داستان‌پردازی و روایت درباره ابومسلم خراسانی و قیام وی همواره محل بحث ادیبان و مورخان و دیگر صاحبنظران بوده و هر کس به فراخور گرایش فکری و مسلک خویش درباره آن سخن‌سرایی کرده‌اند. در این میان دو تن از صاحبنظران ادب عربی و فارسی؛ جرجی‌زیدان و ابوطاهر طرسوسی با نگرشی خاص به مسأله ابومسلم و قیام وی پرداخته‌ و مفاهیم متفاوت و گاه متناقضی از وی ارائه کرده‌اند. با توجه به جایگاه ابومسلم خراسانی، مقالـه پیش‌ رو بر آن است تا با روش تطبیقی، به مقایسـه ساختاری و محتوایی داستان‌های ابومسلم الخراسانی و ابومسلم نامه بپردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد نشانه‌ای از تأثیر و تأثر میان این دو داستان وجود ندارد؛ شخصیت واقعی ابومسلم در هر دو اثر تا حدودی تحریف شده و زیدان هم در رعایت معیارهای شکلی و هم در زمینه محتوایی داستانش، موفق‌تر از طرسوسی عمل کرده است. Manuscript profile

سور رئالیست‌ها معتقد به نگارش خودکاراند و بر این باورند که شاعر، باید حواس خود را مختل کرده و در حالت خلسه و ناخودآگاهی شعر بسراید. به رؤیا و خواب اهمیت می‌دهند و از دیدگاه آن‌ها اثر هنری باید رؤیاگونه باشد. آن‌ها ویژگی‌های فرا‌واقعی به اشیاء و پدیده‌ها نسبت می‌دهند. در دوره معاصر ادبیات فارسی نیز با تأثیر از ادبیات اروپا، از این مکتب تأثیر پذیرفته و شاعران جریان‌های شعری موج نو و حجم تحت تأثیر آراء شاعران این مکتب بودند. در کنار این دو جریان شعری، شاعران مستقلی نیز همچون سپهری از این مکتب تأثیر پذیرفته و شگردها و بوطیقای خاص این مکتب را در شعر خود وارد کرده و منطبق با تئوری‌های پذیرفته شده این مکتب شعر سروده‌اند. در شعر قیصر نیز بارقه‌هایی از تأثیر این مکتب دیده می‌شود که در مقاله حاضر نمونه‌هایی از این تأثیر ذکر شده و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. اگرچه قیصر شاعری سور رئالیست نیست ولی تأثیر این مکتب در برخی از اشعار وی، انکار‌ناشدنی است. Manuscript profile

چکیده:تفسیر قرآن کریم به سبب کشف پیچیدگی‌ها و لایه‌های پنهانی الفاظ و آیات قرآن به عنوان یکی از دانش‌های برجسته علوم اسلامی و پر مخاطب علوم انسانی محسوب می‌شود.، این دانش برای رشد و تعالی و جهت نزدیک‌ترشدن با حقیقت و مفهوم واقعی آیات قرآنی ناگزیر است از علوم مختلف بهره ببرد؛ یکی از این علوم دانش صرف است که قالب‌های ساختاری کلمات در زبان عربی را بررسی می‌نماید و این تغییرات ساختاری در اقسام مختلف کلمه معانی و دلالت‌های متعددی را نیز می‌تواند ابلاغ کند، گفتار حاضر به سبب دریافت اهمیت این دانش در تفسیر به روش توصیفی و تحلیلی بر آن شده است تا به این سؤال اساسی پاسخ دهد که آیا مفسران فارسی زبان در تفاسیر چه مقدار به نکات صرفی توجه داشتند و از علم صرف بهره برده‌اند؟ ازاین-رو دو تفسیر مجمع‌البیان و کشف‌الاسرار با تاکید بر دو ساختارصرفی مصدر میمی و مره، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان می‌دهد که غالباً این دو تفسیر به دلالت‌های صرفی این دو قسم از اسامی چندان توجهی مبذول ننموده‌اند. Manuscript profile

اگر زبان دین و اسلوب‌های بیانی آن رمزدار و معماگونه باشد، هدف آن که همانا هدایت و انتخاب و رشد و تکامل است، صعب الوصول خواهد بود. این مقاله با داده‌های قرآنی و تحلیل فلسفی مفردات در جست‌وجوی ژرفای ماندگاری اسلوب‌های قرآنی در ازمنه طولانی است و هدف آن استفاده مطلوب از اسلوب‌های مکشوف از قرآن در متون امروزی است. روش به کار گرفته شده مطالعه کتابخانه‌ای و استفاده از آیات قرآن و متون اصیل دینی به شیوه توصیفی و کیفی است. آموزه‌های شناخت زبان قرآن به طور عام می‌تواند نقش کلیدی در مبانی معناشناسی و زبان‌شناسی وحیانی داشته باشد. Manuscript profile

اساساً قرآن کریم دربردارنده عالی‌ترین معارف و آموزه‌هایی است که از طریق وحی بر انسان نازل شده است و برای درک مفاهیم آن به علوم گوناگون نیاز است؛ از جمله این علوم، بلاغت است که خود شامل معانی، بیان و بدیع است؛ رعایت هر کدام از این موارد سبب زیبایی کلام و تأثیر بیش‌تر بر مخاطب می‌شود. جمله در علم معانی به خبر و انشاء تقسیم می‌شود که کشف معانی ثانویه بر عهده علم معانی است. این پژوهش به روش تحلیلی و توصیفی به بررسی جمله انشایی طلبی امر در سوره مائده می‌پردازد و اغراض ثانویه آن را در ضمن آیات بیان می‌کند ضمن آنکه به دنبال پاسخگویی به این سؤال است: فعل امر به عنوان انشای طلبی در چه معانی دیگری غیر از امر به کار رفته است و نهایتاً این اغراض چه تأثیری بر مخاطب خود می‌گذارد؟ با بررسی آیات به این نتیجه می‌رسیم که اسلوب امر، بیش‌تر مواقع از معنای اصلی خود خارج گردیده است و در معانی همچون تهدید، دعا، تخییر، وجوب، سرزنش، تحقیر و ... به کار رفته است تا مخاطب بعد از کشف مقصود و رسیدن به مراد خود، از لذت بیش‌تری برخوردار گردد. Manuscript profile

گفتار پیش رو بر آن است تا سوره قمر، یکی از سور مکّی قرآن کریم را از دیدگاه نقد فرمالیستی مورد تحلیل قرار دهد و به این مسأله بپردازد که در کلام الهی، که سرشار از مفهوم و معنا بوده و در هر حرکت و سکون آن دریایی از مفهوم وجود دارد، چگونه به نحو اعجاب انگیزی، جانب شکل و فرم نیز رعایت شده است؛ و با ملاحظه گفتمان و مبانی نقد فرمالیستی که برای بررسی متن، خالق متن و جوانب متعدد دینی، سیاسی، فرهنگی و ... را نادیده می گیرد، می کوشد صرفاً با تمرکز بر خود متن، زیبایی های اعجاب‌آمیز لفظی سخن الهی را به مخاطب عرضه کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه رسیده است که الفاظ و محتوا در قرآن کاملاً در تعامل دو طرفه و هماهنگ با هم بوده و الفاظ بکاررفته در آن محتوایی نو آفریده است که به جرأت می‌توان گفت تنها وسیله ای که توان بیان این مفاهیم عمیق قرآن کریم را دارد، همین الفاظ استعمال‌شده است و هرگز نمی توان لفظ دیگری را جایگزین آن ساخت. حاصل اینکه در پرتو این پژوهش، مسیری دیگر برای تبیین اعجازهای بی شمار سخن الهی گشوده می شود. Manuscript profile

یکی از مباحثی که از سده‌های آغازین تاریخ اسلام مورد اهتمام زبان‌شناسان مسلمان، مفسّران و نیز مستشرقان قرار گرفته است، مسأله واژگان غیر عربی در قرآن کریم می‌باشد. این مسأله در پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن از اهمیت بسیاری برخوردار بوده، و دیدگاه‌های متعددی را بیان نموده است. سه دیدگاه اصلی موافق، مخالف، و بینابین ماحصل پژوهش‌های زبان‌شناسان قدیم در این حوزه به شمار می‌رود. ولی واقعیّت این است که علوم زبان‌شناختی وجود واژگان غیر عربی در قرآن را مقوله اثبات‌شده‌ای می‌داند. در مقاله حاضر که رویکرد توصیفی تحلیلی دارد، واژگان غیر عربی موجود در قرآن از منظر زبان‌شناسی جدید مورد بررسی قرار گرفته است. مهم‌ترین یافته پژوهش حاضر این است که واژگان غیر عربی در قرآن غیر قابل انکار است و انکار آن در تعارض با یافته‌ها و دیدگاه‌های علوم زبان‌شناختی جدید است. واژگان مذکور صدها سال پیش از نزول قرآن وارد زبان عربی شده، و با ساختاری آوایی و صرفی زبان عربی سازگار گشته است. از سوی دیگر، خاستگاه واحد زبان‌های سامی که عربی یکی از آن‌هاست دلیل دیگری بر اثبات وجود واژگانی از خانواده زبان‌های سامی در قرآن است. Manuscript profile

در تمام عمر انسان بر روی کره خاکی، انسان از واژه مظلومیت و بهره کشی متنفر بوده است و آن را به عنوان قبح عقلی و شرعی مد نظر داشته است. فطرت پاک خداوندی به عنوان ابزار بسیار حرکت بخش مانع از سلطه پذیری او بوده است و لیکن هر جامعه‌ای که زمینه فرهنگی سلطه پذیری و استضعاف را داشته باشد به مستکبر و استعمارگر در خود برتر بینی‌اش کمک کرده است. اشاره آیات شریف قرآن در لا تَظلِمونَ و لا تُظلَمون مبین چنین معنایی است.هدف این مقاله نمایاندن چهره استکبار در جامعه انسانی امروز است. کیفیت استکبار ستیزی از منظر قرآن و تبیین شیوه‌های مبارزه با استکبار با ارائه آیات شریفه موجبات طمأنینه؛ و آرامش و عزت نفس خواهد بود این بررسی با شیوه توصیفی و فلسفی و از نوع تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای است. Manuscript profile

سبک‌شناسی متون مختلف و به‌ویژه سور و آیات قرآن کریم از جمله مباحثی است که امروزه توجه اغلب پژوهش‌گران را به خود جلب کرده است. در سبک‌شناسی به بررسی ارتباط میان آواها، الفاظ و عبارات متون با مفهوم اصلی و محتوای متون پرداخته می‌شود. در حقیقت درون(مفاهیم) و برون ‌متن قرآن کریم دارای ارتباطی درهم‌تنیده و منسجم است و سبک منحصر به ‌فرد خداوند متعال را در بیان آیات قران کریم برای ما روشن می‌سازد. سبک‌شناسی سوره‌های قران کریم در حقیقت نوعی از تبیین اعجاز بیانی قرآن است که با زبانی رسا مفاهیم و مضمون کلی آیات را در قالب الفاظ بر ضمیر مخاطب القاء می‌کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی سبک‌شناسی سوره نازعات در سه سطح آوایی(تکرار فواصل، کلمات و جملات)، ترکیبی(تقدیم و تأخیر، حذف و عدول) و تصویرپردازی هنری(تضاد، تعریف و تنکیر و استفهام) پرداخته‌ است. در این سوره سطح آوایی با تکرار فواصل الف مدی نشان از عظمت قیامت و با هدف اثرگذاری بیش‌تر در مخاطب و ایجاد هماهنگی فواصل آیات بیان‌شده است. Manuscript profile

الملخصالالتزام في الأدب يعني أن يوظّف الأديب أو الشاعر مقدرته الفکرية والفنية في خدمة مجتمعه، ويصوّر متطلبات شعبه، آلامه وأحلامه بلغة صادقة دون تحيّز إلى أغراض ذاتية أو مجموعة سياسية محددة، وتشکّل هذه الفکرة جوهر الأدب الملتزم. انطلاقاً من هذه الفکرة، شهد شعر ثورات الربيع العربي بمصر عام 2011 شعراً ملتزماً ـ بعد انحساره عقوداً من الزمن ـ يعالج أهمّ القضايا السياسية والاجتماعية التي تعاني منها المجتمع المصري في عهد مبارک. هذه الدراسة حاولت بمنهجها الوصفي التحليلي أن تدرس تمظهرات الالتزام في شعر ثورات الربيع العربي بمصر قبيل ثورة يناير 2011 وبعيدها عند شعراء مشهورن من أمثال عبدالمعطي حجازي وفاروق جويدة وعبدالرحمن العشماوي وغيرهم من الشعراء المغمورين. ومن النتائج المهمة التي توصّلت إليها الدراسة هي أنّ الاستبداد السياسي بمصر زمن حسني مبارک، والمشاکل الاجتماعية کالفقر والبطالة کانا من أهمّ بواعث ثورة الربيع العربي فيها. فلذلک رکّز الشعراء الملتزمون على استبداد السلطة وتغييب الحرية فرفضوا الحکومة وتحدّوها لفساد الأنظمة الحکومية. کما تناول هؤلاء الشعراء مشاکل اجتماعية کثيرة أهمّها الفقر والجوع والبطالة، ولم ينسوا التنديد بالشعراء الذين لم يقوموا بدورهم الريادي في تثوير الشعب وتوعيته. ومن الناحية الفنية اقتبس الشعراء الملتزمون کثيراً من مضامنيهم من الموروث الديني وربّما يکمن السبب في أنّ جذور الثورة المصرية ومقاصدها إسلامية.الکلمات الرئيسة: الشعر المعاصر، ظاهرة الالتزام، الربيع العربي، مصر. Manuscript profile

الثنائيات الضدية نوع من البناء النصّي يوظّفه الشاعر لكشف الأنساق الضدية داخل نصّه. هذه البنية النصّية تعدّ من أهمّ الظواهر البيانية في شعر البياتي، وقد وظّفها بشكل لافت للنظر ليعبّر عن آرائه وأحاسيسه. ولم يكن توظيف هذه الثنائيات إلا للتعبير عن التجربة التي عاشها الشاعر، فاستطاع أن يصوّر لنا العالم بكلّ مناقضاته. هذه الورقة البحثية تناولت بمنهجها الوصفي ـ التحليلي الثنائيات الضدية البارزة فيه، منها ثنائية الموت والحياة، الأنا والآخر، والرحيل والعودة، والحبّ والثورة، والوطن والمنفى وأخيراً ثنائية الأزمنة. ومن أهمّ النتائج التي توصلت إليها هو أنّ الثنائيات الضدية في شعر البياتي تحرّرت من ضيق الرؤية في استعمال المفردات المتضادة لفظاً مقابل الآخر، وأخذت دلالات سياسية واجتماعية مختلفة منها نقد السلطات السياسية، ونقد الأوضاع المأساوية التي يعيشه الشعب العراقي. كشفت الدراسة أنّ الموت في تفكير البياتي لازم للحياة والتجدد، وذلك لبناء مستقبل زاهر للشعب العراقي بإضفاء دلالة أسطورة ققنوس على بعض شعره أحياناً. فاستطاع البياتي على الرغم من تقابل الموت والحياة أن يعقد علاقة تلازم بينهما من أجل الغرض المذكور. والآخر عمل في شعر البياتي لرفض الواقع السياسي والاجتماعي كما يظهر ذلك في ثنائية الشاعر / الحلاج، وأضفى على نصّه دلالات التلاحم بين الواقع والتاريخ. ولاحظنا أنّ الشاعر جاء بثنائية الشاعر / اليسوع اختزالاً لكلّ معاني الألم والتضحية والمكابدة حيث يتألّم من أجل الآخرين وليس في ذاته. وقد عقد البياتي بين الحبّ والثورة علاقة تلازمية فأظهرت النماذج أنّ الثورة لا تتحقق إلا بالحبّ. أثبتت الدراسة أيضاً أنّ المعاناة في الغربة واحتمال الآلام لم تكن إلا بغية بناء مستقبل زاهر. Manuscript profile

إن تداولیة اللغة إحدی مجالات الألسنیات وهی تعالج أثر السیاق علی الدلالة. إنما یقصد بالسیاق فی هذا المجال اللغوی، الفضاء الخارجی لنظام اللغة والذی ینقسم إلی سیاقین غیر لغوی ولغوی. أما الکنایة، کنوع خاص للغة، فهی تعتبر نوعیة موقفیة خاصة. وقد یکون دراسة وتحلیل سیاقها وفقاً لتداولیة اللغة وهی التی تعنی بالمجالات اللغویة خارجاً من نظام اللغة، فهی تسعی إلی فهم الطریقة التوظیفیة للغة. قامت هذه الدارسة بتحلیل ودراسة الکنایة المصریة، کلغة عامیة بالمنهج التحلیلی- الوصفی. أدلت نتائج هذه الدراسة: 1- أن الکنایة کونها نوعاً لغویاً تُدرَس فی فضاء خارج من النظام اللغوی وبالنظر للموقف المسیطر علی مستخدمی اللغة وفی إطار الدلالة غیر اللغویة. 2- نظریة لویس والتی تعدّ السیاق اللغوی من مواصفات السیاق غیر اللغوی، رفضت من وجهة نظر هذه الدراسة. 3- قد تکون أهم المواصفات الفریدة للکنایة المصریة، البساطة فی اللفظ وتأثرها الحاد من الثقافات الأخری، وکونها صوریة وتقلیداً جمّاً من الانفعالات الاجتماعیة. Manuscript profile

یعدّ نجیب محفوظ أشهر روائی مصری علی الإطلاق الذی حاز علی جائزة نوبل فی الأدب عام 1988. یحاول الکاتب فیها أن یصف الثورة والأوضاع السیاسیة المخیمة علی مصر فی سنة1919، ونظرة الأحزاب المختلفة بالنسبة إلی الأغنیاء والفقراء، وردود الفعل للطبقات المختلفة مع الثورة وبالعکس. نحاول فی هذه الروایة بناء علی المنهج التحلیلی- الوصفی لأسالیب سردیة و عناصرها أن نجیب إلی هذین السؤالین الرئیسیین:1-کیف یرسم الکاتب الشخصیات فیها إلی الملتقی؟ 2- ما هی التقنیات التی إستفاد الکاتب ضمن هذه الروایة؟ ثم تجلی نزعة الکاتب الواقعی فی الخصائص الأسلوبیة لروایته، منها الأوصاف والتشابیه مستمدة من الظروف المصریة آنذاک. کما أنّ للروایة خصائص سیمیائیة ممتازة یساعد فهم القارئ فی ادراک الأبعاد الجمالیة للنص الروائی، فدلالة الأوجه والألوان والأصوات إلی جانب التناص القرآنی وذکر بعض الأمثال. Manuscript profile

کان أحمد مطر من الشعراء الثورویین في العراق الذي حظیت أشعاره بکثیر من البحث خلال السنوات الأخیرة. استخدم مطر فنوناً أدبیة مختلفة لإلقاء المفاهیم السیاسیة في مجتمعه؛ منها سخریة التناقض في إطار الاستعارة المفهومیة کأهمّ المعطیات اللسانیة المعرفیة وعلم الدلالة. علی أساس هذه النظریة قسم کبیر من نسقنا التصوري ونظامنا الذهني استعاري حسب خصائصه الذاتیة، وبما أنّ سخریة التناقض مفهوم انتزاعي للانتقاد من السلطة الحاکمة حیث ترتبط بالمباديء الفکریة المجردة، حاول البحث عبر المنهج الوصفي – التحلیلي دراسة سخریة التناقض في أشعار أحمد مطر من منظور کیفیة توظیف الاستعارة المفهومیة في إلقاء هذه المفاهیم خلال استخدام التناقض کآلة لایصال المعنی. تدلّ النتائج علی أنّ الاستعارة المفهومیة لها دور هامّ في إلقاء المفاهیم السخریة السیاسیة عند مطر حیث استخدم مفاهیم التناقض مثل: تناقض عنوان القصیدة مع مضمونها، تناقض مضمون القصیدة مع العجز والسخریة في قصائده. وظف أحمد مطر تقنیة سخریة التناقض کأسلوب تعبیري ساخر لیمنح المجتمع رؤیة صادقة لما یجري علی أرض الواقع للایحاء والتأثیر علی السلوك السیاسي لمواطني العرب والناس في أرجاء العالم. إذن الاستعارة لاترتبط باللغة بل هي صیرورات الفکر البشری محددا استعاریا فالاستعارات لیست ممکنة لأنّ هناك استعارات في النسق التصوري لکل منا. وأمّا أحمد مطر فاستخدم الاستعارة وأضاف علیها نکهة التناقض الساخر لیسخر من الواقع السیاسي ویحلیه بشیء من عصیر العلقم محاولا استنهاض الهمم. توصلت هذه الدراسة إلی أنّ الشاعر ساهم بإبداعاته في إثراء الأدب العربي السیاسی بأسلوب فکاهي ساخر جاء تجسیدا للمثل العربي "شرّ البلیة ما یُضحك" متجهاً فیه بنقده إلی الأوضاع السیاسیة في البلد العربی لیعبر عن موقفه الرافض لسیاسة القمع والظلم الحاکمة. Manuscript profile