اثرات آرایش کاشت و محلول¬پاشی عناصر آهن، روی و بور بر عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت رقم 704
محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعي
1 - دانش آموخته كارشناسي ارشد گروه زراعت واحدخوي ، دانشگاه آزاد اسلامي ، خوي – ايران.
2 - گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.
کلید واژه: : آرایش کاشت, ذرت 704, عناصر ریزمغذی, محلول¬پاشی,
چکیده مقاله :
به منظور بررسی اثرات آرایش کاشت و محلول¬پاشی عناصر ریزمغذی بر عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت رقم 704 پژوهشی به صورت بلوک¬های خرد شده نواری در قالب طرح بلوك¬هاي كامل تصادفي با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شهرستان خوی در سال زراعی 1385 به اجرا در آمد. در این تحقیق کرت اصلی دارای دو سطح الگوی کاشت مستطیلی و الگوی کشت مربع بود. کرت فرعی محلول¬پاشی کودهای ریزمغذی در هشت تيمار شامل: عدم مصرف کود ریزمغذی (شاهد)، محلول¬پاشی آهن، روی، بور، آهن و روی، آهن و بور، روی و بور، آهن، روی و بور بود. محلول¬پاشی با غلظت 5 در هزار انجام گردید. نتایج نشان داد صفات طول بلال، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در واحد سطح تحت تاثیر هر دو فاکتور قرار گرفتند. ارتفاع بوته و تعداد دانه در بلال تنها تحت تاثیر محلول¬پاشی عناصر ریزمغذی قرار گرفتند. اثر متقابل دو فاکتور بر شاخص برداشت معنی¬دار بود. در کل با توجه به نتایج به دست آمده، ایجاد آرایش کاشت مربع و محلول¬پاشی عناصر ریزمغذی باعث بهبود عملکرد و اجزاء عملکرد شدند، به طوری¬که بیشترین عملکرد دانه از آرایش کاشت مربع با 96/9 تن در هکتار و همچنین محلول¬پاشی آهن، روی و بور با 4/10 تن در هکتار به دست آمد.
To study the effects of sowing pattern and foliar application of Fe, Zn, and B on yield and yield components of corn Cv. 704 an experiment was done in stripe plot on the basis of randomized complete block design in four replications during the crop year of 2006 in the Agronomical Research Station of Khoy. In this experiment the first factor was in two levels: rectangular and square planting patter. Second factor was foliar application of micronutrients in eight levels which included control, foliar application of Fe, Zn, B, Fe+ Zn, Fe + B, Zn + B and Fe + Zn + B. Foliar application was done in 5000 ppm concentration. Results showed that ear length and seed number on ear were only affected by micronutrients foliar. Interaction of the two factors was significant on harvest index. In general, planting on square pattern and foliar application of micronutrients improved the yield components so that the highest yield was obtained in square pattern with 9.96 ton / ha and in foliar application of Fe, Zn, and B with 10.4 tons/ha.
Bauder, T. and J. Campel. 2002. Best management practices for Colorado corn. Agronomy Journal. 30 pp. Published by South Dakota State University, College of Agriculture and Biological Sciences, AgBio Communications Unit, Box 2218A, Brookings, South Dakota 57007.
Bazvand, F and G. Fathi. 2001. The effects of foliar urea on yield and growth indices in the 704 hybrid maize in Kooohdasht. M.S.c thesis. Islamic Azad University of Dezful. Pages 148 (In Persian).
Bean, B. and T. Gerik. 2000. Evaluation corn row spacing and plant density in the Texas panhandle. Texas A and M. University System. SCS-2000- 2028.
Behnam, F. 2007. The effects of planting density on yield and yield components of maize single cross 108. M.S.c thesis. Islamic Azad University of khoy. Pages 131 (In Persian).
Berglund, R. and M.C.W. Denisa. 1999. Corn production for grain and silage. North Dakota State University. 9 Pp.
Cakmak, I. 2000. Possible roles of zinc in protection plant cells from damage by reactive oxygen species. New Physiology. 14: 185- 205.
Cox, W.J. 1996. Whole plant physiological and yield response of maize to plant density. Agronomy Journal 88: 482- 496.
Evans, L.T. and H.M. Rawson. 1970. Photosynthesis and respiration by the flag leaf and components of the ear during grain development in wheat. Australian Journal Biological Science. 23: 245- 254.
Fathollahi,G. 2005. Effects of zinc and potassium sulfate on the growth and yield of maize. Proceedings of the Ninth Congress of Soil Science. Pages 110. Soil Conservation and Watershed Management Research Center .Tehran (In Persian).
Fathi, G., M. R. Hooshi., Kh. Alami Saeid. And S. A. Siadat. 2001. Late planting density on the growth and yield of corn grain Hybrbd S.C. 604. Agricultural Science and Technology. (1):105-113 (In Persian).
Hemmati. A. A. 2000. The effect of planting density, plant spacing in the row between the quantitative and qualitative characteristics of three single cross hybrids of corn in Urmieh weather conditions. M.S.c Thesis. College of Agric. Urmieh University (In Persian). Pages 192.
Khalili Mahalleh, J., M. Tajbakhsh and S. Rezadoost. 2004. The effects of foliar application of micronutrients on yield a second crop in terms of quality and quantity of forage sorghum speed feed in khoy. Research projects. Islamic Azad University of khoy (In Persian).
Khalili Mahalleh, J., M. Roshdi and S. Rezadoost. 2003. The effects of foliar application of micronutrients on yield and corn 704. Research projects. Islamic Azad University of khoy. Pages 28 (In Persian).
Kamira, G. 2004. Application of micronutrients pros and corn of the different application strategies. IFA. International symposium on micronutrient. New Delhi. India. 13 Pp.
Malakooti, M.J. and M. M. Tehrani. 1999. The role of micronutrients in enhancing the performance and improve the quality of agricultural products "crushed by the impact of macro". Tarbiat Modarres University Press. Pages 299 (In Persian).
Mirhadi, M. J. 2001. Corn. Publication of research, education and agricultural extension (First Edition). Pages 214 (In Persian).
Marschner, H. 1995. Mineral nutrition of higher plants. Academic press. New York, USA. 889 pp.
Mirzashahi, K., M. Barzegari., A. H. Ziaeian., A. R. Paknezhad., J. Ranjbar. and A. Banke Saz. 2005. The role of boron and zinc on maize production and growth parameters in Khuzestan. Proceedings of the Ninth Congress of Soil Science. Pages 230. Soil Conservation and Watershed Management Research Center .Tehran. (In Persian).
Mirza Mohammadi, M. 2006. Effect of density and plant arrangement on yield and yield components of hybrid maize second crop of 302. M.S.c Thesis. Islamic Azad University of Khoy. Pages 230 (In Persian).
Mohseni, S. H., A. Ghanbari., M. R. Ramazanpoor. and M. Mohseni. 2005. The effect of the consumption values and methods of zinc sulphate and boric acid on yield, quality and nutrient uptake in two varieties of corn, Journal of Agricultural Sciences Iran. Pages 31-38 (In Persian).
Noormohammadi, G., s. A. Siadat. and A. Kashani. 2001. Agriculture. shahid Chamran University Press. pages 446 (In Persian).
Porter, P.M., D.R. Hicks., W.E. Lueschen., J.H. Ford., D.D. Warnes. and T.R. Hoverstad. 1997. Hybrid, plant population, and row spacing effect on corn silage performance in Pennsylvania. Corn Belt Journal Product Agriculture. 10: 293- 300.
Rahimian, H., A. Kucheki and L. Zand. 2000. Photosynthesis and production in changing environment. Publications municipal services department of parks and green space Tehran. First volume (In Persian).
Sadegi, F. 2003. Effect on yield of hybrid seed corn late in Kermanshah. Seed and Plant Journal. Pages 529-537. ISSN 2008-6954 (In Persian).
Sharafi, s., M. Tajbakhsh., A. Majidi., A. A. Poormirza. and M. J. Malakooti. 2000. The effect of iron-containing fertilizers on the yield of two varieties of maize in Urmia. Journal of Soil and Water. ISSN: 2476-3594 (In Persian).
Widdicombe, W.D. and K.D. Thelen. 2002. Row width and plant density effects on corn grain production in the northern Corn Belt. Agronomy Journal. 94: 1020- 1023.
Yazdandoost Hamadani, M. 1996. The growth, yield components and yield of maize. College of Agric. Isfahan University of Technology (In Persian).
Yazdi Samadi, B. and K. Poostini. 1994. Principles of Crop Production. Tehran University Press Center Press. Pages 380 (In Persian).
Zamani, G. 1993. The effect of planting and planting density on yield and yield components of maize (Zea mays L.). M.S.c Thesis. Ferdoosi University. Mashhad (In Persian).
Zamanian, M. and A. Najafi. 2001. The effect of row spacing and plant density on maize silage yield and morphological traits 704. Seed and Plant Journal. 18: 200-214 (In Persian).
Ziaeian, A. 2005. Effect on yield of hybrid seed and effects of boron on the seed (seed set) in corn. Proceedings of the Ninth Congress of Soil Science. Pages 197 (In Persian).
Ziaeian, A. and M.J. Malakooti. 1998. Effects of fertilizer containing
micronutrients and
time-consuming in increased production of corn. Proceedings of the first national convention reducing pesticide use and more efficient use of fertilizers in agriculture. Karaj, 1998. Pages 88-89 (In Persian).
مجلّة پژوهش در علوم زراعی - سال هفتم ، شماره 25، پائيز و زمستان 1393 3
|
اثرات آرایش کاشت و محلولپاشی عناصر آهن، روی و بور بر عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت رقم 704
چکیده
به منظور بررسی اثرات آرایش کاشت و محلولپاشی عناصر ریزمغذی بر عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت رقم 704 پژوهشی به صورت بلوکهای خرد شده نواری در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شهرستان خوی در سال زراعی 1385 به اجرا در آمد. در این تحقیق کرت اصلی دارای دو سطح الگوی کاشت مستطیلی و الگوی کشت مربع بود. کرت فرعی محلولپاشی کودهای ریزمغذی در هشت تيمار شامل: عدم مصرف کود ریزمغذی (شاهد)، محلولپاشی آهن، روی، بور، آهن و روی، آهن و بور، روی و بور، آهن، روی و بور بود. محلولپاشی با غلظت 5 در هزار انجام گردید. نتایج نشان داد صفات طول بلال، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در واحد سطح تحت تاثیر هر دو فاکتور قرار گرفتند. ارتفاع بوته و تعداد دانه در بلال تنها تحت تاثیر محلولپاشی عناصر ریزمغذی قرار گرفتند. اثر متقابل دو فاکتور بر شاخص برداشت معنیدار بود. در کل با توجه به نتایج به دست آمده، ایجاد آرایش کاشت مربع و محلولپاشی عناصر ریزمغذی باعث بهبود عملکرد و اجزاء عملکرد شدند، به طوریکه بیشترین عملکرد دانه از آرایش کاشت مربع با 96/9 تن در هکتار و همچنین محلولپاشی آهن، روی و بور با 4/10 تن در هکتار به دست آمد.
کلمات کلیدی: آرایش کاشت، ذرت 704، عناصر ریزمغذی، محلولپاشی.
ü [1] تاريخ دريافت: 25/09/90 تاريخ پذيرش: 30/11/93
- دانش آموخته كارشناسي ارشد گروه زراعت واحدخوي ، دانشگاه آزاد اسلامي ، خوي – ايران. E-mail: bodagi_61@yahoo.com
[2] - گروه زراعت واحد خوي ، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران. ( نويسنده مسئول) Mohsen Roshdi1349@yahoo.com
مقدّمه و بررسي منابع علمي
ذرت به دليل قدرت سازگاري زياد در مقابل عوامل نامساعد مانند خشکی، گرما و ... در تمام دنيا به صورت وسيع كشت ميگردد و مكان سوم را بعد از گندم و برنج از نظر سطح زير كشت به خود اختصاص داده است (Noormohammadi et al, 2001). نتايج تحقيقات انجام شده بيانگر آن است كه ذرت يكي از گياهان بسيار حساس به كمبود روي است. مصرف نامتعادل كودهاي شيميايي حاوي عناصر پرمصرف به خصوص مصرف بيرويه فسفر، استفاده از ارقام پر محصول، عدم رعايت تناوب زراعي مناسب و مصرف نكردن كودهاي حاوي عناصر ريزمغذي در سالهاي اخير موجب كاهش ميزان ذخيره اين عناصر در خاك و در نتيجه علاوه بر اُفت عملكرد، فقر اين عناصر حياتي را در جيره غذايي انسان و دام سبب شده است (alakooti and Tehrani, 1999). ضيائيان و ملکوتی (Ziaeian and Malakooti, 1998) دريافتند كه با مصرف كودهاي حاوي عناصر ريزمغذي علاوه بر افزایش 20 تا 28 درصدي عملكرد دانه، بين 10 تا 23 درصد عملكرد علوفه و كيفيت برگ افزایش یافت.
بنا به اظهار كميرا (Kamira, 2004 ) در برخي از ارقام ذرت و سويا كلروز آهن كمتر بروز ميكند اما مصرف برگي اين عنصر در چنين شرايطي باعث افزايش سنتز كلروفيل شده و بر عملكرد و اجزاي عملكرد ذرت و سويا تأثير مثبت ميگذارد. مارشنر (Marschner, 1995) در بررسی خود نتیجه گرفت که مصرف آهن و روی مقدار کل کربوهیدرات (نشاسته)، وزن هزار دانه، تعداد دانه و در نتیجه عملکرد دانه را در ذرت افزایش داد. خلیلی محله و همکاران (Khalili Mahalleh et al., 2003) طی آزمایشی اثرات محلولپاشی عناصر ریزمغذی بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت 704 را مطالعه و نتیجه گرفتند مصرف توام کودهای آهن، روی و منگنز باعث تولید بیشترین تعداد دانه در ردیف، تعداد دانه در بلال، تعداد ردیف در بلال، ارتفاع بوته و طول بلال شد. بالاترین عملکرد دانه به مقدار 81/10 تن در هکتار و وزن هزار دانه (7/219 گرم) از این تیمار به دست آمد. این محققین محلولپاشي اين سه عنصر را در دو زمان ساقه رفتن و اندكي قبل از ظهور گل تاجي جهت افزايش توليد توصيه و اثر روي را مهمتر دانستند. نتيجه آزمايش فتح الهي (Fathollahi, 2005) نشان داد عملكرد بيولوژيك، وزن هزار دانه، مدت و سرعت پرشدن دانه ذرت با مصرف 50 كيلوگرم در هكتار سولفات روي افزايش معنیداری يافت. عملكرد دانه ذرت نيز 6/27 درصد افزايش معنیدار داشت.
محسني و همكاران (Mohseni et al., 2005) نيز طي آزمايشي كه بر روي اثرات مصرف عناصر ريزمغذي روي و بور بر ذرت دانهاي بود گزارش كردند عملكرد دانه در واحد سطح و عملكرد بلال در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنيداري با تیمار شاهد کودی نشان داد. عنصر روي در افزايش عملكرد موثرتر گزارش شده است. همچنین بيشترين مقدار پروتئين در تيمار محلولپاشي با محلول 3 در هزار سولفات روي و اسيدبوريك با 9/9 درصد به دست آمد. ضیائیان (Ziaeian, 2005) معتقد است که علاوه بر تنشهای خشکی و دمای بالا در زمان گرده افشانی، عامل تغذیهای به خصوص کمبود عنصر بور و روی نقش مهمی در گرده افشانی و لقاح دارند و در صورت کمبود، عدم تشکیل دانه و کچلی ذرت عارض میگردد. وي محلولپاشي سولفات روي را براي افزايش عملكرد دانه موثر دانست. در آزمایشی که میرزاشاهی و همکاران (Mirzashahi et al., 2005) در خوزستان بر روی ذرت سینگل کراس 704 انجام دادند، بیشترین طول بلالاز تیمار مصرف بور به صورت محلولپاشی به دست آمد. متخصصان اصلاح نباتات و فيزيولوژيستها درصدد هستند تا ژنوتيپهايي از ذرت پيدا كنند كه به تراكم زياد بوته و رديفهاي باريك سازگاري داشته باشند. در يك تراكم مشخص هر چه فاصله ميان رديفها افزايش يابد گياهان به طور فشرده بر روي رديفها قرار خواهند گرفت، مصرف آب گياه در روي رديفها بسيار بيشتر از مصرف آب در بين رديفها خواهد بود. در مزارعي كه فاصله رديفها زياد است پوشش خاك به وسيله برگهاي ذرت زياد نخواهد بود و در نتيجه يك بخش از انرژي خورشيدي كه به زمين رسيده جذب برگها نشده و در نتيجه تبخير مستقيم از سطح خاك افزايش مييابد (Noormohammadi et al., 2001). تغيير در آرايش گياه (كاهش فاصله رديف و افزايش فاصله بوته روي رديف) باعث جذب بهتر نور خورشيد و افزايش پتانسيل عملكرد ميگردد، همچنین باعث بهبود وضعیت درجه حرارت هوا و خاک، فشار بخار آب، درجه حرارت برگ، ذخیره گرمای خاک، سرعت باد، جذب نزولات و دوام و شادابی برگ میشود (Rahimian et al., 2000). فتحي و همكاران (Fathi et al., 2001) در ذرت سینگل كراس 604 بيشترين عملكرد دانه را با توليد 26/7 تن دانه در هكتار در فاصله ردیف 35 سانتيمتر گزارش نمودند.
يزدان دوست همداني (Yazdandoost Hamadani, 1996) گزارش نمود كاهش فواصل بوته در رديف به 15 و 20 سانتيمتر باعث كاهش عبور نور به بخشهاي پائيني شده و رقابت بوتهها خصوصاً براي مواد غذايي و نور باعث شد برگها سريعتر پير شده و ريزش نمايند. نتايج حاصله از آزمايش ميرزا محمدي (Mirza Mohammadi, 2006) نشان داد كه مقدار عملكرد دانه ذرت در كمترين فاصله رديف بيشترين مقدار بود. به نظر وي كاشت گياهان در رديفهاي نزديكتر از جمله كارهايي است كه میتواند منجر به افزايش عملكرد محصول گردد. صادقي (Sadegi, 2003) طي تحقيقي نتيجه گرفت كه كاهش فاصله رديفها و سوق دادن الگوي كاشت به سمت آرايش مربعي باعث ميشود هر تك بوته از نظر دسترسي به نور خورشيد، آب و مواد غذايي در وضعيت مطلوبي قرار گيرد و در نهايت به افزايش تعداد دانه در بلال و وزن هزار دانه و عملكرد دانه در واحد سطح ميانجامد. زماني (Zamani, 1993) در آزمايشي روي تراكم و آرايش كاشت ذرت 704 با سه سطح آرايش كاشت مستطيل، لوزي و مربع نتيجه گرفت كه بيشترين جذب تشعشع خورشيد در آرايش كاشت مربع با تراكم 71400 گياه در هكتار صورت گرفت. تعداد رديف دانه در بلال و تعداد دانه در هر رديف تحت تاثير آرايش كاشت واقع نشد. در نهايت برتري اجزاي عملكرد در آرايش كاشت مربع باعث شد تا عملكرد دانه درهكتار بيشتر از ساير آرايش‌هاي كاشت باشد. در اين آزمايش بررسي اثر متقابل آرايش و تراكم كاشت نشان داد كه آرايش كاشت مربع در تراكمهاي بالا برتري محسوسي نسبت به ساير آرايشها دارد. به طوري كه بيشترين عملكرد دانه از آرايش كاشت مربع با تراكم 71400 گياه در هكتار به ميزان 14950 كيلوگرم در هكتار به دست آمد. ویددیکم و تلن (Widdicombe and Thelen, 2002) نتيجه گرفتند با كاهش فاصله رديف كاشت از 76 سانتيمتر به 56 و 38 سانتيمتر محصول به ترتيب 2 و 4 درصد افزايش يافت. همچنين بيشترين محصول از تراكم 90000 بوته در هكتار به دست آمد كه نشان دهنده كارآمد بودن كاهش فاصله رديف در تراكمهاي بالا براي افزايش توليد دانه ذرت است.
با توجه به اینکه ذرت در منطقه خوی در اراضی کوچک (به علت عدم یکپارچگی زمینهای کشاورزی) کشت میشود و اغلب در کشت ذرت از ماشین آلات کشاورزی استفاده نمیکنند لذا میتوان الگوی کاشت در مزارع را به نحوی تغییر داد که بیشترین عملکرد حاصل گردد. بنابراین اثرات آرایش کشت مربع در مقایسه با الگوی کشت معمول (مستطیلی) بر خصوصیات زراعی، عملکرد و اجزای آن و بررسی اثر متقابل محلولپاشی با کودهای ریزمغذی و آرایش کاشت از اهداف این طرح میباشند.
مواد و روشها
این طرح در سال 1385 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان خوی واقع در استان آذربایجان غربی واقع در 2 کیلومتری شمال این شهرستان به اجرا در آمد. متوسط بارندگي در پنجاه سال اخير سالانه 293 ميليمتر و متوسط درجه حرارت منطقه حدود 4/12 درجه سانتيگراد است. متوسط بارندگي سال زراعي 85-84 برابر 9/256 ميليمتر بود. براي مشخص شدن بعضي خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك محل آزمایش، ابتدا نمونه خاك تهيه و به آزمايشگاه ارسال گرديد (جدول 1).
جدول 1– مشخصات خاك مزرعه آزمايشي
Table 1- Soil characteristics of the experimental field
عمق نمونه برداري Depth of sampling (cm) | درصد شن Sand (%) | درصد سيلت Silt (%) | درصد رس Clay (%) | بافت خاك Soil textural classes | درصد مواد خنثي شونده percentage of neutralizing (T.N.V) | درصد كربن آلي O.C (%) | هدايت الكتريكي خاك EC (DS/m) | pH | درصد اشباع Saturation of soil (%) | درصد نيتروژن N (%) | فسفر قابل جذب P (mg/kg) | پتاسيم قابل جذب K (mg/kg) |
0-50 | 25 | 46 | 29 | Clay loam | 11.5 | 0.54 | 1.5 | 7.8 | 47 | 0.06 | 12.5 | 270 |
آزمايش به صورت طرح بلوکهای خرد شده نواری در چهار تكرار اجرا شد. کرت اصلي (A)، شامل آرايش كاشت (مستطيلي و مربعي) با تراكم ثابت بود. کرت فرعي (B) شامل محلولپاشي كودهاي ريزمغذي (تيمار شاهد كودي، محلولپاشي آهن، روي، بور، آهن و روي، آهن و بور، روي و بور و آهن، روي و بور بود. عمليات كشت در بيستم ارديبهشت ماه اجرا گرديد. عمليات مقدماتي تهيه زمين شامل شخم پاييزه، شخم تكميلي بهاره، ديسك و تسطيح زمين و ايجاد جوي پشته توسط تراكتور و دنبالهبندهاي آن انجام گرديد. كودهاي اوره، فسفات آمونیوم و سولفات پتاسیم به ترتیب به میزان 300، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار توزيع گرديدند. پشتههاي ايجاد شده براي آرايش كاشت مستطيلي به فاصله 60 سانتيمتر و با فاصله بوته روي رديف 5/25 سانتيمتر و براي آرايش كاشت مربع با فاصله 39 سانتيمتر و فاصله بوته روي رديف 39 سانتيمتر ايجاد گرديدند. تراكم ايجاد شده اولين آبياري براي سبز شدن بهتر بذور بلافاصله بعد از كاشت به روش سيفوني انجام گرفت و بعد از يك هفته آبياري بعدي براي استقرار بهتر گیاهچهها انجام شد. آبياريهاي بعدي به فواصل 12-10 روز از هم انجام ميگرفت. در هر كرت آزمايشي 5 رديف كاشت به طول 5 متر ايجاد گرديد. فاصله كرتها از همديگر 5/1 متر انتخاب شد. عمليات وجين علفهاي هرز به همراه تنك كردن به صورت دستي انجام گرفت. محلولپاشي عناصر ريزمغذي از منابع کودی سولفات روی، سولفات آهن و اسید بوریک (با رعایت خاصیت اختلاط پذیری) با غلظت 5 در هزار طي دو مرحله ساقه رفتن و ظهور گل تاجي انجام گرفت. نمونهبرداري از بوتهها با رعايت اثر حاشيهاي و با حذف رديفهاي كناري و حذف دو بوته از ابتدا و انتهاي خطوط كاشت انجام شد. عملکرد دانه به صورت جداگانه و با انتخاب تصادفی 15 بوته اندازه گیری گردید. ذرت رقم سينگل كراس 704، ذرتي دو منظوره و ديررس (135-125 روز) ميباشد. فرم دانههاي آن دندان اسبي و وزن هزار دانه رقم تقريباً 350 گرم ميباشد. ارتفاع گياه 300 سانتيمتر و تعداد رديف دانه در بلال 16-14 رديف ميباشد (mir Hadi, 2001).
صفات مورد بررسي در اين آزمايش شامل: ارتفاع بوته، قطر ساقه، طول بلال، تعداد دانه در هر بلال، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت بود. تجزیه واریانس دادهها بر اساس طرح بلوکهای خرد شده نواری و مقایسه میانگینها با آزمون چند دامنهای دانکن در سطح احتمال 5 درصد توسط نرم افزار MSTATC انجام گرفت. منحنیها نیز توسط نرم افزار EXCEL رسم گردید.
نتايج و بحث
ارتفاع بوته: نتایج نشان داد که اثر آرایش کاشت و اثرات متقابل بر این صفت معنیداری نبود ولی فاکتور محلولپاشی عناصر ریزمغذی بر ارتفاع بوته اثر معنیداری داشت (جدول 2). نتایج مقایسه میانگین محلولپاشی نشان داد که محلولپاشی با هر سه عنصر باعث افزایش ارتفاع بوته شد. این تیمار با میانگین 1/270 سانتیمتر بیشترین ارتفاع را داشت و کمترین ارتفاع بوته مربوط به تیمار شاهد با 3/247 سانتیمتر ارتفاع بود (جدول 3). محلولپاشی هر یک از عناصر ریز مغذی به تنهایی و توأم باعث افزایش طول ساقه گردیده است که ناشی از افزایش طول میانگرههاست. طبق گزارشات ملکوتی و طهرانی (Malakooti and Tehrani, 1999) کمبود عناصر ریز مغذی به خصوص روی به علت تاثیر بر بیوسنتز اکسین میتواند باعث کوتاه شدن فاصله میانگرهها و کوتولگی گیاه شود که صحت نتایج فوق را تایید میکند. کاکماک (Cakmak, 2000) نیز به نقش مثبت روی در بیوسنتز اسید آمینه تریپتوفان و این که تریپتوفان پیش ماده سازنده اکسین است و اکسین در رشد طولی ساقه موثر است، تاکید دارند. در حالت کلی اکسین موجب طویل شدن مریستم انتهایی ساقه و ماده جیبرلین موجب افزایش طول میانگرهها میگردد. نتیجه آزمایش خلیلی محله و همکاران(Khalili Mahalleh et al., 2003 , 2004) هم در سالهای 2003 و 2004 به ترتیب بر روی ذرت و سورگوم نیز با این نتیجه مطابقت دارد. شرفی و همکاران (Sharafi et al., 2000) نتایج مشابهی را در ذرت گزارش نمودهاند.
طول بلال: نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه اين صفت تحت تاثير اثرات ساده الگوي كاشت و فاكتور محلولپاشي عناصر ريزمغذي قرار گرفت ولی اثرات متقابل این دو فاکتور تاثیر معنی داری بر طول بلال نداشتند (جدول 2). بيشترين طول بلال در الگوي كشت مربعي با میانگین 72/19 سانتيمتر بود كه نسبت به الگوي كاشت مستطيلي با ميانگين 21/17 سانتيمتر طول بلال برتري داشت. به نظر ميرسد آرايش مربع به علت توزيع مناسب و بهتر شرايط و امكانات محيطي و نور و ايجاد فضاي مناسب براي رشد گياه و كاهش رقابت باعث افزايش طول بلال گردید. زمانيان و نجفي (Zamanian and Najafi, 2001) هم طي آزمايشی نتايج مشابهي به دست آوردند، كه نشان ميداد با كاهش رقابت بين گياهان و افزايش جذب تشعشع فعال فتوسنتزي، طول بلال بيشتر ميشود. كوكس (Cox, 1996) هم كاهش طول بلال را در صورت افزايش رقابت گزارش كرده است.
شاخص برداشت: نتایج نشان داد که آرایش کاشت و محلولپاشی عناصر ریزمغذی بر این صفت اثر معنیداری نداشتند ولی اثر متقابل فاکتورها در سطح احتمال 5% معنیدار بود (جدول 2). در آزمایش زمانی (Zamani, 1993) هم شاخص برداشت تحت تاثیر هیچ کدام از آرایشهای کاشت مستطیل، لوزی و مربع قرار نگرفت. علیرغم اینکه بیشترین عملکرد دانه در آرایش کشت مربع به دست آمده بود، ولی چون وزن خشک گیاه در آرایش مربعی افزایش یافته بود، شاخص برداشت تغییری نشان نداد، همتی (Hemmati, 2000) هم طی تحقیقی نتیجه مشابهی به دست آورده است.
با افزایش سطح موثر فتوسنتزی برگها در کشت مربع و همچنین افزایش غلظت کلروفیل در حضور عناصر ریزمغذی (Malakooti and Tehrani, 1999) و در نهایت افزایش ماده سازی، محدودیت برگها (منبع) برای پر کردن دانهها (مخزن) کاهش مییابد و باعث افزایش بیشتر عملکرد دانه نسبت به عملکرد بیولوژیک ميگردد و در نتیجه باعث معنیدار شدن اثرات متقابل دو فاکتور بر صفت شاخص برداشت ميگردد. به طوریکه بیشترین شاخص برداشت در اثر متقابل دو فاکتور در آرایش کشت مربع با محلولپاشی روی و بور با میانگین 8/46 درصد بود و در درجه بعدی تیمار کشت مربع با محلولپاشی روی با میانگین 6/46 درصد بود که هر دو باهم در گروه a قرار گرفتند. کمترین شاخص برداشت با میانگین 4/32 درصد مربوط به تیمار الگوی کاشت مستطیلی با محلولپاشی منفرد عنصر روی بود که در گروه d قرار گرفت (نمودار 1). شاخص برداشت در مصرف روی کمتر از تیمار شاهد بود و علت آن هم می تواند اثر بیشتر ماده روی بر رشد رویشی نسبت به رشد زایشی باشد زیرا همانگونه که اشاره گردید روی با سنتز تریپتوفان و تولید ماده اکسین مقدار رشد رویشی را افزایش می دهد.
نمودار1-اثرات متقابل الگوی کاشت و مصرف عناصر ریز مغذی بر شاخص برداشت
Chart1-The interaction between planting and consumption of micronutrients on harvest index
منابع تغییر Sources of variation | درجه آزادی DF | ارتفاع بوته plant height | طول بلال ear length | شاخص برداشت harvest index |
تکرار | 3 | 533/236 | 5/252 | 421/215 |
Replication آرایش کاشت | 1 | 1/058 | **375/100 | 408/260 |
Planting pattern خطا | 3 | 145/358 | 504/1 | 092/107 |
F کود Fertilizer | 7 | *776/165 | 19/7 | 693/11 |
آرایش کاشت * کود | 7 | 746/285 | 595/1 | *531/109 |
Planting patter*Fertilizer خطا F | 21 | 932/147 | 761/1 | 624/30 |
ضریب تغییرات (درصد) % Coefficient of variation | 64/4 | *64/7 | 58/13 | |
* و ** به ترتیب بیانگر اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد و 1 درصد می باشند. *, ** are significant at 0/05 and 0/01, respectively. جدول 2- تجزیه واریانس(میانگین مربعات) داده های آزمایشی برای ارتفاع بوته، طول بلال و شاخص برداشت Table2. - Mean squares with experimental values for plant height, ear length and harvest index | ||||
فاكتورهاي آزمايشي Treatments | ارتفاع بوته Bush height (cm) | طول بلال Ear length (cm) |
الگوی کاشت Planting patern |
|
|
مستطیلی rec. | 4/262 | 21/17 |
مربعی sq. | 1/262 | 72/19 |
| ||
کود ریزمغذی fertilizer |
|
|
شاهدcontrol | 3b/247 |
|
آهن Fe | 3ab/255 |
|
روی Zn | 1a/266 |
|
بور Br | 4a/266 |
|
آهن + روی Fe+Zn | 7a/265 |
|
آهن + بور Fe+Br | 3a/264 |
|
روی + بورZn+Br | 0a/263 |
|
آهن + روی + بور Fe+Zn+Br | 1a/270 |
|
سطوح تیماری که حداقل دارای یک حرف مشترک هستند اختلاف آماری معنیداری در سطح 5 درصد با آزمون دانکن ندارند. | ||
Means followed by non similar letters in each colum are significantly different at P=0/5 by Doncan Test
جدول 3- مقایسه میانگین اثرات ساده کود و آرایش کاشت بر ارتفاع بوته و طول بلال
Table3-Compare the average effects of fertilizer and planting on plant height and ear length
تعداد دانه در بلال: آرایش کاشت و اثرات متقابل آرایش کاشت و محلولپاشی عناصر ریزمغذی اثر معنیداری بر صفت تعداد دانه در بلال نداشت ولی محلولپاشی عناصر ریزمغذی در سطح 5 درصد تاثیر معنیدار بر این صفت گذاشت (جدول 4).
تیمار محلولپاشی با آهن، روی و بور با میانگین 2/599 دانه در هر بلال تنها نسبت به تیمار شاهد اختلاف معنیداری داشت و به همراه سایر تیمارهای محلولپاشی شده با عناصر ریزمغذی در گروه A قرار گرفت (جدول 5). نتایج بررسیها نشان میدهد که احتمالاً به دلیل وجود عناصر غذایی کافی مخصوصاً اثرات مثبت عناصر آهن و روی در جذب ماکروالمنتهایی نظیر نیتروژن و منیزیم و کاهش یافتن محدودیت منبع و افزایش درصد لقاح باعث افزایش تعداد دانه در بلال شده است (Ziaeian and Malakooti, 1998). بازوند (2001) و خلیلی و همکاران (Khalili Mahalleh et al., 2003) به نتایج مشابهی دست یافتهاند.
وزن هزار دانه: دو فاكتور الگوی کاشت و محلولپاشی عناصر ریزمغذی بر وزن هزار دانه اثر معنیداری داشتند (جدول 4). لیکن وزن هزار دانه تحت تاثير اثرات متقابل دو فاكتور قرار نگرفت و اين دو فاكتور مستقل از هم عمل نمودند (جدول 4). نتایج مقایسه میانگین نشان میدهد در الگوی کاشت مربعی با وزن هزار دانه 8/267 گرم نسبت به الگوی کاشت مستطیلی با 7/243 گرم دارای وزن بیشتری بود. تیمار مصرف همزمان هرسه عنصر با وزن هزار دانه 6/268 گرم نسبت به سایر تیمارها دارای دانههای سنگینتری بود و در گروه a قرار گرفت. سبکترین دانهها مربوط به تیمار شاهد بود که با میانگین وزن هزار دانه 1/228 گرم به تنهایی در گروه b قرار داشت (جدول 5). با افزایش رقابت درون گونهای میزان رشد رویشی نسبت به رشد زایشی بیشتر میشود و مقدار مواد فتوسنتزی به دلیل کاهش تشعشع خورشیدی جذب شده توسط گیاه پایین میآید و لذا آسیمیلاتهای اختصاص یافته به مخزن کم شده، در نتیجه وزن و حجم دانهها کاهش مییابد (Hemmati, 2000). نتایج این تحقیق با گزارش بهنام (Behnam, 2007) مشابه میباشد. دوره پرشدن دانه یکی از مراحل حساس به کمبود عناصر غذایی است که اگر کمبودی از لحاظ عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف وجود داشته باشد دانههای تشکیل یافته کوچکتر و وزن هزار دانه به سرعت پایین میآید (Berglund and Denisa, 1999). به نظر میرسد در این آزمایش نیز محلولپاشی عناصر ریزمغذی با تاثیر مثبت در افزایش جذب سایر عناصر باعث افزایش وزن هزار دانه شده است. این نتایج با اظهارات فتح الهی (Fathollahi, 2005) مطابقت دارد.
عملکرد دانه: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که فاکتور الگوی کاشت و محلولپاشی عناصر ریزمغذی بر عملکرد دانه تاثیر معنیداری داشتند ولي اثرات متقابل اين دو فاكتور معنيدار نبود (جدول 4). مابین سطوح فاکتور اول بیشترین عملکرد دانه مربوط به الگوی کشت مربعی با مقدار 9961 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. تیمار محلولپاشی سه عنصر ریزمغذی و تيمار شاهد به ترتيب با میانگین عملکرد 8/10407 و 3/6852 کیلوگرم در هکتار داراي بيشترين و كمترين مقدار عملكرد دانه بودند (جدول 5). روی و بور از عناصر مهم تشکیل دانه و افزایش وزنی آن با تاثیر بر فرآیندهای پروتئین سازی و ماده سازی می باشند. نقش روی و بور در تقسیم سلولی بافتهای مریستمی، متابولیسن قندها و مواد هیدروکربندار و انتقال آنها، تنظیم مقدار آب و تاثیر بر تنظیم کننده های رشد و آنزیمها ثابت شده است (Mohseni et al., 2005). با افزایش تعداد دانه در بلال و افزایش وزن دانه ها در اثر محلول پاشی عناصر ریزمغذی و بکارگیری الگوی کاشت مربعی برای جلوگیری از رقابت درون گیاهی و بهبود وضعیت استفاده از امکانات محیطی به خصوص نور، در کل باعث افزایش دانه که به عنوان مخزن در گیاه است، می شود (Evans and Rawson, 1970). در آرایش کشت مربعی هر تک بوته از نظر دسترسی به نور خورشید، آب و مواد غذایی در وضعیت مطلوبی قرار میگیرند و تعداد دانه در بلال و وزن هزار دانه، در نهایت عملکرد دانه افزایش مییابد (Sadegi, 2003). آرایشهای مستطیلی به دلیل رقابت در جهت رسیدن به نور و جذب مواد غذایی، گیاه انرژی و توان بیشتری صرف افزایش ارتفاع از طریق افزایش طول میانگرهها نموده و این حالت در مراحل بعدی سبب کاهش تعداد دانههای بارور میشود (Yazdi Samadi and Poostini, 1994) و وزن هزار دانه کاهش یافته و در نهایت کاهش عملکرد دانه را سبب میشود. این نتایج با نظریات بین و گریک (Bean and Gerik, 2000) همخوانی دارد. افزایش تولید محصول با کاهش فاصله ردیف توسط پورتر و همکاران (Porter et al., 1997) گزارش گردیده است. فتح الهی (Fathollahi, 2005) و محسنی و همکاران (Mohseni et al., 2005) به تاثیر مثبت مصرف عناصر ریزمغذی به روش محلولپاشی بر عملکرد ذرت دانهای اشاره کردهاند.
جدول 4- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) داده های آزمایشی برای تعداد دانه در بلال، وزن هزار دانه، عملکرد دانه
Table 4- Analysis of variance (mean square) test data for the number of kernels per ear, thousand grain weight, grain yield
منابع تغییر S.O.V | درجه آزادی d.f | تعداد دانه در بلال Number of grains per ear | وزن هزار دانه 1000-seed weight | عملکرد دانه Grain yield |
تکرار Replication | 3 | 134/12276 | 660/326 | 434/12012455 |
آرایش کاشت Planting pattern | 1 | 852/18625 | *035/9180 | **711/114762528 |
خطا Error | 3 | 461/9800 | 171/902 | 877/1686231 |
کود Fertilizer | 7 | *270/16416 | *968/1178 | *263/7581436 |
آرایش کاشت * کود Pp*f | 7 | 461/3374 | 419/298 | 308/1680327 |
خطا Error | 21 | 955/4967 | 947/151 | 451/1432147 |
ضریب تغییرات CV (%) | 49/13 | 82/4 | 88/13 | |
جدول 5- مقایسه میانگین اثرات ساده کود و آرایش کاشت بر تعداد دانه در بلال، وزن هزار دانه، عملکرد دانه
Table5- Compare the average effects of fertilizer and planting the seed number per ear, thousand grain weight, grain yield
فاكتورهاي آزمايشي Treatment factors | تعداد دانه در بلال Seed number per ear | وزن هزار دانه (گرم) 1000 seed weight(gr) | عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) Grain yield(kg/ha) |
|
الگوی کاشت planting pattern | ||||
مستطیلی rectangular | 4a/505 | 7b/243 | 8b/7282 |
|
مربعیsquare | 5a/539 | 7a/267 | 0a/9961 |
|
کود ریزمغذی micronotrient | ||||
شاهدControl | 3b/431 | 1b/228 | 3c/6852 |
|
آهن Fe | 2a/522 | 6a/260 | 0ab/8930 |
|
روی Zn | 1a/527 | 5a/256 | 0bc/8296 |
|
بور B | 2a/516 | 8a/263 | 3b/8617 |
|
آهن + روی Fe + Zn | 2a/525 | 4a/254 | 5bc/8557 |
|
آهن + بورFe + B | 2a/530 | 1a/255 | 0bc/8428 |
|
روی + بورZn + B | 3a/528 | 5a/258 | 3ab/8886 |
|
آهن + روی + بورFe + Zn + B | 2a/599 | 6a/268 | 8a/10407 |
|
سطوح تیماری که حداقل دارای یک حرف مشترک هستند اختلاف آماری معنیداری در سطح 5 درصد با آزمون دانکن ندارند. Treatments including at least one common letter are significantly different at 5% level by Duncan's test them.
| ||||
نتیجه گیری کلی
استفاده از الگوی کاشت مناسب به عنوان یک تکنیک به زراعی و روشی برای افزایش عملکرد محصولات کشاورزی مورد توجه میباشد. در این آزمایش الگوی کشت مربع با ميانگين 9961 کیلوگرم در هکتار نسبت به 8/7282 کیلوگرم در هکتار در الگوی کشت مستطیل حدود 7/36 درصد افزایش عملكرد دانه را نشان داد. همچنين افزایش تعداد دانه در بلال و وزن هزار دانه باعث افزایش عملکرد دانه در تیمارهای محلولپاشی با کودهای ریزمغذی شد، به طوریکه بیشترین عملکرد به میزان 8/10407 کیلوگرم در هکتار از محلولپاشی آهن، بور و روی به دست آمد، که نسبت به تیمار شاهد افزایش حدود 52 درصدی را نشان میدهد. بدون درنظر گرفتن اثرات تغذیه برگی، چون الگوی کشت مربعی نسبت به الگوی کشت مستطیلی دارای عملکرد بهتری بود بنابراین استفاده از الگوی کشت مربع و متناسب نمودن تکنولوژی تولید ذرت دانهای جهت انجام عملیات لازم با این الگوی کاشت پیشنهاد میشود. به دلیل این که تغذیه گیاه با عناصر ریزمغذی آهن، روی و بور به روش برگی (محلولپاشی) طی دو نوبت در این آزمایش باعث تولید عملکرد بهتر نسبت به تیمار عدم مصرف کودهای ریزمغذی فوق شد، لذا مصرف این عناصر در دو مرحله ساقه رفتن و ظهور گل تاجی با غلظت پنج در هزار توصیه میشود.
منابع مورد استفاده References
ü Bauder, T. and J. Campel. 2002. Best management practices for Colorado corn. Agronomy Journal. 30 pp. Published by South Dakota State University, College of Agriculture and Biological Sciences, AgBio Communications Unit, Box 2218A, Brookings, South Dakota 57007.
ü Bazvand, F and G. Fathi. 2001. The effects of foliar urea on yield and growth indices in the 704 hybrid maize in Kooohdasht. M.S.c thesis. Islamic Azad University of Dezful. Pages 148 (In Persian).
ü Bean, B. and T. Gerik. 2000. Evaluation corn row spacing and plant density in the Texas panhandle. Texas A and M. University System. SCS-2000- 2028.
ü Behnam, F. 2007. The effects of planting density on yield and yield components of maize single cross 108. M.S.c thesis. Islamic Azad University of khoy. Pages 131 (In Persian).
ü Berglund, R. and M.C.W. Denisa. 1999. Corn production for grain and silage. North Dakota State University. 9 Pp.
ü Cakmak, I. 2000. Possible roles of zinc in protection plant cells from damage by reactive oxygen species. New Physiology. 14: 185- 205.
ü Cox, W.J. 1996. Whole plant physiological and yield response of maize to plant density. Agronomy Journal 88: 482- 496.
ü Evans, L.T. and H.M. Rawson. 1970. Photosynthesis and respiration by the flag leaf and components of the ear during grain development in wheat. Australian Journal Biological Science. 23: 245- 254.
ü Fathollahi,G. 2005. Effects of zinc and potassium sulfate on the growth and yield of maize. Proceedings of the Ninth Congress of Soil Science. Pages 110. Soil Conservation and Watershed Management Research Center .Tehran (In Persian).
ü Fathi, G., M. R. Hooshi., Kh. Alami Saeid. And S. A. Siadat. 2001. Late planting density on the growth and yield of corn grain Hybrbd S.C. 604. Agricultural Science and Technology. (1):105-113 (In Persian).
ü Hemmati. A. A. 2000. The effect of planting density, plant spacing in the row between the quantitative and qualitative characteristics of three single cross hybrids of corn in Urmieh weather conditions. M.S.c Thesis. College of Agric. Urmieh University (In Persian). Pages 192.
ü Khalili Mahalleh, J., M. Tajbakhsh and S. Rezadoost. 2004. The effects of foliar application of micronutrients on yield a second crop in terms of quality and quantity of forage sorghum speed feed in khoy. Research projects. Islamic Azad University of khoy (In Persian).
ü Khalili Mahalleh, J., M. Roshdi and S. Rezadoost. 2003. The effects of foliar application of micronutrients on yield and corn 704. Research projects. Islamic Azad University of khoy. Pages 28 (In Persian).
ü Kamira, G. 2004. Application of micronutrients pros and corn of the different application strategies. IFA. International symposium on micronutrient. New Delhi. India. 13 Pp.
ü Malakooti, M.J. and M. M. Tehrani. 1999. The role of micronutrients in enhancing the performance and improve the quality of agricultural products "crushed by the impact of macro". Tarbiat Modarres University Press. Pages 299 (In Persian).
ü Mirhadi, M. J. 2001. Corn. Publication of research, education and agricultural extension (First Edition). Pages 214 (In Persian).
ü Marschner, H. 1995. Mineral nutrition of higher plants. Academic press. New York, USA. 889 pp.
ü Mirzashahi, K., M. Barzegari., A. H. Ziaeian., A. R. Paknezhad., J. Ranjbar. and A. Banke Saz. 2005. The role of boron and zinc on maize production and growth parameters in Khuzestan. Proceedings of the Ninth Congress of Soil Science. Pages 230. Soil Conservation and Watershed Management Research Center .Tehran. (In Persian).
ü Mirza Mohammadi, M. 2006. Effect of density and plant arrangement on yield and yield components of hybrid maize second crop of 302. M.S.c Thesis. Islamic Azad University of Khoy. Pages 230 (In Persian).
ü Mohseni, S. H., A. Ghanbari., M. R. Ramazanpoor. and M. Mohseni. 2005. The effect of the consumption values and methods of zinc sulphate and boric acid on yield, quality and nutrient uptake in two varieties of corn, Journal of Agricultural Sciences Iran. Pages 31-38 (In Persian).
ü Noormohammadi, G., s. A. Siadat. and A. Kashani. 2001. Agriculture. shahid Chamran University Press. pages 446 (In Persian).
ü Porter, P.M., D.R. Hicks., W.E. Lueschen., J.H. Ford., D.D. Warnes. and T.R. Hoverstad. 1997. Hybrid, plant population, and row spacing effect on corn silage performance in Pennsylvania. Corn Belt Journal Product Agriculture. 10: 293- 300.
ü Rahimian, H., A. Kucheki and L. Zand. 2000. Photosynthesis and production in changing environment. Publications municipal services department of parks and green space Tehran. First volume (In Persian).
ü Sadegi, F. 2003. Effect on yield of hybrid seed corn late in Kermanshah. Seed and Plant Journal. Pages 529-537. ISSN 2008-6954 (In Persian).
ü Sharafi, s., M. Tajbakhsh., A. Majidi., A. A. Poormirza. and M. J. Malakooti. 2000. The effect of iron-containing fertilizers on the yield of two varieties of maize in Urmia. Journal of Soil and Water. ISSN: 2476-3594 (In Persian).
ü Widdicombe, W.D. and K.D. Thelen. 2002. Row width and plant density effects on corn grain production in the northern Corn Belt. Agronomy Journal. 94: 1020- 1023.
ü Yazdandoost Hamadani, M. 1996. The growth, yield components and yield of maize. College of Agric. Isfahan University of Technology (In Persian).
ü Yazdi Samadi, B. and K. Poostini. 1994. Principles of Crop Production. Tehran University Press Center Press. Pages 380 (In Persian).
ü Zamani, G. 1993. The effect of planting and planting density on yield and yield components of maize (Zea mays L.). M.S.c Thesis. Ferdoosi University. Mashhad (In Persian).
ü Zamanian, M. and A. Najafi. 2001. The effect of row spacing and plant density on maize silage yield and morphological traits 704. Seed and Plant Journal. 18: 200-214 (In Persian).
ü Ziaeian, A. 2005. Effect on yield of hybrid seed and effects of boron on the seed (seed set) in corn. Proceedings of the Ninth Congress of Soil Science. Pages 197 (In Persian).
ü Ziaeian, A. and M.J. Malakooti. 1998. Effects of fertilizer containing
ü micronutrients and
ü time-consuming in increased production of corn. Proceedings of the first national convention reducing pesticide use and more efficient use of fertilizers in agriculture. Karaj, 1998. Pages 88-89 (In Persian).