نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی در اشعار خاقانی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

ربابه مصباح زالی ¹ ( دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر – ایران )
جلیل امیر پور داریانی ² ( گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر – ایران. )

تاریخ دریافت : 1394/08/03 تاریخ پذیرش : 1395/09/13 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: قصاید, اوضاع سیاسی و اجتماعی, کلید واژه‌ها: خاقانی,

چکیده مقاله :

چکیده با سیر در دنیای شعر خاقانی به فراز و نشیب‌های سیاسی و اجتماعی بر می‌خوریم که در جای جای دیوان او مجال ظهور یافته است. او در قصاید دراز دامن خود، اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه را با زبان و شیوه‌ای که خاص خود اوست به رشته تحریر کشیده است. اشارات سیاسی، وقایع و حوادث اجتماعی و آداب و رسوم مردم و درباریان در قالب مدایح و مراثی حکایت از شرایط و اوضاع سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر دارد. دغدغه‌های اجتماعی شاعر و درهم تنیدگی آن با اوضاع سیاسی تا به حدّی است که تفکیک آن در قصاید خاقانی دشوار و حتّی گاهی ناممکن می‌نماید. شعر خاقانی آیینة تمام نمایی است که می‌توان چهرة اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر شاعر را در آن به تماشا نشست و حقایقی مستند از این شرایط پراکنده در دیوان او را برای آگاهی آیندگان شیرازه بست. در این مقاله بر آنیم تا زوایای مختلف شعر او را از این منظر در معرض دید پژوهشگران قرار دهیم. با مطالعۀ شعر خاقانی رویدادهای مهمّ روزگارش را هم در می‌یابیم. اوضاع سیاسی مانند جنگ‌های زمان شاعر و پیروزی‌های درخشان ایرانیان در آن زمان. فرهنگ رایج در دربار، روابط متقابل شاعران و شاهان، نگرش حکومت نسبت به رعیّت، و ستایش شاعر از عمران و آبادی و کوشش فرمان روایان همه در شعر خاقانی نمود دارد.

چکیده انگلیسی:

Abstract         By surveying the world of Khagani's poetry, we encounter the political and social ups and downs  which have appeared everywhere in his poetry. He has illustrated the social and political conditions with an exquisite language in his lengthy odes. Political hints, social events and the customs of the courtiers in the mold of eulogy and elegy show the people's political and social conditions of his time. The poets' social predicaments and their intermixture with it is so great that the separation in Khagani's poetry not only is difficult but also impossible. Khagani's poetry is so holistic that one can see the political and social conditions of the time in it and derive documentary facts from it. We are to show the different angles of his poetry to the researchers. By studying his poetry we find out about the incidents of his life, political situation like the wars and Iranians' glorious victory, the current culture in the court, the bilateral relations between the poets and the kings, the governments' approach toward the peasants, poets' praise about the construction development and the rulers' attempt in this regard.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• احمد سلطانی، منیره، (1370)، قصیدة فنی، تهران، سازمان انتشارات کیهان.


• امامی، نصرالله، (1375)، ارمغان صبح، تهران ، انتشارات خیِام، چاپ اوّل.


• پور ممتاز، علیرضا، (1372)، فرهنگ جامع چاپ و نشر، تهران ،ج اوّل، مؤسّسة نمایشگاه فرهنگی.


• حافظ، شمس‌الدّین محمْد، (1374)، دیوان، به تصحیح دکتر قاسم غنی و محمّد قزوینی، به کوشش عبدالکریم جزیره‌دار، انتشارات اساطیر، چاپ پنجم.


• خاقانی، افضل‌الدین، (1333)، منشآت خاقانی، به تصحیح و تحشیه محمّد روشن، انتشارات دانشگاه تهران.


• ـــــــــــــــــ ، (1393)، دیوان خاقانی، دو جلد ویراسته دکتر میرجلال‌الدّین کزازی، انتشارات نشر مرکز، چاپ سوم.


• راوندی، محمّد بن علی، (1384)، راحة‌الصّدور و آیة‌السّرور، به سعی و تصحیح محمّد اقبال، تهران، انتشارات اساطیر.


• رزمجو، حسین، (1385)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد، انتشارت دانشگاه فردوسی.


• زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1370)، با کاروان حلّه، تهران، انتشارات علمی، چاپ ششم.


• ـــــــــــــــــــــ ، (1382)، نقد ادبی، تهران، انتشارات امیرکبیر.


• شیرازی، مؤید، (1372)، شعر خاقانی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز، چاپ اوّل.


• صفا، ذبیح الله، (1374)، تاریخ ادبیّات ایران، تهران، ج 1، انتشارات ققنوس، چاپ سیزدهم.


• علیزاده، جمشید، (1377)، ساغری در میان سنگستان، تهران، نشر مرکز، چاپ اوّل.


• کندلی هرلیچی، غفار، (1374)، خاقانی شروانی و حیات، زمان و محیط او، ترجمة میرهدایت حصاری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.


• مستوفی، حمدالله، (1364)، تاریخ گزیدة، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوائی، تهران، انتشارات امیرکبیر.


• معدن‌کن، معصومه، (1384)، بساط قلندر، تبریز، انتشارات آیدین، چاپ اوّل.


• معین، محمّد، (1375)، فرهنگ فارسی معین، تهران، ج 2، انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم.