نگاهی نو به انتساب نقش‌برجسته رگ‌بی‌بی
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخیامین زاده درویش 1 , سارا بنماران 2 , سیدرسول موسوی حاجی 3
1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، موسسه آموزش عالی گلستان، گرگان، گلستان، ایران.
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.
3 - استاد، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه مازنداران ، بابلسر، ایران.
کلید واژه: شاپور اول, نقش‌برجسته‌های ساسانی, بهرام دوم, رگ‌بی‌بی,
چکیده مقاله :
در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) در خارج از مرزهای ایران در منتهی‌الیه شمال شرقی افغانستان در محلی که مسیر باستانی ورود به شبه قاره هند است، نقش‌برجسته‌ای کشف شد که با توجه به قواعد و قراردادهای هنری در عصر باستان و همچنین، پوشش فرد اصلی حاضر در صحنه که محوریت ایجاد این نقش‌برجسته است، با عنوان یک اثر ساسانی شناسایی گردید. این اثر به‌طور اضطراری توسط هیأت باستان‌شناسی فرانسوی حاضر در افغانستان اسکن شد و مورد بررسی قرار گرفت و در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ طی مقالاتی به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی معرفی گردید. با توجه به از بین رفتن چهره و تاج شاه در نقش‌برجسته مزبور نمی‌توان آن را به‌طور قطع به یکی از شاهان ساسانی منتسب کرد. با این حال، فرانسیس گرنه این نقش را به طور قطع متعلق به شاپور اول می‌داند. متأسفانه، به دلیل اوضاع سیاسی و نظامی محل نقش‌برجسته که طی سال‌های گذشته چندبار میان طرفین درگیر دست به دست شده است، امکان رؤیت و بررسی نقش‌برجسته از نزدیک وجود ندارد. با توجه به بررسی همه‌جانبه نقش‌برجسته رگ‌بی‌بی و مقایسه اجزاء آن با دیگر نقش‌برجسته‌های ساسانی و همچنین، واکاوی بستر سیاسی و فرهنگی که موجب ایجاد چنین اثری در خارج از مراکز اصلی تمرکز نقش‌برجسته‌های این دوره شده است، می‌توان به این نتیجه رسید که احتمالاً حضور بهرام دوم به‌عنوان شاه شکارگر در مرکز نقش‌برجسته، انتسابی صحیح‌تر است.
In 2004, a relief was discovered outside of Iranian borders in the far northeast of Afghanistan in a place that was the ancient way to enter the Indian subcontinent. According to the rules and conventions of art in ancient times, as well as the clothing of the main person present in the relief, it was identified as a Sasanian work. The relief was urgently examined and scanned by the French archaeological team present in Afghanistan and also issued in French and English articles in 2005 and 2007, respectively. Because of destroying face and crown of relief, it cannot be confidently attributed to one of the Sassanian kings. However, Francis Grenet believes that this relief belongs to Shapur I. Unfortunately, it is not possible to see and examine the relief up close due to the political and military situation in the area where the relief is located which has been involved in several conflicts between the parties during past years. This study deals with the comprehensive investigation of Rag-i Bibi relief and the comparison of its parts with other Sasanian reliefs, as well as the analysis of the political and cultural background that caused the creation of such a work out of the main centers of Sassanian reliefs of this period. It is concluded that the presence of Bahram II as the hunter King in the center of the relief is probably more correct.
آذرنوش، مسعود (1386). دو یادگار از دوره درخشان تاریخ ایرانشهر. باستان پژوهشی، 2(4)، 65-81.
امینی، امین (1389). سکه‌های ساسانی. تهران: پازینه.
جلیلیان، شهرام (1396). تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان. تهران: سمت.
حسنی، میرزامحمد (1393). نقش‌برجسته‌های نویافته ساسانی. تهران: ققنوس.
خانمرادی، امیر، حدادیان، محمدرضا (1395). رویدادهای شرق شاهنشاهی ساسانی با نگاهی به یافته‌های مجموعه محوطه‌های مس عینک افغانستان، تحقیقات جدید در علوم‌انسانی،3(8)،47-74.
دریایی، تورج (1383). تاریخ شاهنشاهی ساسانی. ترجمه مرتضی ثاقب‌فر. تهران: ققنوس.
سرخوش کرتیس، وستا، استوارت، سارا (1392). ساسانیان. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: مرکز.
شفیعی، فاطمه (1383). دومین نقش برجسته ساسانی در دارابگرد، اثر، (37 و 36)، 190-200.
صراف، محمد رحیم (1387). نقوش برجسته ایلامی. تهران: سمت.
فون گال، هوبرتوس (1378). جنگ سواران. ترجمه: فرامرز نجد سمیعی. تهران: نسیم دانش.
کلایس، ولفرام، کالمایر، پیتر (1385). بیستون کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1963-1967. ترجمه فرامرز نجد سمیعی. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی.
گیرشمن، رومن (1370). هنر ایران در دوران پارت و ساسانی. ترجمه: بهرام فره وشی. تهران: علمی و فرهنگی.
لوکونین، ولادیمیر (1372). تمدن ایران ساسانی. ترجمه عنایت‌الله رضا. تهران: علمی و فرهنگی.
محمدی‌فر، یعقوب (1389). باستان‌شناسی و هنر اشکانی. تهران: سمت.
موسوی حاجی، سید رسول (1389). پیروزی بهرام دوم بر شاه سکستان، هند تا کرانه‌های دریا با استناد به یک نقش‌برجسته ساسانی، مطالعات شبه‌قاره، 2(3)، 101-122.
موسوی حاجی، سید رسول، سرافراز، علی اکبر(1396). نقش برجسته‌های ساسانی. تهران: سمت.
واندنبرگ، لویی، شیپمن، کلاوس (1386). نقوش برجسته منطقه الیمایی در دوران اشکانی. ترجمه: یعقوب محمدی‌فر. تهران: سمت.
هرتسفلد، ارنست (1381). ایران در شرق باستان. ترجمه: همایون صنعتی‌زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هرمان، جورجینا (1389). بین‌النهرین در دوره ساسانی، در بین‌النهرین و ایران در دوره اشکانی و ساسانی، نقش‌برجسته‌های ساسانی. ویرایش جان کرتیس. ترجمه زهرا باستی. تهران: سمت.
هرمان، جورجینا (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. ترجمه مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Grenet, F. (2005). Découverte d'un relief sassanide dans le Nord de l'Afghanistan (note d'information). Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 149(1), 115-134.
Herrmann, G. (1970). The sculptures of Bahrām II. Journal of the Royal Asiatic Society, 102(2), 165-171.
Herzfeld, E. (1941). Iran in the Ancient East: Archaeological Studies Presented in the Lowell Lectures at Boston. Hacker Art Books.
Lukonin, V., Ivanov, A.A. (1987). Persian Art. Bournemouth and Leningrad.
Rawlinson, M. (1839). Notes on a March from Zohab, at the Foot of Zagros, along the Mountains to Khuzistan (Susiana), and from Thence Through the Province of Luristan to Kirmanshah, in the Year 1836. Journal of the Royal Geographical Society of London, 26-116.
Thompson, E. (2008). Composition and Continuity in Sasanian Rock Reliefs. Iranica Antiqua, 43, 299-358.
_||_