با نگاهی به تاریخ زندگی سخنورانِ اندیشمند، به نام کسانی برمیخوریم که زیستن آنها متفاوت از دیگران بوده است و این تفاوتِ برخاسته از پیچیدگیهای شخصیّتی باعث شده است که هر کس از پندار خود سخنی دربارة آنان بگوید و امکان شناخت حقیقی آنها فراهم نیاید. از جملة این کسان در تار چکیده کامل
با نگاهی به تاریخ زندگی سخنورانِ اندیشمند، به نام کسانی برمیخوریم که زیستن آنها متفاوت از دیگران بوده است و این تفاوتِ برخاسته از پیچیدگیهای شخصیّتی باعث شده است که هر کس از پندار خود سخنی دربارة آنان بگوید و امکان شناخت حقیقی آنها فراهم نیاید. از جملة این کسان در تاریخ ادب فارسی، صادق هدایت در دورة معاصر است که پرسشها، سرگشتگیها و شوریدگیهایِ حاصل از تفکرات خود را در داستانهایش بیان کرده است. همانند این اندیشمند در ادب تازی، ابوالعلاء معرّی است که همان پیچیدگیهای فکری و شخصیّتی را در روزگار گذشته دارا بوده است. ممکن است بخشی از این اندیشهها و باورها تحت تأثیر اندیشههای گنوسی (= آمیزهای از عقاید فلسفی – دینیِ یهودی، مصری، بابلی، یونانی، سوری و ایرانی) شکل گرفته باشد. پژوهش کنونی بر آن است که برخی از همین باورهای مشترک فکری برخاسته از اندیشههای گنوسی، چون مانویت، مزدکیه و مرقیون، همانندِ دوری جستن از زنان، اجتناب از خوردنِ گوشت و توجّه به گیاهخواری، باور به رنجبار بودنِ زیستن و آمیختگی تن و جهان به شرارت را آشکار سازد.
پرونده مقاله
شرح و تفسیر مثنوی جلالالدّین محمد مولوی سابقهای دیرین دارد، اما نکته حائز اهمیّت در شیوه شرح این تفاسیر، گرایش عرفانی آنها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوه تفسیری که برای تحلیل یکی از مشکلات مثنوی در این مقاله به کار گرفته شده است، کوشیدهایم تا حوزه معانی ابیات چکیده کامل
شرح و تفسیر مثنوی جلالالدّین محمد مولوی سابقهای دیرین دارد، اما نکته حائز اهمیّت در شیوه شرح این تفاسیر، گرایش عرفانی آنها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوه تفسیری که برای تحلیل یکی از مشکلات مثنوی در این مقاله به کار گرفته شده است، کوشیدهایم تا حوزه معانی ابیات را از میان مباحث برونمتنی نظیر مباحث و مسائل عرفانی، به الفاظ آن محدود و مدلّل سازیم. در این شیوه، مبنای معنایابی در شعر توجّه به صنایع ادبی و آرایههای زبانی آن است. این شیوه را برای به چالش کشیدن این پیشفرض رایج در میان مثنویپژوهان که لفظ و صورت در برابر اندیشه بلند مولانا بیاعتبار و بیارزش است، شرح صوری نامیدهایم. در این شیوه بیش از هر چیز زبان مثنوی و شاعرانگی مولانا معیار شرح و توضیح ابیات قرار میگیرد؛ معیاری که در فهم بهتر عرفان مولانا نیز میتواند تاثیر بسزائی داشته باشد.
پرونده مقاله
جمشید شخصیتی اسطورهای است که به دلیل ارتکاب به گناهی که ماهیت آن دقیقاًًً مشخص نیست در بیشتر روایات ایرانی، قدرت، پادشاهی، فرّه و جاودانگی خویش را از دست میدهد، در جهان سرگردان و سرانجام بوسیله ضحاک دیو کشته میشود. در منابع آمده است که فرمانروایی جم عموماً دورانی به چکیده کامل
جمشید شخصیتی اسطورهای است که به دلیل ارتکاب به گناهی که ماهیت آن دقیقاًًً مشخص نیست در بیشتر روایات ایرانی، قدرت، پادشاهی، فرّه و جاودانگی خویش را از دست میدهد، در جهان سرگردان و سرانجام بوسیله ضحاک دیو کشته میشود. در منابع آمده است که فرمانروایی جم عموماً دورانی به شمار میرفته که درآن سعادتی مطلق عاری از آمیختگی حکمفرما بوده است، اما این شکوه و قدرت جاوید بر اثر ارتکاب به گناه ناگهان از بین میرود و چهره درخشان جمشید که به عنوان یکی از بهترین پادشاهان اساطیری قلمداد شده بود، تاریک میگردد و دوران طلایی فرمانرواییاش به پایان میرسد. روایات به جا مانده از سرانجام او و علّت هبوطش تصویرهای بسیار متفاوتی از او ارائه میدهد. در یک روایت او و خاندانش یزدانپرست معرفی میشوند و در روایتهای دیگر پادشاهی کامجو و نافرمان؛ که گناه او دو گونه است: یکی خوردن و خوراندن گوشت و دیگری ادعای خدایی و سرکشی از بندگی اورمزد. در این مقاله سعی شده است تا گوشههای تاریک سرانجام این پادشاه آرمانی کهن بازسازی شود و روایتها در منابع گوناگون با یکدیگر مقایسه و بررسی شود و ریشه این تفاوتها به دست بیاید. همچنین این مسأله که آیا حقیقتاً جمشید مرتکب گناه شده است نیز به چالش کشیده شود و با کنار هم گذاشتن روایات منابع و نظرات گوناگون به بررسی آن پرداخته میشود
پرونده مقاله
عناصر سپهری در اندیشه اقوام ایرانی، جایگاهی ویژه داشتهاند و این عناصر در آیینهای پیشین ایرانی از جمله آیین مهر، مقدّس شمرده میشدهاند. مهریدینان بر آن بودهاند که ارواح از جایگاه آسمانی به زمین فرود آمدهاند و در کالبدها جای گرفتهاند. این ارواح برای پاک شدن و باز چکیده کامل
عناصر سپهری در اندیشه اقوام ایرانی، جایگاهی ویژه داشتهاند و این عناصر در آیینهای پیشین ایرانی از جمله آیین مهر، مقدّس شمرده میشدهاند. مهریدینان بر آن بودهاند که ارواح از جایگاه آسمانی به زمین فرود آمدهاند و در کالبدها جای گرفتهاند. این ارواح برای پاک شدن و بازگشتن به آسمان باید از هفت مرحله بگذرند. در اسرار مهری از نردبان آیینی هفتپلهای یاد شده است که نماد طبقات آسمان است و راههای رسیدن به جایگاه برتر را نشان میدهد. در شاهنامه آمده است که کاووس در البرزکوه هفت خانه از زر، سیم، آبگینه و سنگ خارا میسازد و در این جستار نشان داده شده است که این هفتکاخ، یادآور نردبان آیینی مهریدینان است و بهگونهای ریشه در اعتقادات یزدانشناسی و ادامه جوهره زندگی در جهانی دیگر دارد.
پرونده مقاله
مراحل سلوک در یوگاسوتره، هشت مرحله و در منطقالطیر عطار هفت وادی است. سالک طریقت در هر دوی آنها ابتدا از شریعت، اخلاقیات شرعی و قواعد انضباطی آغاز میکند و به مراحل لطیفتر سلوک قدم مینهد و پس از عبور از این مراحل به نوعی یگانگی و به اصطلاح، فنا (در منطقالطیر) یا سماد چکیده کامل
مراحل سلوک در یوگاسوتره، هشت مرحله و در منطقالطیر عطار هفت وادی است. سالک طریقت در هر دوی آنها ابتدا از شریعت، اخلاقیات شرعی و قواعد انضباطی آغاز میکند و به مراحل لطیفتر سلوک قدم مینهد و پس از عبور از این مراحل به نوعی یگانگی و به اصطلاح، فنا (در منطقالطیر) یا سمادهی (در مکتب یوگا) میرسد؛ با این تفاوت ساختاری که سالک عرفان اسلامی در پی وحدت با خداوند است اما سالک یوگایی در پی وحدت با خویشتن. این مقاله آموزههای عرفانی در یوگاسوترهها و منطقالطیر را با تأکید بر وادیهای هفتگانه و مراحل هشتگانة سلوک به صورت تلفیقی مورد بررسی و مقایسه قرار میدهد و اختلافات و اشتراکات آنها را بیان میکند.
پرونده مقاله
آفرینش نخستین نمونة انسانی- انسان مثالی نخستین- از مهمترین مراحل کهنالگوی آفرینش در فرهنگهای مختلف بشری است. نمونة بنیادین انسان نخستین، الگویی کهن است که در شکل انسان غولآسا یا خداگونه یا جفت اولیه پدیدار میشود. هدف این جستار، تشریح نمودها و کیفیتهای اسطورهشناخت چکیده کامل
آفرینش نخستین نمونة انسانی- انسان مثالی نخستین- از مهمترین مراحل کهنالگوی آفرینش در فرهنگهای مختلف بشری است. نمونة بنیادین انسان نخستین، الگویی کهن است که در شکل انسان غولآسا یا خداگونه یا جفت اولیه پدیدار میشود. هدف این جستار، تشریح نمودها و کیفیتهای اسطورهشناختی کهنالگوی انسان نخستین در فرهنگهای اساطیری و اساطیر ایران باستان، به ویژه در بخش پیشدادی شاهنامة فردوسی است. روش تحقیق کیفی و رویکرد تحلیلها، اسطورهشناسی تحلیلی است. از این دیدگاه سه شاخصة اصلی کهنالگوی انسان نخستین، ابتدا خاستگاه لاهوتی، سپس داشتن نمونة همزاد و بالاخره خویشکاری تمدنسازی و ایفای نقش قهرمان فرهنگی در تاریخ نمادین یک قوم است. در شاهنامه، این خویشکاریهای سهگانه بین مجموعهای از شاهان پیشدادی که هر کدام میتوانند نمونهای از نخستین انسان به شمار آیند، توزیع شده است که در این جستار، با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، نمودهای هر یک از این خویشکاریها در مورد کیومرث، هوشنگ، تهمورث، جمشید، فریدون و منوچهر بررسی شده است.
پرونده مقاله
در ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی از نخستین حلقههای نوآوری و گسترش درونمایه شعری در جهات مختلف مدحی، عرفانی و خصوصاً تعلیمی و حکمی نام میبرند. او در پرتو بینش عرفانی و اخلاقی، نگرشی نو به مضامین و عناصر مختلف شعر- اعم از غنایی، حماسی و غیره- داشته است. در چکیده کامل
در ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی از نخستین حلقههای نوآوری و گسترش درونمایه شعری در جهات مختلف مدحی، عرفانی و خصوصاً تعلیمی و حکمی نام میبرند. او در پرتو بینش عرفانی و اخلاقی، نگرشی نو به مضامین و عناصر مختلف شعر- اعم از غنایی، حماسی و غیره- داشته است. در این جستار برآنیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که سنایی چگونه عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه را در حدیقهالحقیقه و دیوانش به کار گرفته است و شیوه نگرش وی به این عناصر چگونه بوده است؟ نگارندگان پس از مطالعه اشعار و استخراج این عناصر دریافتند که سنایی از آنها در چهار محور عمده زیباییشناسی، تعلیمی، عرفانی و ستایشی بهره برده است و میزان کاربرد این عناصر به ترتیب کمیّت عبارت بوده از: ستایشی، تعلیمی، زیباییشناسی و عرفانی.
پرونده مقاله
شیوه پردازش نمادها و شخصیّتها - دو عنصر داستانی برجسته- در مثنوی معنوی، از تأثیرپذیری مولانا از باورهایش در مورد انسان سرچشمه گرفته است. در این جستار کوشش بر آن است که برخی جنبههای رمزآمیز مثنوی معنوی، با بهرهگیری از مفاهیم روانشناسی و اسطورهای نمایان گردند. در این چکیده کامل
شیوه پردازش نمادها و شخصیّتها - دو عنصر داستانی برجسته- در مثنوی معنوی، از تأثیرپذیری مولانا از باورهایش در مورد انسان سرچشمه گرفته است. در این جستار کوشش بر آن است که برخی جنبههای رمزآمیز مثنوی معنوی، با بهرهگیری از مفاهیم روانشناسی و اسطورهای نمایان گردند. در این راستا مفاهیم روانشناسی داستان رومیان و چینیان در ارتباط با نظریههای ناخودآگاه فردی فروید، ناخودآگاه جمعی و کهنالگوی خویشتن یونگ و عقدههای روانی یونگ و آدلر مورد تحلیل قرار گرفتهاند که برخی از آنها نیز با توجه به مفاهیم عرفانی و اسطورهای واکاوی شدهاند. نظریههای یونگ در این داستان در مورد کشف و شهود، باورهای جمعی و کهنالگوها، نمود بیشتری نسبت به نظریههای فروید و آدلر داشتهاند.
پرونده مقاله
بنیادیترین اصل و مهمترین مسأله در تصوف و عرفان اسلامی، موضوعِ ولایت و شناختِ ولی است. اکثرِ قریب به اتفاقِ موضوعاتی که در عرفانِ اسلامی مجالِ طرح و بررسی یافتهاند، برحولِ محورِ ولایت شکل گرفته و تکامل پیدا کردهاند. از زمانی که تصوف از مرحلۀ زهد وارد مراحلِ پیچید چکیده کامل
بنیادیترین اصل و مهمترین مسأله در تصوف و عرفان اسلامی، موضوعِ ولایت و شناختِ ولی است. اکثرِ قریب به اتفاقِ موضوعاتی که در عرفانِ اسلامی مجالِ طرح و بررسی یافتهاند، برحولِ محورِ ولایت شکل گرفته و تکامل پیدا کردهاند. از زمانی که تصوف از مرحلۀ زهد وارد مراحلِ پیچیدهترخود شد، بحث دربارۀ ولی و مقامِ ولایت هم روی در رشد و کمال نهاد. در طول تاریخِ عرفان و تصوف اسلامی، مباحثی گوناگون و حاشیههای متعدد درباره موضوع ولایت و شخصیّتِ ولی شکل گرفته است. این مباحث در برخی موارد بسیار جنجال برانگیز شده و برای چندین قرن ذهنِ صاحبان اندیشه را به خود مشغول ساخته بودند. یکی از این مسائل مورد نزاع، نظریۀ بدایة الاولیاء، نهایة الانبیاء است. این نظریه، بیانکنندۀ برتری مقامِ ولایت بر مقامِ نبوّت است؛ و به ظاهر، در مقابلِ نظریۀ نهایة الاولیاء، بدایة الانبیاء که بیان کننده برتری مقامِ نبوت بر مقامِ ولایت است، قرار دارد. در این مقاله، ضمن نشان دادنِ سیرِ تاریخی و فرایندِ شکلگیری این نظریه، به بررسی عقاید و آرایِ دو گروه درگیر در این نزاع فکری نیز توجه شده است. از دیگر مواردِ مورد نظر در این مقاله، تبیینِ چگونگی برقراری پیوند میان طرفداران هر دو گروه و توضیح درخصوصِ استدلالهای مطرح شده برای پایان بخشیدن به این نزاع عقیدتی است
پرونده مقاله