قاجاریه

حرية الوصول المقاله

1 - معضلات اجتماعی عهد ناصری در رساله قانون قزوینی با تأکید برشاخص سرقت
حسین بیاتلو

10.30495/jhcin.2020.15552

از اواسط دوره ناصری و در پی مواجهه های فکری و سیاسی بیشتر ایران با کشورهای اروپایی، اندیشه اصلاح و نوگرایی در میان متفکران و نواندیشان این دوره شتاب بیشتری گرفت. در این دوران رساله ها و متون انتقادی فراوانی در واکنش به اوضاع آشفته سیاسی و اجتماعی ایران به نگارش درآمد. د أکثر

از اواسط دوره ناصری و در پی مواجهه های فکری و سیاسی بیشتر ایران با کشورهای اروپایی، اندیشه اصلاح و نوگرایی در میان متفکران و نواندیشان این دوره شتاب بیشتری گرفت. در این دوران رساله ها و متون انتقادی فراوانی در واکنش به اوضاع آشفته سیاسی و اجتماعی ایران به نگارش درآمد. در نگارش این رساله ها علاوه ‌بر روشنفکران این دوره، برخی از مردم عادی و پیشه وران و بازاریان نیز مشارکت داشته و دست به تألیفاتی زده اند. نمونه بارز این نوع رساله های انتقادی، قانون قزوینی اثر محمد شفیع قزوینی است. نگاه او به معضلات اجتماعی عهد ناصری و به ویژه پدیده سرقت از آن رو که توسط یک فرد بازاری و پیشه ور و نه یکی از روشنفکران نوشته شده شایسته مطالعه است. در نوشتار حاضر سعی بر آن است تا معضلات و مشکلات مهم اجتماعی عهد ناصری از نظر محمد شفیع قزوینی بازنمایی گردد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که قزوینی بنیان‌های اقتصادی و امنیتی را از عوامل مهم تشدید معضلات اجتماعی قلمداد کرده است. در بخش نخست این نوشتار تأثیر اقتصاد بر تشدید معضلات اجتماعی و در بخش دوم تأثیر عدم امنیت لازم بر تشدید پدیده سرقت از دیدگاه قزوینی بررسی می‌شود. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی- تحلیلی است و سعی خواهد شد تا با توجه به گفته‌های قزوینی و تطبیق آنها با شرایط عصر ناصری تبیینی از اوضاع اجتماعی و اقتصادی ارائه گردد. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

2 - داستان به‌مثابه متنی انتقادی در عهد ناصری مطالعه موردی: داستان «یوسف شاه یا ستارگان فریب‌خورده» اثر آخوندزاده
حسین بیاتلو

10.30495/jhcin.2021.18218

یکی از وجوه بارز دوره قاجاریه (1193 1344ﻫ) شکل گیری متونی است که از آن‌ها با عنوان متون انتقادی یاد می شود. انواع متنوع این گونه از آثار که تحت تأثیرتحولات سیاسی و اجتماعی این دوره شکل گرفت و بالید، حاوی دیدگاه های اصلاح گران ه ای اند که مؤلفانشان برای بهبود اوضاع أکثر

یکی از وجوه بارز دوره قاجاریه (1193 1344ﻫ) شکل گیری متونی است که از آن‌ها با عنوان متون انتقادی یاد می شود. انواع متنوع این گونه از آثار که تحت تأثیرتحولات سیاسی و اجتماعی این دوره شکل گرفت و بالید، حاوی دیدگاه های اصلاح گران ه ای اند که مؤلفانشان برای بهبود اوضاع سیاسی و اجتماعی ارائه کرده اند. این گونه از آثار در قالب هایی مانند سیاست نامه ها، رسائل مشروطه، آثار روشنفکران و علما، مکتوبات خیالی و نمایشنامه ها قابل تفکیک و دسته بندی است. دسته اخیر یعنی نمایشنامه ها به عنوان ژانری نوین که در آن‌ها در قالبی نمایشی به انتقادات بعضا تندی از اوضاع نابسامان دوره ناصری و قاجاریه می شد، شایسته بررسی و پژوهش است. از جمله کسانی که به عنوان پیش گام در نگارش چنین آثاری شناخته می شوند، میرزا فتحعلی آخوندزاده است که در تمثیلات انتقادات متنوعی را بر دوره ناصری وارد ساخته است. داستان یوسف شاه یا ستارگان فریب خورده یکی از داستان های مهم آخوندزاده است که جنبه انتقادی فراوانی دارد و می توان از خلال آن جنبه های اصلاح گرایانه اندیشه او را دریافت. در نوشتار حاضر، نگارنده سعی دارد تا این داستان را به مثابه متنی انتقادی بررسی کند. یافته های تحقیق حاکی از آن است که این داستان را می توان به نوعی عصاره نقد و انتقاد سیاسی و اجتماعی آخوندزاده از اوضاع نابسامان عصر ناصری قلمداد کرد که در دیگر آثار او نیز قابل مشاهده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

3 - مالیات و هزینه های ولایات در دوره قاجاریه: کتابچه دستورالعمل جمع و خرج بسطام و شاهرود (1294-1295ه)
محمد علی کاظم بیگی سید مصطفی حسینی

در دوره قاجاریه، اقتصاد و جامعه سنتی در ناحیه بسطام و شاهرود تحت تأثیر عوامل محلی وبیرونی دستخوش تحولات چشمگیری شد. پژوهش حاضر به بازخوانی کتابچه دستورالعمل جمع و1295 ه.) و نیز تحلیل اطلاعات و آمار آن اختصاص دارد تا بر بخشی - خرجِ بسطام و شاهرود ( 1294از تحولات محلی شاه أکثر

در دوره قاجاریه، اقتصاد و جامعه سنتی در ناحیه بسطام و شاهرود تحت تأثیر عوامل محلی وبیرونی دستخوش تحولات چشمگیری شد. پژوهش حاضر به بازخوانی کتابچه دستورالعمل جمع و1295 ه.) و نیز تحلیل اطلاعات و آمار آن اختصاص دارد تا بر بخشی - خرجِ بسطام و شاهرود ( 1294از تحولات محلی شاهرود در دوره مذکور پرتوی افکند. این پژوهش نشان می دهد که در عهدقاجاریه، به موازات تحول اقتصاد محلی (تجارت و کشاورزی)، عایدات حکومت مرکزی از ناحیهشاهرود در حالی افزایش م ییافت که از یک سوی بار عمده مالیات بر دوش روستائیان بود، و ازسوی دیگر چیزی از این افزایش درآمد به خزانه مرکزی نم یرسید، زیرا مخارج و هزین ههای محلیبیش از عایدات مالیاتی آن بود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

4 - سیاست کردن در دوره قاجار (1210-1264ﻫ) مطالعه موردی: کورکردن
بابک روح الامینی سید هاشم آقاجری

کورکردن به عنوان شیوه‌ای از مجازات با سابقه‌ای کهن، تا اواسط دوره قاجار در نظام کیفری ایران رواج داشت. نوشته زیر بر آن است که پس از ارائه گزارشی درباره مجازات کورکردن در دوره قاجار، اسباب مؤثر در حذف این مجازات از نظام کیفری ایران را بررسد. روش گردآوری داده‌ها روش کتابخ أکثر

کورکردن به عنوان شیوه‌ای از مجازات با سابقه‌ای کهن، تا اواسط دوره قاجار در نظام کیفری ایران رواج داشت. نوشته زیر بر آن است که پس از ارائه گزارشی درباره مجازات کورکردن در دوره قاجار، اسباب مؤثر در حذف این مجازات از نظام کیفری ایران را بررسد. روش گردآوری داده‌ها روش کتابخانه‌ای و اسنادی و روش پژوهش بر اساس تبیین کارکردی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که کورکردن مجازاتی بود که تا اوایل حکومت محمدشاه هم‌چنان در ایران به‌کار می‌رفت و مرتکبان جرائم علیه امنیت هم‌چون شاه‌زادگان، مدعیان حکومت، حکام، خوانین و دیوانیان در رأس کسانی بودند که این مجازات درباره آنها اِعمال می‌شد. حذف این مجازات خود معلول علل داخلی و خارجی بود که تثبیت حکومت قاجار از یک‌سو و تأثیرات کشورهای غربی از سویی دیگر، در حذف این مجازات از نظام کیفری ایران مؤثر بوده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

5 - انجمن بلدیه بوشهر در دوره مشروطه و علل و عوامل ناکامى آن
زهرا مروتی علی اکبر خدری زاده محمد کلهر

 10.30495/JHCIN.2020.16723

انجمن بلدیه بوشهر یکی از نهادهای مدنی برخاسته از انقلاب مشروطه بود که با هدف مشارکت مردم در عرصه‌های شهری و اجتماعی به ویژه ایجاد نظم و انضباط در زندگی شهری به وجود آمد. در این مقاله با بهره گیری از منابع تاریخی، به ویژه مطبوعات و اسناد آن دوره، روند شکل گیری بلدیه بوشه أکثر

انجمن بلدیه بوشهر یکی از نهادهای مدنی برخاسته از انقلاب مشروطه بود که با هدف مشارکت مردم در عرصه‌های شهری و اجتماعی به ویژه ایجاد نظم و انضباط در زندگی شهری به وجود آمد. در این مقاله با بهره گیری از منابع تاریخی، به ویژه مطبوعات و اسناد آن دوره، روند شکل گیری بلدیه بوشهر، وظایف و علمکرد آن بررسی شده است.. انجمن بلدیه بوشهر با چه موانع و مشکلاتی روبه رو شد و چه علل و عواملی مانع از تداوم فعالیت های آن گردید؟ پرسشی است که این مقاله در پی پاسخ بدان برآمده است. بنابر یافته های این پژوهش، علل و عواملی چون اختلاف نظر میان حکمرانان بوشهر با اعضای انجمن بلدیه، کمبود بودجه مالی بلدیه، بی اعتمادی و بدبینی مردم نسبت به نهادهای دولتی، درگیری‌های ایلی و عشیره ای در منطقه و ناامنی و ناآرامی‌های سیاسی ـ اجتماعی سراسری، از عوامل اصلی در ناکامی انجمن بلدیه در اجرای وظایف و دستیابی به اهداف و موانع عمده در تداوم فعالیت های آن بود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

6 - جایگاه اقلیم در ترکیب بندی بناهای معاصر (مطالعه موردی: خانه‌های دوران قاجار در شهر دزفول)
محمدجواد مهدوی نژاد مجید منصورپور مصطفی مسعودی نژاد

خانه‌‌‌‌های دوران قاجار در شهر دزفول، نمونه‌ای ارزشمند از معماری معاصر ایران به شمار می آیند که به خوبی توانسته‌اند با شرایط خاص اقلیمی خوزستان هماهنگ شوند. هدف از این پژوهش شناسایی الگوی مسکن قاجاری دزفول و چگونگی تاثیرپذیری آن از اقلیم، به عنوان عنصر هدایت کننده فراین أکثر

خانه‌‌‌‌های دوران قاجار در شهر دزفول، نمونه‌ای ارزشمند از معماری معاصر ایران به شمار می آیند که به خوبی توانسته‌اند با شرایط خاص اقلیمی خوزستان هماهنگ شوند. هدف از این پژوهش شناسایی الگوی مسکن قاجاری دزفول و چگونگی تاثیرپذیری آن از اقلیم، به عنوان عنصر هدایت کننده فرایند طراحی معماری است. از این رو با بررسی یازده نمونه از خانه های دورة قاجاریه دزفول و همچنین استفاده از تحلیل داده های حاصل از پرسش‌نامه های جمع آوری شده از متخصصان آشنا با معماری منطقه، مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها حاکی از آن است که بسیاری از ویژگی‌های خانه های دزفول به نحوی با متغییرهای فرهنگی، اعتقادی، زیباشناختی، اقتصادی و اجتماعی هماهنگ بوده‌اند؛ و تمامی آنها بر نقش ممتاز اقلیم در جهت دهی و شکل گیری معماری تأکید می‌نماید؛ و نشان می‌دهد که اقلیم چگونه به عنوان بخشی از فرایند طراحی معماری سبب ارتقاء کیفیت مسکن معاصر دزفول شده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

7 - اکسیر مأثر نو؛ بررسی مقایسه ای ۱ مشکلة هویت در تاریخ نگاری قاجاریه
محسن خلیلی

گزارش رخدادهای تاریخی به سه گونه متصور است: تاریخ نویسی، تاریخ نگاریو تاریخ نگری. هرکدام از آن ها را یک روایت می نامیم که مبتنی بر یک ویژگی تمایزآفرین است. کتابت رخدادهای تاریخی دوران قاجاریه در رفت و برگشتی آونگ وار میانتاریخ نویسی و تاریخ نگاری سرگردان بوده است. برای أکثر

گزارش رخدادهای تاریخی به سه گونه متصور است: تاریخ نویسی، تاریخ نگاریو تاریخ نگری. هرکدام از آن ها را یک روایت می نامیم که مبتنی بر یک ویژگی تمایزآفرین است. کتابت رخدادهای تاریخی دوران قاجاریه در رفت و برگشتی آونگ وار میانتاریخ نویسی و تاریخ نگاری سرگردان بوده است. برای رهایی از این وضعیت بغرنج ودستیابی به نوعی تاریخ نگری ویژه دوران قاجاریه ناچاریم از مجموعه مفاهیم و واژگانیمتجددانه بهره بگیریم که ازآن میان هویت یکی از مهم ترین و در عین حال گریزان ترین آن مفاهیم و واژگان است. در این مکتوب هویت را به مثابه یک فرآیند مدّ نظر آورده ایمکه طی آن نوعی پاسخگویی آگاهانه و عامدانه به دو پرسش چیستی و کیستی به دست می آید. سپس هویت را به سه مجموعه مفهومی ، خود "دیگری" و پاره های سه گانه سنتی، دینی و قانونی اقتدار به عنوان هویت بخش و هویت ساز، منقسم ساخته و با اینمیزان سه متن تاریخ نگارانه دوره قاجاری، اکسیرالتواریخ، مأثر سلطانیه، تاریخ نو، را بهبررسی مقایسه ا ی کشانده ایم. مفروض نگارنده آن بوده که هویت بر ساخته ماست و گرنهخود هیچ عینیتی ندارد یا به تعبیر دیگرمفهوم هویت خود کاملاً بی هویت است. دستامد نگارنده آن بوده که در تاریخ نگاری دوره قاجاریه هویت در یک وضع پرسش انگیز و یا به تعبیری در یک دشواره قرار داشته است، زیرا نمی توانسته آمیختگی بهنگامی میان مؤلفه ها و درون مایه های سه گونه و سه گانه هویتی بیفزاید. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

8 - تحلیل تاثیر مفهوم بینابینیت در ارتقاء حس تعلق به مکان در مسجد-مدرسه‌های دوره قاجاریه (نمونه موردی: مسجد- مدرسه صالحیه شهر قزوین)
ثمین ترکمن جمال الدین سهیلی

10.30495/jest.2021.49662.4926

زمینه و هدف: در معماری دوره اسلامی ایران، بناهای عمومی همانند مسجد- مدرسه‌ها مکان‌هایی برای تعاملات افراد با سلیقه‌ها و تفکرات مختلف بودند، این بناها با عملکردها و فضاهای متنوع خود و با داشتن فضاهایی بینابین که نقش تعیین کننده‌ای در سازمان‌دهی عملکردهای متنوع این مکان‌ه أکثر

زمینه و هدف: در معماری دوره اسلامی ایران، بناهای عمومی همانند مسجد- مدرسه‌ها مکان‌هایی برای تعاملات افراد با سلیقه‌ها و تفکرات مختلف بودند، این بناها با عملکردها و فضاهای متنوع خود و با داشتن فضاهایی بینابین که نقش تعیین کننده‌ای در سازمان‌دهی عملکردهای متنوع این مکان‌ها و پیوند بیشتر فرد با آن را داشتند، تشکیل یک کل واحد را می‌دادند، و تمایل فرد به ماندن در آن مکان را میسر می‌ساختند. هدف این مطالعه، تحلیل تاثیر مفهوم بینابینیت در ارتقاء حس تعلق به مکان در مسجد- مدرسه‌های دوره قاجاریه است و به بیان این مطلب می‌پردازد که چگونه فضای بینابین می‌تواند در ارتقاء حس تعلق به مکان موثر باشد.روش بررسی: این پژوهش در تابستان سال 1398 با استفاده از روش تحقیق همبستگی به تحلیل متغیرها، و با مطالعات کتابخانه‌ای، میدانی و پیمایشی به بررسی مولفه‌های تاثیرگذار در ارتقاء حس تعلق به مکان و فضای بینابین و سپس به بررسی ارتباط معنادار بین این دو متغیر در نرم افزار Spss 20 پرداخته است.یافته‌ها: یافته‌ها و نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که ضریب معناداری بین متغیرهای حس تعلق به مکان و فضای بینابین کمتر از 05/0 بوده و نشان از وجود از رابطه معنادار بین این دو متغیر است.بحث و نتیجه‌گیری: در نتیجه استفاده از مفهوم بینابینیت می‌تواند عاملی موثر برای ایجاد حس تعلق به مکان در فضای معماری باشد. زیرا امروزه مفهوم بینابینیت، در طراحی فضاهای معماری بسیار حائز اهمیت است، تا با استفاده از آن بتوان در مکان‌های عمومی جدید پیوند بین انسان و مکان را قوی ساخت؛ تا در نهایت منجر به بهره‌برداری بهتر از محیط و تدوام حضور افراد در آن گردید. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

9 - بررسی مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت در دوره صفویه و قاجاریه
مسعود مطلبی عظیم ایزدی اودلو

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دوره‌های صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت س أکثر

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دوره‌های صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت سیاسی برخوردار بوده و یکی از پایه های قدرت را تشکیل می&lrm;‌دادند. صوفیان با تحکیم سلطنت و قدرت سیاسی صفویان، تصدی مقام‌های ممتازی را برعهده گرفتند و به یکی از مهم‌ترین ارکان قدرت تبدیل شدند و قدرت‌شان همواره رو به تزاید بود. اما با افزایش حرص وآز و توطئه‌چینی قزلباش‌ها پادشاهان بعدی صفویه به دنبال سرکوب جنبش صوفیان قزلباش برآمدند و از نیمه دوم حاکمیت این سلسله اندک‌اندک جایگاه سابق خود را از دست دادند. با اعمال سیاست سرکوب صوفیان از سوی دستگاه سلطنت، بسیاری دست به مهاجرت زدند. با استقرار زندیه در ایران و به دست گرفتن حکومت توسط ایشان، اهل تصوف بار دیگر به ایران بازگشتند و در شهرها ومناطق گوناگون ایران سکونت گزیدند. مهم‌ترین فرقه آنها در این دوره، فرقه دراویش نعمت اللهی بود که در دوره محمدشاه قاجار نفوذ قابل توجهی در ارکان گوناگون کشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سیاسی ایران قدرت‌شان رو به افزایش گذاشت و تصدی مقام‌های ممتاز سیاسی را برعهده گرفتند. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

10 - بررسی چند کانون مهم اثر گذار بر اندیشۀ ترقى در دوره قاجاریه
شاهین پهنادایان

در فایل اصل مقاله موجود است.

در فایل اصل مقاله موجود است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

11 - نگاهی به جایگاه تمدنی دارالاحسان سنندج در دوره قاجاریه
جمشید منتشلو شهربانو دلبری نصرالله پور محمدی املشی

مسجد دارالاحسان سنندج از دوره قاجاریه تا زمان حاضر را می توان یکی از فعال ترین مساجد تاریخ کردستان نامید ،که گذشته از امر عبادی به مسائل آموزشی نیز توجه زیادی داشته است و بسیاری از علمای کردستان از این مسجد بهره مند شده و منشا خدمات شایسته ای و ارزنده ای شده اند.این مسج أکثر

مسجد دارالاحسان سنندج از دوره قاجاریه تا زمان حاضر را می توان یکی از فعال ترین مساجد تاریخ کردستان نامید ،که گذشته از امر عبادی به مسائل آموزشی نیز توجه زیادی داشته است و بسیاری از علمای کردستان از این مسجد بهره مند شده و منشا خدمات شایسته ای و ارزنده ای شده اند.این مسجد همان طور که اشاره شد ،که علاوه بر وظیفه اصلی و مهم آن در امر عبادت، نقش آموزشی و فرهنگی آن در استان کردستان دارای اهمیت بسیار زیادی است،ونیز با دارا بودن موقوفات زیاد موفقیت های زیادی در این زمینه داشته است . به طوری که آوازه دارالاحسان وحضور علما در این مکان باعث جذب دانشمندان و علمایی در کردستان می شد و نقطه اتصال علما محسوب می شد. اهمیت این مسجد جدا از مسجد جامع بودن شهر، موقعیت خاص علمی آن بوده است که طلاب علوم دینی از شهرهای دور و نزدیک جهت فراگیری علوم دینی به این مسجد می آمدندو نیز در این مسجد-مدرسه استادان بلند پایه ی علوم دینی برای تدریس علوم و معارف اسلامی از طرف والی دعوت می شدند. تاثیرات این مسجد از فعالیت مستمر آن تا به امروز در جامعه اسلامی منطقه قابل مشهود است. در زمان قاجاریه این مسجد دارالعلم و دارالملک فرهنگ مذهبی و آموزشی کردستان بود و بسیاری از علمای اهل تسنن در این مسجد تعلیم و تربیت یافتند علاوه بر این به لحاظ سیاسی نیز نقش مهمی در انتقال فرامین و دستورهای والیان و حاکمان کردستان به مردم و تقویت و ثبات سیاسی محلی داشت.سئوال اصلی درباره چگونگی و حدود جایگاه آن در کردستان دوره قاجاریه می باشد؟بنابراین به نظر می رسدجایگاه این مسجد و بانی آن وشیعه بودن او ، بیشترین نقش فرهنگی و آموزشی وپرورش علما و فقها در این زمینه در دوره قاجاریه داشته است . تلاش شده است تا بر اساس سند موقوفات و منابع محلی با روش توصیفی –تحلیلی، کارکرد این مسجد و موقوفات آن در کردستان دوره قاجاریه مورد بررسی قرار گیرد تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

12 - دارالفنون دریچه ای نو به جهان معرفت
دکتر یوسف متولی حقیقی

دارالفنون نخستین مدرسه دولتی ایران به سبک اروپایی اسـت کـه توسـط میـرزا تقـی خـانامیرکبیر به وجود آمد. این مدرسه فعالیت آموزشی خود را در پنجم ربیع الاول 1268.ق /1851 .م با پذیرش شاگرد در هفت رشته پیاده نظام، سواره نظام ، مهندسی، توپخانه، پزشکی، معدن شناسـیو داروسازی آغا أکثر

دارالفنون نخستین مدرسه دولتی ایران به سبک اروپایی اسـت کـه توسـط میـرزا تقـی خـانامیرکبیر به وجود آمد. این مدرسه فعالیت آموزشی خود را در پنجم ربیع الاول 1268.ق /1851 .م با پذیرش شاگرد در هفت رشته پیاده نظام، سواره نظام ، مهندسی، توپخانه، پزشکی، معدن شناسـیو داروسازی آغاز کرد. برای تدریس در این مدرسه معلمانی از کشورهای اروپایی استخدام شـدند. مدت تحصیل در دارالفنون نخست هفت سال بود و سپس به چهـار سـال کـاهش یافـت. در ایـنمدرسه علاوه بر تدریس نظری آمـوزش هـای عملـی نیـز مـورد توجـه بـود و تجهیزاتـی از قبیـلآزمایشگاه، چاپخانه و کتابخانه در خدمت آموزش قرار داشت. ناصرالدین شاه در آغاز کـار علاقـهزیادی به پیشرفت کار مدرسه نشان می داد. اما سیاسی شدن آموزش و شیوع افکار آزادی خواهانـهدر دارالفنون این مدرسه را از چشم ناصرالدین شاه انداخت. دارالفنون به رغم پیشرفت هـای اولیـهبه دلایل گوناگونی نتوانست اهداف بنیان گـذار آن را بـرآورده سـازد. امـا در عـین حـال توانـستدریچه ای نو به سوی جهان معرفت برای ایرانیان باز نموده و باعث آشـنایی گروهـی از ایرانیـان بـادستاوردهای علمی اروپا و اندیشه های اصلاح طلبانه شود . تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

13 - وضعیت اجتماعی معلولان در دوران قاجار
کامران عاروان

این مقاله بر این قصد است تا پایگاه ، جایگاه و نقش اجتماعی معلولان در دوره قاجاریه را بر اساس اسناد و منابع دست اول و تحلیل اسنادی بکاود . علاوه بر این مشخص نماید که افراد دارای معلولیت در جامعه در چه وضعیتی بسر می بردند و این امر را هم در ساختارهای اجتماعی و هم در محتوا أکثر

این مقاله بر این قصد است تا پایگاه ، جایگاه و نقش اجتماعی معلولان در دوره قاجاریه را بر اساس اسناد و منابع دست اول و تحلیل اسنادی بکاود . علاوه بر این مشخص نماید که افراد دارای معلولیت در جامعه در چه وضعیتی بسر می بردند و این امر را هم در ساختارهای اجتماعی و هم در محتوای فرهنگی و ذهنیتی جامعه ایرانی نسبت به این گروه ردیابی کرده و بدون ابراز احساسات و ارزشداوری نسبت به این وضعیت ، واقعیت های موجود را ارائه کند . از سویی دیگر در خصوص پایگاه ، جایگاه و نقش اجتماعی آنها از نظریات جامعه شناسی همراه با تطبیق با واقعیت های عینی معلولان استفاده شد . نتیجه حاصل شده از دوره قاجار نشانگر جایگاه و نقش بسیار اندک و نازلی بوده است که جامعه ایرانی بواسطه ساختارهای سنتی خود در عرصه اجتماعی به معلولان تحمیل و تلقین می کرد . این جایگاه و نقش به تمام عرصه های سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی تسری پیدا می کرد و معلول در برابر انجام این خواسته های اجتماعی نقش و جایگاهی برای خود تصور نمی کرد و رفتارهای ناشی از ترحم های خویشاوندی و قبیله ای و بنده نوازی و مهرورزی دینی در برون رفت از این وضعیت کارساز نبوده است . زمان امیر کبیر و دوره مشروطه تلاش های جدیدی برای تغییر و تحول این وضعیت برای معلولان رخ داد که استمرار آن شرایط جدیدی را ولو مقطعی (از لحاظ زمانی) و منطقه ای (از لحاظ گستره جغرافیایی) بوجود آورد . تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

14 - سیاست مذهبی فتحعلی شاه قاجار در قبال اهل تسنن در ایران
امیر اکبری محمد کاویانی یگانه

منابع تاریخ قاجاریه تصویری متشرع از فتحعلی شاه، دومین پادشاه قاجار ترسیم نموده اند. حکومت وی بر بزرگترین مملکت شیعی جهان از یک سو و همجواری ایران با همسایگان پیرو مذهب سنت از سوی دیگر، شناخت سیاست مذهبی وی در قبال اهل تسنن را حائز اهمیت بسیار می سازد که هدف تحقیق پیش رو أکثر

منابع تاریخ قاجاریه تصویری متشرع از فتحعلی شاه، دومین پادشاه قاجار ترسیم نموده اند. حکومت وی بر بزرگترین مملکت شیعی جهان از یک سو و همجواری ایران با همسایگان پیرو مذهب سنت از سوی دیگر، شناخت سیاست مذهبی وی در قبال اهل تسنن را حائز اهمیت بسیار می سازد که هدف تحقیق پیش رو می باشد. بررسی منابع تاریخی نشان می دهد سیاست راهبردی سلاطین قاجاریه من جمله فتحعلی شاه در قبال اهل تسنن، سیاستی بر مبنای تقابل حداقلی، مدارای مذهبی و تلاش برای تحقق وحدت اسلامی بوده است که می توان آنرا سیاست تعاملی نامید. مصادیقی چون آزادی مذهبی، امنیت اجتماعی، عدم وجود روایات دال بر درگیری نظامی حکومت با اهل تسنن، تلاش برای متمایل نمودن سنی مذهبان مناطق مرزی به حکومت مرکزی، نفوذ برخی علمای صوفی سنی در دربار و مراوده اهل سنت با درباریان و علمای شیعه موید این معناست. تاثیرپذیری احتمالی از روایات وارده از معصومین(ع) دال بر لزوم تعامل و تعایش شیعیان با عامه مسلمین، عدم احساس خطر سیاسی یا مذهبی از جانب اهل سنت، از میان رفتن تدریجی روحیه افراطی ضد تسنن در میان شیعیان، حاکم شدن دیدگاه مجتهدین و برچیده شدن تدریجی مشرب اخباری در میان علماء شیعه، جدی شدن خطر استعمار غرب و ضرورت اتحاد اسلامی و جلوگیری از متمایل شدن سنیان ساکن مناطق مرزی به مهاجرت یا پیوستن به همسایگان سنی مذهب رقیب دولت قاجاریه از مهم ترین علل اتخاذ چنین سیاستی بوده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

15 - بررسی نقش و جایگاه راه عتبات در تحولات دینی و اجتماعی کرمانشاهان در عصر قاجار
قباد رده محمدقربان کیانی سید محمد شیخ احمدی سجاد دادفر

10.30495/hstr.2023.1976592.1821

با روی کار آمدن قاجاریه و با توجه به گرایشات مذهبی آنها، عتبات عالیات و مسائل مرتبط با آن از جمله زائران جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. بر این اساس حاکمان کرمانشاه نیز با تبعیت از سیاستهای دولت مرکزی در تهران، بخش مهمی از اقدامات حکومت داری خود در این ولایت را به راه عتبات عا أکثر

با روی کار آمدن قاجاریه و با توجه به گرایشات مذهبی آنها، عتبات عالیات و مسائل مرتبط با آن از جمله زائران جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. بر این اساس حاکمان کرمانشاه نیز با تبعیت از سیاستهای دولت مرکزی در تهران، بخش مهمی از اقدامات حکومت داری خود در این ولایت را به راه عتبات عالیات و زائران و مسائل مرتبط با آن اختصاص دادند.این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش تحقیق تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل است به این پرسش پاسخ دهد که راه عتبات عالیات چه نقش و جایگاهی در تحولات اجتماعی و دینی کرمانشاه دارد؟ و چگونه منجر به تغییرات مهمی در اوضاع اجتماعی و دینی این شهر گشت؟یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که با توجه به اهتمام شاهان قاجار قاجار و حاکمان کرمانشاه در زمینه ایجاد امنیت در راه عتبات و تمهیداتی همچون ایجاد مساجد و تکایا و کاروانسراها جهت رفاه حال زائران موجبات گسترش زائران در این جغرافیا گشت و با توجه به اینکه عالمان دینی، تاجران و شاهزادگان در کنار مردم عادی از افراد مهم از زائران بودند، تعاملات و مراودات حسنه میان آنها و حاکمان و مردم کرمانشاه موجب سکونت دائمی برخی از آنها شد و شکل گیری طبقه متنفذ روحانیت و تجار از همان زمان صورت گرفت و پیامدهای این اتفاق موجب تحولات اجتماعی و دینی مهمی در کرمانشاه گشت که می توان به تقویت گفتمان و مذهب شیعه در تقابل با سایر ادیان و اقلیتهای دینی و نیز گرایشات مشروطه خواهی در آن اشاره کرد. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

16 - ترکیب قشون و مراکز نظامی ایران در دوره قاجاریه (1292-1268ق)
مهدی خانی زاده

در عصر قاجار بواسطه وجود مناقشات ارضی با کشورهای همسایه و وجود نا امنی های داخلی، باعث شده بود تا تقویت ارتش، مورد توجه باشد. در پی این منظور حکومت مجبور بود تا به شیوه حکومت های قبل از خود،علاوه بر استفاده از نظامیان رسمی، از طوایف نیز در مواقع جنگ سرباز، به خدمت بگیرد أکثر

در عصر قاجار بواسطه وجود مناقشات ارضی با کشورهای همسایه و وجود نا امنی های داخلی، باعث شده بود تا تقویت ارتش، مورد توجه باشد. در پی این منظور حکومت مجبور بود تا به شیوه حکومت های قبل از خود،علاوه بر استفاده از نظامیان رسمی، از طوایف نیز در مواقع جنگ سرباز، به خدمت بگیرد. این پژوهش با رویکرد آرشیوی، تحلیلی در نظر دارد تا در حوزه ساختار شناسی اسناد نظامی دوره قاجار و با استفاده از محتوای اطلاعاتی اسناد یکی از مجموعه های 10000 برگی آستان قدس رضوی، مراکز نظامی کشور، پراکندگی جغرافیایی و ترکیب قشون ایران را در طی بازه زمانی 1268 الی 1292 قمری مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که شاکله اصلی قشون ایران علی رغم نا کارامدی آن بر اساس نیروهای طوایف می باشد و در عین حال از تشکیلات داخلی نظامندی، برخوردار می باشند که در این میان بیشترین تجمع نیروها به دلیل موقعیت سوق الجیشی در مناطق آذربایجان و خراسان قرار داشتند.ایالت عراق عجم نیز به جهت وسعت دارای بیشترین تعداد دسته های کوچک نظامی است و کل قشون قاجار در ده تومان تقسیم شده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

17 - بازنمایی اخلاقیات، رفتارهای اجتماعی و آداب فرهنگی مردم تهران در دوره قاجار با تکیه بر گزارش های سیاحان خارجی
مهرشاد کاظمی ناصر تکمیل همایون رضا شعبانی

گزارش های سیاحان خارجی اطلاعات فراوانی در باب آداب و رسوم، اخلاقیات، رفتارهای اجتماعی و آداب فرهنگی در بردارد. این یادداشت های شخصی یا سیاسی، از یک سو مسائل شهری را به صورت جزئی و نسبتا دقیق ترسیم می‌کند. از سوی دیگر، به دلیل فقدان وابستگی به مراکز قدرت، نقاط ضعف و قوت أکثر

گزارش های سیاحان خارجی اطلاعات فراوانی در باب آداب و رسوم، اخلاقیات، رفتارهای اجتماعی و آداب فرهنگی در بردارد. این یادداشت های شخصی یا سیاسی، از یک سو مسائل شهری را به صورت جزئی و نسبتا دقیق ترسیم می‌کند. از سوی دیگر، به دلیل فقدان وابستگی به مراکز قدرت، نقاط ضعف و قوت جامعه و شهر را به نیکی گزارش می نماید. تهران یکی از شهرهایی است که سیاحان خارجی دوره قاجار به آن توجه ویژه ای داشتند. در واقع پایتختی تهران در دوره قاجار، جهانگردان را به آنجا سرازیر کرد، کمااینکه گزارش هایی اندک و جسته گریخته از این محل در منابع اسلامی و به ویژه دوره صفوی مشاهده می شود. در سفرنامه ها گاه مردم تهران با الگوهای مقبول همچون هوشمندی و مهمان نوازی شناخته می شوند و گاه با الگوهای ناپسندی نظیر دروغ گویی، تملق و خرافه پرستی توصیف می آیند. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اخلاقیات، رفتارهای اجتماعی و آداب فرهنگی مردم تهران را از منظر جهانگردان و سفرنامه نویسان عصر قاجار ترسیم نماید. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

18 - بازشناسی معماری معاصر ایران بر مبنای ابعاد زیبایی شناسی بناهای تاریخیِ قاجاریه (نمونه موردی: تزئینات کاخ های سلطنتی اواخر قاجار در پایتخت)
فریبا امینی قاسم مطلبی سمانه دباغچی

هنر ایرانی در زمان قاجار به واسطه ی ارتباط این دوره با غرب پیشرفت چشم گیری داشته و هنرمندان زیادی در این دوران به اروپا و کشورهای غربی سفر کردند، تاریخ قاجاریه و از جمله سفرنامه های ایرانیان به فرنگ به عنوان منبع مهم متنی در هنرِ معماری قاجار مطرح می باشد. در این زمینه، أکثر

هنر ایرانی در زمان قاجار به واسطه ی ارتباط این دوره با غرب پیشرفت چشم گیری داشته و هنرمندان زیادی در این دوران به اروپا و کشورهای غربی سفر کردند، تاریخ قاجاریه و از جمله سفرنامه های ایرانیان به فرنگ به عنوان منبع مهم متنی در هنرِ معماری قاجار مطرح می باشد. در این زمینه، تزئین مهم ترین عنصری است که تاکنون در هنرهای مختلف ایرانی نقش پررنگ داشته است. تزئینات معماری که به شکل های مختلف، خود را در نما، ورودی ها و فضاهای داخلی بیان می کنند، هویت و ارزش خود را در مسیر تحول زیبایی شناسانه بیان می دارند. تزئینات را نمی توان از معماری جدا کرد، اما به مراتب، نسبت به معماری، بیشتر می توان نشانه های تاریخی، هویت اجتماعی و ارزش های فرهنگی را از آن دریافت کرد. لذا با توجه به اهمیت بناهایی با عملکرد کاخ در پایتخت ، آنچه در این تحقیق به آن پرداخته شده است بررسی زیبایی شناسی تزئین در معماری کاخ های اواخر قاجار می باشد. این بررسی می خواهد با روش تحلیل محتوای متون تاریخی قاجاریه (اواخر قاجار)، به عبارتی تحلیل مضمونی و ساختاری معماری این دوران، به این پرسش بپردازد که زیبایی شناسی هنر اواخر قاجار بر اصل تزئین استوار است یا خیر؟ زیبایی شناسی تزئین در هنر قاجار در چه عواملی ریشه دارد؟ این تحقیق بازنمایی روشنی از سهم تزئین در معماری کاخ های سلطنتی قاجار خواهد داشت. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

19 - بررسی شکلی و کارکردی حصار شهر تهران در دوره قاجاریه
احمد مسجدجامعی رضا شعبانی

حصار در وجه تاریخی آن مجموعه ای به هم پیوسته از دیوار، دروازه، برج و بارو و خندق است که کارکرد دفاعی و صیانت از محیط اصلی شهر را بازی می کند. تا پیش ورود به دنیای مدرن و فروپاشی حصار، گمان نبود آن باعث سلب امنیت شهرها می شد. براین اساس، اغلب شهرها درون حصاری مستحکم بودن أکثر

حصار در وجه تاریخی آن مجموعه ای به هم پیوسته از دیوار، دروازه، برج و بارو و خندق است که کارکرد دفاعی و صیانت از محیط اصلی شهر را بازی می کند. تا پیش ورود به دنیای مدرن و فروپاشی حصار، گمان نبود آن باعث سلب امنیت شهرها می شد. براین اساس، اغلب شهرها درون حصاری مستحکم بودند و هر از چندگاهی به مرمت آن می پرداختند. حصار تهران در سال 961 ق. به دستور شاه طهماسب صفوی ساخته و 323 سال بعد یعنی سال 1284 ق. بدست ناصرالدین شاه خراب شد. در همین سال کلنگ ساخت حصار جدید بر زمین خورد، تا اینکه در زمان سلطنت رضاشاه در سال 1309 ش. به منظور توسعه شهر و با زعامت کریم آقا بوذرجمهری شهردار تهران، منهدم شد. مسئله این مقاله بررسی شکلی حصار تهران همچون مساحت دیوار و وضعیت استحکام، برج و بارو، کاربرد دروازه ها و موضوع زیباشناختی آن در معماری قاجار، ابعاد خندق و کارکرد آن در دوره قاجاریه است. اهمیت این مقاله در این است که در بررسی های تهران شناسی، توجه اندکی به مسئله شکلی حصار شده است، در حالی که یکی از ویژگی های اصلی شهر تهران که قابلیت پایتختی برای آن به وجود آورد، حصار بود. این پژوهش در پاسخ به این سوال شکل گرفت: وضعیت شکلی و کارکردی حصار تهران در دوره قاجاریه چگونه بود؟ یافته های پژوهش حاکی از این است که حصار تهران ترکیبی از ایده ها و کارکردهای دفاعی، مالیاتی و زیباشناختی بود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

20 - تعامل نظریه و عمل سیاسی در اندیشه سیاسی شیعه و تأثیر آن بر تحولات سیاسی در عصر قاجاریه
علی رضا بیابان نورد سروستانی اکبر اشرفی جلال درخشه احمد بخشایشی اردستانی

با نگاهی به تحولات تاریخی اسلام می‌توان سه گرایش پیرامون نظر و عمل را از هم متمایز نمود. گرایشی که اولویت را به عمل صرف می‌دهد، گرایشی که نظریه را بر عمل مقدم می‌داند و گرایش سوم به تعامل نظریه و عمل سیاسی معتقد است. در این میان شیعه به گرایش سوم تعلق دارد. در طول تاریخ أکثر

با نگاهی به تحولات تاریخی اسلام می‌توان سه گرایش پیرامون نظر و عمل را از هم متمایز نمود. گرایشی که اولویت را به عمل صرف می‌دهد، گرایشی که نظریه را بر عمل مقدم می‌داند و گرایش سوم به تعامل نظریه و عمل سیاسی معتقد است. در این میان شیعه به گرایش سوم تعلق دارد. در طول تاریخ شیعه در چارچوب این گرایش رویکردهای مختلفی اعم از تقیه، اصلاح و انقلاب را در تعامل با محیط سیاسی انتخاب کرده است. با نزدیک شدن به دوره معاصر شیعه از رویکردهای تقیه و اصلاح فاصله گرفته است و به ویژه با پدید آمدن دوره قاجاریه و پهلوی در تاریخ معاصر ایران به رویکرد انقلابی و تلاش برای تشکیل حکومت اسلامی نزدیک می‌شود. در اینجا سؤال اصلی پژوهش آن است که بستر عینی و تحولات دوره قاجاریه چه اثری بر اندیشه سیاسی شیعه در آن دوران داشته است و این اندیشه چگونه بر عمل سیاسی علمای شیعه فعال در این عصر مؤثر واقع‌شده است. نتیجه این مقاله آن است که بستر عینی و تحولات حکومت قاجاریه از سویی زمینه‌ساز مشروطیت و نیز پس‌ازآن زمینه‌ساز انقلاب اسلامی است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

21 - بررسی وضعیت فرهنگی و تمدنی شهر قم در دو دوره صفویه و قاجاریه
زهرا سعیدی تبار

هدف تحقیق حاضر به بررسی وضعیت فرهنگی وتمدنی شهرقم در دو دوره صفویه وقاجار و آثار ومصادیق مرتبط با آن میپردازد. با پیدایش حکومت صفویان بخاطر شرایط سیاسی – اجتماعی که بوجود آمد جمعیت تشیع به شدت افزایش یافت چنانکه در عهد صفویه جمعیت ایران به نفع شیعیان تغییر یافت و أکثر

هدف تحقیق حاضر به بررسی وضعیت فرهنگی وتمدنی شهرقم در دو دوره صفویه وقاجار و آثار ومصادیق مرتبط با آن میپردازد. با پیدایش حکومت صفویان بخاطر شرایط سیاسی – اجتماعی که بوجود آمد جمعیت تشیع به شدت افزایش یافت چنانکه در عهد صفویه جمعیت ایران به نفع شیعیان تغییر یافت و مذهب تشیع برای اولین بار صورت رسمی بخود گرفت. شهر قم در این دوره در زمینه‌های سیاسی اقتصادی و فرهنگی به اوج شکوفایی و آبادانی رسید بطوریکه اکثر آثار تاریخی و مدارس علمیه قم مربوط به همین دوره است. در واقع پس از تصرف این شهر توسط شاه اسماعیل صفوی اکثر پادشاهان این سلسله به قم آمده و مدتی را در آن می ماندندوهمین امر باعث رشددرابعاد مختلف فرهنگی وتمدنی شده است. در دوره قاجار در برخی از شاخصه های فرهنگی وتمدنی مانند مدارس سرعت پیشرفت کند میشود و بیشتر به تجدید بنا ویا ترمیم آثاروابنیه تاریخی محدود میشود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

22 - زمینه و زمانه مشروطه خواهی در ایران
علی سلیمانپور

چکیده گفتمان مشروطه خواهی ایران به عنوان یک نظام معنایی که مجموعه متنوعی از عوامل سیاسی- اجتماعی و اقتصادی در فرآیند تکامل آن مؤثر بوده اند برای بازنمایی به شیوه ای که قابلیّت بررّسی علمی داشته باشد نیازمند توجّه به تمامی زمینه های آن در ترکیب روشن و قابل درکی با زمانه أکثر

چکیده گفتمان مشروطه خواهی ایران به عنوان یک نظام معنایی که مجموعه متنوعی از عوامل سیاسی- اجتماعی و اقتصادی در فرآیند تکامل آن مؤثر بوده اند برای بازنمایی به شیوه ای که قابلیّت بررّسی علمی داشته باشد نیازمند توجّه به تمامی زمینه های آن در ترکیب روشن و قابل درکی با زمانه پیدایش آن است. بررّسی عناصر مفهومی و متغیّرهای زمینه ساز و بستر تاریخی موجود در فضای مشروطه خواهی حاکی از این است که سالیان طولانی حکومت قاجاریه در ایران (به استناد شواهد و منابع مؤثقّ تاریخی) تماماً آکنده از بیدادگری، ستم و فساد حکومتی، فقر و عقب ماندگی اقتصادی، جهل و ناآگاهی و خرافه پرستی، حاکمیت سلطه خارجی، هرج و مرج و ناامنی عمومی بوده است که تماماً با تکیه بر تفسیرهای خرافی و ارتجاعی از دین در افکار عمومی و ذهن سوژه های انسانی همواره وضعیت طبیعی و مقدر شده جلوه می نمود صاحبنظران تاریخ معاصر ایران عمدتاً بر این عقیده اند نخستین تماس اندیشه گران ایرانی با دستأوردهای تمدن غربی و درک آگاهی نسبت به مای عقب مانده و آنهای پیشرفته سرآغاز پیدایش گفتمان مشروطه خواهی و تلاش برای تغییرات اساسی در نظام فکری و سیاسی- اجتماعی کشور بوده است که وجوه مختلف آن را می توان به شیوه تحلیل گفتمان بازنمایی و تجزیه و تحلیل نمود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

23 - بررسی علل تأسیس نمایندگی سیاسی امپراطوری عثمانی در بوشهر
عباس عاشوری نژاد

امپراطوری عثمانی پس از دولت‌های بزرگ انگلیس و هلند، سوّمین دولت بزرگ جهانی بود که نمایندگی سیاسی خود را در بندر بوشهر با عنوان شهبندری در سال 1871 م/ 1288 ق تأسیس کرد. این امر نشان‌دهندة اهمیّت فوق‌العاده بندر بوشهر و خلیج فارس در مناسبات جهانی و منطقه‌ای در نیمة دوم قر أکثر

امپراطوری عثمانی پس از دولت‌های بزرگ انگلیس و هلند، سوّمین دولت بزرگ جهانی بود که نمایندگی سیاسی خود را در بندر بوشهر با عنوان شهبندری در سال 1871 م/ 1288 ق تأسیس کرد. این امر نشان‌دهندة اهمیّت فوق‌العاده بندر بوشهر و خلیج فارس در مناسبات جهانی و منطقه‌ای در نیمة دوم قرن نوزدهم و در آستانة قرن بیستم میلادی می‌باشد. عثمانی‌ها به چند دلیل مهم، نمایندگی سیاسی خود را در بوشهر تأسیس کردند، اوّل اینکه بندر بوشهر در کنار خلیج فارس نقش بسیار مهمّی در سیاست و تجارت بین‌المللی و ترانزیت کالا به پس‌کرانه‌های ایران یعنی هندوستان و شبه‌جزیرة عربستان دارد . دوم این که انگلیسی‌ها به عنوان یکی از مهمترین رقبای جهانی عثمانی، نفوذ فوق‌العاده‌ای بر جنوب ایران، بوشهر و خلیج فارس داشتند. بنابراین حضور عثمانی‌ها در این منطقه علی‌القاعده به محدودیت قدرت رقیب دیرینه منجر می‌شد . ثالثاً احساسات ضد انگلیسی مردم جنوب ایران به‌خصوص در بوشهر به قدری فراوان بود که عثمانی‌‌های متّحد آلمان عملاً می‌توانستند از این احساسات در جهت شورش مردم علیه انگلیسی‌ها در آستانة جنگ جهانی اوّل استفاده کنند. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

24 - بررسی وضعیت استقراض خارجی ایران در دوره مظفرالدین شاه
دکتر مصیب عباسی

مطالعات صورت گرفته در زمینه وضعیت اقتصادی ایران در عصر ناصرالدین شاه نشان می‌دهد که شاه و دولتمردان این عهد نتوانستند با اتخاذ راهکارهای علمی، عملی کشور را از بحران مالی و کسری بودجه برهانند. لاجرم برای تأمین پول مورد نیاز به استقراض خارجی روی آوردند با ترور ناصرالدین ش أکثر

مطالعات صورت گرفته در زمینه وضعیت اقتصادی ایران در عصر ناصرالدین شاه نشان می‌دهد که شاه و دولتمردان این عهد نتوانستند با اتخاذ راهکارهای علمی، عملی کشور را از بحران مالی و کسری بودجه برهانند. لاجرم برای تأمین پول مورد نیاز به استقراض خارجی روی آوردند با ترور ناصرالدین شاه و روی کار آمدن مظفرالدین شاه ،این میراث شوم گریبانگیر این شاه پیر نیز گردید. ناتوانی در افزایش درآمد از طریق مدیریت صحیح و زود بازده منابع مالی و عدم اجازه به رجال صاحب دانش و روش برای اصلاحات مالی، شرایط را برای ورود به جاده استقراض خارجی فزونی بخشید. راهی که ناصرالدین شاه گشود توسط این شاه پیر گسترش یافت. زیرا شرایط سیاسی- اجتماعی و اقتصادی ایران در عصر مظفرالدین شاه بحرانی‌تر از ماقبل است. بررسی و تحلیل استقراض خارجی ایران در این عهد و تأثیر آن بر کشور مسئله اصلی این تحقیق است. پژوهش صورت گرفته نشان می‌دهد که مظفرالدین شاه و دولتمرمردان به مراتب ضعیف‌تر از گذشته عمل نموده و در چنگ و کشا و قوس انگلیس و اعتراضات مردمی و انتقاد اصحاب قلم و دانش و سیاست و خردورزی گرفتار شده و با اخذ وام‌های متعدد از روس و انگلیس و هزینه آن در محل‌های غیر ضرور یک کشور مفلس و فرومانده را تحویل نوگرایان مشروطه خواه دادند. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

25 - مزایده القاب و مناصب در عصر قاجار
رجبعلی وثوقی مطلق

مزایده القاب و مناصب؛ فروش مقامات درباری و دیوانی از ارمغان‌های دولت قاجار به شمار می‌ رود. این سنت گرچه در ادوار پیش نیز متداول بود، لیکن دولتمردان قاجار در این عرصه گوی سبقت را از دیگران بودند. القاب افتخاری و مناصب اداری را در این دوره به مزایده بلکه به تعبیر صحیح به أکثر

مزایده القاب و مناصب؛ فروش مقامات درباری و دیوانی از ارمغان‌های دولت قاجار به شمار می‌ رود. این سنت گرچه در ادوار پیش نیز متداول بود، لیکن دولتمردان قاجار در این عرصه گوی سبقت را از دیگران بودند. القاب افتخاری و مناصب اداری را در این دوره به مزایده بلکه به تعبیر صحیح به حراج می‌گذاشتند. هر کس بیشترین پیشکش را پرداخت می‌نمود صاحب آن لقب یا مقام می‌گردید. مدت اعطای مناصب و مقامات محدود بود. شخص مجبور بود برای تداوم آن مجدداً پیشکش پرداخت نماید. شاه و درباریان از این ممر درآمد قابل توجهی نصیب خود می‌کردند. نه تنها مردان بلکه زنان نیز در گرفتن القاب افتخاری با یکدیگر رقابت می‌کردند. منشأ این معضل به سرشت نظام استبداد قاجار، تهی بودن خزانه، اشرافی‌گری و تجمل طلبی هیأت حاکمه ی آن برمی گردد. پیامد حاصل از آن عبارت بود از: هرج و مرج اداری، تضعیف حکومت مرکزی مهم‌ترین روی کارآمدن افراد نالایق. رساله حاضر بر آن است تا به روش تحقیق تاریخی ابعاد مختلف موضوع مزبور را مورد بررسی قرار دهد. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

26 - مرو در نخستین دهه‌های حکومت قاجار
فیض الله بوشاسب گوشه

بررسی اوضاع مرو در دوره قاجار بدون توجه به اقدامات و روابط متقابل حکومت‌های اطراف آن ممکن نیست، بنابر این در این مقاله نخست به مناسبات و روابط آقامحمد خان با حکام مناطق مذکور پرداخته می‌شود که عبارت است از اقدامات و لشکرکشی‌های حاکم بخارا در مرو و خراسان وتصرف مرو، و وا أکثر

بررسی اوضاع مرو در دوره قاجار بدون توجه به اقدامات و روابط متقابل حکومت‌های اطراف آن ممکن نیست، بنابر این در این مقاله نخست به مناسبات و روابط آقامحمد خان با حکام مناطق مذکور پرداخته می‌شود که عبارت است از اقدامات و لشکرکشی‌های حاکم بخارا در مرو و خراسان وتصرف مرو، و واکنش دولت ایران به آن اقدامات، که از حد اعزام سفیر و نوشتن نامة تهدیدآمیز فراتر نرفت و امکان اقدام بر ضد امیر بخارا برای بنیان‌گذار حکومت قاجار فراهم نشد. در دهة اول سلطنت فتحعلی شاه گرچه با استمداد حاکم مرو از ایران، زمینة مداخلة ایران در حاکمیت مرو فراهم شد، اما گرفتاری ایران در جنگ با روسیه، امکان اقدام عملی دولت ایران در آن مسأله را کاهش می‌داد. مرو هم به طور مدام در دست حکام بخارا باقی نماند، و بارها بین حکام بخارا، خیوه و ترکمانان دست بدست شد. در نیمة دوم سلطنت محمد شاه باز زمینه‌ای جهت مداخلة ایران در امر حاکمیت مرو به وجود آمد، اما اقدامی جدی از طرف دولت ایران در این زمینه صورت نگرفت. عدم حاکمیت ایران بر مرو در عصر اولیۀ حکومت قاجار، هم ناشی از عوامل خارج از دولت و هم متأثر از عملکرد دولت ایران بوده است. تداوم چنین وضعیتی زمینۀ لازم جهت جدایی قطعی مرو از کشور ایران در دورۀ بعد را فراهم کرد. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

27 - بختیاریها و قاجاریه
منصور امانی

محدوده سرزمین بختیاری در زمان قاجار گسترش یافت، چنانکه محمدتقی خان چهارلنگ از تیره کنورسی و یکی از اعقاب علیمردان خان بختیاری دهات متعددی را در نواحی فریدن و بربرود خریداری کرد. و مناطق شوشتر و رامهرمز را به تصرف خود درآورد و بدین سان محدوه بختیاری از شمال و جنوب گسترش أکثر

محدوده سرزمین بختیاری در زمان قاجار گسترش یافت، چنانکه محمدتقی خان چهارلنگ از تیره کنورسی و یکی از اعقاب علیمردان خان بختیاری دهات متعددی را در نواحی فریدن و بربرود خریداری کرد. و مناطق شوشتر و رامهرمز را به تصرف خود درآورد و بدین سان محدوه بختیاری از شمال و جنوب گسترش یافت. محمدتقی خان در سال 1249 هجری قمری سر از فرمان فتحعلی شاه پیچید، ولی در زمان حکمرانی محمدشاه، شاه قاجار موفق به ایجاد نفاق در بین بختیاری‌ها و توانست این رقیب مهم قاجار را از میان بردارد. سرنگونی محمدتقی خان، موجب انتقال قدرت از چهارلنگ به هفت لنگ گردید، چنانکه در زمان حکمرانی ناصرالدین شاه یکی از سران دورکی (هفت لنگ) به نام حسینقلی‌خان موفق به سرکوبی رقیبان شد و با حمایت دولت، نفوذ خود را بر سراسر بختیاری گسترش داد و ملقب به ایلخانی گردید. او هم به عنوان رهبر ایل بختیاری و هم به صورت نماینده رسمی دولت در منطقه بختیاری حکمرانی و با برخورداری از بنیه قوی مالی و نیروی جنگی قدرتمند برخاسته از ایل بختیاری، به عنوان یک سردار قدرتمند پا به میدان سیاست گذاشت، اما دیری نپایید که گسترش نفوذ و قدرت این سردار بختیاری، سبب بدبینی و کینه توزی سردمداران قاجار که خود را وارث تاج و تخت می‌دانستند و به ویژه آنکه نسبت به لرها عداوت قدیمی داشتند گردید. این کینه توزی ها و فتنه ها، سرانجام منجر به صدور حکم قتل حسینقلی خان از طرف ناصرالدین شاه شد که در ماه رجب سال 1299 هجری قمری اتفاق افتاد. خوانین بختیاری در دوره قاجار آزادی عمل در تنوع و میزان مالیات ها داشتند و اقتصاد حکومتشان بر اساس همین مالیاتها و درآمد جاده لینچ بود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

28 - بررسی شورش حسینقلى خان زعفرانلو در قوچان «به انضمام بازخوانى گزارش حسام السلطنه» (1281 ق.)
محمدرضا قصابیان

سیاست قاجاریه در اداره حکومت ایالات و ولایات مبتنى بر به کارگیرى شاهزادگان و امیران دربارى بوده است و پادشاهان قاجار براى ممانعت از افزایش قدرت خوانین و سران ایلات و قبایل، از واگذارى قدرت و حکمرانى مناطق مختلف به حاکمان غیر قاجارى امتناع مى ورزیدند. امّا در بعضى موارد أکثر

سیاست قاجاریه در اداره حکومت ایالات و ولایات مبتنى بر به کارگیرى شاهزادگان و امیران دربارى بوده است و پادشاهان قاجار براى ممانعت از افزایش قدرت خوانین و سران ایلات و قبایل، از واگذارى قدرت و حکمرانى مناطق مختلف به حاکمان غیر قاجارى امتناع مى ورزیدند. امّا در بعضى موارد به دلیل عدم توانایى شاهزادگان به ناچار حکمرانى بعضى از مناطق هم چون شمال خراسان (که از ترکیب اجتماعى و جمعیتى خاص برخوردار مى باشد) به سران و خوانین ایلات و طوایف سپرده مى شد. به طورى که حکومت قوچان (به جز مدت کوتاه) از آغاز سلطنت قاجار همواره در اختیار زعفرانلو‌ها و خاندان رضا قلیخان پسر امیرگونه خان و فرزندان آن‌ها بوده و آنان با لقب شجاع الدوله مدت‌ها بر قوچان و نواحى اطراف آن فرمانروایى کرده و مورد توجه و حمایت پادشاهان و دربار قاجاریه قرار داشته اند. بنابراین ولایت مرزى قوچان با وجود اهمیت هاى خاص سیاسى - جغرافیایى از حیطه نفوذ مستقیم دربار و شاهزادگان قاجارى بدور مانده بود. ضمن آنکه روحیات استقلال طلبانه حکمرانان و سرکشى و طغیان فرزندان و وابستگان والیان قوچان زمینه را براى رخدادهاى مهم در این منطقه مرزى فراهم مى ساخته است. یکى از رویدادهاى مهم قوچان در عهد ناصرى، شورش حسینقلى خان فرزند رضا قلیخان زعفرانلو است که مدت کوتاهى در قوچان حکومت نمود و بالاخره در ۱۲۸۱ ق توسط حسام السلطنه سرکوب شد. در این مقاله علل و چگونگى پیدایش، شکل گیرى و سرانجام این غائله با تأکید بر گزارش حسام السلطنه والى وقت خراسان مورد بررسى و تحلیل قرار گرفته است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

29 - قلعه سکوهه سیستان و نقش تاریخی آن در وقایع شرق ایران در دوره قاجاریه
مریم ابراهیمی

ایرانی و اسلامی بیشتر نمایان می باشد. در هنگامه رقابت های از قدیم الایام جلگه نسبتاً هموار سیستان بنا به موقعیت های خاص جغرافیایی و منطقه ای مورد تهاجمات داخلی و خارجی واقع می گردید. از این رو حکمرانان و مردم سیستان همواره اقدام به ساخت قلاع بزرگ با حصارهایی مرتفع با ا أکثر

ایرانی و اسلامی بیشتر نمایان می باشد. در هنگامه رقابت های از قدیم الایام جلگه نسبتاً هموار سیستان بنا به موقعیت های خاص جغرافیایی و منطقه ای مورد تهاجمات داخلی و خارجی واقع می گردید. از این رو حکمرانان و مردم سیستان همواره اقدام به ساخت قلاع بزرگ با حصارهایی مرتفع با اهداف نظامی و دفاعی جهت پیشگیری از آسیب و حفظ جان و مالشان در برابر تهاجمات مکرر دشمنان می نمودند. قلعه سکوهه یکی از قلاع مهمی است که به لحاظ چنین ضرورت هایی سنگ بنای اولیه آن از دوره افشاریه و زندیه گذاشته شد و در عهد قاجاریه که تخت گاه حاکمان سیستان گردید توسعه یافت. در ساخت آن از مصالح بومی با توجه به شرایط اقلیمی استفاده شده و هنر و معماری آن نیز تلفیقی از عهد صفویه و قاجاریه با رگه هایی از تاثیر معماری اروپایی است و نمادهای سنت بومی، توسعه طلبانه دو دولت روس و انگلیس که مناطق شرقی ایران در معرض مداخلات و تهدیدات و اقدامات آنها واقع شده بود، حاکمان و مردم این منطقه به شایستگی در انجام و بازیابی هویت ملی و ایرانی خود ایفای نقش می نمایند؛ به ویژه در زمان ناصرالدین شاه پس از یک دوره از هم گسیختگی سیاسی، اهمیت این مطلب بیشتر نمایان می شود. پژوهش پیش رو با نگرشی تاریخی و به شیوه کتابخانه ای با استناد به منابع مکتوب تاریخی و بهره گیری از تاریخ شفاهی به روش تحلیلی توصیفی نگاشته شده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

30 - ورود ایران به بازار جهانی و تاثیر آن بر صنایع دستی کشور در نیمه ی دوم حکومت قاجاریه نمونه موردی: ولایت قاینات
امید سپهری راد علی آرامجو

با ورود گسترده ی ایران به بازار جهانی در نیمه دوم حکومت قاجاریه (1344-1264ق)، حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور، متحوّل شد. صنایع دستی نیز به عنوان یکی از عرصه های اقتصادی از این امر مستثنی نبود. مقاله ی حاضر، ضمن بررسی وضعیتِ صنایع دستی ولایت قاینات در نیمه ی دوم ح أکثر

با ورود گسترده ی ایران به بازار جهانی در نیمه دوم حکومت قاجاریه (1344-1264ق)، حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور، متحوّل شد. صنایع دستی نیز به عنوان یکی از عرصه های اقتصادی از این امر مستثنی نبود. مقاله ی حاضر، ضمن بررسی وضعیتِ صنایع دستی ولایت قاینات در نیمه ی دوم حکومت قاجاریه، تأثیرِ ورود گسترده ی این ولایت به بازار جهانی را بر این بخش از اقتصادِ منطقه ، مورد بررسی قرار داده است. بنا بر یافته های پژوهش حاضر، در این دوره بسیاری از صنایع دستی قاینات به سبب عدم توان رقابتی با کالاهای ماشینی و عمدتاً ارزان قیمت و سهل الوصول غربی، به حاشیه رفته و به مرور زمان از بین رفت؛ با وجود این، تولید و تجارتِ فرش دستباف به سبب اقبال روزافزون بازار جهانی، تا حد قابل ملاحظه ای افزایش یافت ضمن اینکه این صنعت از لحاظ کیفی آسیب قابل توجهی را متحمل شد هر چند این امر در پژوهش های انجام شده کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

31 - سه زن دربار ناصری و تمدن اروپا
طاهره عظیم زاده طهرانی

در میان مردان دربار قاجار، عباس میرزا، قائم مقام و امیر کبیر از پیشگامان نوگرایی و توجه به تمدن اروپا بودند. اما حدود آشنایی زنان دربار قاجار با تمدن غرب مشخص نیست. این پژوهش با تکیه بر سه زن عصر ناصری یعنی مهد علیا مادر، عزت‌الدوله خواهر و تاج‌السلطنه دختر ناصرالدین شا أکثر

در میان مردان دربار قاجار، عباس میرزا، قائم مقام و امیر کبیر از پیشگامان نوگرایی و توجه به تمدن اروپا بودند. اما حدود آشنایی زنان دربار قاجار با تمدن غرب مشخص نیست. این پژوهش با تکیه بر سه زن عصر ناصری یعنی مهد علیا مادر، عزت‌الدوله خواهر و تاج‌السلطنه دختر ناصرالدین شاه، حدود آشنایی زنان را با دانش و از سوی دیـگر با استعمار غـرب بررسی می‌کند. به نظر می‌رسد زنان دربار قاجار در جهت گسترش مظاهر علمی تمدن غرب چون مدرسه روزنامه و غیره گامی بر نداشتند، نسبت به جنبه استعماری غرب نیز بی‌توجه بودند. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

32 - افغانستان و ایران از پیوستگی تا گسستگی
دکتر یوسف متولی حقیقی

سرزمینی که در تاریخ به نام افغانستان آوازه دارد، به دلایل گوناگون اقلیمی، فرهنگی، جغرافیایی و دینی، تاریخ مشترکی با ایران دارد.این سرزمین به ویژه قسمت‌های شمالی و غربی آن تا قبل ازسقوط امپراتوری نادر شاه افشار پیوستگی همه جانبه ای با ایران زمین داشته اما پس از مرگ نادر أکثر

سرزمینی که در تاریخ به نام افغانستان آوازه دارد، به دلایل گوناگون اقلیمی، فرهنگی، جغرافیایی و دینی، تاریخ مشترکی با ایران دارد.این سرزمین به ویژه قسمت‌های شمالی و غربی آن تا قبل ازسقوط امپراتوری نادر شاه افشار پیوستگی همه جانبه ای با ایران زمین داشته اما پس از مرگ نادر و تجزیه قلمرو او در مسیر گسستگی از ایران گام بر داشته است. اگر چه احمد شاه درانی بنیانگزاردولت مستقل افغانی خود را جدای از ایران نمی دانست اما روند تحولات منطقه و به ویژه سیاست‌های استعماری انگلستان زمینه‌های گسستگی کامل حکومت‌های حاکم بر مناطق شرقی خراسان را فراهم کرد.بررسی روند این گسستگی ، از قدرت یابی دو سلسله‌ی سدوزایی و بارک زایی تا معاهده پاریس و جدایی هرات، موضوع مقاله حاضر است که با استفاده از روش تحقیق تاریخی و استناد به برخی از منابع و مآخذ ایرانی و افغانی تدوین شده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

33 - بررسی استقراض خارجی ایران در عهد ناصرالدین شاه
مصیب عباسی

بررسی مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که از جمله اصول تمدنی کشور محسوب شده یک ضرورت علمی است و متأسفانه تاریخ پژوهان کمتر به موضوعات اقتصادی، اجتماعی پرداختند. برنامه ها و کارکردهای اقتصادی دولت های قاجاری نسبت به دوره قبل از آن از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است. زیرا أکثر

بررسی مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که از جمله اصول تمدنی کشور محسوب شده یک ضرورت علمی است و متأسفانه تاریخ پژوهان کمتر به موضوعات اقتصادی، اجتماعی پرداختند. برنامه ها و کارکردهای اقتصادی دولت های قاجاری نسبت به دوره قبل از آن از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است. زیرا رقابت روس و انگلیس برای تصرف منابع ایران و تأثیرپذیری دولت ها از مناسبات بین المللی، کشور را در شرایط نوین اقتصادی و سیاسی قرارداده است. در کارکرد اقتصادی دولت های قاجاری استقراض خارجی بسیار مهم و حیاتی است. پرسش اصلی این مقاله معطوف به بررسی استقراض خارجی در دوره ناصرالدین شاه است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بهره گیری از استقراض خارجی زمینه وابستگی و بدهی دولت را بیشتر و منابع اخذ شده تأثیری در بهبود زندگی مردم نداشته است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

34 - مدارس علوم دینی یزد درعصر زندیه و قاجاریه
دکتر اصغر زرنگار دکتر جمال عابدنیا

پس از ورود اسلام به ایران و فروپاشی نظام ساسانی تحصیل علم از انحصار طبقه ممتاز خارج و عمومیت یافت. با توجه به تاکید دین اسلام و نیاز جامعه ایرانی مسلمان به عالمان و مبلغان دینی و اشاعه دین و احکام آن، به امر حکام مسلمان در سراسر کشور مدارس علوم دینی بسیاری تاسیس گردید. أکثر

پس از ورود اسلام به ایران و فروپاشی نظام ساسانی تحصیل علم از انحصار طبقه ممتاز خارج و عمومیت یافت. با توجه به تاکید دین اسلام و نیاز جامعه ایرانی مسلمان به عالمان و مبلغان دینی و اشاعه دین و احکام آن، به امر حکام مسلمان در سراسر کشور مدارس علوم دینی بسیاری تاسیس گردید. شهر یزد به سبب موقعیت جغرافیایی و اقتصادیش نسبت به سایر شهرهای ایران و برخورداری از امنیت نسبی، مدارس علوم دینی متعددی در آن تاسیس گردیده. بر اساس منابع تاریخی موجود تاسیس مراکز علمی و مدارس در این شهر از دوران حکومت آل بویه آغاز شد و در دوران حکومت آل مظفر در یزد به اوج خود رسید. در عصر حاکمیت مغول بر ایران که بسیاری ازمراکز دینی و علمی در سراسر کشور نابود شد در یزد مدارس متعددی بنا گردید. رکود علمی در ایران پس از حملات تیمور تا عصر صفویه ادامه یافت. اما در عصر صفویه با توجه به پیوند دین و سیاست، تاسیس مدارس علوم دینی و اشاعه فقه شیعه مورد توجه شاهان و امرای صفوی قرار گرفت و مراکز علمی و مدارس مهمی در شهرها از جمله یزد مدرسه ای به نام مصلی ساخته شد. پس از زوال دولت صفویه مدارس علوم دینی نیز افول نمود. با برقراری امنیت و آرامش در عصرحاکمیت زندیه و قاجاریه تاسیس مدارس علوم دینی نیز مجددا رونق گرفت و در این دوران چندین مدرسه در یزد تاسیس شد از جمله دو مدرسه خان و شاهزاده که هر دو بنا از لحاظ معماری، استحکام و زیبایی همانند مدارس عصر صفویه است. این مدارس از زمان تاسیس تا کنون مرکز تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی در یزد بوده است و بسیاری از علما و روحانیون مشهور معاصر در این مدارس تحصیل و تدریس نموده اند. در حال حاضر نیز مدارس علوم دینی یزد از رونق خوبی برخوردارند. در این مدارس از دوران صفویه تا کنون روش گزینش طلاب و منابع درسی تغییر یافته، اما روش تدریس، تامین منابع مالی و اداره ی آنها از گذشته تا کنون تغییری نکرده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

35 - بازنمایی مؤلفه اسلامی هویت در گزارش نامه های تاریخی روزگار قاجار
محسن خلیلی

هم سرنوشت بودن داستان و تاریخ، معمای غامضی نیست. زیرا اندکی دقت در مفهوم واژه تاریخ می‌تواند چاره ساز باشد. بی‌گمان این نکته پذیرفتنی است که جهان تشکیل شده از رویدادهای بسیار است. اما میان رویدادهای محسوب و معطوف و رویدادهای به شمار نیامده و مورد توجه قرار نگرفته، تفاوت أکثر

هم سرنوشت بودن داستان و تاریخ، معمای غامضی نیست. زیرا اندکی دقت در مفهوم واژه تاریخ می‌تواند چاره ساز باشد. بی‌گمان این نکته پذیرفتنی است که جهان تشکیل شده از رویدادهای بسیار است. اما میان رویدادهای محسوب و معطوف و رویدادهای به شمار نیامده و مورد توجه قرار نگرفته، تفاوت بسیار است. تاریخ به معنای پژوهش درباره رویداد و یا رویدادهایی است که دریک دوره زمانی خاص از سوی فرد یا افراد پژوهشگر به شمار آمده، به چشم دیده شده و در ذهن، مورد عطف توجه قرار گرفته‌اند و به کار ساختن سازه‌ای از روایت درباره‌‌ همان رویداد‌ها آمده‌اند. به ناچار، واقعیت فزون برتاریخ است و با فاصله‌ای بسیار از حیث عدد و رقم، پیشتاز است. این امر به زایش هویت میانجامد. هویت در این معنا یکی از محک‌هایی است که می‌توان با تکیه بر آن، رخداد تاریخی شده را مورد بررسی قرار داد. هویت به معنای امری انباشتی و تراکمی واجد دو ویژگی همزمان رشد یابنده است: از یک سو، به شناسایی بودن‌ها میانجامد، به این معنا که ناظر بر آن واقعیتی می‌شود که پیشاپیش وجود دارد و موجودیت خود را اعلام کرده است؛ از دیگر سو، به بازشناسایی شدن‌ها می‌پردازد که ناظر بر پدیده‌ای است تاریخی شده که در فضاهای مکانی و زمانی جدید نیازمند تعبیر و تعریف جدیدی می‌گردد. هنگامی که از هویت به مثابه فرآیند سخن می‌گوییم در حقیقت از استمرار پدیده‌های تاریخی شده‌ای سخن به میان آورده‌ایم که یک فرد، گروه، قوم یا ملت در مقام پاسخ به پرسش‌هایی که از او درباره گذشته‌اش پرسیده‌اند برمی آید. پرسش‌هایی مانند چه کسی بوده است؟ کجا بوده است؟ چه بوده است؟ اکنون چه هست؟ نشانگر شناسایی تشخص‌های واقعاً موجود و بازشناسایی تمایزهای تاریخاً موجود، می‌شود و بر انبوهی از مفهوم‌ها و کردارهایی استوار می‌گردد که خود را در برابر دگر شکل می‌دهند. نگارنده با واکاوی هشت اثر تاریخ نویسانه عصر قاجار در صدد بررسی عنصر اسلامی هویت در گزارش‌های تاریخی روزگار قاجاران برآمده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

36 - فراموشخانه،نخستین جمعیت سیاسی ایران در دوره قاجار
جعفر قلی زاده

شکل گیری احزاب و گروههای سیاسی در ایران به انقلاب مشروطیت باز میگردد.زمینه های پیدایش احزاب در ایران را باید در حوادث،جریانها،تشکلها و انجمنهای سیاسی پیش از مشروطیت جستجو کرد.انجمنهای سیاسی از دوره ناصرالدین شاه(حدو سال 1147ق)با تشکیل فراموشخانه توسط میرزا ملکم خان نا أکثر

شکل گیری احزاب و گروههای سیاسی در ایران به انقلاب مشروطیت باز میگردد.زمینه های پیدایش احزاب در ایران را باید در حوادث،جریانها،تشکلها و انجمنهای سیاسی پیش از مشروطیت جستجو کرد.انجمنهای سیاسی از دوره ناصرالدین شاه(حدو سال 1147ق)با تشکیل فراموشخانه توسط میرزا ملکم خان ناظم الدوله آغاز گزدید.هر چند در ابتدا ناصرالدین شاه اجازه فعالیت به ملکم خان و همکارانش داد ولی پس از مدتی جلوی فعالیت ان گرفته شد.میرزا ملکم خان که در حقیقت موسس اولین جمعیت سیاسی ایران دوره قاجار در ایران است برخی از عقایدش را از طریق روزنامه قانون مطرح می کرد.در این روزنامه به سوال ها و شبهات مخالفین نیز پاسخ داده می شد.در این پژوهش تلاش شده است تا ضمن بررسی زیر ساختهای سیاسی دوره ناصری به تلاشهای چند ساله اعضای جمعیت سیاسی فراموشخانه پرداخته شود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

37 - دارالفنون دریچه ای نو به جهان معرفت
یوسف متولی حقیقی

دارالفنون نخستین مدرسه دولتی ایران به سبک اروپایی است که توسط میرزا تقی خان امیر کبیر به وجود آمد.این مدرسه فعالیت آموزشی خود را در پنجم ربیع الاول 1268ق/1851.م با پذیرش شاگرد در هفت رشته پیاده نظام،سواره نظام،مهندسی،توپخانه،پزشکی،معدن شناسی و داروسازی آغاز کرد.برای تدر أکثر

دارالفنون نخستین مدرسه دولتی ایران به سبک اروپایی است که توسط میرزا تقی خان امیر کبیر به وجود آمد.این مدرسه فعالیت آموزشی خود را در پنجم ربیع الاول 1268ق/1851.م با پذیرش شاگرد در هفت رشته پیاده نظام،سواره نظام،مهندسی،توپخانه،پزشکی،معدن شناسی و داروسازی آغاز کرد.برای تدریس در این مدرسه معلمانی از کشورهای اروپایی استخدام شدند.مدت تحصیل در دارالفنون نخست هفت سال بود و سپس به چهار سال کاهش یافت.در این ندرسه علاوه بر تدریس نظری آموزشهای عملی نیز مورد توجه بود و تجهیزاتی از قبیل آزمایشگاه،چاپخانه و کتابخانه در خدمت آموزش قرار داشت.ناصرالدین شاه در آغاز کار علاقه زیادی به پیشرفت کار مدرسه نشان می داد.اما سیاسی شدن آموزش و شیوع افکار آزادی خواهانه در دارالفنون این مدرسه را از چشم ناصرالدین شاه انداخت.دارالفنون به رغم پیشرفتهای اولیه به دلایل گوناگونی نتوانست اهداف بنیان گذار آن را برآورده سازدواما در عیت حال توانست دریچه ای نو به سوی جهان معرفت برای ایرانیان باز نموده و باعث آشنایی گروهی از ایرانیان با دستاوردهای علمی اروپا و اندیشه های اصلاح طلبانه شود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

38 - سیاست مذهبی فتحعلی شاه قاجار در قبال اهل تسنن در ایران
عباس سرافرازی محمد کاویانی یگانه

منابع تاریخ قاجاریه تصویری متشرع از فتحعلی شاه، دومین پادشاه قاجار ترسیم نموده اند. حکومت وی بر بزرگترین مملکت شیعی جهان از یک سو و همجواری ایران با همسایگان پیرو مذهب سنت از سوی دیگر، شناخت سیاست مذهبی وی در قبال اهل تسنن را حائز اهمیت بسیار می‌سازد که هدف تحقیق پیش رو أکثر

منابع تاریخ قاجاریه تصویری متشرع از فتحعلی شاه، دومین پادشاه قاجار ترسیم نموده اند. حکومت وی بر بزرگترین مملکت شیعی جهان از یک سو و همجواری ایران با همسایگان پیرو مذهب سنت از سوی دیگر، شناخت سیاست مذهبی وی در قبال اهل تسنن را حائز اهمیت بسیار می‌سازد که هدف تحقیق پیش رو می‌باشد. بررسی منابع تاریخی نشان می‌دهد سیاست راهبردی سلاطین قاجاریه من جمله فتحعلی شاه در قبال اهل تسنن، سیاستی بر مبنای تقابل حداقلی، مدارای مذهبی و تلاش برای تحقق وحدت اسلامی بوده است که می‌توان آنرا سیاست تعاملی نامید. مصادیقی چون آزادی مذهبی، امنیت اجتماعی، عدم وجود روایات دال بر درگیری نظامی حکومت با اهل تسنن، تلاش برای متمایل نمودن سنی مذهبان مناطق مرزی به حکومت مرکزی، نفوذ برخی علمای صوفی سنی در دربار و مراوده اهل سنت با درباریان و علمای شیعه موید این معناست. تاثیرپذیری احتمالی از روایات وارده از معصومین(ع) دال بر لزوم تعامل و تعایش شیعیان با عامه مسلمین، عدم احساس خطر سیاسی یا مذهبی از جانب اهل سنت، از میان رفتن تدریجی روحیه افراطی ضد تسنن در میان شیعیان، حاکم شدن دیدگاه مجتهدین و برچیده شدن تدریجی مشرب اخباری در میان علماء شیعه، جدی شدن خطر استعمار غرب و ضرورت اتحاد اسلامی و جلوگیری از متمایل شدن سنیان ساکن مناطق مرزی به مهاجرت یا پیوستن به همسایگان سنی مذهب رقیب دولت قاجاریه از مهم‌ترین علل اتخاذ چنین سیاستی بوده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

39 - تبارشناسی مبانی هویت ملی در تاریخ‌نگاری ملی گرایانه دوران قاجار و مشروطه
محمدعلی علی زاده علی محمد طرفداری

ظهور تاریخ‌نگاری ملی گرایانه در دوران قاجاریه و مشروطه یکی از مهم‌ترین محورهای شکل‌گیری هویت ملی نوین در ایران معاصر به‌شمار می رود. از زمان ورود ناسیونالیسم به‌عنوان یک ایدئولوژی مدرن به ایران در سدة نوزدهم میلادی، بسیاری از مسائل فرهنگی ایران، از جمله تاریخ‌نگاری و نح أکثر

ظهور تاریخ‌نگاری ملی گرایانه در دوران قاجاریه و مشروطه یکی از مهم‌ترین محورهای شکل‌گیری هویت ملی نوین در ایران معاصر به‌شمار می رود. از زمان ورود ناسیونالیسم به‌عنوان یک ایدئولوژی مدرن به ایران در سدة نوزدهم میلادی، بسیاری از مسائل فرهنگی ایران، از جمله تاریخ‌نگاری و نحوة نگاه به گذشته تحت تأثیر این ایدئولوژی قرار گرفت و به تدریج نوع جدیدی از تاریخ‌نگاری و بازنمود وقایع گذشته در میان منورالفکرهای دوران قاجار و مشروطیت پدید آمد که طی آن تاریخ نویسان ایرانی با محور قرار دادن ملی‌گرایی، به بازنویسی تاریخ ایران در قرون گذشته پرداختند و در این میان، به‌ویژه با برجسته کردن تاریخ ایران باستان و قرار دادن این دوره به‌عنوان دوران حیات ملی ایران و ایرانیان، بنیان‌های هویت ملی ایران نوین بر اساس هویت باستانی ایرانیان را پی ریزی کردند. در این مقاله کوشش شده است تا با مبنا قرار دادن اصلی‌ترین معاصرنویسی های دوران مورد بحث، میزان تأثیر تاریخ‌نگاری های ملی‌گرایانه بر توسعة نگاه‌های ناسیونالیستی به تاریخ ایران و جست جوی بنیان‌های هویت ملی در تاریخ ایران باستان در میان روشنفکران و رجال سیاسی و فرهنگی معاصر ایرانی شناسایی و مشخص شود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

40 - وضعیت سیاسی اجتماعی نیشابور در دوره قاجار
محسن مدیرشانه چی علی زارعی

تاریخ و تحولات سیاسی و اجتماعی هر کشور در بستر جغرافیا، دین، فرهنگ و اقتصاد آن کشور شکل می‌گیرد. قاجاریه یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال ۱۱۷۴ تا ۱۳۰۴ بر ایران به مدت صد و سی سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آقامحمدخان قاجار است. وی تهران را به عنوان پایت أکثر

تاریخ و تحولات سیاسی و اجتماعی هر کشور در بستر جغرافیا، دین، فرهنگ و اقتصاد آن کشور شکل می‌گیرد. قاجاریه یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال ۱۱۷۴ تا ۱۳۰۴ بر ایران به مدت صد و سی سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آقامحمدخان قاجار است. وی تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کرد و آخرین پادشاه قاجار، احمدشاه قاجار بود که در سال ۱۳۰۴ برکنار شد و رضا شاه پهلوی جای او را گرفت. نیشابور در این دوره تحولات و وضعیت نابسامانی داشت که در این مقاله سعی شده بر اساس اسناد، مدارک و منابع مکتوب و همچنین سفرنامه‌های تاریخی، وقایع و تحولات مرتبط با آن بررسی شود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

41 - بررسی سیستم آموزشی یزد در دوره قاجاریه
احمد بابایی زارچ سهیلا ترابی فارسانی محمد حسن میر حسینی

چکیده:هدف از این نوشتار، بررسی و تحلیل تحولات و زمینه های شکل گیریِ نظام آموزشی و مدارس نوین در دوره قاجاریه است. پژوهشِ حاضر با برگزیدن دوره تاریخیِ قاجاریه به عنوان منشاء و سرآغاز تحولات نظام آموزشیِ نوین در یزد، با رویکرد توصیفی و تحلیلی سعی داشته تا بسترهای شکل گیری أکثر

چکیده:هدف از این نوشتار، بررسی و تحلیل تحولات و زمینه های شکل گیریِ نظام آموزشی و مدارس نوین در دوره قاجاریه است. پژوهشِ حاضر با برگزیدن دوره تاریخیِ قاجاریه به عنوان منشاء و سرآغاز تحولات نظام آموزشیِ نوین در یزد، با رویکرد توصیفی و تحلیلی سعی داشته تا بسترهای شکل گیری، محتوا و روند تحولات آموزش در یزد را مورد تحلیل و تبیین قرار دهد. بر اساس بررسی های به عمل آمده، آموزش به سبک جدید از اواسط سلطنت ناصرالدین شاه قاجار با پیشگامی میسیونرهای مذهبی در یزد آغاز گردید به دنبال آن، اقلیت های مذهبی مانند زردتشتیان و یهودیان و تجار و سرشناسان شهر، مدارسی به سبک نوین تأسیس نموده و رشد و پویایی نظامِ آموزشی را در این شهر پایه ریزی نمودند اما این روند با ممانعت ها و مانع تراشیهای بسیاری روبه رو شد .هر چند شیوه های سنتی آموزش یعنی مدارس علوم دینی و مکتب خانه ها در یزد تا دهه ها بعد از مشروطیت تداوم داشت. در روند تحولات نظامِ آموزشی و شکل گیری آموزش نوین در شهر یزد، عواملی همچون تحولاتِ جهانی و تحولات داخلی در کشور، ویژگی جامعه چند فرهنگی یزد ناشی از وجود اقلیت های مذهبی، گرایش قاجاریه به سمت آموزش و سبک های نوین آموزشی (از اواسطِ قاجار)، تأسیس مدارس جدید همچون دارالفنون و...، روزنامه های محلی، بازرگانان زرتشتی، انقلاب مشروطه و تأسیس مدارس توسط اقلیت ها و میسیونرهای مذهبی و... تاثیرگذار بوده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

42 - قانون گریزی دوره قاجار و نقش آن بر اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران(انقلاب مشروطه)
قربانعلی نجفی اندرور امیر تیمور رفیعی محمد کریم یوسف جمالی

چکیده: دوران حـکومت شـاهان قاجار، پس از پیروزی آغامحمدخان بر حکمرانان زند و دیگر مدعیان حکومت آغاز شد. مناسبات قدرت و روابط حاکم در نظام سیاسی قاجار بر اساس قدرت سیاسی شکل گرفت. به این ترتیب، به قدرت رسیدن قاجاریه را باید نوعی جابه جایی قدرت در ساختار ایلیاتی ایران دانس أکثر

چکیده: دوران حـکومت شـاهان قاجار، پس از پیروزی آغامحمدخان بر حکمرانان زند و دیگر مدعیان حکومت آغاز شد. مناسبات قدرت و روابط حاکم در نظام سیاسی قاجار بر اساس قدرت سیاسی شکل گرفت. به این ترتیب، به قدرت رسیدن قاجاریه را باید نوعی جابه جایی قدرت در ساختار ایلیاتی ایران دانست. پایه و بنیان اصلی قدرت سیاسی حکومت قاجار همانند سایر ادوار تاریخ ایران، مبتنی بر ساختار قبیله ای بود و ایلات و عشایر قدرت واقعی کشور را در اختیار داشتند. در چنین ساختاری،شاه سایه خدا بر روی زمین و محور تصمیمات سیاسی بود. این وضعیت و ویژگی یعنی قدرت فرا زمینی شاه، موجب تمرکز قدرت، قانون گریزی، استبداد و خودکامگی و در نتیجه توسعه نیافتگی سیاسی شد. انقلاب مشروط در پاسخ به قدرت فرازمینی و آسمانی پادشاه شکل گرفت، اما با بروز استبداد صغیر به شکست انجامید. در این پژوهش تلاش بر آن است که به روش جامعه شناسی سیاسی،ضمن چگونگی شکل گیری قاجاریه، ساخت قدرت موروثی و نبود نهادهای قانونی در عصر قاجار و نقش آن بر اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران تا عصر مشروطیت مورد بررسی قرار گیرد نوع پژوهش بر اساس هدف کاربردی است و به لحاظ ماهیت پژوهش، توصیفی و تحلیل داده ها و یافته ها می باشد. روش گرد آوری داده ها و اطلاعات،مشاهده و مطالعه است که از طریق مراجعه به کتابخانه و آرشیو اسناد و مدارک و همچنین جستجو در شبکه های مجازی و اینترنتی انجام شده است. پژوهش حاضر از الگوی نظری پاتریمونیالیسم و نظریه سلطانیسم بهره برده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

43 - اختلاف ایران با عثمانی بر سر نقاط مرزی
بهرام افراسیابی زین آباد منیره کاظمی راشد منوچهر صمدی وند معصومه قره داغی

وضع نامشخص مرزهای دو کشور ، برخوردهای میان عشایر مرزنشین از سرحد آذربایجان تا خوزستان و حمایت شاهزادگان ایرانی از برخی رؤسای آنان،مساله تابعیت برخی از ایل های سرحدی و مشکلات ناشی از ییلاق و قشلاق آنها، پناهندگان ایران و عثمانی، رفتار خشن و توهین‌آمیز عثمانی‌ها با حجاج و أکثر

وضع نامشخص مرزهای دو کشور ، برخوردهای میان عشایر مرزنشین از سرحد آذربایجان تا خوزستان و حمایت شاهزادگان ایرانی از برخی رؤسای آنان،مساله تابعیت برخی از ایل های سرحدی و مشکلات ناشی از ییلاق و قشلاق آنها، پناهندگان ایران و عثمانی، رفتار خشن و توهین‌آمیز عثمانی‌ها با حجاج و زوار ایرانی، مسائل تجاری ایران و عثمانی،حالت مبهم سیاسی سرزمین کردستان و مسائل مربوط به کردها که از مسائل عمده منطقه قلمداد می شود.طوایف کرد گاه سبب هرج و مرج و اغتشاش در نواحی سرحدی می‌شدند. اکـراد ایرانی با اکراد عثمانی همه در جنگ بودند و مسافرانی را که از سرزمین‌شان عبور می‌کردند، به قتل می‌رساندند و اموال‌شان را غارت می‌کردند. دولت عثمانی نیز همواره با کردهای کشورش مشکلات اساسی داشـت. در سده نوزدهم، با آغاز دوران ضعف عثمانی‌ها، شورشهای متعدد کردها را برضد دولت عثمانی شاهد هستیم. دخالت دولت های روس و انگلیس نیز در روابط ایران و عثمانی تاثیرگذار بودکه به شکل اتحاد با یکی از دولتها بر ضد دیگری صورت می گرفت. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

44 - ولایات سرحدی غربی در دوره قاجاریه
بهرام افراسیابی زین آباد منیره کاظمی راشد منوچهر صمدی وند معصومه قره داغی

ایران دوره قاجاریه از صحنه سیاست‌های اروپایی به دور بود.نواحی غربی ایران در دوره قاجاریه شاهد منازعات پیچیده ای بود وفتحعلیشاه به اداره ایالت آذربایجان حساس بودو ازجهت های مختلفی از جمله نزدیک بودن به روسیه اهمیت می داد و به همین دلیل مرکزاقامت ولیعهد خود نمود.آذربای أکثر

ایران دوره قاجاریه از صحنه سیاست‌های اروپایی به دور بود.نواحی غربی ایران در دوره قاجاریه شاهد منازعات پیچیده ای بود وفتحعلیشاه به اداره ایالت آذربایجان حساس بودو ازجهت های مختلفی از جمله نزدیک بودن به روسیه اهمیت می داد و به همین دلیل مرکزاقامت ولیعهد خود نمود.آذربایجان سرحدبین دو دولت روسیه تزاری و عثمانی بودو سابقه خصومت و جنگ های متوالی این دو دولت با ایران ایجاب می کرد شخصی که مورد توجه و علاقه شاه بود آن حوزه را زیرنظر بگیرد و از نزدیک ناظر عملیات و نقشه های سیاسی دو همسایه باشد.نتایج ویافته های تحقیق نشان می دهد ایران به دلیل موقعیت استراتژیکی خود، جولانگاه رقابت‌ دول قدرتمند شده و بخش‌های مهمی از ایران در نتیجه عهدنامه‌ها از خاک کشور جدا و امتیازات اقتصادی و تجاری هم به این دول واگذار گردید که منافع تجاری و بازرگانی خود را حفظ می‌کردند.منازعات ارضی از مهمترین اختلافات فی مابین دولت های همجواراست و محدودیت بهره وری از امکانات موجود و عدم وجود یک سلسله قوانین مسجل و مورد اعتماد بین دول و عدم تقید آنها به قول و قرارهای تاکتیکی و منحصر در شرایط زمانی خاص و هم چنین سهولت آمیختگی قومی و زبانی بین مناطق همجوار و هم مرز باعث شده تا همواره شاهد تخاصمات چندین ساله بین دول باشیم. میزان توانمندی دولتها در اداره امور داخلی به صورت یکپارچه از جمله عواملی بوده که برخی کشورهای آماده برای آغاز تنش ها راترغیب می کرد. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

45 - ارتش قاجاریه و بیگانگان تا 1300 ه.ق با تکیه بر نقش حسام السّلطنه
دکتر حمید رضا جدیدی

چکیده ساختار نظامی قاجاریه عموماً مبتنی بر شیوه های قدیمی دوره های افشاریه و زندیه بود وجنگهای داخلی و خارجی به ویژه تا 1300 ق این اجازه را نداد که اصلاحات چشمگیری در این نظام رخ دهد.مساعی افرادی چون عبّاس میرزا ولیعهد، قائم مقام فرهانی، امیرکبیر و میرزا حسین خان سپه أکثر

چکیده ساختار نظامی قاجاریه عموماً مبتنی بر شیوه های قدیمی دوره های افشاریه و زندیه بود وجنگهای داخلی و خارجی به ویژه تا 1300 ق این اجازه را نداد که اصلاحات چشمگیری در این نظام رخ دهد.مساعی افرادی چون عبّاس میرزا ولیعهد، قائم مقام فرهانی، امیرکبیر و میرزا حسین خان سپهسالار اگر چه باعث بعضی پیشرفتها و اصلاحات شد اما دخالت بیگانگان، بی تدبیری شاهان و رجال سیاسی و مشکلات اقتصادی مانع تحوّل اساسی در این ساختار گردید. حسام السّلطنه، فاتح هرات در زمان ناصر الدّین شاه، از رجال کاردان و نسبتاً موفق این دوره، از جمله افرادی بود که با مدیریت و فرماندهی نبردهای فراوان از نظامیان برجسته محسوب می شد که از مساعی او بهره ی چندانی عاید نشد. مقاله ی حاضر با بیان تحوّلات عمده ی نظامی قاجاریه تا زمان مرگ حسام السّلطنه نقش بیگانگان را در این ارتش بازتاب می دهد و ضمن تکیه بر عملکرد این شخصیت سعی می کند نمایی را از اوج و فرود ها در ارتش ایران در آن سالها منعکس سازد. واژگان کلیدی: قشون قاجاریه، ساختار نظامی، امیرکبیر، حسام السّلطنه، مُستشاران، اصلاحات. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

46 - تحلیل گفتمان انتقادی وقف نامه های بجا مانده از روزگار قاجار در استان مرکزی از حیث دستوری و زبانی
دکتر محسن مؤمن الهام رضائیان ورمزیار محمد مولایی فاطمه ایبک آبادی

چکیده در مقاله حاضر وقفنامه های دوره قاجاریه در ایران از نظر زبانی و دستوری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است ، زیرا پژوهندگان بر این باورندکه اسناد وقف از جمله ی متون ارزشمند تاریخی به شمار می آیند و بررسی و تحلیل آنها از جنبه های مختلف زبانی از اهمیت فراوانی برخو أکثر

چکیده در مقاله حاضر وقفنامه های دوره قاجاریه در ایران از نظر زبانی و دستوری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است ، زیرا پژوهندگان بر این باورندکه اسناد وقف از جمله ی متون ارزشمند تاریخی به شمار می آیند و بررسی و تحلیل آنها از جنبه های مختلف زبانی از اهمیت فراوانی برخورداراست . شیوه انشاء وتنظیم وقفنامه ها از گذشته های دور تاکنون اسلوب وشیوه ی خاصی داشته است . نوع نگارش هر وقفنامه و تعبیرات متفاوت و اصطلاحات به کار رفته در آن نه تنها حکایت از نوع تفکر و اندیشه های مذهبی، اجتماعی و فرهنگی آن عصر دارد بلکه در حوزه ی سند شناسی نیز در خور توجه بوده و مورد استفاده ی پژوهشگران حوزه زبان شناسی می باشد . نثر و اصطلاحات خاص ادبی،فقهی و حقوقی به کار رفته در نگارش آن موجب شده تا ادبیات خاصی در متن وقفنامه ها قابل تشخیص باشد .اصطلاحات خاص دایره جغرافیایی وقف، عبارات و کلمات عربی، آیات قرآن کریم ومضامین ادبی به کار رفته در انشاء وقفنامه ها با اندکی دقت حاکی از موضوع مربوط به موقوفه ومحتوای کلی آن است که از حیث زبان شناسی بسیار حایز اهمیت می باشد و از جمله دلایل ضرورت انجام این تحقیق بشمار می رود. واژگان کلیدی:وقف نامه، ویژگی های زبانی و دستوری، روزگار قاجاریه. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

47 - بررسی زمینه های تاریخی ناامنی در مرزهای شرقی و جنوب شرقی ایران
قاسم فتاحی دکتر امیرتیمور رفیعی

چکیده هدف اصلی این پژوهش بررسی زمینه های تاریخی ناامنی در مرزهای شرقی و جنوب شرفی ایران است. این مقاله در صدد است، به این پرسش پاسخ دهد که زمینه های تاریخی بروز ناامنی در مرزهای شرقی و جنوب شرقی کشور چگونه فراهم آمده و نقش و تاثیر سیاست های استعماری دولت انگلیس در جد أکثر

چکیده هدف اصلی این پژوهش بررسی زمینه های تاریخی ناامنی در مرزهای شرقی و جنوب شرفی ایران است. این مقاله در صدد است، به این پرسش پاسخ دهد که زمینه های تاریخی بروز ناامنی در مرزهای شرقی و جنوب شرقی کشور چگونه فراهم آمده و نقش و تاثیر سیاست های استعماری دولت انگلیس در جدا سازی بخش های بزرگی از سرزمین های ایران در مناطق شرق و جنوب شرق ایران چه بوده است؟ این تحقیق یک تحقیق کیفی است وروش انجام پژوهش تحلیل اسنادی بوده که به منظور گردآوری داده ها برای پاسخ گویی به سوالات پژوهش، اسناد و مدارک مرتبط با موضوع مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. شیوه جمع آوری اطلاعات به شیوه فیش نگاری است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که وضع کنونی مرزهای شرقی و جنوب شرقی ایران که حاصل جنگ ها و ستیزه های متعدد و قراردادها و حکمیت ها و داوری های مختلف است، نتیجه ی نا آگاهی دولت مردان ایران و طمع ورزی و سلطه طلبی استعمارگران انگلیسی است، که مشکلات عدیده ای را به وجود آورده و در صورت عدم تبیین راهبرد های مناسب می تواند وحدت و همبستگی و انسجام ملّی کشور را با چالش روبرو کرده و تهدیداتی را علیه امنیت ملّی به وجود آورد. واژگان کلیدی: ایران، استعمار، انگلیس، قاجاریه، مرزها. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

48 - تمایزها و دگرگونیهای تاریخنویسی رسمی قاجارها از فتحعلیشان تا ناصرالدینشاه
شهلا منصوری قوامآبادی سهیلا ترابی فارسانی فیض اله بوشاسب گوشه

متون تاریخنگاری رسمی در دوره قاجاریه با توجه به تحولات سیاسی ، اجتماعی و ارتباط با غرب و آشنایی با آثارتاریخی غربیان، دچار دگرگونی شد و دیدگاههای نو را در تاریخنگاری ایجاد کرد. در این دوره دو گونه تاریخنویسیبا رویکردهای متفاوت نزد مورخین رسمی مورداستفاده قرار گرفت. آغاز أکثر

متون تاریخنگاری رسمی در دوره قاجاریه با توجه به تحولات سیاسی ، اجتماعی و ارتباط با غرب و آشنایی با آثارتاریخی غربیان، دچار دگرگونی شد و دیدگاههای نو را در تاریخنگاری ایجاد کرد. در این دوره دو گونه تاریخنویسیبا رویکردهای متفاوت نزد مورخین رسمی مورداستفاده قرار گرفت. آغاز دوره قاجاریه تا پایان دوره محمدشاه و اوایلدوره ناصری کمابیش تاریخنگاری سنتی حاکم بود و از میانه دوره ناصری تغییراتی در تاریخنویسی انجام شد. با توجهبهضرورت تاریخنگاری این دوره و اهمیت کتب نوشتهشده توسط مورخین رسمی، در این مقاله به بررسی این دو نوعنگاه تاریخنگاری رسمی پرداخته میشود و به این سؤال پاسخ داده شود که: چه تفاوتهایی را میتوان در تاریخنگاری تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

49 - ساختار کالبدی- فضایی شهر ایرانی عصر ناصری از منظر سیاحان غربی
جهانبخش ثواقب معصومه هادی لیلا مشکانی

شهر ایرانی در ایام سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به رغم حفظ ساختار کالبدی سنّتی، در اثر آشنایی با الگوهای معماری غربی و ورود تأسیسات تمدنی جدید به کشور، به آرامی مسیر تغییر را پیش گرفت و عناصری از تجدد را در خود نمایان ساخت. در فضای کالبدی شهر این دوره، بناهای جدیدی در کنار أکثر

شهر ایرانی در ایام سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به رغم حفظ ساختار کالبدی سنّتی، در اثر آشنایی با الگوهای معماری غربی و ورود تأسیسات تمدنی جدید به کشور، به آرامی مسیر تغییر را پیش گرفت و عناصری از تجدد را در خود نمایان ساخت. در فضای کالبدی شهر این دوره، بناهای جدیدی در کنار بناهای قدیمی قد برافراشتند که چهره شهر را دگرگون کرد و در گزارش های سیاحان دیدار کننده از ایران بازتاب یافته است. این مقاله با رویکرد تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه ای با استناد به متون سفرنامه ای و اهتمام به شاخص های شکلی و محتوایی در صدد ارائه تصویری از صور کالبدی شهر در عصر ناصری از دیدگاه سیاحان غربی است. در این پژوهش با ارائه صور گوناگون ساختار کالبدی شهر عصر ناصری، چگونگی انتقال عناصر سازه ای غرب به ایران در ابتدای سلطنت وی مطرح شده است، پدیده ای که به تدریج ابتدا به تحولات محتوایی شهر و سرانجام به تحولات کالبدی آن انجامید. یافته پژوهش نشان داده که شهر ایرانی این عصر با تحولات فضای کالبدی و محتوایی همراه شده است. تحولات کالبدی آن درون مایه تجدد غرب را به همراه داشته و عناصر محتوایی آن متأثر از مکتب تهران بوده است و سرانجام به دوران انقطاع تاریخی در شهرسازی ایرانی- اسلامی رسیده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

50 - بررسی نقش زنان مبارز در تحولات سیاسی عصر قاجار (مطالعه موردی بی‌بی‌مریم بختیاری)
حاتم موسایی سمیه کمالی

شخصیت زن بر اساس کفایت، اهلیت، شایستگی، لیاقت و مختصات اخلاقی و اجتماعی، آگاهی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ارزیابی می شود تا زن خودش مستقلانه نقش خود و جایگاه خود را در جامعه پیدا نماید و به همنوعان خود به اثبات برساند. در مدنیت معاصر و درکشورهای پیشرفته روز تا روز زن مقام أکثر

شخصیت زن بر اساس کفایت، اهلیت، شایستگی، لیاقت و مختصات اخلاقی و اجتماعی، آگاهی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ارزیابی می شود تا زن خودش مستقلانه نقش خود و جایگاه خود را در جامعه پیدا نماید و به همنوعان خود به اثبات برساند. در مدنیت معاصر و درکشورهای پیشرفته روز تا روز زن مقام انسانی خودرا کسب نموده و به نقش تاریخی زن بها داده می شود. زنان ایران در منزلگاههای مهم تاریخی به صحنه آمدند و حضور موثری نشان دادند. حضور زنان در فعالیتهای سیاسی و اجتماعی طی دوره دوم قاجاریه بسیار چشمگیر بوده است؛ از جمله این زنان بی‌بی‌مریم بختیاری می باشد. وی از زنان مبارز عصر مشروطه بود. بی‌بی‌مریم در جنگ اول جهانی که بخشهایی از ایران اشغال و زیر نفوذ نیروهای استعمارگر روسی و انگلیسی قرار گرفته بود به طرفداری از نیروهای آلمان و عثمانی و علیه نیروهای اشغالگر روس و انگلیس قیام کرد. در مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به چگونگی حضور سیاسی ــ اجتماعی بی‌بی‌مریم بختیاری در تحولات سیاسی عصر قاجار پرداخته شده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

51 - سرای معین التجار یادگاری از کشتی‌رانی بر روی کارون
مسعود داودی پرویز طلائیان پور

دوره قاجاریه یکی از مهم‌ترین دوره‌های سیاسی ایران است. مطالعه بر روی رویدادهای این دوره نشان می‌دهد که تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در داخل و خارج کشور نقش مهم و موثری را در روند حکومت و زندگی مردم عادی بازی کرده است که از آن میان می‌توان به آزادسازی کشتی‌رانی بر روی أکثر

دوره قاجاریه یکی از مهم‌ترین دوره‌های سیاسی ایران است. مطالعه بر روی رویدادهای این دوره نشان می‌دهد که تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در داخل و خارج کشور نقش مهم و موثری را در روند حکومت و زندگی مردم عادی بازی کرده است که از آن میان می‌توان به آزادسازی کشتی‌رانی بر روی رودخانه کارون اشاره کرد. از قرن نوزدهم به بعد اروپاییان به تجارت در خلیج‌فارس توجه نشان دادند و کارون، تنها رودخانه قابل کشتی‌رانی ایران و خلیج‌فارس به دلیل موقعیت خاص مورد توجه سیاحان و نمایندگان سیاسی انگلیس قرار گرفت. دولت‌های اروپایی برای حافظت از منافع خود و انتقال کالا به نواحی مرکزی ایران درصدد کسب مجوز کشتی‌رانی بر روی کارون برآمدند و سرانجام اگرچه ناصرالدین‌شاه فرمان آزادی کشتی‌رانی کارون را صادر کرد و این رودخانه را به روی تمام کشتی‌های تجاری خارجی گشوده شد؛ اما دولت انگلستان به دلیل برخورداری از ابزارهای قدرتمند سیاسی، اقتصادی توانست تجارت بر روی کارون را در انحصار خود بگیرد. هدف از پژوهش ارائه‌شده پرداختن به کشتی‌رانی آزاد بر روی رودخانه کارون و معرفی سرای معین التجار که از این رویداد تاریخی برجای مانده است. ضمناً در این مقاله سعی بر این بوده است تا به طور اجمالی به روند تحولات دیپلماسی برای گرفتن امتیاز کشتی‌رانی به وسیله کشورهای خارجی در زمان ناصرالدین‌شاه و ارتباط معین التجار بارونق دوباره اهواز و معرفی سرای معین التجار پرداخته شود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

52 - نگاهی به مراسلات عاشق و معشوق ستمگر (تألیف 1309 ق.) و تحلیل ساختاری آن (محتوا، تکنیک زبانی و شکل
سعید گلناری ندا مراد محمدهادی فلاحتی

10.30495/noskheh.2021.686791

نظریة ساختارگرایی یکی از مؤثرترین نظریه‌های قرن بیستم است که در همة حوزه‌های علوم انسانی حضوری فعّال داشته و در تحلیل‌ها شیوه‌ای پرطرفدار بوده‌ است. هدف غایی در این نوع نقد دست‌یافتن به جنبه‌های زبان‌شناختی اثر ادبی است؛ زیرا تحلیل زبانی متون ادبی به همراه آنچه از موسیق أکثر

نظریة ساختارگرایی یکی از مؤثرترین نظریه‌های قرن بیستم است که در همة حوزه‌های علوم انسانی حضوری فعّال داشته و در تحلیل‌ها شیوه‌ای پرطرفدار بوده‌ است. هدف غایی در این نوع نقد دست‌یافتن به جنبه‌های زبان‌شناختی اثر ادبی است؛ زیرا تحلیل زبانی متون ادبی به همراه آنچه از موسیقی درونی و بیرونی در آن به ودیعه نهاده شده است، همراه با تأثیر آن بر ساختار کلی متون، بی‌تردید مخاطب را در فهم اثر یاری می‌رساند و موسیقی نثر را هنری می‌کند. در میان آثار ادبی، نوع سنتی آن به‌‌سبب پیچیدگی‌های معنایی، بیشتر از نوشته‌های معاصر به این نوع بررسی نیاز دارد. نسخة خطی مراسلات عاشق و معشوق ستمگر یکی از آثار ادبی دورة قاجار است. در این پژوهش کوشش شده ‌است ساختار و روابط متقابل عناصر موجود در این نسخه از سه حوزة محتوا، تکنیک زبانی و شکل بررسی شود تا از این راه بتوان به لایه‌های پنهان الگوهای ذهنی نویسنده دست یافت. این پژوهش در یک مقدمه و سه گفتار، با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی فراهم آمده است و ضمن معرفی نسخه و تحلیل ساختاری آن، فرم مناسب، تکنیک زبانی زیبا و محتوای پربار این اثر را می‌نمایاند. نتیجة بررسی‌های به‌عمل‌آمده بیانگر آن است که این اثر، زبانی ادبی دارد و سجع و تشبیه در کنار سایر آرایه‌های ادبی در ساختار متن پررنگ است. قالب اثر نامه‌نگاری است و به همین سبب جملات خبری با لحن عاطفی، مهم‌ترین نمودهای زبان غنایی این اثر به شمار می‌رود؛ قلم مؤلف نیز ازلحاظ شیوایی و روانی عبارات و ترکیب‌سازی‌ها توجه‌برانگیز است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

53 - بررسی و تحلیل نسخۀ خطی اصول الفصول فی حصول الوصول
سعید عابدینی عزیزاله توکلی کافی آباد محمود صادق زاده

نسخه‌های خطی، میراث فرهنگی ملت‌ها و نشان‌دهندۀ تلاش مردم یک کشور در گردآوری و حفظ دستاوردهای فکری علمی و تاریخی آن سرزمین هستند. این پژوهش به معرفی نسخۀ خطی اصول الفصول فی‌حصول الوصول، اثر رضاقلی خان هدایت (1215ـ1288ق) اختصاص دارد. این اثر تاکنون تصحیح و چاپ‌ نشده است. أکثر

نسخه‌های خطی، میراث فرهنگی ملت‌ها و نشان‌دهندۀ تلاش مردم یک کشور در گردآوری و حفظ دستاوردهای فکری علمی و تاریخی آن سرزمین هستند. این پژوهش به معرفی نسخۀ خطی اصول الفصول فی‌حصول الوصول، اثر رضاقلی خان هدایت (1215ـ1288ق) اختصاص دارد. این اثر تاکنون تصحیح و چاپ‌ نشده است. کتاب یک دایرةالمعارف عرفانی است که نویسنده در آن به سیر عرفان از گذشته تا روزگار خود پرداخته است. تاکنون دو نسخه از این کتاب در کتابخانه‌های مجلس و دانشگاه بوعلی همدان معرفی شده است. هدایت این کتاب را در هجده فصل نگاشته و توجه به اصول هجده‌گانۀ کتاب، اسّ و اساس تصوف عصر قاجار را به نمایش می‌گذارد. مؤلف در ابتدا به معرفی سلسله‌های عرفانی پرداخته و سپس سلسلۀ نعمت‌اللهی و زندگی شاه نعمت‌الله ولی را معرفی کرده است. از دیدگاه ساختار زبانی، هدایت در اثر خود کوشیده است از زبان گذشتگان و رویۀ زبانی آنان بهره جوید تا اثر خویش را مقبول طبع عام کند؛ ازاین‌رو از کاربردهای قدیم زبان، بسیار استفاده کرده است. با توجه به اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، نویسنده در این پژوهش با روش توصیفی و با کمک منابع کتابخانه‌ای درصدد آن است تا به معرفی نسخۀ اصول الفصول و بررسی و عناصر و مؤلفه‌های سبکی، بیان ویژگی‌های زبانی، ارزش ادبی، دینی و عرفانی و تاریخی آن بپردازد. معرفی این اثر علاوه بر نشان دادن جایگاه ادبی آن در تبیین گسترۀ عرفان و تصوف نیز مؤثر خواهد بود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

54 - بررسی تطبیقی تأثیر تغییرات فرهنگی بر محرمیت در ورودی خانه‌های سنتی دوره قاجاریه (نمونه: خانه‌های سنتی شهر قزوین)
فرزانه علی محمدی محمدرضا بمانیان مائده پورفتح الله

یکی از مهم‌ترین عقاید ایرانیان در گذشته توجه به حریم خصوصی خانه و به‌خصوص زنان بوده است که در بناهایی مانند خانه که جزء خصوصی‌ترین بناها بوده و منشعب از فرهنگ ومرام دینی آنان بوده است، راهکارهای نغزی بدین منظور در نظر گرفته شده است. از جمله مهم‌ترین قسمت‌های خانه که مسئ أکثر

یکی از مهم‌ترین عقاید ایرانیان در گذشته توجه به حریم خصوصی خانه و به‌خصوص زنان بوده است که در بناهایی مانند خانه که جزء خصوصی‌ترین بناها بوده و منشعب از فرهنگ ومرام دینی آنان بوده است، راهکارهای نغزی بدین منظور در نظر گرفته شده است. از جمله مهم‌ترین قسمت‌های خانه که مسئله محرمیت در آن لحاظ شده، ورودی خانه‌ها بوده که مراتب ورود با عبور از هشتی، دالان، حیاط و میاندر به اتاق‌ها که خصوصی‌ترین جزء خانه بوده‌اند صورت می‌گرفته است. در پژوهش حاضر از روش تحقیق تفسیری-تاریخی استفاده شده است و در مطالعات میدانی که بر روی ده نمونه از خانه‌های تاریخی ایرانی در شهر قزوین صورت گرفته‌، اهداف و اصول مورد نظر در طراحی ورودی به‌منظور حفظ فرهنگ محرمیت و چگونگی تحقق آنها در جداول جداگانه در نمونه‌ها بررسی شده و مورد تحلیل قرار گرفته ودر نهایت پنج نمونه به‌عنوان شاهد معرفی شده است. نتایج حاصل حاکی از آن است که تغییرات محسوسی در روند ورود به خانه‌ها صورت گرفته، که مهم‌ترین آنها شامل حذف برخی عناصر حفظ محرمیت در ورودی و نیز قرارگیری و ساخت خانه‌های شخصی در بر خیابان‌های اصلی بوده است که تا قبل از دوره قاجار در ایران وجود نداشته است تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

55 - تزئینات خانه های دوره قاجاریه و تأثیر آن درایجاد حس مکان (نمونه موردی خانه های مشیرالدوله، مؤتمن الاطباء و اعلم السلطنه)
امیرحسین ذاکرزاده انیسه قربانی نیا

خانه های تاریخی دوره قاجار را می توان بخشی از گنجینه های ارزشمند تاریخ هنرومعماری ایران دانست. در معماری ایرانی، تزئینات همانند روحی است که کالبد سازه ها را به تمامی در برگرفته است؛ با به میان آمدن بحث معماری سنتی خانه های ایرانی، ناخودآگاه معانی دلبستگی به فضای مع أکثر

خانه های تاریخی دوره قاجار را می توان بخشی از گنجینه های ارزشمند تاریخ هنرومعماری ایران دانست. در معماری ایرانی، تزئینات همانند روحی است که کالبد سازه ها را به تمامی در برگرفته است؛ با به میان آمدن بحث معماری سنتی خانه های ایرانی، ناخودآگاه معانی دلبستگی به فضای معماری به ذهن خطور می کند. شکوه وزیبایى معمارى ایرانى به تزیینات آن بستگى داشته که درایجاد حس مکان بی تأثیر نیست. برای ارتقای حس مکان، شناسایی عوامل تأثیرگذار برآن امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. به همین منظور این پژوهش با هدف شناسایی و تبیین تزئینات به کار رفته درخانه های دوره قاجاریه و تأثیر آن درایجاد حس مکان دراین خانه ها، به روش توصیفی-تحلیلی، ازنوع پیمایشی در خانه های دوره قاجارواقع درمناطق 12و11 شهرتهران انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را بازدیدکنندگان از خانه های نمونه، تشکیل داده ونمونه پژوهش(384 نفر)، به روش نمونه گیری تصادفی هدفمند انتخاب شده اند. ابزارگردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. داده های گردآوری شده با روش تحلیل عاملی تأییدی و رگرسیون تحلیل شد. نتایج نشان داد، تزئینات معماری این خانه ها؛ گچبری، آجر کاری، کاشی کاری، آلت چینی چوبی، ارسی وگره چینی ارسی، تزیینات فلزی، موزاییک کاری و لمبه کوبی بوده است. این تزیینات با اثر مثبت و معنی دار بر هویت مکان با ضریب (544/0)، تعلق به مکان با ضریب (497/0) و وابستگی به مکان با ضریب (286/0)، در ایجاد حس مکان دراین خانه ها تأثیرگذار بوده است(01/0 p<). بنابراین می توان نتیجه گرفت که، تزیینات به کار رفته دراین خانه ها، با تأثیرگذاری بر هویت، تعلق و وابستگی به مکان در مخاطب، برایجاد حس مکان در این خانه ها نقش به سزایی داشته است. شناخت این عوامل درفضاهای میراثی درحفاظت معماری راه گشا است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

56 - دلایل ساده شدن نثر فارسی در عصر ناصری و مشروطه
قهرمان شیری

توصیه حکومتی‌ها در همه دوره‌ها معمولاً به ساده‌نویسی است؛ اما در نیمه دوم از دوره قاجاریه از آن‌جایی که هم خود شاهان نویسنده بودند و هم دخالت مستقیم در مکاتبات داشتند، در عمل به الگوی ساده‌نویسی تبدیل شدند. رواج فنّ روزنامه‌نگاری و تلگراف و خاطره و خطابه و سفرنامه و رسا أکثر

توصیه حکومتی‌ها در همه دوره‌ها معمولاً به ساده‌نویسی است؛ اما در نیمه دوم از دوره قاجاریه از آن‌جایی که هم خود شاهان نویسنده بودند و هم دخالت مستقیم در مکاتبات داشتند، در عمل به الگوی ساده‌نویسی تبدیل شدند. رواج فنّ روزنامه‌نگاری و تلگراف و خاطره و خطابه و سفرنامه و رسالات انتقادی و گسترش ترجمه و داستان‌نویسی، از پدیده‌های مهمی بودند که ساده‌نویسی را در نیمه دوم قاجاریه به یک الگوی همگانی تبدیل کردند. هم‌مشربی و همراهی شمار زیادی از روشنفکران و تحصیل‌کردگان و عالمان دینی و گروه‌هایی از بازاریان و توده‌های شهری در میدان مبارزه سیاسی و فرهنگی و قلمی، موجب نزدیک شدن افکار و زبان و بیان این گروه‌ها به یکدیگر و شکل‌گیری زبان و بیانی ساده و شفاف و تحلیلی و مستدل و عاری از جنبه‌های ادبی و پیچیده نثر گذشته گردید. بی‌گمان ارتباط با اروپا و گسترش جهان‌نگری و دگرگون شدن حساسیت‌های فکری و تأثیرپذیری از کتاب‌ها و روزنامه‌های آن‌ها و تن دادن به ایجاد تغییر در همه پدیده‌ها و سرایت آن تغییر در ادبیات و نگارش از عامل‌های تأثیرگذار بر سادگی نثر و شعر در این دوره می‌تواند باشد. در سویه دیگر نیز مجموعه‌ای از عوامل داخلی در این سادگی دخالت داشت که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: مواجه بودن با مخاطبان بی‌سواد و کم‌سواد و توسعه علوم مختلف و شتاب‌گیری تحولات سیاسی. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

57 - روایت ملی هویت و مؤلفه های آن در منظومه های حماسی عصر قاجار
حامد مهراد محمدجعفر یاحقی

حماسه‌های پس از شاهنامه زیر سایة سنگین این اثر، کم‌تر طرف توجّه پژوهشگران قرار گرفته‌اند. این کم‌توجّهی، در مورد ادبیات عصر قاجار و حماسه‌های این دوره، به بی‌توجّهی پهلو می‌زند. در این دوره، تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری رخ داد که در شکل‌گیری حوادث بعدی تأثیرگذا أکثر

حماسه‌های پس از شاهنامه زیر سایة سنگین این اثر، کم‌تر طرف توجّه پژوهشگران قرار گرفته‌اند. این کم‌توجّهی، در مورد ادبیات عصر قاجار و حماسه‌های این دوره، به بی‌توجّهی پهلو می‌زند. در این دوره، تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری رخ داد که در شکل‌گیری حوادث بعدی تأثیرگذار بود. یکی از تحولات فکری و فرهنگی مهم این زمان، به زایش شیوه و اسلوب خاصی در حماسه‌سرایی مربوط است. در پایان این دوره، که از لحاظ سبک‌شناسی سنتی، مقارن با مکتب بازگشت ادبی، و از حیث تحولات اجتماعی، هم‌زمان با رویداد مشروطه است، شاهد ظهورِ گونه‌ای از منظومه‌های تاریخی هستیم که به پیروی از شاهنامۀ فردوسی سروده شده‌اند اما نه‌تنها تقلید صرف از آن نیستند، بلکه در فرم و محتوا بنایی نو پی‌افکنده‌اند؛ تا آنجاکه روایت هویتی مد نظر سرایندگان آن‌ها، در دیدگاه، تفاوت‌هایی با شاهنامه دارد. پژوهش پیشِ رو، از این منظر به جست‌و‌جو در آثار برگزیده می‌پردازد و بر آن است که روایت هویتی در حماسه‌های این دوره، مفهومی ایدئولوژیک و تابع قدرت‌های حاکم است و معنای آن همراه با تغییر نهاد حامی این آثار، تغییر می‌کند. این منظومه‌ها، که از یک سو محل برخورد اندیشه‌های نوگرایانه با باورهای دینی و از دیگر سو محل تصادم گفتمان‌های ملّی‌گرایانه با گرایش‌های جهان‌وطنی هستند، با گزینش یا آمیختن بخش‌هایی از تاریخ (واقعی و اساطیری) به نفع حامیان خود، واقعه‌نگاری تاریخی را به روایت ادبی تبدیل می‌کنند. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

58 - بررسی رویکردهای مثبت، منفی و بی‌طرفانۀ سفرنامه‌ها به فرهنگ عامه در دورۀ قاجار
زاگرس زند

سفرنامه از مهمترین منابع دست اول برای پژوهش‌های فرهنگی به شمار می‌آید و سفرنامه‌های اروپاییان در دوران قاجار، چه از دید کمی و چه از دید کیفی، دارای بیشترین ارزش برای شناخت و بررسی فولکلور ایران هستند. فرهنگ عامه، خلقیات، آداب و رسوم و آیین‌های ایرانی بازتاب گسترده‌ای در أکثر

سفرنامه از مهمترین منابع دست اول برای پژوهش‌های فرهنگی به شمار می‌آید و سفرنامه‌های اروپاییان در دوران قاجار، چه از دید کمی و چه از دید کیفی، دارای بیشترین ارزش برای شناخت و بررسی فولکلور ایران هستند. فرهنگ عامه، خلقیات، آداب و رسوم و آیین‌های ایرانی بازتاب گسترده‌ای در سفرنامه‌های دوران قاجار داشته‌اند. همچنین سفرنامه‌های اروپاییان منبع بزرگی برای ایران-شناسان بوده و از پایه‌های مهم ایران‌شناسیِ غربی قلمداد می شوند. از این‌رو چگونگی بازنمایی این فرهنگ در نوشته‌های اروپاییان دارای اهمیت کلیدی است. این جستار کوشیده است با بررسی این سفرنامه‌ها و انجام دسته‌بندی داده‌های مربوط به فرهنگ عامۀ ایران، سویه‌ها و جزییات برخی باورها، آیین‌ها و روحیات ایرانی را بیرون کشیده، ارزیابی و تحلیل نماید. این بررسی نشان می‌دهد که بیشتر داده‌ها با نگاه مثبت یا بی‌طرفانه و تنها گزراشی/توصیفی به فرهنگ عامۀ ایران گردآوری شده‌اند و بخش کوچکی از داده‌ها نیز با رویکرد منفی و شرق‌شناسانه انجام شده‌اند. تفاصيل المقالة

فهرس المقالات قاجاریه

سند

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية