هفت‌کاخ کاووس و نردبان آیین مِهری

محورهای موضوعی : اسطوره

حمید جعفری قریه علی ¹

1 - دانشیار دانشگاه ولیعصر عج رفسنجان

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/04/01

کلید واژه: آیین مهر, هفت کاخ کاووس, هفت سیّاره, کنگ‌دژ, بازگشت به آسمان,

چکیده مقاله :

عناصر سپهری در اندیشه‌ اقوام ایرانی، جایگاهی ویژه‌ داشته‌اند و این عناصر در آیین‌های پیشین ایرانی از جمله آیین مهر، مقدّس شمرده می‌شده‌اند. مهری‌دینان بر آن بوده‌اند که ارواح از جایگاه آسمانی به زمین فرود آمده‌اند و در کالبدها جای گرفته‌اند. این ارواح برای پاک شدن و بازگشتن به آسمان باید از هفت مرحله‌ بگذرند. در اسرار مهری از نردبان آیینی هفت‌پله‌ای یاد شده است که نماد طبقات آسمان است و راه‌های رسیدن به جایگاه برتر را نشان می‌دهد. در شاهنامه آمده است که کاووس در البرزکوه هفت خانه از زر، سیم، آبگینه و سنگ خارا می‌سازد و در این جستار نشان داده شده است که این هفت‌کاخ، یادآور نردبان آیینی مهری‌دینان است و به‌گونه‌ای ریشه در اعتقادات یزدان‌شناسی و ادامه‌ جوهره زندگی در جهانی دیگر دارد.

چکیده انگلیسی:

In thoughts of ancient Iranian tribes, divine elements have a special place. These elements in Mithraism were considered sacred. The believers of Mithraic mysteries suggested that spirits came from heavens to the earth and dwelled in the bodies.  In order to be purified, these spirits were to go through seven stages. Mithraism makes mention of a seven steps ladder as the symbol of the seven layers of heavens that must be past for being able to reach to the supreme position. Shahnameh makes mention of Kavus attempt for building seven homes on the mountain of  Albourz of gold, silver, glass and granite. The present article shows that these seven palaces are the reminders of the ladder of the believers of Mehr.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

آشتیانی، جلال‌الدّین. 1373. عرفان گنوستی‌سیزم-میستی‌سیزم. تهران: شرکت سهامی انتشار.

ابن اثیر، علی بن محمّد. 1370. الکامل. ترجمه عباس خلیلی، ابوالقاسم حالت و علی هاشمی حائری. به تصحیح مهیار خلیلی. تهران: علمی.

ابن مسکویه رازی، احمد بن محمّد. 1369. تجارب الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.

اسدی توسی، ابونصر علی‌ ابن احمد. 1354. گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چاپ دوم. تهران: کتابخانه طهوری.

اکبری مفاخر، آرش. 1385. «سیاوش و شاه (شهریار آرمانی و آرمان‌شهر)»، شاهنامه‌پژوهی، دفتر نخست. به کوشش محمّدرضا راشد محصّل. مشهد: فرهنگ‌سرای فردوسی.

الیاده، میرچا. 1372. ‌رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستّاری. تهران: سروش.

ام. می، رابرت. 1386. «پیام ادیان: نقب زدن به عالم معنا». در سیری در سپهر جان. ترجمه مصطفی ملکیان. چاپ دوم. تهران: نگاه معاصر.

اوستا. 1383. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ هشتم. تهران: مروارید.

ایرانشاه ‌ابن ابی‌الخیر. 1377. کوش‌نامه. به کوشش جلال متینی. تهران: علمی.

بایار، ژان پیر. 1376. رمزپردازی آتش. ترجمه جلال ستّاری. تهران نشر مرکز.

بوکور، مونیک دو. 1373. رمزهای زنده جان. ترجمه‌ جلال ستّاری. تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1388. ادیان آسیایی. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

ـــــــــــ. 1378. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ سوم. تهران: آگاه.

پورداوود، ابراهیم. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

ثعالبی، حسین بن محمّد. 1373. شاهنامه کهن: پارسی تاریخ غررالسّیر. ترجمه سید محمّد روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

خواندمیر، غیاث‌الدّین بن همام‌الدّین الحسینی. 1333. تاریخ حبیب‌السیر. با مقدّمه جلا‌الدّین همایی. تهران: خیّام.

خیام نیشابوری، عمر .1385. نورزونامه. به تصحیح و تحشیه مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

دادگی، فرنبغ. 1369. بندهشن. به کوشش مهرداد بهار. تهران: توس.

دینکرت (کتاب پنجم تا نهم). 1355. به کوشش ماهیار نوابی، کیخسرو جاماسب و محمود طاووسی. شیراز: دانشگاه شیراز.

رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.

زند وهومن‌یسن. 1342. ترجمه‌ ‌صادق هدایت.‌ تهران: امیرکبیر.

شعبانلو، علیرضا. 1391. «بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س هشتم. ش 26.

طبری، محمد بن جریر. 1375. تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم حالت. تهران: اساطیر.

عطایی رازی (عطاء بن یعقوب). 1382. برزونامه.‌ به ‌اهتمام محمّد دبیر سیاقی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

غیاث‌الدّین محمّد رامپوری. 1363. غیاث‌اللغات. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم حسن. 1382. شاهنامه. به‌کوشش سعید حمیدیان. چاپ ششم. تهران: قطره.

قائمی، فرزاد. 1386. «جلوه‌های شهر آرمانی در شاهنامه و متون پهلوی»، شاهنامه پژوهی (دفتر دوم). به کوشش محمّد رضا راشد محصّل. مشهد: آهنگ قلم.

کزّازی، میرجلال‌الدّین. 1369. آیین و فرهنگ راز آمیز مهر (مجموعه مقالات پیرامون شاهنامه). به کوشش مسعود رضوی. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.

ــــــــــــــــــــــ. 1368. از گونه‌‌ای دیگر. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــــــ. 1372. رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

کوپر، جی. سی. 1386. فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. چاپ دوم. تهران: فرهنگ نشر نو.

کومن، فرانتس. 1383. آیین پررمز و راز میترایی. ترجمه‌ هاشم رضی. چاپ دوم. تهران: بهجت.

مجمل‌التّواریخ و القصص. 1383. تصحیح محمّدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.

مختاری غزنوی، ‌عثمان. 1377. شهریارنامه. به کوشش غلامحسین بیگدلی. تهران: انتشارات پیک فرهنگ.

مزداپور، کتایون. 1378. داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر. تهران: آگه.

معین، محمّد. 1364. مجموعه‌ مقالات. به ‌کوشش مهدخت معین. تهران: معین.

مینوی خرد. 1380. ترجمه‌ احمد تفضّلی. چاپ سوم. تهران: توس.

ناصرخسرو، ابومعین. 1378. دیوان. تصحیح مجتبی مینوی ـ مهدی محقّق. چاپ پنجم. تهران: دانشگاه تهران.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. 1363. خسرو و شیرین و هفت پیکر. به کوشش وحید دستگردی. چاپ دوم. تهران: علمی.

والی، زهره. 1379. هفت در قلمرو تمدّن و فرهنگ بشری. تهران: اساطیر.

ورمازرن، مارتن. 1383. آیین میترا. ترجمه‌ بزرگ نادرزاد. چاپ چهارم. تهران: چشمه‌.

همای‌نامه. 1383. به کوشش محمّد روشن. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

هینلز، جان راسل. 1382. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو. 1378. انسان و سمبل‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چاپ دوم. تهران: جامی.

References

Akbari Mafakher, Ārash. (2006/1385SH). “Siāvash o shāh (Shahriār-e ārmāni o ārmānshahr)”, In Shāhnāme-pazhouhi. Vol. 1. With the Efforts of M.Reza Rāshed Mo'hassel. Mashhad: Farhangsarā-ye Ferdowsi.

Asadi Tousi, Abu-nasr 'Ali ibn A'hmad. (1975/1354SH). Garshāsbnāmeh. Ed by 'Habib Yaghmāei. Tehran: Tahouri.

Āshtiāni, Jalāl-oddin. (1994/1373SH). 'Erfān o Gnosticism – Mysticism. Tehran: Sherkat-e sahāmi-e enteshār.

'Atāei Rāzi. 'Atā inn Ya'qoub. (2003/1382SH). Borzounāmeh. With the Efforts of Mohammad Dabirsiāqi. Tehran: Anjoman-e āsār o mafākher-e farhangi.

Avestā. (2004/1383SH). Tr. By Jalil Doustkhāh. 8^th ed. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1999/1378SH). Pazhouhesh-i dar asātir-e Iran. 3^rd ed. Tehran: Āgāh.

-------------------. (2009/1388SH). Adiān-e āsiāei. 8^th ed. Tehran: Ceshmeh.

Bayard, Jean Pierre. (1997/1376SH). Ramzpardāzi-e ātash (La symbolique du feu). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Beaucorps, Monique de. (1994/1373SH). Ramz-hā-ye zende-ye jān (Les symboles vivants). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Cumont, Franz. (2004/1383SH). Āein-e por-ramz o rāz-e Mitrāei (Mysteres de Mithra). Tr. By Hāshem Razi. 2^nd ed. Tehran: Bahjat.

Dādagi, Faranbagh. (1990/1369SH). Bondaheshn. Tr. By Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Dinkart. (1976/1355SH). With the Efforts of Māhiār Navābi, Keikhosrow Jāmāsb and Mahmoud Tāvousi. Shirāz: University of Shiraz.

Eliad, Mircea. (1993/1372SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traited'histoire des religions). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Soroush.

Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2008/1387SH). Shāhnāmeh. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. 6^th ed. Tehran: Qatreh.

Homāynāmeh. (2004/1383SH). ed. By Mohammad Rowshan. Tehran: Anjoman-e āsār o mafākher-e farhangi.

Ibn-Asir, 'Ali ibn Mohammad. (1991/1370SH). Al-Kāmel. Tr. by 'Abbās Khalili, Abu-l-qāsem 'Hālat & 'Ali Hāshemi 'Hāeri. Ed. By Mahyār Khalili. Tehran: 'Elmi.

Ibn-Moskouyah, A'hmad ibn Mohammad. (1990/1369SH). Tajāreb-ol-omam. Tr. by Mohammad Fazāeli. Tehran: Zarrin.

Jouhn Russel Hinnells. (2003/1382SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. By Zhāleh Āmouzgār & Ahmad Tafazzoli. 8^th ed. Tehran: cheshmeh.

Jung, carl Gustav. (1999/1378SH). Ensān va sambol-hāyash (man and his symbols). Tr. By Mahmood Soltāniyeh. 2^th ed. Tehran: Jāmi.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (1990/1369SH). Āein o farhang-e rāz-āmiz-e Mehr (Articles about Shāhnāmeh). With the Efforts of Mas'oud Razavi. Tehran: Jahād-e dāneshgāhi, University of Tehran.

----------------------------. (1993/1372SH). Royā, 'Hamāseh, Ostoureh. Tehran: Markaz.

---------------------------. (1989/1368SH). Az goune-ei digar. Tehran: Markaz.

Khāndmir, Ghiās-oddin ibn Homām-oddin. (1954/1333SH). Tārikh-e 'habib-ossiar. Foreword by Jalāl Homāei. Tehran: Khayām.

Khayām Neishābouri, 'Omar. (2006/1385SH). Nowrouznāmeh. Ed. By Mojtabā Minavi. 2^nd ed. Tehran: Asātir.

M. Mey, Robert. (2007/1386SH). “payām-e adiān: naqb zadan be 'ālam-e ma'nā”, In Seiri dar sepehr-e jān. Tr. By Mostafā Malekiān. 2^nd ed. Tehran: Negāh-e Mo'āser.

Mazdāpour, Katāyoun. (1999/1378SH). Dāstān-e Garshāsb, Tahmoures o Jamshid, Gelshāh o matn-hā-ye digar. Tehran: Āgah.

Minooy-e kherad (2001/1380SH). Tr. By A'hmad Tafazzoli. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Mo'ein, Mohammad. (1985/1364SH). Majmou'e-ye maqālāt (Collection of Articles). With the Efforts of Mahdokht Mo'ein. Tehran: Mo'ein.

Mojmal-ottawārikh wal-qesas. (2004/1383SH). ed by Mohammad Taqi Bahār. Tehran: Doniā-ye Ketāb.

Mokhtāri-e Ghaznavi, 'Osmān. (1998/1377SH). Shahriārnāmeh. With the Efforts of Gholām-hosein Bigdeli. Tehran: Peik-e farhang.

Nāser Khosrow, Abumo'ein. (1999/1378SH). Divān. Ed by Mojtabā Minavi and Mehdi Mo'haqeq. 5^th ed. Tehran: University of Tehran.

Nezāmi Ganjavi, Eliās ibn Yousof. (1984/1363SH). Khosrow o Shirin & Haft peikar. Ed. By Vahid Dastgerdi. 2^nd ed. Tehran: 'Elmi.

Poordāvood, Ebrāhim. (2001/1380SH). Farhang-e Iran-e bāstān. Tehran: Asātir.

Qāemi, Farzād. (2007/1386SH). “Jelve-hā-ye Shahr-e ārmāni dar Shāhnāmeh o motoun-e Pahlavi”, In Shāhnāmeh-pazhouhi. Vol. 2. With the Efforts of M. Rezā Rāsed Mo'hassel. Mashhad: Āhang-e qalam.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH). Dāneshnāme-ye Iran-e bāstān. Tehran: Sokhan.

Sa'ālebi, Hosein ibn Mohammad. (1994/1373SH). Shāhnāme-ye kohan: Pārsi-e tārikh-e ghorar-ossiar. Tr. By S. Mohammad Ro'hāni. Mashhad: Ferdowsi-e Mashhad University.

Vāli, Zohreh. (2000/1379SH). Haft dar qalamro-e tammadon o farhang-e bashari. Tehran: Asātir.

Vermaseren, Maarten. (2004/1383SH). Āein-e Mitrā. Tr. By Bozorg Nāderzād. 4^th  Tehran: Cheshmeh.

Zand vahouman yasan o Kārnāme-ye Ardashir-e Bābakān. (1963/1342SH). Tr. By Sādeq Hedāyat. Tehran: Amirkabir.