جلوۀ مضامین و آیات قرآنی در نسخۀ خطّی معارج الخیال
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
مریم خزائیلی
1
(دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
کلید واژه: مضامین, Quranic verses, آیات قرآن, معارج &lrm, الخیال, رباعیّات, Maarej-al-Khiyal, Quatrains,
چکیده مقاله :
معارج‎الخیال تذکره‎ای است منحصر به فرد، مربوط به قرن 11 هجری. گنجینه‎ای نفیس از سخنان پربار و لطیف شاعرانی که عواطف و اعتقادات درونی خود را با بیانی بدیع و زیبا به رشتۀ تحریر درآورده‎اند. قالب اشعار این مجموعه رباعی است، که البته تعداد اندکی از آن وزن رباعی نداشته و جزء قالب رباعی به حساب نمی‎آیند. جامعِ این اثر گرانبها میرزا محمّدصالح رضوی است که در این نسخۀ خطّی رباعیّات 367 شاعر معاصر و قبل از خود را گردآوری کرده و تمام رباعیّات را به ترتیب حروف تهجّی بر اساس تخلّص شاعران نگاشته است. مضامین گوناگونی در این تذکره به چشم می‎خورد که اکثر آنها مضامین قرآنی است و نشان می‎دهد شعرا برای آشکار کردن مفاهیم مذهبی و اخلاقی مورد نظر خود از قرآن بهره‎ها گرفته‎اند. این اثر دربردارندۀ موضوعاتی از قبیل: پروردگار و الطاف بی‎کرانش نسبت به بندگان، همچنین توصیه به دوری انسان از غرور، دنیاپرستی، هوا و هوس، طمع، گذر عمر، توجّه به مرگ، ستایش بی‎چون و چرای حق‎تعالی و... است. در این جُنگ گاهی نیز الفاظ و ترکیبات قرآنی در پایان رباعی و یا در لابه لای مصراع‎ها برای تأکید، تفهیم و یا تکمیل آن مضمون، عیناً استفاده شده است. هدف از این مقاله، استخراج همین مضامین و آیات و الفاظ قرآنی بکار رفته در این مجموعۀ خطّی است.
Maarej-al-Khiyal is a unique biography related to the 11th century AD. It is a fine treasure of rich and subtle words of poets who has written their emotions and inner beliefs by exquisite and beautiful expression. The form of this collection is quatrains which, of course, few of them have not quatrain weight and are not considered as quatrain form. The collector of this fine work is Mirza Mohammad Saleh Razavi who has collected quatrains of 367 contemporary poets and before himself and all quatrains have been written in alphabetic letters order according to the pseudonym of poets. A variety of themes is seen in this biography which most of them are quranic themes and this indicates that poets have taken advantage of Quran to reveal religious and moral concepts. This work has some issues such as: God and unlimited kindness to his servants, also advise man to avoid pride, worldliness, desire, greed and pass of age, attention to the death, repent, etc. In this war of collection, sometimes, quranic concepts and compounds are used exactly at the end of quatrains or between hemistiches to emphasize, understand or complete that content. This study aims to search for these used quranic themes and verses and concepts in this manuscript collection.
_||_