ارائه راهکارهای سازماندهی فضا در برنامهریزی و توسعه منطقهای (مطالعه موردی: شهرهای استان گیلان)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ایاحمد قدیمی 1 , حسین نظم فر 2 , نادر زالی 3 , محمدتقی معصومی 4
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
4 - استادیار گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
کلید واژه: گیلان, توسعه منطقهای, برنامهریزی منطقهای, سازماندهی فضا,
چکیده مقاله :
مقدمه: وضعیت استان گیلان حاکی از دوگانگی و عدم تعادل های منطقه ای است. به نظر می رسد باید نسبت به عواملی که در توسعه متعادل فضایی شهرهای استان گیلان نقش دارند، شناخت کامل و کافی ایجاد شود. هدف: هدف اصلی از انجام این پژوهش، شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر توسعه متعادل فضایی شهرهای استان گیلان است. روش‌شناسی تحقیق: در این پژوهش از تکنیک پرسشنامه و روش دلفی برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. در گام اول تعداد 60 عاملِ مؤثر بر توسعه متعادل فضایی شهرهای استان گیلان در سه بعد جمعیت، فعالیت و فضا شناسایی شد. سپس با استفاده از آزمون تی‌تک نمونه‌ای میزان اهمیت این عوامل مورد ارزیابی قرار گرفت و 28 عامل با اهمیت خیلی زیاد شناسایی شد. سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی-اکتشافی، عوامل اصلی شناسایی شد. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، شهرهای استان گیلان می باشد. یافته ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که سه عامل اصلی در توسعه متعادل شهرهای استان گیلان نقش اساسی دارند. در حوزه حمل و نقل توانست 74/41 درصد از واریانس‌ها تمامی متغیرهای پژوهش را تبیین کند. موقعیت جغرافیایی و گردشگری و خدمات نیز به ترتیب 18/26، 51/18 درصد از واریانس تمامی متغیرهای پژوهش را تبیین کردند. در مجموع این سه عامل 43/86 درصد کل واریانس‌ها را تبیین کردند.. نتایج: این تحقیق نشان می‌دهد استان گیلان از انواع مختلف الگوهای حمل و نقلی برخوردار بوده و مجاورت با دریا و کشورهای حاشیه دریای خزر امکان توسعه فعالیت‌های بازرگانی بندری و گردشگری را برای استان به ارمغان آورده‌است. لذا آینده مطلوب استان با تکیه بر سه عامل حمل و نقل، پتانسیل‌های محیطی و جغرافیایی و تقویت زیرساخت‌های گردشگری حاصل خواهد شد.
The situation of Guilan province indicates duality and regional imbalances. It seems that there is a need to complete and sufficient knowledge of the factors that play a role in balanced spatial development of the cities in the Guilan province. The main purpose of this study is to identify and prioritize the effective factors on the balanced spatial development of cities in this province. This research has used the questionnaire and Delphi method to collect data. In first step, 60 effective factors on the balanced spatial development of cities in Guilan province were identified in three dimensions of population, activity, and space. Then, the significance of these factors was evaluated using the One-Sample T-Test, and 28 high important factors were identified. Next, using Exploratory Factor Analysis(EFA) identified the main factors. Research results demonstrated that three main factors play a key role in the balanced development of Guilanian cities; and in the field of transportation, 41.74% ofthe variances could explain all research variables. Geographical location and tourism and services also explained 26.18 and 18.51% of the variance of all research variables, respectively. Totally, these threefactors explained 86.04% of the total variances. Results also showed that Gilan province has different types of transportation patterns, and its proximity to the Caspian Sea and its littoral countries has made it possible development of port commercial activities and tourism for province. Therefore, the favorable future of the province will be achieved relying on three factors of transportation, environmental and geographical potentials, and strengthening tourism infrastructure.
اجلالی، پرویز. (1373). تحلیل منطقهای و سطح‌بندی سکونتگاه‌ها. معاونت امور مناطق و مجلس، دفتر برنامهریزی منطقهای.
باقریان، مصطفی، قربانپور، زهرا و جوادینیا، علی. (1395). بررسی اثرات اقتصادی - اجتماعی شهرکهای صنعتی در توسعه مناطق روستایی. مشارکت و توسعه اجتماعی، 2(3)، 91-69.
ایمانی، بهرام؛ فرشی، رقیه و هاشمی معصوم آباد، رضا. (1396). بررسی و تحلیل نابرابریهای ناحیهای در شهرستانهای استان اردبیل طی دورههای 1390- 1385. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(46)، 93-117.
بزرگ نژاد، کامیار. (1393). تحلیل نابرابریهای فضایی میان نواحی منطقه تهران و ارئه راهکارهای توسعه متعادل فضایی. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، مؤسسه ایرانیان، دانشگاه تهران، تهران.
پاپلی یزدی، محمد حسین و ابراهیمی، محمد امیر. (1390). نظریههای توسعه روستایی. چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت،
پادروندی، بهزاد و نظمفر، حسین. (1392). بررسی و تحلیل سطح برخورداری شهرستانهای استان چهارمحال و بختیاری از شاخصهای توسعه با استفاده از مدل تاپسیس فازی. پژوهش و برنامهریزی شهری، 4(14)، 122-103.
پریزادی، طاهر و میرزازاده، حجت. (1397). توسعه منطقهای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18(50)، 198-179.
پردازیمقدم، سعیده. (1386). روشهای تحلیل چند متغیره و کاربرد آن درسطح بندی استانهای کشور. تهران: مؤسسه مطالعات وپژوهشهای بازرگانی.
پورمحمدی، محمدرضا و زالی، نادر. (1388). تحلیل نابرابریهای منطقهای و آینده‌نگاری توسعه. مجلة جغرافیا و برنامهریزی، 15(32)، 64-29.
پوررمضان، عیسی و مهدوی، رضا. (139). تحلیل سازمان فضایی فعالیتها در استان گیلان. مجله چشمانداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)،7(3)، 117- 100.
توکلینیا، جمیله، کانونی، رضا و شریفی، امیر. (1393). ارزیابی نظام های شهری مناطق نه گانه کشور براساس روش تصمیم گیری چند معیاره. مطالعات برنامهریزی شهری، 2(5)، 99-77.
جمعه پور، محمود، رشنودی، بهزاد، و امیری، رقیه. (1391). نقش شهرهای کوچک در توسعه مناطق روستایی با تأکید بر عوامل اقتصادی- اجتماعی (مورد مطالعه: دهستان فیروز آباد شهرستان سلسله)، همایش ملی توسعه روستایی.
رکنالدین افتخاری، عبدالرضا، درویشی، هدایت، رحمانی، بیژن و صرافی، مظفر (1398). تحلیل عوامل مؤثر در طراحی سناریوهای توسعه فضایی مبتنی بر مناطق روستایی. برنامهریزی و آمایش فضا، 23(3)، 146-125.
رفیعیان، مجتبی، پیری، اسماعیل، کریمی، آرام و حیدری، سامان. (1396). تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستانهای استان مرزی کردستان با تأکید بر شاخصهای توسعه شهری. مطالعات محیطی هفت حصار، 6(22)، 16-5.
زالی، نادر. (1379). سطح‌بندی توسعه منطقهای (نمونه موردی: استان آذربایجان شرقی). پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر فرانکسیف الدینی، گروه شهرسازی دانشگاه شیراز.
زنگی آبادی، علی، احمدیان، مهدی و کرمی، محمد. (1393). تحلیل فضایی شاخصهای توسعة منطقهای با بهرهگیری تلفیقی از تکنیکهای تصمیم گیری چند شاخصه، پژوهشهای بوم شناسی شهری، 5(1)، 96-83.
زیاری، کرامت الله. (1383). مکتب‌ها و نظریه‌ها و مدل‌های برنامه و برنامهریزی منطقهای. انتشارات دانشگاه یزد.
زیاری، کرامت الله، سرخ کمالی، کبری، زنجیرچی، سید محمود و کرمی، محمد. (1391). نگرشی تحلیلی بر نظریه قطب رشد در توسعه منطقهای، فصلنامه آمایش محیط، 5(17)، 24-1.
شیخی، حجت و شاهیوندی، احمد. (1391). تحلیل بر توسعه منطقهای و سطح‌بندی نظام شهری در منطقه زاگرس. برنامهریزی فضایی، 2(2)، 40-21.
صادقی، احمد و سعیدی اقدم، مهران. (1394). شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر توسعه نیافتگی اقتصاد ایران از دیدگاه خبرگان با استفاده از روش تلفیقی آزمون و خطا و فرایند تحلیل شبکهای فازی. سیاست گذاری پیشرفت اقتصادی، 2(4)، 117-156.
صیدایی، سید اسکندر، الفتی، هادی، غلامی، علیرضا و کرمی، مهرداد. (1396). تحلیل نابرابری فضایی توسعه روستایی در شهرستان صحنه. برنامهریزی فضایی، 7(2)، 38-21.
کریمی، آرام، پورطاهری، مهدی و احمدی، حسن. (1396). تحلیل سازمان فضایى و سطح بندى نظام شهرى استان کردستان. مطالعات محیطی هفت حصار، 6(19)، 52-31.
لطفی، صدیقه و شعبانی، مرتضی. (1392). ارائه مدلی تلفیقی جهت رتبه بندی توسعه منطقهای. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(28)، 30-7.
مهدوی، رضا، رحمانیان، روزبه، درویش رحیم آبادی، ابراهیم. (1384). بررسی سازمان فضایی استان گیلان. رشت: انتشارات سازمان مدیریت و برنامهریزی استان گیلان.
ملکی، سعید؛ ثابت تیموری، مژگان؛ امیرفخریان، مصطفی و توانگر، معصومه. (1396). تحلیل عدم تعادلهای فضایی استان خراسان رضوی. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(24)، 35-46.
معصومی اشکوری، سید حسن. (1388). اصول و مبانی برنامهریزی توسعه منطقهای. چاپ پنجم، تهران: انتشارات پیام.
نظمفر، حسین و علی بخشی، آمنه. (1393). سنجش نابرابری فضایی توسعهیافتگی ناحیهای. برنامهریزی فضایی، 4(3)، 114-99.
یاسوری، مجید. (1388). بررسی وضعیت نابرابری منطقهای در استان خراسان رضوی. جغرافیا و توسعه ناحیهای، 7(12)، 223-201.
یاسوری؛ مجید، و سجودی، مریم. (1398). تدوین وضعیت توسعه فضایی در شهرستان رشت با تأکید بر الگوی راهبرد توسعه منطقهای. راهبرد توسعه، 57، 182-154.
Fedorov, L. (2002). Regional inequality and regional polarization in Russia 1990–99. World Development, 30(3), 443-456.
Farrell, K. (2017). The rapid urban growth triad: a new conceptual framework for examining the urban transition in developing countries. Sustainability, 9(8), 1407, 1-19.
Gavigan, J. P. (Ed.). (2001). A practical guide to regional foresight. FOREN.
Kutscherauer, A., Fachinelli, H., Hučka, M., Skokan, K., Sucháček, J., Tománek, P., & Tulej, P. (2010). Regional Disparities: Disparities in country regional developmentconcept, theory, identification and assessment. Faculty of Economics. VŠB-Technical University of Ostrava.
Lees, N. (2010). Inequality as an Obstacle to World Political Community and Global Social Justice, Oxford University, Paper to be Presented at the SGIR 7th Annual Conference on International Relations, Sweden.
Liu.c.xu.m, Chen.s.an.jm and Yan.pl. (2007). assessing the impact of Urbanization on regional net primary productivity in Jiangyin County, China, Journal of Environmental Management, 85(3),597–606.
Martić, M., & Savić, G. (2001). An application of DEA for comparative analysis and ranking of regions in Serbia with regards to social-economic development. European Journal of Operational Research, 132(2), 343-356.
Martínez-Martin, J. A. (2005). Monitoring intra-urban inequalities with GIS-based indicators: with a case study in Rosario, Argentina (Doctoral dissertation, Utrecht University).
Nagimov, A. R., Akhmetshin, E. M., Slanov, V. P., Shpakova, R. N., Solomonov, M. P., & Il'yaschenko, D. P. (2018). Foresight technologies in the formation of a sustainable regional development strategy. European Research Studies Journal, 21(2), 741-752.
O'Toole, P., & Were, P. (2008). Observing places: using space and material culture in qualitative research. Qualitative Research, SAGE Publications.
Pacione, M. (2003). Urban Geography, a Global Perspective. 2th, London: Routledge.
Shankar, R., & Shah, A. (2003). Bridging the Economic Divide within Countries: A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities. World Development, 31(8), 1421-1441.
Smith, D.M. (1994). Geography and Social justice. oxford: Blackwell.
Todes, A. (2012). Urban growth and strategic spatial planning in Johannesburg, South, Africa. Cities, 29, 158-165.
United Nation (2008). Spatial Planning Printed at United Nations. Geneva, Switzerland, 1-46.
_||_