واکاوی محتوایی منظومة خاوران نامة ابن حسام خوسفی

محورهای موضوعی : گروه ادبيات فارسي

سیدمحمودرضا غیبی ^{1 *} , ژاله سادات غیبی ² , حسین حاجیزاده ³ , ژیلا صراطی ⁴

1 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.
2 - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، ایران.
4 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/12/20 تاریخ پذیرش : 1404/02/15 تاریخ انتشار : 1404/03/22

کلید واژه: خاوران نامه, ابن حسام خوسفی, تحلیل محتوایی, ادبیات حماسی, حماسة دینی,

چکیده مقاله :

چکیده:

 منظومة خاوران نامه یکی از آثار مهم حماسة دینی در ادبیات فارسی شناخته می‌شود که از زوایای مختلف قابل نقد و بررسی است. موضوعات به‌کاررفته در این منظومه نیز از دیدگاه‌های مختلف نیازمند بررسی و تحلیل هستند. در این پژوهش سعی شده است این اثر منظوم ازلحاظ موضوعی و فکری موردبررسی قرار بگیرد. روش تحقیق در این پژوهش، به‌صورت توصیفی و تحلیلی است. محدوده و جامعه موردمطالعه، خاوران نامة ابن حسام خوسفی بوده، كه به دلیل چاپ نشدن منظومه کامل آن از تازیان نامه(خلاصه خاوران نامه) به تصحیح حمیدالله مرادی استفاده شد. پس از مطالعة دقیق، نمونه‌های موجود در منظومه مذکور، طبقه‌بندی و موردبحث و تحلیل قرار گرفت. تقلید از شاهنامه، واردکردن موضوعات عرفانی و غنائی در حماسه، اشاره به ادبیات تعلیمی، توجه به فرهنگ‌عامه، توجه به داستان‌های فرا تاریخی و شخصیت‌های افسانه‌ای، جانب‌داری در روایت داستان‌ها و اطلاعات عمومی فراوان شاعر، از ویژگی‌های برجستة فکری در این منظومه بودند.

چکیده انگلیسی:

Abstract

Khavaran-Nameh, is a prominent religious epic recognized in Persian literature which deserves to be investigated from different aspects. The proposed issues in the study need to be investigated, too. The present study aims to study content aspect of this epopee. This article employs a descriptive, analytic research method. Statistical population of this study was Khavaran-Nameh, that because of its unpublished version, Tazian-Nameh, edited by Hamidollah Moradi was used. Following an in-depth investigation, the existing samples in this epopee was sorted, discussed, and analyzed from the subject perspectives.   Imitation of Shahnameh, mixing mystical and lyric subjects in epic, regarding didactic and folklore, trans historicity stories, fictional characters, prejudice in narration, public information of poet, religious bias on narrating's and so on…, were the outstanding results which were concluded  in this study.

منابع و مأخذ:

الف: کتاب‌ها 1- حافظ، شمس‌الدین، (1381)، دیوان حافظ، بر اساس نسخه قزوینی-غنی، با مقدمه حسین بهزادی اندوهجردی، چاپ ششم، تهران: نشر سمن.
2- حق‌شناس، شهربانو، (1390)، داستان داستان‌ها (تأملی بر خاوران نامه ابن حسام خوسفی)، انتشارات نوید شیراز.
3- سعدی، مصلح بن عبدالله، (1386)، کلیات سعدی، به تصحیح نظام‌الدین نوری کوتنائی، چاپ چهارم، تهران: کتاب آبان.
4- شوشتری، قاضی نورالله، (1365)، مجالس المومنین ج 2، چاپ سوم، تهران: کتاب‌فروشی اسلامی.
5- شهریار، محمدحسین،(1379)، دیوان فارسی شهریار، چاپ بیست ویکم، تهران: انتشارات نگاه.
6- فردوسی، ابوالقاسم، (1366)، شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی مطلق، با مقدمه احسان یارشاطر، نیویورک و کالیفرنیا: انتشارات مزدا.
7- مرادی، حمیدالله، (1382)، تازیان نامه(خلاصه خاوران نامه)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
8- منشی، نصرالله بن محمد، (1374)، ترجمة کلیله‌ودمنه، به تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، چاپ سیزدهم، تهران: امیرکبیر.
9- نظامي گنجه‌ای، الياس بن يوسف،(1385)، خسرو و شيرين، تصحيح و حواشي حسن وحيد دستگردي، تهران: انتشارات زوّار.
10- ----------------------------،(1380)، ليلي و مجنون، تصحيح و حواشي حسن وحيد دستگردي، به كوشش دكتر سعيد حميديان، چاپ چهارم، تهران: نشر قطره.
11- ----------------------------،(1384)، هفت‌پیکر، تصحيح و حواشي حسن وحيد دستگردي، تهران: انتشارات زوّار.
ب: مقالات 1- احمدی بیرجندی، احمد، (1388)، «دیدگاه‌های اخلاقی و اجتماعی محمد بن حسام خوسفی در منظومة «خاوران نامه»»، نامه پژوهش، شماره 15، صص ،33-46.
2- جلالی، گلاویژ، مظفری، علیرضا، (1400)، «بررسی تحوّلات ضدّ قهرمان در حماسه‌های ملّی، دینی و تاریخی با تحلیل شش منظومۀ حماسی»، پژوهشنامه ادب حماسی، سال هفدهم، شمارة دوم، پياپی 32 ، صص 59-78.
3- خیام‌پور، عبدالرسول،(1334)، «چند کتاب خطّی مهمّ فارسی در قونیه»، مجلّه دانشکده ادبیّات فارسی تبریز، سال هفتم، شماره دوم.
4- داودآبادی، احمد، (1384)، «پنهان کردن نام از دیگران، حریفان توسط پهلوانان»، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اراک، شماره 3، صص ، 181- 193.
5- رحمان زاده، سامان، مدرسی، فاطمه، نزهت، بهمن، (1398)، «ساختار زبان حماسی در کوش نامۀ ایرانشان بن ابی الخیر»، پژوهشنامة ادب حماسي، سال پانزدهم، شمارة دوم، پياپي 82 ،صص 149-173.
6- شفق، اسماعیل، انصاری، نیلوفر (1394)، تصویر شجاعت حضرت علی (ع)در دو منظومة علی نامه و خاوران نامه، اولین همایش ملی علوم انسانی اسلامی.
7- --------------------------، (1394)، تبیین حلم حضرت علی (ع)در دو منظومة علی نامه و خاوران نامه، اولین همایش ملی علوم انسانی اسلامی.
8- شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1379)،«حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، مجلة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی مشهد، سال سی و سوم، شماره3
9- صادقی نقد علی علیا، فاطمه، بشیری، علی‌اصغر، (1399)، «نقدِ نُه روایت از شورش‌های ایرانیان در زمان خلافت امام علی(ع) در حماسۀ دینی دلیل الجنان»، پژوهشنامة ادب حماسي، سال شانزدهم، شمارة دوم، پياپي 30 ، صص 151-172.
10- عطا شیبانی، فریبا، (1392)، «تصویر آفرینی بلاغی در خاوران نامه ابن حسام خوسفی»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، سال ششم، شماره دوم، شماره 20، ص 285-302.
11- کریمی، صدیقه و امینی، محمد رضا، 1401، «نمودهای فرهنگ عامه در خاوران‌نامه ابن حسام خوسفی»، مجله تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره 14،شماره 53.
ج: پایان‌نامه‌ها 1- جلوداری، یونس، (1389)، تحلیل موضوعی دیوان ابن حسام خوسفی، پایان نامة کارشناسی ارشد دانشگاه ایلام، به راهنمایی رحمان ذبیحی.