خاقانی

دسترسی آزاد مقاله

1 - بررسی و تحلیل زیبایی شناسی هنجارگریزی و ترک ادب شرعی در تلمیحات دیوان خاقانی
منیژه قربان زاده حمیدرضا فرضی علی دهقان

10.30495/dk.2021.1938121.2322

تلمیح نشان دهندۀ پشتوانۀ فرهنگی شاعر و روشی برای ارائۀ تصویر شاعرانه و تفسیر معانی است. هرچند از این صنعت بدیعی در سنت شعر فارسی با عنوان سرقت ادبی و امثال آن نام برده شده است، لیکن در نگاه ناقدان عصر حاضر به عنوان ابزاری بینامتنی تلقی می شود. تلمیح ارجاع مخاطب به بی چکیده کامل

تلمیح نشان دهندۀ پشتوانۀ فرهنگی شاعر و روشی برای ارائۀ تصویر شاعرانه و تفسیر معانی است. هرچند از این صنعت بدیعی در سنت شعر فارسی با عنوان سرقت ادبی و امثال آن نام برده شده است، لیکن در نگاه ناقدان عصر حاضر به عنوان ابزاری بینامتنی تلقی می شود. تلمیح ارجاع مخاطب به بیرون از متن اصلی و بازگشت دوباره است به متن؛ هراندازه این فرآیند پیچیده و نیازمند مطالعه باشد، تفسیر متن و تولید معنا نیز دشوار خواهد بود. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی و تحلیلی انجام‌ شده است، بخش مهمی از تلمیحات خاقانی که نوعی هنجارگریزی و ترک ادب شرعی در آن ها وجود دارد، بررسی و تحلیل ‌شده است. نتایج نشان می دهد که خاقانی در همۀ انواع تلمیحات از جمله اسطوره ها، قصص پیامبران، باورهای عامیانه و تلمیحات مذهبی و دینی (اسلامی و مسیحی و ...) دخل و تصرفی هنرمندانه ایجاد کرده است تا جایی که تلمیحات او مطابق با واقعیات تاریخی و اسطوره ای نبوده است. این تلمیحات به صورت کاملاً آگاهانه بوده و دلیل ب ی اطلاعی شاعر نیست. تنها یک یا چند مورد معدود از تلمیحات نادر در اشعار او وجود دارد که احتمالاً به دلیل تخلیط حوادث در ذهن خاقانی بوده است. موضوع دیگری که در تلمیحات خاقانی بررسی ‌شده است ترک ادب شرعی است. خاقانی به دلیل اغراق در توصیفات مربوط به ممدوحان آ ن ها را گاه در جایگاه خداوندی می بیند و بارگاه آن ها را در مقابل کعبه قرار می دهد. در مواردی نیز جایگاه آن ها را همسان و هم تراز ائمه و پیامبران معرفی می کند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - مقایسۀ وجه تسمیه‌ها در تاریخ سیستان و دیوان خاقانی
محمد محمدی ملک آبادی مهرداد چترایی قربانعلی ابراهیمی

10.30495/dk.2022.1946664.2375

یکی از پرسش‌های جذاب برای انسان‌ها دلیل نام‌گذاری (وجه تسمیۀ) چیزهاست. در متون نظم و نثر فارسی تعدادی از نویسندگان و شعرا در خلال آثارشان، کلماتی را ریشه‌شناسی کرده و وجه تسمیۀ آن&lrm;ها را - به زعمِ خود- نشان داده‌اند. بررسی و تحلیل و طبقه‌بندی این وجوه تسمیه، بیانگر ن چکیده کامل

یکی از پرسش‌های جذاب برای انسان‌ها دلیل نام‌گذاری (وجه تسمیۀ) چیزهاست. در متون نظم و نثر فارسی تعدادی از نویسندگان و شعرا در خلال آثارشان، کلماتی را ریشه‌شناسی کرده و وجه تسمیۀ آن&lrm;ها را - به زعمِ خود- نشان داده‌اند. بررسی و تحلیل و طبقه‌بندی این وجوه تسمیه، بیانگر نوع نگاه آنان به چگونگی ساخت کلمات است. در این مقاله برخی از این وجوه تسمیه که در تاریخ سیستان و دیوان خاقانی مندرج است، بررسی و مقایسه شده‌است. بدین منظور ابتدا به دسته بندی انواع وجه‌ تسمیه و ذکر شواهد مثال از کتب گوناگون پرداخته شد و سپس نمونه‌های وجه تسمیه از کتاب تاریخ سیستان و دیوان خاقانی استخراج و بررسی گردید. با بررسی نمونه‌ها، مشخص شد که مؤلف تاریخ سیستان در گزینش و بیان وجه تسمیه‌ها بیشتر به اشتقاق کلمات توجه داشته است و در مواردی هم به اعتقادات و باورهای عوام رجوع کرده است ولی خاقانی بیشتر به بازی‌های شاعرانه با کلمات پرداخته و وجه تسمیه‌هایی ابداعی ارائه داده است. البته او هم به وجه تسمیه‌هایی که در کتب دیگر آمده توجه داشته است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی نوشته شده‌است و گردآوری داده‌ها به شیوۀ کتابخانه‌ای است. هرچند مقالات متعددی دربارۀ وجه تسمیه چاپ شده، اما تاکنون مقالۀ مستقلی دربارۀ مقایسۀ گزینش وجه تسمیه در تاریخ سیستان و دیوان خاقانی منتشر نشده‌است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - خاقانی و باورهای عامیانه دربارۀ جانوران
حسین زنگانه ایرج مهرکی

10.30495/dk.2020.675979

خاقانی از جمله‌ شاعران بزرگی است که باورداشت‌های عامه در قصاید وی بسامد بالایی دارد. خاقانی با به‌ کار بردن بسیاری از باورداشت‌های عامیانه در دیوان شعری خود، در انتقال این باورها، که بخشی از فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی است، سهم بزرگی داشته و به یقین، در این راه موفق بود چکیده کامل

خاقانی از جمله‌ شاعران بزرگی است که باورداشت‌های عامه در قصاید وی بسامد بالایی دارد. خاقانی با به‌ کار بردن بسیاری از باورداشت‌های عامیانه در دیوان شعری خود، در انتقال این باورها، که بخشی از فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی است، سهم بزرگی داشته و به یقین، در این راه موفق بوده است. در این جستار، پژوهشگر کوشیده است تا با بررسی دیوان خاقانی و به ویژه قصاید او و آثار و نوشته‌های محققان و نویسندگان دربارۀ خاقانی و آثارش، باورهای عامیانۀ مطرح شده در قصاید خاقانی را بیابد و با روش توصیفی – تحلیلی و نیز بهره گیری از منابع و بررسی اسناد و مدارک و استخراج موارد لازم، به بررسی تاریخچۀ برخی از این باورها بپردازد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که باورها و الفاظ عامیانه در قصاید خاقانی جایگاهی ویژه دارند و می‌توان آنها را در پنج دستۀ: چشم‌زخم، تعویذها، فالگیری و پیشگویی، سحر و جادو، و پری جای داد. همچنین باید گفت که یکی از زمینه‌های اساسی الهام در شعر خاقانی زندگی مردم و جلوه‌های عواطف و افکار آنهاست. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - جلوه‌های تمثیلی و امثال و حکم در دیوان خاقانی
هائیده موسویان مهدی ماحوزی

این مقاله در پی بررسی تمثیل و امثال و حکم در اشعار پادشاه اقلیم سخن، خاقانی است که برگرفته از پایان نامه با عنوان فرهنگ عامه فولکلور در دیوان خاقانی است. نگارندگان سعی دارند با برشمردن شاهد مثال‌های متعدد در دیوان این شاعر توانا مثل مقدم داشتن عشق بر عقل، اهمیت مقام فقر چکیده کامل

این مقاله در پی بررسی تمثیل و امثال و حکم در اشعار پادشاه اقلیم سخن، خاقانی است که برگرفته از پایان نامه با عنوان فرهنگ عامه فولکلور در دیوان خاقانی است. نگارندگان سعی دارند با برشمردن شاهد مثال‌های متعدد در دیوان این شاعر توانا مثل مقدم داشتن عشق بر عقل، اهمیت مقام فقر معنوی، یافتن راه امان در گرو ترک هوس‌ها، عدم توقع سلامتی از گردش روزگار، قناعت و عدم رجوع به ناکسان، وفاداری روزگار با گذشت ایام، فقر جان و روح، برگ و نوای طبع مادی، جستن عافیت و سلامت در عالم روحانی نه در دنیا، طلب کردن همدم در عالم فنا نه دنیا و داستان‌های تمثیلی مثل داستان خلیفه و سقّا و داستان طوطی و بازرگان، بیان کند که عنصر تمثیل و امثال وحکم مانند دیگر عناصر فرهنگ عامه از جمله مواد و درون مایه‌هایی است که شاعران در دیوان‌های خود از آن مضمون سازی کرده و ابیات بدیع خلق نموده‌اند. از این میان، خداوندگار صنایع بدیعی و بیانی، خاقانی، به نحواحسن از عهده این مهم برآمده وهنرنمایی کرده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - منشات خاقانی، نثری فراموش شده
سید ایوب نقشبندی

چکیده: منشات خاقانی شروانی (520 - 595 هـق)، مجموعه نامه‌هایی است که خاقانی با نثری فنی و زیبا برای حاکمان، عالمان و نزدیکان خود نگاشته است، این نامه‌ها، از جنبه‌های ادبی، اجتماعی و هنری دارای اهمیت و شایان بررسی و توجه می‌باشد. همچنین آنها را می توان جزو منابع مهم در خ چکیده کامل

چکیده: منشات خاقانی شروانی (520 - 595 هـق)، مجموعه نامه‌هایی است که خاقانی با نثری فنی و زیبا برای حاکمان، عالمان و نزدیکان خود نگاشته است، این نامه‌ها، از جنبه‌های ادبی، اجتماعی و هنری دارای اهمیت و شایان بررسی و توجه می‌باشد. همچنین آنها را می توان جزو منابع مهم در خاقانی شناسی و جامعه شناسی دوره شاعر، به حساب آورد. منشأت، جلوه‌های زیبایی از نثر فنی قرن ششم را برای ما ترسیم می‌کند که در نهایت پختگی و آراستگی، در قالب نامه، ارائه و تحریر یافته است. بعضی از نامه‌های خاقانی، دل نامه‌هایی هستند که اطلاعات قابل توجهی در مورد نویسنده و جامعه‌ای که در آن زندگی کرده است در اختیار ادب دوستان قرار می‌دهد. در این مقاله، اهمیت و ارزش منشأت، به عنوان نمونه‌ی برجسته و بارز هنر نثرنویسی شاعری توانا، بیان می‌گردد تا علاقه مندان، در زمینه خاقانی پژوهی، آن اثر را بیشتر مورد توجه و مدنظر خود قرار دهند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - نقدی بر کتاب «خاقانی شروانی نکته‌ها از گفته‌ها» نوشتۀ دکتر برات زنجانی
سیدجواد مرتضایی اکبر حیدریان

نوشتن شرح بر دیوان‌های شعری کار دشواری است و نیاز به صرف وقت و دقّت بسیار دارد. شارح باید با دنیای فکری و ذهنی شاعر آشنایی کامل داشته باشد تا بتواند شرحی دقیق و مستوفی بنویسد؛ به عبارت دیگر، شارح باید ارتباط بین محتوای کلام شاعر و بُعد فنی و شیوۀ بیان او را بداند تا شرح چکیده کامل

نوشتن شرح بر دیوان‌های شعری کار دشواری است و نیاز به صرف وقت و دقّت بسیار دارد. شارح باید با دنیای فکری و ذهنی شاعر آشنایی کامل داشته باشد تا بتواند شرحی دقیق و مستوفی بنویسد؛ به عبارت دیگر، شارح باید ارتباط بین محتوای کلام شاعر و بُعد فنی و شیوۀ بیان او را بداند تا شرحی منقح به‌دست دهد. خاقانی از همان دست شاعرانی است که علاوه بر اندیشیدن به محتوای کلام به جنبۀ فنی و شیوۀ گفتن خود تأکید می‌ورزد. لذا، برای درک شعر او باید به تکنیک-ها و ظرایف سخن وی توجّه کرد؛ در همین راستا بخش عمده‌ای از تحقیقات در مورد دیوان خاقانی از همان نخستین تحقیقات، به شرح ابیات و معنی لغات اختصاص دارد. یکی از کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر در عرصۀ خاقانی‌پژوهی منتشر شده؛ کتاب خاقانی شروانی نکته‌ها از گفته‌ها نوشتۀ استاد محترم دکتر برات زنجانی است. در جستار حاضر، برآنیم تا با وجود مزایای کتاب، اشکالاتی را که در شرح پاره‌ای از ابیات کتاب رخ داده است بیان کنیم. در بخش ابتدایی نقد کتاب حاضر به نقد و بررسی شکل ظاهری کتاب پرداخته‌ایم و در بخش دوم مقاله، که بخش مهم جستار را دربر‌می‌گیرد، بر اشکالات محتوایی کتاب متمرکز شده‌ایم و لغزش‌هایی که در شرح ابیات رخ داده است را واکاوی‌کرده‌ایم و در نهایت به برخی ابیات که نیازمند تتمیم و تکمیل بود در حدّ ضرورت اشاره کرده‌ایم. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - بازتاب کمال نبوی در دیوان خاقانی
عطامحمد رادمنش

نقشبند آفرینش، ملک و ملکوت و خاک و افلاک را با تمام شگفتیها و تنوّع و تکثـّرش و حتـّی آدم صفیّ الله را طفیل شاه بیت غزلِ دیوان هستی قرار داد. رهپویان وادی حقیقت نبوی با پیروی از گفتار و سیرة او –که منبعث از سرچشمة وحی است- سعادت و کمال خود را رقم می‌زنند و به موج چکیده کامل

نقشبند آفرینش، ملک و ملکوت و خاک و افلاک را با تمام شگفتیها و تنوّع و تکثـّرش و حتـّی آدم صفیّ الله را طفیل شاه بیت غزلِ دیوان هستی قرار داد. رهپویان وادی حقیقت نبوی با پیروی از گفتار و سیرة او –که منبعث از سرچشمة وحی است- سعادت و کمال خود را رقم می‌زنند و به موجودیّت خود معنی می‌بخشند. هنرمندان بویژه سخنوران سخته و سخن سنج، با ارادتی خالصانه و عاشقانه بدان محمودِ حق روی می‌آورند و از دریای خرد و معالی او مرواریدهای معرفت گرفته، دُرهای معانی سُفته، کلام خود را بدانها می‌آرایند و از پرتو این گهرهای رخشان هدایت روان خود را روشن و آثار خویش را مانا و پویا می‌سازند. از میان سرایندگان نامدار، خاقانی-که بحق "حسّان عجم" لقبش داده‌اند- در این باب بیش از دیگران اقبال داشته است؛ این چابکسوار پیشتاز سمند سخن، گوی ستایشگریِ برگزیدة حق را در میدان مدیحه سرایی از همگنان در ربوده و به دربرده است. او توانسته است هنرمندانه با خیالپردازیهای نغز و تصویر آفرینی‌های بدیع بالفظ و معانی بشکوه، هنر و فضیلت رسول مهر را بنمایاند و به شعر خود مقبولیّت و اعتبار بیشتر بخشد. پژوهنده در این تحقیق بر آن است که به بررسی ابعاد مضامین و مفاهیمِ برخاسته از هنر و اندیشه و خامة خاقانی در ستایش ابعاد هنری مختارِ حق بپردازد و با استناد به شواهد و مصادیق شعری حقّ مطلب را ادا کند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - صیرورت در اشعار خاقانی با نگاهی به دیدگاههای قدما
سارا فرزانه عباس ماهیار

شعر خاقانی به دلیل برخورداری از تجربیات پرافت و خیز و جسورانه شاعر در دوران و محیط زندگی، شیوه فکری ومهارت در بهره مندی از علوم و افکار متعدد، نمونه شاخصی برای بررسی خط سیر فکری و عقلانی شاعر است. او از دانش ها و فنون گوناگون در لایه های درونی (محور عمودی و افقی ) اشعار چکیده کامل

شعر خاقانی به دلیل برخورداری از تجربیات پرافت و خیز و جسورانه شاعر در دوران و محیط زندگی، شیوه فکری ومهارت در بهره مندی از علوم و افکار متعدد، نمونه شاخصی برای بررسی خط سیر فکری و عقلانی شاعر است. او از دانش ها و فنون گوناگون در لایه های درونی (محور عمودی و افقی ) اشعارش بهره می برد، به نحوی که در بررسی های بینامتنی می توان اشعارش را در دو سطح مفهومی و لغوی بررسی نمود و تاثیر کتب مقدس، داستان انبیاء، علوم روز چون نجوم، ریاضی، ادبیات، کلام و ... را در آنها مشاهده کرد. این پژوهش حاصل بررسی خط سیر فکری و عقلانی خاقانی در اشعار وی است. برای شکل گیری آن از منابع کتابخانه ای و بررسی اسناد بهره گرفته شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

9 - بررسی تصاویر خیالی فلک از نگاه خاقانی و نظامی
نجیبه هنرور فرهاد فلاحت خواه

چکیده خاقانی و نظامی که برای آرایش کلامشان از آرایه های بدیع لفظی و معنوی استفاده کرده‌اند، در این راستا تصاویر بکری از پدیده‌های طبیعی خلق کرده‌اند، به طوری که سبک آن‌ها تبدیل به سبک خاصّ شده است. رویکرد اصلی مقالة حاضر این است که به تبیین و تشریح صور خیال خاقانی و ن چکیده کامل

چکیده خاقانی و نظامی که برای آرایش کلامشان از آرایه های بدیع لفظی و معنوی استفاده کرده‌اند، در این راستا تصاویر بکری از پدیده‌های طبیعی خلق کرده‌اند، به طوری که سبک آن‌ها تبدیل به سبک خاصّ شده است. رویکرد اصلی مقالة حاضر این است که به تبیین و تشریح صور خیال خاقانی و نظامی از عروس افلاک بپردازد و به تماشای نگاره‌های رنگارنگ این نگارستان، در قالب تشبیهات، استعارات، کنایات، آن هم از منظر نظر و زوایای گوناگون نگاه خاقانی و نظامی بنشیند. اگرچه زوایای خیال این شاعران می‌توانست در قالب تعابیر و شعبات گوناگون دیگری هم ارائه گردد، امّا سعی شده این نگرش‌ها از چشم‌انداز کلّی‌تری مورد بررسی قرار گیرد، که اهمّ آن‌ها عبارت است از: اساطیری، عالمانه، صوفیانه، شاعرانه در نهایت نگرش دینی و مذهبی. چرا که پرداخت دقیق‌تر و مفصّل‌تر به این تصاویر خیال، مجالی بسیار وسیع‌تر از این مقاله می‌طلبد. این دو شاعر بزرگ برای تأثیر بیشتر در مخاطب با ذهن وقّاد و قدرت بی‌نظیر خود، نمونه‌های بکر و جالبی از تصاویر را خلق کردند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی تنظیم شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

10 - نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی در اشعار خاقانی
ربابه مصباح زالی جلیل امیر پور داریانی

چکیده با سیر در دنیای شعر خاقانی به فراز و نشیب‌های سیاسی و اجتماعی بر می‌خوریم که در جای جای دیوان او مجال ظهور یافته است. او در قصاید دراز دامن خود، اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه را با زبان و شیوه‌ای که خاص خود اوست به رشته تحریر کشیده است. اشارات سیاسی، وقایع چکیده کامل

چکیده با سیر در دنیای شعر خاقانی به فراز و نشیب‌های سیاسی و اجتماعی بر می‌خوریم که در جای جای دیوان او مجال ظهور یافته است. او در قصاید دراز دامن خود، اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه را با زبان و شیوه‌ای که خاص خود اوست به رشته تحریر کشیده است. اشارات سیاسی، وقایع و حوادث اجتماعی و آداب و رسوم مردم و درباریان در قالب مدایح و مراثی حکایت از شرایط و اوضاع سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر دارد. دغدغه‌های اجتماعی شاعر و درهم تنیدگی آن با اوضاع سیاسی تا به حدّی است که تفکیک آن در قصاید خاقانی دشوار و حتّی گاهی ناممکن می‌نماید. شعر خاقانی آیینة تمام نمایی است که می‌توان چهرة اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر شاعر را در آن به تماشا نشست و حقایقی مستند از این شرایط پراکنده در دیوان او را برای آگاهی آیندگان شیرازه بست. در این مقاله بر آنیم تا زوایای مختلف شعر او را از این منظر در معرض دید پژوهشگران قرار دهیم. با مطالعۀ شعر خاقانی رویدادهای مهمّ روزگارش را هم در می‌یابیم. اوضاع سیاسی مانند جنگ‌های زمان شاعر و پیروزی‌های درخشان ایرانیان در آن زمان. فرهنگ رایج در دربار، روابط متقابل شاعران و شاهان، نگرش حکومت نسبت به رعیّت، و ستایش شاعر از عمران و آبادی و کوشش فرمان روایان همه در شعر خاقانی نمود دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

11 - سبک‌شناسی نظم در قرن ششم (بخش3، آخرین بخش)
سید ضیاء الدین سجادی

نوشته ای که ملاحظه می فرمایید، بخش سوّم و پایانی مجموعه مقالاتی است که شادروان سید ضیاءالدین سجادی در معرفی ویژگی های سبکی نظم در قرن ششم نگاشته اند. این مقاله (بخش پایانی) اختصاص به دو شاعر برجستة دیگر این قرن یعنی افضل الدین بدیل خاقانی شروانی و نیز ظهرالدین فاریابی د چکیده کامل

نوشته ای که ملاحظه می فرمایید، بخش سوّم و پایانی مجموعه مقالاتی است که شادروان سید ضیاءالدین سجادی در معرفی ویژگی های سبکی نظم در قرن ششم نگاشته اند. این مقاله (بخش پایانی) اختصاص به دو شاعر برجستة دیگر این قرن یعنی افضل الدین بدیل خاقانی شروانی و نیز ظهرالدین فاریابی دارد و نویسندة فقید، ضمن برشمردن ویژگی های سبکی این دو گویندة بزرگ قرن ششم، نهایتاً به معرفی کلیّاتی درباره سبک شعر فارسی در قرن هفتم نیز پرداخته اند. پرونده مقاله

فهرست مقالات خاقانی

سکوی نشر دانش

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی