کاربرد مفهوم رجحان محتوا بر شکل در اجاره‌ها؛ چالشی در حسابداری اسلامی
محورهای موضوعی : حسابداری مالی و حسابرسیساسان مهرانی 1 , غلامرضا کرمی 2 , علیرضا رامروز 3 , سید علی حسینی 4
1 - دانشیار گروه حسابداری، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه حسابداری، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی رسام، کرج، ایران.
4 - استادیار گروه الهیات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
کلید واژه: : اجاره, رجحان محتوا بر شکل, حسابداری اسلامی,
چکیده مقاله :
سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، خود را به‌عنوان نهاد پیشرو در زمینه تدوین استانداردهای حسابداری اسلامی معرفی نموده است. این سازمان برخلاف مفاهیمی چون به موقع بودن و قابلیت اتکا، دو مفهوم کلیدی رجحان محتوا بر شکل و ارزش زمانی پول را مغایر اسلام می‌داند. بطور خاص، استفاده از مفهوم رجحان محتوا بر شکل در طبقه‌بندی اجاره‌ها به عملیاتی و سرمایه‌ای را مغایر رهنمودهای اسلام محسوب می‌نماید. در این دیدگاه، تمامی اجاره‌ها به‌جز اجاره به‌شرط تملیک باید عملیاتی محسوب شوند. ارائه پاسخ برای چالش‌های حسابداری اسلامی نیازمند بررسی فقهی و حسابداری می‌باشد. بنابراین موضوع مورد مطالعه بین‌رشته‌ای محسوب شده و پژوهش حاضر به روش آمیخته اکتشافی انجام می‌شود. در این راستا، ابتدا در فاز کیفی تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی چالش و ارائه پاسخ مناسب از منظر فقهی پرداخته خواهد شد. در گام بعدی و فاز کمی پژوهش، در راستای اخذ نظر خبرگان حسابداری و مقایسه آن با نتایج فاز کیفی، از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه استفاده می‌گردد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، استفاده از مفهوم رجحان محتوا بر شکل در طبقه بندی اجاره‌ها از منظر فقهی بلا مانع بوده و نظرات خبرگان حسابداری نیز با این نتیجه هم راستا می‌باشد. Abstract Accounting and auditing organization of Islamic Financial Institutions (AAOIFI) as the pioneer Islamic accounting standard setting organization believes that, unlike reliability and timeliness, substance over form and time value of money concepts are not in line with Islam.AAOIFI specifies that adoption of substance over form in classifying leases into finance or operating ones, are not aligned with Islamic guidance. In this approach all leases except Ijara-Bitamlik must be mentioned as operational lease. The appreciate answer to Islamic challenges-as a multidisciplinary issue- will be achieved via assessing the topic in both Fiqh and accounting aspects. Hence this issue will be processed via Mixed-exploration method. So in first stage of qualitative research, all challenges will be answered through descriptive-analytical method.In next stage which is quantitative, accounting experts view will be asked via questionnaire and compared with results of qualitative phase of research.Based on final results, adoption of substance over form in classification of leases in Fiqh approach has no problem & accounting experts view are aligned with them. Keywords: Lease, Content Preference on Form, Islamic Accounting.
فهرست منابع
1) امام خمینی، (1380 ق)، "کتاب‌البیع"، جلد 1، صص 25، نجف
2) باباجانی، جعفر و جواد شکرخواه، (1391)، "مدل مناسب حسابداری برای بانکداری اسلامی در ایران"، فصلنامه بورس اوراق بهادار، شماره 17، سال پنجم، صص 163-192.
3) جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1374)، "ترمینولوژی حقوقی"، انتشارات گنج دانش، چاپ ششم.
4) حکیم، محمدتقی، (1383 ق)، "الاصول العامة للفقه المقارن"، نجف اشرف.
5) زحیلی، وهبه، (1418 ق)، "اصول الفقه"، جلد 2، صص 171.
6) سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، (1389)، "استانداردهای حسابداری مؤسسات مالی اسلامی"، ترجمه علی‌اکبر جابری، تهران، انتشارات سازمان حسابرسی.
7) صدر، محمدباقر، (1400 ق)، "دروس فی علم الاصول"، جلد 1، صص 111، 276
8) صدر، محمدباقر، (1358 ق)، "المعالم الجدیده"، صص 168-169.
9) صدر، محمدباقر، (1375)، "بحوث فی علم، موسسه دائره معارف الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت (ع)"، 1426 ق، جلد 4، صص 114.
10) صیدی، حجت آ..، (1387)، "ارائه مدلی برای گزارشگری مالی در بازار سرمایه اسلامی؛ نمونه موردی ایران"، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبائی.
11) فتحانی، علی، (1388)، "عدالت اقتصادی و راهبردهای مبتنی برمفهوم"، ماهنامه اقتصادی بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، شماره 89 و 90.
12) فیض، علیرضا، (1383)، "مبادی فقه و اصول"، صص 203.
13) نایینی، محمد حسین، "فوائد الاصول"، جلد 4، صص 192.
14) نقیبی، ابوالقاسم، (1390)، "روش تحقیق در علوم اسلامی"، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ دوم.
15) Abdul- Aljedaibi, talal, (2014), “Fair Value Measurement and Islamic Financial Institutions: The shariah perspective and the case of Saudi Banks”, A thesis submitted for PhD, university of London. Available at:
17) Abdul-Rahman, A. R., & Shariff, R. A. M, (2003), “An Exploratory Study of Accounting on Ijarah as Practiced by Malaysian financial institutions”, International Journal of Islamic Financial Services, 5(3), PP. 1–15.
18) Bucheery, Raja Ali M, (2001), “True and Fairview – An Islamic perspective”, A Thesis Submitted for Degree of PhD, University of Surrey.
19) Emerging Market Centers, (2014), “World Islamic Banking Competitiveness Report 2013-14”, available at: http://emergingmarkets.ey.com/world-islamic-banking-competitiveness-report-2013-14/
20) FAS 8, (2010), “Ijarah and Ijarah Muntahia Bittamleek”
21) International Accounting Standard Board, (2014), “Project Update Lease”, available at: http://www.ifrs.org/Current-Projects/IASB-Projects/Leases/Documents/Project-Update-Leases-August-2014.pdf
22) International Accounting Standard Board (IASB), (2006), “Discussion Paper, Preliminary Views on an Improved Conceptual Framework for Financial Reporting: The Objective of Financial Reporting and Qualitative Characteristics of Decision-Useful Financial Reporting Information”, available at: http://www.ifrs.org/CurrentProjects/IASBProjects/ConceptualFramework/DPJul06/Documents/DP_ConceptualFramework.pdf
23) International Accounting Standard Committee (IASC), (1989), “Framework for the Preparation and Presentation of Financial Statements London”, International Accounting Standards Committee.
24) Haniffa, R., & Hudaib, M, (2007), “Locating Audit Expectations Gap within a Cultural Context: The Case of Saudi Arabia”, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 16(2), PP. 179–206.
25) Ibrahim, S. H. B. M, (2000), “The Need for Islamic Accounting: Perceptions of Its Objectives and Characteristics by Malaysian Muslim Accountants and Accounting Academics”, A thesis submitted for degree of PhD University of Dundee, Dundee.
26) Karim, R. A. A, (2001), “International Accounting Harmonization, Banking Regulation, and Islamic Banks”, The International Journal of Accounting, 36(2), PP. 169–193.
27) Karim, R. A. A, (1995), “The Nature and Rationale of a Conceptual Framework for Financial Reporting by Islamic Banks”, Accounting and Business Research, (100), PP. 285–300.
28) Malaysian Accounting Standards Board, (2012), “A Word about Islamic Finance: Part I”, available at:
29) http://www.masb.org.my/images/stories/A%20Word%20about%20Islamic%20Finance-part%201%20Nov.pdf
30) Murtuza, A, (2002), “Islamic Antecedents for Financial Accountability”, International Journal of Islamic Financial Services, 4(1), PP. 1–19.
31) Napier, C, (2009), “Defining Islamic Accounting: Current Issues, Past Roots”, Accounting History, 14(1-2), PP. 121-144.
32) Tan Sri Dr Zeti Akhtar Aziz, (2011), "at the Islamic Financial Intelligence Summit (IFIS)", Text of Speech Available at: http://www.bis.org/review/r111117e.pdf?frames=0)
یادداشت‌ها