سیاست کردن در دوره قاجار (1210-1264ﻫ) مطالعه موردی: کورکردن
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیبابک روح الامینی 1 , سید هاشم آقاجری 2
1 - دانش‌آموخته دکتری تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: قاجاریه, شیوههای مجازات, نظام کیفری, کورکردن,
ملخص المقالة :
کورکردن به عنوان شیوه‌ای از مجازات با سابقه‌ای کهن، تا اواسط دوره قاجار در نظام کیفری ایران رواج داشت. نوشته زیر بر آن است که پس از ارائه گزارشی درباره مجازات کورکردن در دوره قاجار، اسباب مؤثر در حذف این مجازات از نظام کیفری ایران را بررسد. روش گردآوری داده‌ها روش کتابخانه‌ای و اسنادی و روش پژوهش بر اساس تبیین کارکردی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که کورکردن مجازاتی بود که تا اوایل حکومت محمدشاه هم‌چنان در ایران به‌کار می‌رفت و مرتکبان جرائم علیه امنیت هم‌چون شاه‌زادگان، مدعیان حکومت، حکام، خوانین و دیوانیان در رأس کسانی بودند که این مجازات درباره آنها اِعمال می‌شد. حذف این مجازات خود معلول علل داخلی و خارجی بود که تثبیت حکومت قاجار از یک‌سو و تأثیرات کشورهای غربی از سویی دیگر، در حذف این مجازات از نظام کیفری ایران مؤثر بوده است.
کتابشناسی
احمدی کرمانی، یحیی، فرماندهان کرمان، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، 1386ش.
آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، تهران، خوارزمی، 1354ش.
آرمین، امین، تاریخ بختیاری، چهارلنگ کیانرسی و جانکی و پژوهشی بر طایفه مکوند، قم، واصف لاهیجی، 1389ش.
اسکندربیگ منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، ج 1، تهران، ناهید، 1350ش.
اعتضادالسلطنه، علی‌قلی میرزا، اکسیر التواریخ، تاریخ قاجاریه از آغاز تا 1259ﻫ، به اهتمام جمشید کیان فر، تهران، ویسمن، 1370ش.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، صدر التواریخ یا تاریخ صدور قاجار، شرح حال یازده نفر از صدراعظم‌های پادشاهان قاجار، تصحیح محمد مشیری، تهران، روزبهان، 1357ش.
همو، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، جلد 3، تهران، دنیای کتاب، 1367ش.
افشارمحمدلو، عبدالرشید بن محمد، تاریخ افشار، تصحیح و اهتمام پرویز شهریار افشار، محمود رامیان، استان آذربایجان غربی، شورای مرکزی جشن شاهنشاهی، 1345ش.
امیراحمدیان ، بهرام، ایل بختیاری، تهران، دشتستان، 1378ش.
ثواقب، جهانبخش، «مجازات های عرفی مجرمان در عصر قاجاریه (از آغاز تا مشروطه 1209- 1324 ق)»، جستارهای تاریخی، سال ششم، شماره 1، بهار و تابستان 1394.
جهانگیرمیرزا، قاجار، تاریخ نو، شامل حوادث دوره قاجاریه از سال 1240 1267 تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، علم، 1384ش.
جونز، سرهارد فورد، روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران، ثالث، 1386ش.
چول هیون بای، بازخوانی بیستون: متن ایلامی و بابلی سنگ نوشته‌ی داریوش بزرگ در کوه بیستون، ترجمه شهرام جلیلیان، تهران، انتشارات موسسه توسعه علوم انسانی، 1390ش.
خاوری شیرازی، فضل‌الله، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشار فر، ج1و2، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، کتابخانه موزه و مرکز اسناد، مجلس شورای اسلامی، 1380ش.
خلیلی، مهیار، تاریخ شکنجه: تاریخ کشتار و آزار در ایران، تهران، قصیده سرا، 1381ش.
دروویل، گاسپار، سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محیی، چاپ دوم، تهران، گوتنبرگ، 1348ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377ش.
دوکوتزبوئه، موریس، مسافرت به ایران دوران فتح‌علی‌شاه قاجار، ترجمه محمود هدایت، تهران، جاویدان، 1365ش.
رستم الحکما، محمد هاشم، رستم التواریخ، تصحیح محمد مشیری، تهران، بی‌جا، 1348ش.
رضاقلی‌میرزا، قاجار، سفرنامه رضاقلی‌میرزا نایب الایاله، گردآورنده اصغر فرمانفرمایی، چاپ سوم، تهران، اساطیر، 1373ش.
راوندی، مرتضی، سیر قانون و دادگستری در ایران، تهران، بابل، نشر چشمه، نشر کتابسرای بابل، 1368ش.
زرگری نژاد، غلامحسین، روزشمار تحولات ایران در عصر قاجار، چاپ اول، تهران، اطلاعات، 1386ش.
همو، تاریخ ایران در دوره قاجاریه عصر آقامحمدخان، تهران، سمت، 1395ش.
ساروی، محمدتقی، تاریخ محمدی، احسن التواریخ، به اهتمام غلامرضا مجد طباطبائی، تهران، امیرکبیر، 1371ش.
سایکس، سرپرسی، تاریخ ایران، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، زوار، 1335ش.
همو، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده هزار میل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، لوحه، 1363ش.
سپهر، محمدتقی، ناسخ‌التواریخ ، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، اساطیر، 1377ش.
سردار اسعد، علی‌قلی‌خان و ملک‌المورخین، عبدالحسین لسان‌السلطنه، تاریخ بختیاری خلاصه الاعصار فی تاریخ البختیار، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، اساطیر، 1376ش.
شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374ش.
شعبانی، رضا، «فاجعه کورکردن رضا قلی میرزا بدست نادرشاه»، وحید، نیمه اول مهرماه، شماره 217، 1356ش.
شیرازی، ابن عبدالکریم علی‌رضا، تاریخ زندیه، مقدمه و تصحیح ارنست بئیر، ترجمه غلامرضا ورهرام، تهران، گستره، 1365ش.
طرب نائینی، محمدجعفر بن محمدحسین، جامع جعفری، تاریخ ایران در دوره نادری، زندی و عصر فتح‌علی‌شاه، به کوشش ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی، 1353ش.
ظل السلطان مسعود میرزا قاجار، تاریخ سرگذشت مسعودی، زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، همراه با سفرنامه فرنگستان، تهران، بابک، 1362ش.
عضدالدوله، احمد میرزا، تاریخ عضدی، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، بابک، 2535.
غفاری کاشانی، ابوالحسن، گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا مجد طباطبائی، تهران، زرین، 1369ش.
فریزر، جیمز بیلی، سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی، ترجمه منوچهر احمدی، تهران، توس، 1364ش.
فسایی، میرزا حسن، فارس نامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران، امیرکبیر، 1367ش.
فلاندن، اوژن، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نور صادقی، تهران اشراقی، 2536.
فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه عباس اول، ج2، تهران، دانشگاه تهران، 1347ش.
قاظی‌ها، فاطمه، اسناد روابط ایران و روسیه در دوران فتح‌علی‌شاه و محمدشاه قاجار، تهران، وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، 1380ش.
قدیمی قیداری، عباس، «پراکندگی قدرت و ستیزه‌های ایلی در آذربایجان در آستانه تأسیس دولت قاجار»، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، سال چهارم، شماره هشتم، 1390ش.
قربان پور دشتکی، خدابخش، انگلیس و بختیاری (1896-1925) پژوهشی درباره مناسبات انگلیس با خان‌های بختیاری از آغاز سلطنت مظفرالدین‌شاه تا سقوط قاجاریه، تهران، مؤسسه تاریخ معاصر ایران، 1390ش.
کرمی، محمدباقر، مقدمه‌ای به نظام کیفری ایران باستان به انضام، قانون نامه حمورابی و بخش‌هایی از ماتیکان هزار داتستان (قانون مدنی دوره ساسانیان)، تهران، خط سوم، 1380ش.
کلانتر، میرزا محمد، روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس، شامل وقایع قسمت‌های جنوبی ایران از سال ۱۱۴۲ تا ۱۱۹۹ هجری قمری، تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی، تهران، طهوری، 1362ش.
کمبل، جان، دو سال آخر، یادداشتهای روزنامه سرجان کمبل نماینده انگلیس دربار ایران سالهای 1833-34، تحقیق و تعلیقات و توضیحات ابراهیم تیموری، جلد 2، تهران، دانشگاه تهران، 1384ش.
کوهمره، زین‌العابدین، رساله تدابیر شاه و وزیر در احوالات آقامحمدخان‌قاجار و وزیر او حاجی ابراهیم کلانتر اعتمادالدوله، تصحیح مهین دخت حاجیان پور، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1384ش.
گالت، چارلز الکساندر و دیگران، ایل بختیاری، به ترجمه و کوشش کاوه بیات و محمود طاهراحمدی، تهران، پردیس دانش، شیرازه کتاب، 1387ش.
گلستانه، ابوالحسن، مجمل التواریخ شامل وقایع و رویدادهای سی‌وپنج سال بعد از نادرشاه و ذیل زین‌العابدین کوهمره ملقب به امیر در تاریخ زندیه و حواشی و اعلام و فهرست، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، ابن‌سینا، 1344ش.
لایارد، سرواتسن هنری، سفرنامه لایارد، ترجمه مهراب امیری، تهران، وحید، 1367ش.
لنجانی، محمدحسن بن محمدرحیم، جنة الاخبار، بخش تاریخ زندیه و قاجاریه (1260-1268) به انضمام نخبه الاخبار، تصحیح میر هاشم محدث، تهران، مجلس، 1391ش.
لوفت، پاول، ایران در عهد شاه عباس دوم، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، وزارت امورخارجه، 1380ش.
مالکوم، سرجان، تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، به کوشش مرتضی سیفی فمی تفرشی و ابراهیم زند پور، تهران، یساولی فرهنگسرا، 1362ش.
محمدی، ابوالحسن، حقوق کیفری اسلام (ترجمه حدود و تعزیرات، قصاص، دیات، از کتاب شرایع الاسلام محقق حلی و مسالک الافهام شهید ثانی)، تهران، نشر دانشگاهی، 1374ش.
محمودمیرزا، قاجار، تاریخ صاحبقرانی، حوادث سلسله قاجاریه (1190-1248)، تصحیح نادره جلالی، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389ش.
مروزی، محمدصادق، تاریخ جهان‌آرا، خطی، مجلس شورای اسلامی، شماره 8623.
مروی، محمدکاظم، عالم آرای نادری، تصحیح محمدامین ریاحی، ج2، تهران، زوار، 1364ش.
مفتون دنبلی، عبدالرزاق، مآثر سلطانیه، تاریخ جنگ‌های اول ایران و روس به‌ضمیمه تاریخ جنگ‌های دوم از تاریخ ذوالقرنین، عبدالرزاق بیک دنبلی، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، تهران، روزنامه ایران، 1383ش.
ملک‌آرا، عباس، شرح حال عباس‌میرزای ملک‌آرا، به اهتمام عبدالحسین نوایی، با مقدمه عباس اقبال آشتیانی، تهران، انجمن نشر آثار ایران، 1325ش.
موریه، جیمز جاستی نین، سفرنامه جیمز موریه، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، طوس، 1386ش.
میرمحمدصادقی، حسینی، حقوق کیفری اختصاصی (3) جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، 1386ش.
نامی، محمدصادق، تاریخ گیتی‌گشا با دو ذیل، تألیف میرزا عبدالکریم بن علی‌رضا الشریف و آقا محمدرضای شیرازی، با مقدمه سعید نفیسی، چاپ دوم، تهران، اقبال، 1363ش.
نوری، محمدتقی، اشرف التواریخ، وقایع مربوط به دوره حکومت محمدولی‌میرزا در خراسان، تصحیح سوسن اصیلی، تهران، میراث مکتوب، 1384ش.
نولدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمه عباس زریاب، تهران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1378ش.
هدایت، رضاقلی‌خان، روضة الصفای ناصری، تصحیح جمشید کیانفر، ج9و10، تهران، اساطیر، 1380ش.
هینتس، والتر، شاه اسماعیل دوم صفوی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، علمی و فرهنگی، 1371ش.
همو، داریوش و ایرانیان، تاریخ فرهنگ و تمدن هخامنشیان، ترجمه پرویز رجبی، تهران، نشر ماهی، 1386ش.
وزارت آبادانی و مسکن، بررسی ایلات عشایر بختیاری، پیشنهاداتی برای آبادانی سرزمین آنها، تهران، دفتر آبادانی مناطق عشایری، 1348ش.
وزیری، احمدعلی خان، تاریخ کرمان، تصحیح و تحشیه، محمدابراهیم باستانی پاریزی، چاپ چهارم، تهران، علمی، 1370ش.
_||_References
ʿAḍud al- Dawla, Aḥmad Mīrzā, Tārīkh- i ʾAḍudī, Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran, Bābak, 2535.
Adamiyat, Fereydun, Amīr-Kabīr wa Iran, Tehran, Khwārazmī, 1354/ 1975.
Afshār Muḥammadlū, ʿAbd al- Rashīd b. Muḥammad, Taʾrīkh- i Afshār, Revised by Parviz Shahriar Afshar & Mahmoud Ramian, East Azerbaijan Province, Shūrā- yi Markazī- yi Djashn- i Shāhanshāh, 1345/ 1974.
Ahmadi Kermani, Yahya, Farmān- Dihān- i Kerman, Revised by Mohammad Ebrahim Bastani Parizi, Tehran, ʿIlm, 1386/ 2007.
Campbell, John, Dū Sāl- i Ākhar: Yāddāsht- hā- yi Rūz- Nāma- yi Sir John Campbell Namāyanda- yi England Dar Darbār- i Iran Sāl- hā- yi 1833-34, Revised by Ibrahim Teimoury, Vol. 2, Tehran, University of Tehran, 1384/ 2005.
Chul-Hyun Bae, Bāz- Khwānī- yi Katība- yi Bīsitūn, Trans. Shahram Jalilian, Tehran, Muʾassasa- yi Tawsiʿa- yi ʿUlūm- i Insānī, 1390/ 2011.
Dehkhoda, Ali-Akbar, Lughat-Nāma- yi Dehkhoda, University of Tehran Press,1377/1998.
Drouville, Gaspard, Safar- Nāma- yi Drouville (Voyage en Perse), Trans. Javad Mohebi, (2nd ed.), Tehran, Gothenburg, 1348/ 1969.
Falsafi, Nasrolllah, Zindigānī- yi Shāh ʿAbbās- i Awwal, Vol. 2, Tehran, University of Tehran, 1347/ 1963.
Fasāʾī, Mīrzā Ḥasan, Fārs- Nāma- yi Nāṣirī, Revised by Mansour Rastegar Fasaie, Tehran, Amīrkabīr, 1367/ 1983.
Flandin, Eugène, Safar- Nāma- yi Eugène Flandin bih Iran, Trans. Hosein Noor Sadeghi, Tehran, Ishrāḳī, 2536.
Fraser, James Baillie, Safar- nāma- yi Fraser Maʿrūf bih Safar- i Zimistānī, Trans. Manouchehr Ahmadi, Tehran, Tūs, 1364/ 1986.
Ghadimi Gheidari, Abbas, "Parākandigī- yi Ḳudrat wa Sitīza- hā- yi Iīlī dar Azerbaijan dar Āstāna- yi Taʾsīs- i Dawlat- i Ḳādjār", Journal of Iranian Islamic Period History, Vol. 4, No. 8,1390/ 2011.
Ghaffārī Kāshānī, Abū ʾl-Ḥasan, Gulshan- i Murād, Revised by Gholamreza Majd Tabatabai, Tehran, Zarrīn, 1369/ 1990.
Ghorbanpoor Dashtaki, Khodabakhsh, England wa Bakhtiyārī( 1896- 1925) Pazhūhishī Darbāra- yi Munāsibāt- i England Bā Khān- hā- yi Bakhtiyārī Az Āghāz- i Salṭanat- i Muẓaffar al- Dīn- Shāh tā Suḳūṭ- i Ḳādjāriyya, Institute for Iranian Contemporary Historical Studies, 1390/ 2011.
Gulistāna, Abū al- Ḥasan, Madjmal al- Tawārīkh Shāmil- i Waḳāyiʿ wa Rūydād- hā- yi Sī wa Pandj(35) Sāl Baʿd Az Nādir Shāh wa Dhiyl Zayn al- ʿĀbidīn Kūhmara Mulaḳḳab bih Amīr Dar Tārīkh- i Zandiyya wa Ḥawāshī wa Aʿlām wa Fihrist Taṣḥīḥ Muḥammad Taḳī Mudarris Raḍawī, Tehran, Ibn Sīnā, 1344/ 1965.
Hidāyat, Riḍā- Ḳulī Khān, Rawḍat al- Ṣafāʾī- yi Nāṣirī, Revised by Jamshid Kianfar, Tehran, Asāṭīr, 1380/ 2001.
Hinz, Walther, Shāh Ismāʿīl- i Duwwum- i Ṣafawī, Trans. Keykavos Jahandari, Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1371/ 1992.
Ibid, Dāryūsh wa Iranian, Tārīkh- i Farhang wa Tamaddun- Hakhāmanishiyyān, Trans, Parviz Rajabi, Tehran, Nashr- i Māhī, 1386/ 2007.
Iskandar Beg Munshī, Taʾrikh-i ʿĀlam- ārā-yi ʿAbbāsī, Vol. 1, Tehran, Nāhīd, 1350/ 1979.
Iʿtiḍād al- Salṭana, ʿAlī Ḳulī Mīrzā, Iksīr al- Tawārīkh, Tārīkh- i Ḳādjāriyya az Āghāz tā 1259 AH, Revised by Jamshid Kian Far, Tehran, Asatir, 1370/ 1991.
Iʿtimād al- Salṭana, Muḥammad Ḥasan, Taʾrīkh- i Munṭaẓim- i Nāṣirī, Revised by Muḥammad Ismāʿīl Riḍwānī, Vol. 3, Tehran, Dunyā- yi Kitāb, 1367/ 1988.
Iʿtimād al- Salṭana, Ṣadr al- Tawārīkh yā Tārīkh- i Ṣudūr- i Ḳādjār, SharḥḤāl- i Yāzdah Nafar az Ṣadr- i Aʿẓam- hā- yi Padishāhān- i Ḳādjār, Revised by Mohammad Moshiri, Tehran, Rūzbahān, 1357/ 1978.
Jones, Sir Harford, Rūz- Nāma- yi Safar- i Khāṭirāt- i Hayʾat Iʿzāmī- yi England Bih Iran, Trans. Mani Salehi Allameh, Tehran, Thālith, 1386/ 2007.
Kalāntar, Mīrzā Muḥammad, Rūz- Nāma- yi Mīrzā Muḥammad- i Kalāntar- i Fārs, Shāmil- i Waḳāyiʿ- yi Ḳismat- hā- yi Djunūbī- yi Iran Az Sāl-i 1142 tā 1199 Hidjrī- yi Ḳamarī(AH), Revised by Abbas Eqbal Ashtiani, Tehran, Ṭahūrī, 1362/ 1983.
Karami, Mohammad Bagher, Muḳaddama- iy Bih Niẓām - i Kīfarī- yi Iran- i Bāstān Bih Inḍimām- i Ḳānūn- Nāma- yi Ḥammūrābī wa Bakhsh- hā- iy Az Mātīkān- i Hizār- Datistān(Ḳānūn- i Madanī- yi Dawra- yi Sāsāniyyān), Tehran,Khaṭṭ- i Siwwum, 1380/ 2001.
Khalili, Mahyar, Tārīkh- i Shikandja: Tārīkh- i Kushtār wa Āzār dar Iran, Tehran, Ḳaṣīda- Sarā, 1381/ 2002.
Khāwarī Shīrāzī, Faḍl ʾl- Allāh, Taʾrīkh- i Dhul- ḳarnayn, Revised by Naser Afshar Far, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance, 1380/ 2001.
Kotzobue, Moritz Von, Musāfirat bih Iran Dawrān- i Fatḥʿalī- Shāh- i Ḳādjār, Trans. Mahmoud Hedayat, Tehran, 1365/ 1986.
Kūhmara, Zayn al- ʿĀbidīn, Risāla- yi Tadābīr- i Shāh wa Wazīr dar Aḥwālāt- i Āḳā Muḥammad Khān- i Ḳādjār wa Wazīr- i aū Ḥādjī Ibrāhīm Kalāntar Iʿtimād al- Dawla, Tehran, Markaz- i Nashr- i Dānishgāhī, 1384/ 2005.
Layard, Sir Austen Henry, Safar- Nāma- yi Layard, Trans. Mehrab Amiri, Tehran, Waḥīd, 1367/1988.
Lindjānī, Muḥammad Ḥasan b. Muḥammad Raḥīm, Djannat al- Akhbār, Bakhsh- i Zandiyya wa Ḳādjāriyya(1260-1268) Bih Inḍimām- i Nukhbat al- Akhbār, Revised by Mir Hashem Mohades, Tehran, Madjlis, 1391/ 2012.
Luft,Paul, Iran Dar ʿAhd- i Shāh ʿAbbās Duwum (2nd) (Iran unter Schah'Abbas II), Trans. Keykavos Jahandari, Tehran, Ministry of Foreign Affairs, 1380/ 2001.
Maḥmūd Mīrzā, Ḳādjār, Tārīkh- i Sāḥibḳarānī, Ḥawādith- i Silsila- yi Ḳādjariyya( 1190- 1248), Revised by Nadereh Jalali, Tehran, Library, Museum and Document Center of Iran Parliament, 1389/ 2010.
Maftūn Dunbulī, ʿAbd al- Razzāḳ, Maāthir Sulṭaniyya, Tārīkh- i Djang- hā- yi Awwal- i Iran wa Russia Bih Ḍamīma- yi Tārīkh- i Djang- hā- yi Duwum Az Tārīkh- i Dhul- Ḳarnayn, ʿAbd al- Razzāḳ Beg Dunbulī, Revised by Ghulam Hosayn Zargarinejad, Tehran, Rūz- Nāma- yi Iran, 1383/ 2004.
Malcolm, Sir John, Tārīkh- i Iran(History of Persia from the most early to the present time), Revised by Morteza Seyfi Fami Tafreshi & Ibrahim Zand pour, Trans. Mirza Ismail Heyrat, Tehran, Yasāwulī Farhang- Sarā, 1362/ 1983.
Marwazī, Muḥammad Ṣādiḳ, Tārīkh- i Djahān- Ārā, Manuscripts, Madjlis, No. 8623.
Marwī, Muḥammad Kāzim, ʿĀlam Ārā-yi Nādirī, Revised by Mohammad Amin Riahi, Tehran, Nashr- i ʿIlm, 1369/ 1990.
Mir Mohammad Sadeghi, Hosein, Ḥuḳūḳ- i Kiyfarī- yi Ikhtiṣāṣī(3) Djarāyim ʿAlayhi Amniyyat wa Āsāyish- i ʿUmūmī, Tehran, Mīzān, 1393/ 2014.
Mohammadi, Abolhasan, Ḥuḳūḳ- i Kiyfarī- yi Islām, Tehran, Nashr- i Dānishgāhī, 1374/ 1995.
Morier, James Justinian, Safar- Nāma- yi James Morier, Trans. Abolghasem Serri, Tehran, Ṭūs, 1386/ 2007.
Mulk Ārā, ʿAbbās, Sharḥ- i Ḥāl- i ʿAbbās Mīrzā- yi Mulk Ārā, Revised by Abdolhossein Navaei, Introduction by Abbas Eqbal Ashtiani, Tehran, Andjuman- i Nashr- i Āthār- i Iran, 1325/ 1946.
Nami, Mohammad Sadegh, Tārīkh- i Gītī Gushā Bā Dū Dhayl Taʾlīf Mīrzā ʿAbd al- Karīm b. ʿAlī-Riḍā al- Sharīf wa Āḳā Moḥammad Riḍāy Shīrāzī, Revised by Saeed Nafisi, ( 2nd ed.), Tehran, Iḳbāl, 1363/1988.
Nāyib al- Iyāla, Riḍā Ḳulī Mīrzā, Safar- Nāma- yi Riḍā Ḳulī Mīrzā Nāyib al- Iyāla, (3rd ed.), Revised by Asghar Farmanfarmaie, (3rd ed.), Tehran, Asāṭīr, 1373/ 1994.
Nöldeke, Theodor, Tārīkh - i Iranian wa ʿArab- hā dar Zamān- i Sāsāniyyān, Trans. Abbas Zaryab, Tehran, Institute for Humanities and Cultural Studies, 1378/ 1999.
Nūrī, Muḥammad Taḳī, Ashraf al- Tawārīkh, Waḳaīʿ- yi Marbūṭ bih Dawra- yi Ḥukūmat- i Muḥammad- Walī Mīrzā Dar Khorasan, Revised by Sousan Asili, Tehran, Mīrāth- i Maktūb, 1386/ 2007.
Qajar, Jahangir Mirza, Tārīkh- i Nū, Shāmil- i Ḥāwādith- i Dawra- yi Ḳādjāriyya Az sāl 1267 Tā 1240, Revised by Abbas Eqbal Ashtiani, Tehran, ʿIlm, 1384/ 2005.
Rawandi, Morteza, Siyr- i Ḳānūn wa Dādgustarī dar Iran, Tehran, Babol, cheshmeh(Kitāb- Sarā- yi Babol), 1368/ 1989.
Riḍā Ḳulī Mīrzā, Ḳādjār, Safar- Nāma- yi Riḍā Ḳulī Mīrzā Nāyib al- Iyāla, Revised by Asghar Farmanfarmaie, (3rd ed.), Tehran, Asāṭīr, 1373/ 1994.
Rustam al- Ḥukamaʾ, Muḥammad Hāshim, Rustam al- Tawārīkh, Revised by Mohammad Moshiri, Tehran, (Und.).
Saravi, Mohammad Taghi, Taʾrīkh- i Muḥmmadī, Aḥsan al- Tawārīkh, Revised by Gholamreza Majd Tabatabai, Tehran, Amīrkabīr, 1371/ 1992.
Sardār Asʿad, ʿAlī Ḳulī Khān & Malik al- Muwarrikhīn, ʿAbd al- Husayn Lisān al- Salṭana, Tārīkh- i Bakhtiyārī Khulāṣa- yi al- Aʿṣār Fī Taʾrīkh al- Bakhtiyār, Revised by Jamshid Kianfar, Tehran, , Asāṭīr, 1376/ 1997.
Savagheb, Jahanbakhsh , "Mudjāzāt- hā- yi ʿUrfī- yi Mudjrimān dar ʿAṣr- i Ḳādjariyya( Az Āghāz Tā Mashrūta 1324 - 1209 AH)", Historical study, Vol. 6, Spring & Summer 1394 / 2015, No. 1.
Shabani, Reza, "Fādjiʿa- yi Kūr Kardan- i Riḍā Ḳulī Mīrzā bi- Dast- i Nādir- Shāh", Waḥīd, First Half of Mihr( October), No. 217.
Shāmlū, Walī Ḳulī, Ḳiṣaṣ al- Khāḳānī, Revised by Hasan Sadat Naseri, Tehran, Ministry of Culture & Islamic Guidance, 1374/ 1995.
Shīrāzī, Ibn ʿAbd al- Karīm ʿAlī Riḍā, Tārīkh- i Zandiyya, Revised by Ernest Beer, Trans. Gholamreza Varham, Tehran, Gustara, 1365/ 1986.
Sipihr, Muḥammad Taḳi, Nāsikh al- Tawārīkh, Revised by Jamshid Kianfar, Tehran, Asāṭīr, 1377/ 1998.
Sykes, Sir Percy, Tārīkh- i Iran, Trans. Mohammad Taqi Fakhr Daie Gilani, Tehran, Zuwwār, 1335/ 1956.
Ibid, Safar- Nāma- yi Zhinirāl(General) Sir Percy Sykes yā Dah Hizār Mīl Dar Iran, Trans. Hosein Saadat, Nūrī, (Und.), Lawha, 1363/ 1984.
Ṭarab Nāʾīnī, Muḥammad Djaʿfar b. Muḥammad Husayn, Djāmʿ Djaʿfarī, Tārīkh- i Iran Dar Dawra- yi Nādirī, Zandī wa ʿAṣr- i FatḥʿAlī- Shāh, Revised by Iraj Afshar, Tehran, Andjuman Āthār- i Millī, 1353/ 1974.
Vahedi Navaie, Ava, Niẓām- i Djazāī- īy Iran Dar ʿAṣr- i Sāsāniyyān Bā Dībāča- yi Reḍā Nūrīhā, Tehran, Mīzān 1380/ 2001.
Wazīrī, Aḥmad- ʿAlī Khān, Tārīkh- i Kirmān( Kerman), Revised by Mohammad Ebrahim Bastani Parizi, (4st ed.), Tehran, ʿIlmī, 1370/ 1991.
Zargarinejad, Gholam-Hossein, Rūz- Shumār- i Taḥawulāt- i Iran Dar ʿAṣr- i Ḳādjār, (1st ed.), Tehran, Ittilaʿāt, 1385/ 2006.
Ibid, Tārīkh- i Iran Dar Dawra- yi Ḳādjāriyya- yi ʿAṣr- i Āḳā Muḥammad- Khān,Tehran, SAMT, 1395/ 2016.
Ẓill al- Sulṭān Masʿūd Mīrzā Ḳādjār, Tārīkh- i Sarguzasht- i Masʿūdī, Zindigī- Nāma wa Khāṭirāt- i Ẓill al- Sulṭān, Hamrāh
