر و ناحیه ۶ بوشهر است. یافته‌های پژوهش حاضر حکایت از آن دارد که عمده‌ی پیشنهادات طرح توسعه‌ی شهری بوشهر در قالب کاربری‌های عمومی، به‌طور کامل محقق نشده است و کاربری‌های عمومی به‌صورت متوازن در بین نواحی شهر بوشهر توزیع نگردیده است. از میان معیار‌ها و مؤلفه‌های مؤثر بر تحقق‌پذیری کاربری‌های عمومی شهر بوشهر، معیار مالکیت اراضی (نظامی، اوقافی، خصوصی و...) بیشترین میزان اثرگذاری را در عدم تحقق کاربری‌های عمومی پیشنهادی در سطح شهر بوشهر و ناحیه‌ی 6 داشته است.

چکیده انگلیسی:

The preparation of urban plans always requires indicators that show in what coordinates it is placed in relation to the plan's perspective at any moment; Because planning is a process that does not end with the preparation of the plan; Rather, it continues through evaluation, actions, and re-decisions. In this research, the feasibility of the proposed public uses of the Bushehr urban development plan is evaluated first at the city scale and then at the level of the 6th district of Bushehr. The current research is descriptive-analytical and the method of collecting information was library studies and field investigations. In the library studies, the information of the revision of the detailed plan of Bushehr city (approved in 2013) and the preliminary studies of the revision of the comprehensive plan of Bushehr city (2013) were used, and in the field studies, the scoring tool for the effective components in the realization of the proposed public uses of the Bushehr development plan was a questionnaire that It has been completed by 30 native professors of the city planning department and senior urban managers of Bushehr. In order to weight the effective components in realizing the proposed public uses of the Bushehr urban development plan, the BWM method presented by Rezaei in 2016 was used, and Lingo software was used to solve the calculations. The area under study was nomad settlement centers in central part of Boyer Ahmad county. The findings of the present research indicate that most of the proposals of the Bushehr urban development plan in the form of public uses have not been fully realized and public uses have not been distributed in a balanced manner among the areas of Bushehr city. Among the criteria and components affecting the realization of public uses in Bushehr city, the criteria of land ownership (military, endowment, private, etc.) have had the greatest impact on the non-realization of proposed public uses in Bushehr city and district 6.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی بوزانی، مهدی؛ مختاری ملک‌آبادی کریمی، رضا و میرآبادی، ناصر. (1400). تحلیلی بر میزان تحقق‌پذیری کاربری اراضی شهری در طرح‌‌های جامع شهرهای کوچک (موردمطالعه شهر عسگران). مطالعات مدیریت شهری، 13(48)، 12-1. doi:10.30495/ums.2022.19612
ابراهیمی، مهدی. (1388). پیامدهاي عدم تحقق طرح‌های تفصیلی با تأکید بر طرح تفصیلی اصفهان. سومین همایش هفته پژوهش دانشگاه پیام نور استان اصفهان، دانشگاه اصفهان، 9-1. https://elmnet.ir/doc/21010352-21932
احمدیان، رضا. (1382). سیر تحول تهیه طرح‌های توسعه شهری در جهان و ایران. نشریه جمعیت، 43(44)، 109-134.
https://www.magiran.com/p147976
اعتصامی پور، محسن؛ اردشیری، مهیار؛ ماجدی، حمید و زرآبادی، زهرا سادات سعیده. (1399). واکاوی نظریات پیرامون ضوابط شهری و انطباق‌پذیری با شهر معاصر ایرانی. دانش شهرسازی، 2(4) 17-1. doi: 10.22124/upk.2020.15632.1397
امین¬زاده، بهناز و رودکی، سمیه. (1396). ارائه روشی تلفیقی برای ارزیابی طرح های تفصیلی شهری (مطالعه موردی: طرح تفصیلی منطقه ۶ شهرداری شیراز). هویت شهر، 29(11)، 42-29. doi: 20.1001.1.17359562.1396.11.1.3.5
آور، محمد؛ موغلی، مرضیه و عفیفی، محمدابراهیم. (1401). تبیین نقش عوامل مؤثر بر عدم تحقق اهداف طرح توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر لمزان). جغرافیا و مطالعات محیطی، (11)42، 24-39. doi: 20.1001.1.20087845.1401.11.42.2.1
پوراحمد، احمد؛ حاتمی¬نژاد، حسین؛ و حسینی، هادی‌. (1385). آسیب‌شناسی طرح‌های توسعه شهری در کشور. پژوهش‌های جغرافیایی، 38(58)، 180-167. https://jrg.ut.ac.ir/article_18097.html
پورحسین روشن، حمید؛ پور جعفر، محمدرضا و علی‌اکبری، صدیقه. (1400). تبیین چالش‌های تحقق‌پذیری طرح‌های شهری در ایران. صفه، (31)2، 128-111. doi: 10.52547/sofeh.31.2.111
توپچی خسروشاهی، مسعود؛ ثقفی اصل، آرش؛ ستارزاده، داریوش و ستاری ساربانقلی، حسن. (1402). تدوین چارچوب برنامه‌ریزی و طراحی توسعه‌ی فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی: شهر تبریز). مجله مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 18(4)، 209-199.
doi: 20.1001.1.25385968.1402.18.4.18.1
حبیبی، محسن. (1397). از شار تا شهر (تحلیل تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر). چاپ هفدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حیدری, جهانگیر. (1395). تحلیل توزیع فضایی کاربری‌های خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 14(2)، 129-153. doi: https://doi.org/10.22067/geography.v14i2.52945
رضایی، جعفر. (1395). بهترین و بدترین؛ روش تصمیم‌گیری چند معیاره: یک مدل خطی و برخی ویژگی‌ها‌ی آن. اُمگا، 64، 130-126.
doi: 10.1016/j.omega.2015.12.001
زنگی‌آبادی، علی؛ عبدالهی، مهدی؛ سالک فرخی، رقیه و قاسم‌زاده، بهنام. (1393). ارزیابی عوامل اثرگذار بر عدم تحقق‌پذیری طرح‌های جامع شهری در ایران و چالش‌های مربوط به آن (مطالعه موردی: محور تاریخی– فرهنگی منطقه 6 شهر تبریز). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 18(5)، 20-41. doi: 20.1001.1.22285229.1393.5.18.3.4
سامه، رضا و اکرمی، غلامرضا. (1395). تحلیل تحولات اندیشه کیفیت زندگی در معماری و شهرسازی. هویت شهر، 10(25)، 40-27.
doi: 20.1001.1.17359562.1395.10.1.3.8
سعیدنیا، احمد. (1383). کتاب سبز راهنمای شهرداری‌ها (طراحی شهری در ایران). جلد ۵، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
شرکت مهندسین مشاور شهر و برنامه. (1387). طرح تجدیدنظر طرح جامع شهر بوشهر. اداره کل راه و شهرسازی استان بوشهر.
شرکت مهندسین مشاور شهر و برنامه. (1392). طرح تفصیلی شهر بوشهر. اداره کل راه و شهرسازی استان بوشهر.
شرکت مهندسین مشاور مآب. (1399). گزارش بررسی و شناخت شهر بوشهر. اداره کل راه و شهرسازی استان بوشهر
شکری فیروزجاه، پری؛ دیوسالار، اسدالله؛ عبداللهی تیجی، بهاره و رسولی، حسن. (1403). تحلیلی بر پراکنش فضایی خدمات شهری در سکونتگاه‌های مراکز شهری شهرستان‌های استان مازندران. مجله مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 19(1)، 134-122.
doi: 20.1001.1.25385968.1403.19.1.9.3
صالحی، اسماعیل. (1400). کتاب سبز ۱۴۰۰ (راهنمای عمل شهرداری‌ها). جلد5. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
علائی، محمدتقی. (1398). بررسی میزان تحقق‌پذیری کاربری‌های عمومی پیشنهادی در طرح‌های توسعه شهری (نمونه موردی طرح‌های توسعه شهری نمین). مقطع کارشناسی ارشد، رشته‌ی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران.
علی‌اکبری، اسماعیل؛ رهنمایی، محمدتقی و ابراهیمی بوزانی، مهدی. (1392). بررسی روش‌شناسی طرح‌های توسعه شهری در ایران. فصلنامه‌ی جغرافیا، 11(37)، 114-97. https://www.magiran.com/p1136392
عنابستانی، علی؛ وطن‌پرست، مهدی و عنابستانی، زهرا. (1391). ارزیابی عوامل مؤثر بر تحقق‌پذیری اهداف کالبدی طرح جامع شهر جدید گلبهار. آمایش محیط، 5(18)، 84-59. https://ecc.isc.ac/showJournal/2899/27824/515315
محمد نژاد، علی؛ لشکری، علی‌اصغر و سلیمانی، منصور. (1391). ارزیابی تحقق‌پذیری کاربری زمین در طرح‌های توسعه شهری (مطالعه مورد : طرح تفصیلی منطقه 22 تهران). پژوهش‌های دانش زمین، 4(3)، 110-94. doi: 20.1001.1.20088299.1391.3.4.7.6
مستوفی، آذین؛ سروری، هادی؛ حنایی، تکتم و مهدی نیا، محمدهادی. (1401). تبیین جایگاه بخش خصوصی در تحقق‌پذیری طرح‌های توسعه شهری. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(1)، 1-16. doi: https://doi.org/10.22067/jgusd.2021.47683.0
مولایی، اصغر و محمدزاده، مریم. (1400). بازشناسی ابعاد و معیارهای تحقق‌پذیری طرح‌های شهری در تجارب معاصر ایران. گفتمان طراحی شهری. مروری بر ادبیات و نظریه‌های معاصر، ۲(۲)، 62-49. http://udd.modares.ac.ir/article-40-54026-fa.html
مهدی زاده، جواد. (1385). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه‌ی شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). چاپ دوم، تهران: انتشارات شرکت طرح و نشر پیام سیما.
میره‌ای، محمد و کلانتری خلیل‌آباد، حسین. (1390). آشنایی با طرح‌های توسعه شهری (هادی ، جامع و تفصیلی). چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
وارثی، حمیدرضا؛ قنبری، محمد و پور قیومی، حسین. (1391). ارزیابی میزان تحقق‌پذیری طرح جامع شهر جدید بینالود (جمعیت- اشتغال- مسکن). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، 23(4)، 150-139.
doi: 20.1001.1.20085362.1391.23.4.9.3
یزدانی، محمدحسن؛ زادولی، فاطمه. (1403). ارزیابی طرح تفصیلی شهر اردبیل بر اساس روش تلفیقی. مجله مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 19(1)، 30-20. doi: 20.1001.1.25385968.1403.19.1.3.7
Ahmadian, R. (2003). The evolution of urban development plans in the world and Iran. Population Journal, 43(44), 109-134. https://www.magiran.com/p147976 [In Persian]
Alaei, M. (2019). Studying the feasibility of proposed public uses in urban development plans (a case study of Namin urban development plans). Master's degree, Geography and Urban Planning, University of Mohaghegh Ardabili, Iran. [In Persian]
Ali Akbari, E., Rahnami, M., & Ebrahimi Bozani, M. (2013). Studying the methodology of urban development plans in Iran. Quarterly Journal of Geography, 11(37), 97-114.
https://www.magiran.com/p1136392 [In Persian]
Aminzadeh, B., & Roodaki, S. (2017). Presenting an integrated method for evaluating detailed urban plans (case study: detailed plan of District 6 of Shiraz Municipality). City Identity, 29(11), 29-42.
doi: 20.1001.1.17359562.1396.11.1.3.5 [In Persian]
Anabastani, A., Vatanparast, M., & Anabastani, Z. (2012). Evaluation of factors affecting the feasibility of the physical goals of the new Golbahar city master plan. Environmental Planning, 5(18), 59-84. https://ecc.isc.ac/showJournal/2899/27824/515315 [In Persian]
Avar, M., Moghaly, M., & Afifi, M. (2022). Explaining the role of factors affecting the failure to achieve the goals of the urban development plan (case study: Lamzan city). Geography and Environmental Studies, 42(11), 24-39. doi: 20.1001.1.20087845.1401.11.42.2.1 [In Persian]
Ebrahimi Bozani, M., Mokhtari Malekabadi Karimi, R., & Mirabadi, N. (2021). An analysis of the feasibility of urban land use in comprehensive plans for small cities (case study of Asgaran city). Urban Management Studies, 13(48), 1-12. doi:10.30495/ums.2022.19612 [In Persian]
Ebrahimi, M. (2009). Consequences of failure to implement detailed plans with emphasis on the detailed plan of Isfahan. Third Research Week Conference of Payam Noor University of Isfahan Province, University of Isfahan, 9-1. https://elmnet.ir/doc/21010352-21932 [In Persian]
Etesamipour, M., Ardeshiri, M., Majedi, H., & Zarabadi, Z. (2019). Analysis of theories about urban criteria and adaptability to the contemporary Iranian city. Urban planning knowledge, 2(4), 1-17.
doi: 10.22124/upk.2020.15632.1397 [In Persian]
Habibi, M. (2018). From the Stream to the City (Historical Analysis of the Concept of the City and Its Physical Appearance, Thought and Influence). 17th Edition, Tehran University Press. [In Persian]
Heydari, J. (2016). Analysis of spatial distribution of urban public service uses in areas of Bushehr city. Geography and Regional Development, 14(2), 129-153.
doi: https://doi.org/10.22067/geography.v14i2.52945 [In Persian]
Maab Consulting Engineers Company. (2019). Report on the Study and Recognition of Bushehr City. General Directorate of Roads and Urban Development of Bushehr Province. [In Persian]
Mehdizadeh, J. (2006). Strategic Planning for Urban Development (Recent Global Experiences and Its Position in Iran). Second Edition, Tehran: Payam Sima Design and Publishing Company. [In Persian]
Mirei, M., & Kalantari Khalilabad, H. (2011). Introduction to Urban Development Plans (Guide, Comprehensive and Detailed). First edition, Tehran: Publications of the Iranian Municipalities and Rural Development Organization. [In Persian]
Mohammadnejad, A., Lashkari, A., & Soleimani, M. (2012). Evaluation of the feasibility of land use in urban development plans (case study: detailed plan of Tehran's 22nd district). Earth Science Research, 4(3), 94-110. doi: 20.1001.1.20088299.1391.3.4.7.6 [In Persian]
Molaei, A., & Mohammadzadeh, M. (2021). Recognizing the dimensions and criteria for the realization of urban plans in contemporary Iranian experiences. Urban Design Discourse, A Review of Contemporary Literature and Theories, 2(2), 49-62. doi: http://udd.modares.ac.ir/article-40-54026-fa.html [In Persian]
Mostofi, A., Sarwari, H., Hanaei, T., & Mehdini, M. (2022). Explaining the position of the private sector in the realization of urban development plans. Geography and Urban Space Development, 9(1), 1-16. doi: https://doi.org/10.22067/jgusd.2021.47683.0 [In Persian]
Pamucar, D., Ecer, F., Ćirović, G., & Alrasheedi, M. (2020). Application of Improved Best Worst Method (BWM) in Real-World Problems. Mathematics, 8(8),13-42.
doi: https://doi.org/10.3390/math8081342
Pour-Ahmad, A., Hatami-Nejad, H., & Hosseini, H. (2006). Pathology of urban development plans in the country. Geographical Research, 38(58), 167-180. https://jrg.ut.ac.ir/article_18097.html [In Persian]
Pourhossein Roshan, H., Pour Jafar, M., & Ali Akbari, S. (2021). Explaining the challenges of the feasibility of urban plans in Iran. Soffe. 2(31), 111-128. doi: 10.52547/sofeh.31.2.111 [In Persian]
Rezaei, J. (2016). Best-worst multi-criteria decision-making method: Some properties and a linear model. some proper-ties and linear model. Omega, 64, 126-130. doi: 10.1016/j.omega.2015.12.001
Saeednia, A. (2004). Green Book of Municipalities Guide (Urban Design in Iran). Vol. 5, Tehran: Publications of the Organization of Municipalities and Rural Settlements of the Country. [In Persian]
Salehi, E. (2014). Green Book 1400 (Guide to Municipalities). Vol. 5. Tehran: Publications of the Organization of Municipalities and Rural Settlements. [In Persian]
Sameh, R., & Akrami, G. (2016). Analysis of the Developments of the Idea of “Quality of Life” in Architecture and Urban Planning. City Identity, 10(25), 27-40. doi:20.1001.1.17359562.1395.10.1.3.8 [In Persian]
Shahr-o-barname Consulting Engineers Company. (2008). Revised Plan of Bushehr City Master Plan. General Directorate of Roads and Urban Development of Bushehr Province. [In Persian]
Shahr-o-barname Consulting Engineers Company. (2013). Detailed Plan of Bushehr City. General Directorate of Roads and Urban Development of Bushehr Province. [In Persian]
Shokri Firouzjah, P., Divsalar, A., Abdollahi Tiji, B., & Rasouli, H. (2014). An analysis of the spatial distribution of urban services in settlements in urban centers of the cities of Mazandaran province. Journal of Human Settlements Planning Studies. 19(1), 122-134.
doi: 20.1001.1.25385968.1403.19.1.9.3 [In Persian]
Topchi Khosrowshahi, M; Saghafi-Asl, A; Sattarzadeh, D., & Sattari-Sarbangoli, H. (2023). Developing a framework for planning and designing the development of urban public spaces (case study: Tabriz city). Journal of Human Settlement Planning Studies. 18(4), 199-209.
doi: 20.1001.1.25385968.1402.18.4.18.1 [In Persian]
Warsi, H., Ghanbari, M., & Pour Qayyumi, H. (2012). Evaluating the feasibility of the comprehensive plan for the new city of Binalood (population-employment-housing). Geography and Environmental Planning (Journal of Humanities, University of Isfahan). 23(4), 139-150
doi: 20.1001.1.20085362.1391.23.4.9.3 [In Persian]
Yazdani, M., & Zadoli, F. (2014). Evaluation of the detailed plan of Ardabil city based on an integrated method. Journal of Human Settlement Planning Studies. 19(1), 30-20.
doi: 20.1001.1.25385968.1403.19.1.3.7 [In Persian]
Zangiabadi, A., Abdollahi, M., Salekfarrokhi, R., & Ghasemzadeh, B. (2014). Evaluation of factors affecting the non-realization of comprehensive urban plans in Iran and its related challenges (Case study: Historical-cultural axis of District 6 of Tabriz city). Urban Research and Planning, 18(5), 20-41. doi: 20.1001.1.22285229.1393.5.18.3.4 [In Persian]