پیشنهادی برای گاهنگاری و تعیین کاربری بقایای معماری دفاعی کوه اشکوت، محمودآباد (شمال‌ غربی ایران)

محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخی

حمید امان اللهی ¹ (دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.)
محمدرضا قدری ² (دانش‌آموخته دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/02/07 تاریخ پذیرش : 1402/04/22 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: محمودآباد, دوره اشکانی, کوه اشکوت, استحکامات دفاعی, برج و باروی سنگی,

چکیده مقاله :

کوه اشکوت در شمال شرقی شهر محمودآباد، دارای آثار باستانی وسیعی است. در اضلاع غربی، شمالی و جنوبی این کوه، بناهای سنگی فروریخته‌ای وجود دارد که به‌احتمال مربوط به استحکامات دفاعی یک دژ است. همچنین، بر بالای این کوه، سازه‌های معماری پراکنده‌ای به‌صورت پشته‌های کم ارتفاع و پایه دیوارهای منظم دیده می‌شود. توصیف، تفسیر و گاهنگاری این آثار، با توجه به شیوه ساخت، مصالح به‌کار رفته، داده‌های سفالی و الگوهای دیرین‌اقلیم‌شناختی انجام شده است. پس از مطالعات تطبیقی، بازة زمانی کاربرد این کوه و آثار معماری اصلی دژ به‌طور احتمالی به هزاره اول ق.م تخمین زده می‌شود که بعدها در دوره اشکانی-ساسانی با توجه به موقعیت راهبردی آن مجدداً مورد سکونت قرار گرفته است. طی بررسی مقدماتی سطح کوه اشکوت و توده خاک‌های حفاری‌شده توسط حفاران غیرمجاز، قطعاتی از ظروف سفالی شامل لبه، دسته، کف و بدنه، بدون لعاب با خمیر و پوشش نخودی رنگ که به‌احتمال زیاد متعلق به هزاره اول ق.م، دوره اشکانی-ساسانی است، به‌دست آمد. عوامل طبیعی و انسانی در گذر زمان، آثار کوه اشکوت و بقایای معماری روی آن را تغییر داده‌اند. حفاری‌های غیرمجاز عامل مهمی است که پلان معماری این محوطه بزرگ طبیعی - باستانی را دچار آسیب کرده است. در این زمینه لازم است، برنامه‌های حفاظتی و مدیریتی مورد توجه مسئولان میراث‌ فرهنگی قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

Mount Ashkawt in the northeast of Mahmoudabad town contains extensive archaeological remains that have not been systematically surveyed and no information published about it yet. There are collapsed stone structures probably related to the defensive fortifications of a castle on the west, north, and south sides of the mountain. Further, there are scattered stone structures in the form of low barrows and regular wall bases on top of the mountain. Based on the methods of construction, materials, potsherds, and paleoclimate indicators, the chronology of the site has been established; the architectural remains may be attributed to the Parthian and Sassanid periods according to comparative studies. During a preliminary survey on the remains illegally excavated places by looters, several potsherds including the edge, handle, bottom, and body of the buff ware vessels were found to correlate with the Parthian period. Natural and human factors have changed the structure of Mount Ashkawt and the architectural remains on it over time. Besides, Unauthorized excavations are an important factor that damaged the architectural structures of this large natural-archaeological site. Therefore, cultural heritage officials must pay attention to conservation and management programs.

منابع و مأخذ:

خسروزاده، علیرضا، عالی، ابوالفضل (1384). توصیف، طبقه‌بندی و تحلیل گونه‌شناختی سفال اشکانی و ساسانی منطقه ماه‌نشان (زنجان). مجموعه مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسی ایران، حوزه شمال غرب، به کوشش مسعود آذرنوش، تهران پژوهشکده باستان‌شناسی، 45-70.

سازمان زمین‌شناسی کشور (1384)، نقشه یکصدهزار زمین‌شناسی شاهین‌دژ.

سازمان هواشناسی ایران (2022-1998). گزارش هواشناسی ایران. تهران: سازمان هواشناسی ایران.

فون دراوستن، هانس هنینگ، اومان، رودلف (1386). تخت‌سلیمان، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، چاپ سوم، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.

قدری، محمدرضا (1392 الف). بررسی نقش نمادین زمین ریخت‌های کارستی کوه اشکوت، شمال غرب ایران، دومین همایش ملی انجمن ایرانی ژئومورفولوژی، (ژئومورفولوژی و پایش تغییرات محیطی) 20 اسفندماه 1392، دانشگاه تهران، 107 – 110.

قدری، محمدرضا (1392 ب). محدودیت بررسی‌های باستان‌شناختی در غارهای کارستی غار کوناکموتر، شمال غرب ایران، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین‌المللی تخصصی علوم زمین، 27 – 30 بهمن‌ماه 1392، دانشگاه بوعلی همدان، 1 – 7.

قدری، محمدرضا (1393). ژئوسایت کارستی کوه اشکوت و توان‌های ژئوتوریستی آن شهر محمودآباد، شمال غرب ایران، سی و سومین گردهمایی علوم زمین، 3 و 4 اسفندماه 1393، تهران: سازمان زمین‌شناسی، 1 – 8.

قدری، محمدرضا، کریمی، سمیه (1393). بررسی رابطه غارهای کارستی و آبراهه‌های سطحی مطالعه موردی: کوه اشکوت، شمال‌غرب ایران. سی و سومین گردهمایی علوم زمین، 3 و 4 اسفند 1393، تهران: سازمان زمین‌شناسی.

قدری، محمدرضا، مقامی مقیم، غلامرضا. (1397). نقش عوامل هیدرودینامیک در پیدایش و تحول پدیده‌های کارستی (کوه اشکوت، محمودآباد، شمال غرب ایران). جغرافیا و توسعه، (۵۰)، 94-75.

رضایی مقدم، محمدحسین، قدری، محمدرضا. (1384). کارن‌ها، متنوع‌ترین پدیده‌های کارست در منطقه تخت‌سلیمان. نشریه تحقیقات جغرافیایی، (76)، 138-123.

مافی، فرزاد، صراف، محمدرحیم (1385). تحلیل باستان‌شناختی آثار و استقرارهای اشکانی حوزه آبریز ابهر رود. پیام باستان‌شناس، ۳(۶)، 75-102.

محمدی‌فر یعقوب (1384). بررسی و تحلیل آثار و استقرارهای اشکانی زاگرس مرکزی. رساله دکتری، گروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.

مقصودی، مهران، جعفربیگلو، منصور، رحیمی، امید (1393). شواهد رسوبی تغییرات اقلیمی در دریاچه زریبار طی دوره هولوسن. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، ۴۶(۱)، 58-43.

ملازاده، کاظم (1397). بررسی، شناسایی و گمانه‌زنی در قلعه جوشاتو) شاهین‌دژ، آذربایجان‌غربی)، گزارش‌های شانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران (مجموعه مقالات کوتاه( تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، 466-463.

هرینگ، ارنی (1376). سفال ایران در دوره اشکانی. ترجمه حمیده چوبک. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.

Mollazaeh, K. (2015). Study and Dating of the Jowšātū Fort: The largest Mannean Fortress in Northwestern Irān? International Journal of the Society of Iranian Archaeologists,1(2), Summer-Autumn.

Peristman, S. (2013). Sasanian ceramics from the Gorgān Wall and other sites on the Gorgān Plain. British Institute of Persian Studies Archaeological Monograph Series II. Oxbow: Oxford, 447-534.

Wikipedia (2015). Wikipedia. Retrieved from Wikipedia.org: https://commons.Wikipedia.org/wiki/File:All_palaeotemps.svg#/media/File:All_palaeotemps.svg.