طراحی الگوی آموزشی مبتنی بر پرسش و پاسخ برای درس مطالعات اجتماعی و بررسی اثربخشی آن بر درک مفاهیم و تفکر انتقادی دانش آموزان

محورهای موضوعی : خلاقیت و نوآوری از جنبه‏های روان‏شناختی، علوم شناختی، علوم تربیتی و آموزشی (خلاقیت شناسی روان‏شناختی، خلاقیت شناسی پرورشی)

سعید محمودی بردزردی ¹ (دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (نویسندۀ مسئول))
اسکندر فتحی آذر ² (استاد گروه علوم تربیتی دانشگاه تبریز ، تبریز، ایران)
فیروز محمودی ³ (دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه تبریز ، تبریز، ایران)
رحیم بدری گرگری ⁴ (دانشیار روان شناسی تربیتی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تبریز ، تبریز، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/04/31 تاریخ پذیرش : 1396/09/25 تاریخ انتشار : 1396/12/20

کلید واژه: تفکر انتقادی, درک مفاهیم, کلید واژه ها: الگوی آموزشی, پرسش و پاسخ,

چکیده مقاله :

هدف: هدف از انجام این پژوهش، طراحی الگوی آموزشی مبتنی بر پرسش و پاسخ برای درس مطالعات اجتماعی و بررسی اثربخشی آن بر درک مفاهیم و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی در سال تحصیلی 96-95 بود. روش: پژوهش حاضر یک پژوهش آمیخته بوده که از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول طراحی الگوی آموزشی مبتنی بر پرسش و پاسخ برای درس مطالعات اجتماعی بوده و بخش دوم، اعتباریابی الگو با اثربخشی بر درک مفاهیم و تفکر انتقادی است. در بخش کیفی از روش سنتزپژوهی (پژوهش تلفیقی) استفاده شد. در بخش کمی که هدف آن آزمایش تأثیر الگوی طراحی شده بر درک مفاهیم علمی و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی بود؛ با استفاد از یک طرح آزمایشی از بین دانش‌آموزان پایه ششم شهرستان ایذه (50 نفر پسر) شامل 2 کلاس به عنوان نمونه آماری به صورت نمونه‌گیری تصادفی انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل، قرارگرفتند. درک مفاهیم علمی و تفکر انتقادی در هردو گروه و در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون با ابزار آزمون تفکر انتقادی کرنل برای سنجش تفکر انتقادی و آزمون سنجش درک مفاهیم علمی برای درس مطالعات اجتماعی مورد مقایسه قرار گرفتند. با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس داده‌های جمع‌آوری شده تجزیه و تحلیل شد. یافته‌ها: در بخش کیفی نتایج تحقیق منجر به طراحی الگویی شد که شامل هفت بُعد (مبانی، اصول، فنون و راهبردها، مراحل، انواع پرسش، اهداف و ارزشیابی) است، نتایج در بخش کمی تحقیق نشان داد که الگوی طراحی شده موجب افزایش تفکر انتقادی و درک مفاهیم در گروه آزمایش شده است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد که آموزش با الگوی پرسش و پاسخ باعث افرایش درک مفاهیم و تفکر انتقادی در درس مطالعات اجتماعی در دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی می‌شود، لذا به معلمان این درس توصیه می‌شود که به کاریرد این الگو در درس مطالعات اجتماعی جهت تقویت تفکر انتقادی و افزایش درک مفاهیم توجه کنند.

چکیده انگلیسی:

Goal: The present study aims to design Educational model of questioning for Social Studies and to validate its efficiency in conceptual understanding and critical thinking of students grade six of primary school in educational year 95-96. Method: This research is a combinational one and consists of two parts: the first part is allocated to designing an appropriate model of questioning for Social Studies and the second part is related to validating the efficiency of this model in conceptual understanding and critical thinking. In qualitative section synthesis research is used to design models and in quantitative section which aims to test the efficiency of the designed model on scientific concept understanding and critical thinking of student in grade six of primary school, using and experiment we randomly chose 50 male students and divided them experimental group and control group. In order to compare critical thinking and scientific concept understanding of these two groups, Kernels test of critical thinking was used both in pre – test and post - test. The collected data were analyzed using co – variance analytical test. Results:The results in qualitative section led to designing a model with seven dimensions (fundamentals, principals, techniques, procedures, stages, questions, objective, and evaluation). The results in quantitative section indicated that the designed model improved critical thinking and understanding concepts in experiment group.

منابع و مأخذ:

احدیان، محمد؛ رمضانی، عمران و محمدی، داوود. (1390). مقدمات تکنولوژی آموزشی شامل روشهای آموزشی دهه اخیر. تهران: انتشارات آییژ، چاپ نهم.

ادیب­نیا، اسد. (1389). روش­های تدریس پیشرفته. شوشتر: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی (شوشتر).

بدری گرگری، رحیم و خانلری، مریم. (1392). تأثیر آموزش راهبرد «پرسشگری متقابل هدایت شده در گروه همتایان» بر تفکر انتقادی دانش­آموزان دختر پایه سوم راهنمایی. تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 4 (2)، 1-17.

پاول، ریچارد. (2011). پرسشگری سقراطی و پرورش تفکر نقاد. ترجمه نسرین ابراهیمی­لویه، تهران:  انتشارات نامه الکترونیک.

حاج حسینی، منصوره. (1391). تأثیر روش­های آموزش گفت­و­گو محور (بحث گروهی و بحث سقراطی) برتفکر انتقادی دانشجویان. (رساله دکتری). دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه الزهراء (س)، تهران.

حبیبی کلیبر، رامین. (1393). اثربخشی آموزش راهبرد کمک خواهی بر درک مفاهیم ریاضی دانش­آموزان دختر سال سوم راهنمایی. اندیشه­های نوین تربیتی، 10 (4)، 33-50.

جهانی، جعفر. (1386). بررسی تأثیرات برنامه­ی آموزش فلسفه به کودکان در رشد منش­های اخلاقی دانش­آموزان. فصلنامه مطالعات برنامه درسی، 2 (7)، 37-59. 

درویشی ازگله، مختار و خورشیدی، زهرا. (1392). طراحی الگوی تدریس مفهوم­محور در درس علوم و بررسی نقش آن بر مهارت­های تفکر (خلاق و انتقادی) دانش­آموزان پایه چهارم ابتدایی. تدریس پژوهی،1 (1)، 73-80.

رحمانی بلداجی، مریم. (1390). طراحی یک طرح درس مبتنی بر مدل استقرا برای آموزش مفاهیم نهان گرما و تغییر حالت مواد و بررسی میزان اثربخشی آن در افزایش مهارت پرسشگری دانش­آموزان. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران.

رسولی، یوسف و عیسی‌مراد، ابوالقاسم. (1395). اثر بخشی روش تدریس بدیعه‌پردازی برخلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،6 (1)، 157-174.

رشید، خسرو؛ یعقوبی، ابوالقاسم و کرد نوقابی، رسول.(1390). بررسی و مقایسه تأثیر چگونگی طرح پرسش شفاهی کلاسی بر یادگیری درس ریاضی و علاقه به این درس. روانشناسی تربیتی، 7(22)، 125- 154.

سلسبیلی، نادر. (1385). کاربرد رویکرد حل مسأله در طراحی و تدوین برنامه درسی مطالعات اجتماعی دوره راهنمایی. مطالعات برنامه درسی،1 (3)، 67-104.

شاکری، شیرین. (1390). طراحی الگوی آموزشی مفهوم گرما مبتنی بر کاوشگری سال اول دبستان. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، آموزش شیمی). دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران.

شعبانی، حسن. (1391). مهارت های آموزشی روش­ها و فنون تدریس. تهران: انتشارات سمت، چاپ بیست‌و‌هشتم.  

شورت، ادموند سی. (1991). روش­شناسی مطالعات برنامه درسی(ترجمه محمود مهرمحمدی و همکاران). تهران: سمت.

صالحی، جواد. (1373). تأثیر آموزشروش پرسش و پاسخ هدایت شده بر عملکرد مسأله گشایی دانش­آموزان. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

صالحی، لیلی؛ کی­کاووسی­آرانی؛ لیلا و صفرنواده، مریم.(1394). مقایسه روش­های آموزشی «یادگیری مبتنی بر حل مسأله» و «پرسش و پاسخ» از نظر گرایش دانشجویان رشته بهداشت محیط به تفکر انتقادی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی (راهبردهای آموزشی)، 29 (1)، 35-42.

 صفوی، امان الله. (1394). کلیات روشها و فنون تدریس. تهران: انتشارات معاصر.

صفوی، امان الله. (1394). روشها، فنون و الگوهای تدریس. تهران: انتشارات سمت.

طباطبایی، زهرا و موسوی، مرضیه.(1390). بررسی تأثیر برنامۀ  فلسفه برای کودکان در پرسشگری و تفکر انتقادی دانش­آموزان پایه­های سوم تا پنجم ابتدایی (11-9 ساله) دبستان علوی شهر ورامین. تفکر و کودک، 1(2)، 73-75.

غریبی، حسن (1390). اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر تفکر انتقادی، تحول اخلاقی و پرسشگری دانش­آموزان پایه پنجم دبستان. (رساله دکتری). دانشگاه تبریز. 

غریبی، حسن؛ ادیب، یوسف؛ فتحی­آذر، اسکندر؛  هاشمی­، تورج؛  بدری­گرگری، رحیم و قلی­زاده، زلیخا. (1392). اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر پرسشگری دانش­آموزان پسر پایۀ پنجم ابتدایی شهر سنندج. تفکر و کودک، 4(1)، 74-92.

فتحی آذر، اسکندر. (1394). روش­ها و فنون تدریس. تبریز:  انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ سوم. 

قاسمی، بهجت. (1390). طراحی الگوی آموزشی برای آموزش مفهوم آب مبتنی بر تفکر خلاق در درس علوم اول ابتدایی. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، آموزش شیمی). دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران.

گنجی،کامران؛ یعقوبی، ابوالقاسم و لطفعلی، رضا.(1392). اثربخشی آموزش مهارت­های پرسشگری به معلمان بر تفکر انتقادی دانش­آموزان متوسطه. روان­شناسی تربیتی، 9 (27)، 1-29.

مرادی، مسعود؛ فردانش، هاشم؛ مهرمحمدی، محمود و موسی­پور، نعمت­الله. (1390). مبانی و ویژگی­های یک الگوی تدریس برای انواع دانش روش کاری. فصلنامه روان­شناسی تربیتی، 20(7)، 95-129.

مصرآبادی، جواد و علیلو، اکبر. (1395). اثربخشی نقشه­ مفهومی بر یادداری و درک و کاربرد مفاهیم علوم تجربی. روان ­شناسی تربیتی، 12(40)، 151-171.

مهرمحمدی، محمود.(1392). باز اندیشی فرایند یادهی - یادگیری و تربیت معلم. تهران: انتشارات مدرسه، چاپ سوم.

نوشادی، ناصر و خادمی، محسن.(1390). ارزیابی برنامۀ درسی رشته مطالعات اجتماعی مراکز تربیت معلم ایران از منظر اندیشه انتقادی. نوآوری های آموزشی، 38 (9)، 107-134. 

هارجی، اون؛ ساندرز، کرستین و دیکسون، دیوید. (1994). مهارت­های اجتماعی در ارتباطات میان فردی، (ترجمه خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت). تهران: انتشارات رشد.

یارمحمدی‌واصل، مسیب؛ نوشادی، بهناز و مقامی، حمیدرضا. (1395). مطالعه تأثیر آموزش روش کاوشگری بر تفکر انتقادی در درس علوم تجربی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،6 (2)، 159-174.

 

Alexander, R.J. (2005). Towards Dialogic Teaching: rethinking classroom talk, London: London Borough of Barking and Dagenham.  

Berger, W. (2014). A More Beautiful Question: The Power of Inquiry to Spark Breakthrough Ideas. USA.Bloomsbury.

Brain. S., (1996). www.emich.eud/publie/ asking questioning. Html.

Cojocariu, V. M., & Butnaru, C. E. (2014). Asking question – critical thinking tools. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 128, pp 22-28.

Connor, c, o., Michaels, s. (2007). Commentary, When Is Dialogue, Dialogue, Human Development Boston University, USA. Qualitative Research Reports in Communication, 6 (1), pp 31-40.

Cory, F. T.,   Elizabeth, D. A. (2010). Beginning elementary teachers beliefs about the use of anchoring questions in science: A Longitudinal study. Science Education, 94, pp 365-387.

Dewaelsche, S. A. (2015). Critical thinking, questioning and student in engagement in Korean university English courses. Linguistics and Education, 32m pp 131- 147.

Edwards. S. & Bowman. M. A. (1997). Promoting student learning through questioning: a study of classroom questioning. Journal of excellence in college teaching. 7(2), 2-4.    

Eggen, Paul. & Kauchak, Don. (2010). Educational Psychology (fifth edition). Pearson. USA.

Ronkowski. P. (1982). www.id.ucsb. Edu/ ic/ ta/ tips/ quest/.html.

Martin. A. M. & Hand. B. (2009). Factors affecting the implementation of argument in the elementary science classroom. A longitudinal case study. Research in Science Education, 39, 17-38.

McKutcheon, G. (1995). Development the Curriculum White Plains, NY: Longman.

Mercer, N. Littleton, K. (2007). Dialogue and the development children thinking. Routledge: London.    

Satter. Bull. Kay; Montgomery. Diane; & Kimball. Sarah. L. (2002). Questioning Techniques; www.o ir. Uiue. Edu/ did/ booklets/ question.

Walshe, N. (2013). Exploring and developing childrens understandings of sustainable development with dialogic diaries: childrens Geografhies, 11 (1) pp 138-152.

  Worthy, J. Chamberlain, k.Peterson, K. Sharp, C. Shih, P. (2012). The Importance of Read- Aloud and Dialogue in an Era of Narrowed Curriculum: An Examination of  Literature Discussions in a second- Grade Classroom, Literacy Research and Instruction, 51(4) pp 48-57.