گونه‌شناسی و شمایل‌نگاری مهرهای تپه حصار دامغان
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخی
محمد حسین رضایی
1
(گروه تاریخ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.)
حسن نامی
2
(استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.)
محدثه حسینی قلعه قافه
3
(دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.)
کلید واژه: مهر, شمایل‌نگاری, گونه‌شناسی, دوره مفرغ, تپه حصار,
چکیده مقاله :
در ادبیات باستان‌شناسی، اشیا کوچک قابل حمل سنگی، گلی، استخوانی یا فلزی، معمولاً به قطر ۱-۵ سانتی‌متر، با یک سطح منقوش به‌صورت کنده یا شیاردار با یک دسته حلقوی سوراخ‌دار، مهر نامیده می‌شوند. مکانیسم کارکرد مهرها در دوران پیش‌ازتاریخ، تفاوت‌های آشکاری را نشان می‌دهند. بارزترین تفاوت‌ها را می‌توان در پیدایش مهرهای استوانه‌ای و یا پیدایش مهرهای مشبک فلزی در عصر مفرغ مورد توجه قرار داد. هدف از پژوهش حاضر، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی و شمایل‌نگاری مهرهای یافت شده از تپه حصار دامغان است. مقاله حاضر در پی پاسخ به پرسش‌های ذیل است: از جمله این‌که، مهرهای تپه حصار به لحاظ گونه‌شناسی، چه اشکالی را شامل می‌شود؟ نقش‌مایه‌های به‌کاررفته بر روی مهرهای تپه حصار چه موضوعاتی را در بر می‌گیرند؟ این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی است که سعی دارد با رویکرد کتابخانه‌ای به طبقه‌بندی و گونه‌شناسی مهرهای یافت شده از تپه حصار دامغان بپردازد. مهرهای حصار Iو II اغلب از بافت قبور و مهرهای حصار III اغلب از بافت معماری یافت شده‌اند. مهرهای حصار از سنگ‌ها و مواد متفاوتی ساخته‌شده‌اند که برخی از مواد، بومی بوده و برخی دیگر از مناطق دیگر به محوطه وارد شده‌اند که بیانگر گستره تجارت و بازرگانی محوطه تپه حصار دامغان است. نتیجه این مطالعه نشان می‌دهد که اغلب مهرهای تپه حصار از نوع مهر مسطح یا استامپی هستند و نقوش هندسی فراوان‌ترین نقش‌مایه حکاکی شده بر روی مهرهای تپه حصار است. مهرهای تپه حصار از لحاظ گونه‌شناختی و نقش‌مایه بیشترین شباهت را با مهرهای شوش و تپه سیلک دارند و در خارج از فلات ایران شباهت‌هایی با مهرهای بین‌النهرینی و همچنین، آسیای مرکزی را نان می‌دهند. با پیشرفت تجارت تغییراتی در کیفیت جنس و نقوش مهرهای تپه حصار ایجاد شده است و در این تغییرات هم عامل ارتباط با اقوام دیگر و هم تغییر تفکر مردمان بومی منطقه می‌تواند سهیم بوده باشد.
In archaeological terminology, small portable objects made of stone, mud, bone, and metal, usually 1-5 cm in diameter, with carved patterns are called seals. This tool probably had different functions in prehistoric times, but the economic function of the seal is more important. The greatest variety of cylindrical and metal mesh seals can be seen in the Bronze Age. The present article seeks to answer the following questions: What are the characteristics of Tepe Hissar seals in terms of typology and iconography? Are the typological and iconographical changes of the seals of Tepe Hissar related to the arrival of other cultures in this region? Have the cultural and religious evolutions of the native people of the region caused the changes in seals? This research is of documentary type and based on the descriptive-analytical method, which was carried out with the aim of typology and iconography of the seals discovered from Tepe Hissar, Damghan. The seals of the Hissar I and II periods have been often discovered from grave contexts and the seals of the Hissar III period have been often discovered from architectural contexts. This study shows that most of the seals are of the stamp type and most of the engraved patterns are geometric. The seals of Tepe Hissar were made of various stones and materials, some of which were local and some imported from other regions. This shows the extent of commercial and economic activities in Tepe Hissar.
_||_