مفهوم‌کاوی مهبط الوحی: بررسی مفهومی و تطبیقی در متن‌شناسی اسلامی
محورهای موضوعی : پژوهشهای زبان شناختی و معنا شناسی در سطح واژگان
1 - هیئت علمی
کلید واژه: وحی, مهبط الوحی, قرآن کریم, پیامبر اسلام(ص), مفهوم‌شناسی, متن‌شناسی,
چکیده مقاله :
مفهوم «مهبط الوحی» به عنوان محل نزول وحی الهی در بستر تاریخی، عرفانی، و فلسفی اسلام، یکی از مفاهیم کلیدی است که تأثیر عمیقی در شکل‌گیری تمدن اسلامی و تبیین فرآیند وحی دارد. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل و بررسی مفهوم «مهبط الوحی» در ابعاد تاریخی، فلسفی و عرفانی، و همچنین تبیین نقش این مفهوم در فرآیند وحی الهی و تأثیر آن بر شکل‌گیری تمدن اسلامی و تحول جامعه بشری است. سوال اصلی پژوهش این است که، چگونه مفهوم «مهبط الوحی» در تاریخ اسلام، فلسفه، عرفان و تفسیر قرآنی تحلیل می‌شود و این مفهوم چگونه در تبیین وحی الهی و فرآیند هدایت بشری نقش ایفا می‌کند؟ این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است تحلیل داده‌ها از دیدگاه‌های تاریخی، فلسفی و عرفانی به‌منظور بررسی ابعاد مختلف مفهوم «مهبط الوحی» صورت گرفته است. نتایج حاکی از آن است که، در تفسیر قرآنی، وحی به‌عنوان ابزاری برای هدایت انسان‌ها و تحول جامعه جاهلی به جامعه اسلامی شناخته می‌شود. همچنین از منظر تاریخی، مکان‌های نزول وحی به‌عنوان نقاط کلیدی در شکل‌گیری تمدن اسلامی و تاریخ اسلام نقش مهمی ایفا کرده‌اند. از سوی دیگر، در فلسفه، مهبط الوحی به‌عنوان فراتر از یک مکان فیزیکی، به ظرفیت معنوی پیامبر(ص) در دریافت حقیقت الهی اشاره دارد. در عرفان اسلامی نیز، قلب پیامبر(ص) به‌عنوان اصلی‌ترین مهبط وحی شناخته شده است. در مجموع، مفهوم «مهبط الوحی» نه‌تنها به مکان‌های جغرافیایی خاصی اشاره دارد، بلکه به بُعد معنوی و وجودی وحی نیز مرتبط است. این مفهوم از جنبه‌های مختلف (تاریخی، فلسفی، عرفانی) نقش حیاتی در تبیین وحی در اسلام ایفا می‌کند و به‌طور همزمان می‌تواند ما را در فهم بهتر فرآیند وحی و رابطه انسان با خدا هدایت کند.
The concept of “Mahbat al-Wahi” (Place of Revelation) as the site of divine revelation within the historical, mystical, and philosophical context of Islam is a key concept that has a profound impact on the formation of Islamic civilization and the elucidation of the process of revelation. The primary objective of this research is to analyze and examine the concept of “Mahbat al-Wahi” in its historical, philosophical, and mystical dimensions, as well as to elucidate the role of this concept in the process of divine revelation and its impact on the formation of Islamic civilization and the transformation of human society. The central research question is: How is the concept of “Mahbat al-Wahi” analyzed in the history of Islam, philosophy, mysticism, and Quranic interpretation, and how does this concept play a role in elucidating divine revelation and the process of human guidance? This study employs a descriptive-analytical methodology, analyzing data from historical, philosophical, and mystical perspectives to explore the various dimensions of the concept of “Mahbat al-Wahi.” The results indicate that, in Quranic interpretation, revelation is recognized as a tool for guiding humanity and transforming the pre-Islamic society into an Islamic community. Additionally, from a historical perspective, the places of revelation have played a significant role as key points in the formation of Islamic civilization and the history of Islam. On the other hand, in philosophy, “Mahbat al-Wahi” refers to more than just a physical location; it points to the spiritual capacity of the Prophet Muhammad (peace be upon him) in receiving divine truth. In Islamic mysticism, the heart of the Prophet (peace be upon him) is recognized as the primary “Mahbat al-Wahi.” Overall, the concept of “Mahbat al-Wahi” not only refers to specific geographical locations but is also connected to the spiritual and existential dimensions of revelation. This concept plays a vital role in elucidating revelation in Islam from various aspects (historical, philosophical, mystical) and can simultaneously guide us in better understanding the process of revelation and the relationship between humans and God.
1. قرآن کریم
2. امام علی (ع)، نهج البلاغه، گردآوری سیدرضی
3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1958). الشفاء (ج. 2). قاهره: دارالمعارف
4. ابن عربی، محی الدین (1980)، فصوص الحکم، بیروت، دارا الصادر
5. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1401 ه.ق). تفسیر القرآن العظیم. ریاض: دار طیب
6. ابن منظور، محمد بن مکرم (1997). لسان العرب (ج. 15). بیروت: دار صادر
7. ابن هشام، عبدالملک (1998). السیره النبویة (ج. 1). بیروت: دارالکتب العلمیه
8. اقبال، محمد (1977)، الأتقان فی علوم القرآن، ج1، قاهره، دارالکتب
9. راغب اصفهانی (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم
10. زرکشی، بدرالدین (1957). البرهان فی علوم القرآن (ج. 1). قاهره: دارالفکر
11. سیوطی، جلال‌الدین (1975). الإتقان فی علوم القرآن (ج. 1). قاهره: دارالکتب
12. شیخ مفید (1993). تصحیح الاعتقاد. قم: مؤسسه نشر اسلامی
13. طباطبایی، سید محمدحسین (1417 ه.ق). تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی
14. فخر رازی، محمد بن عمر (1999). المطالب العالیة. بیروت: دارالکتب العلمیه
15. مجلسی، محمدباقر (1983). بحارالانوار (ج. 25). تهران: دارالکتب الاسلامیه
16. مسلم، ابن حجاج (1972). صحیح مسلم. بیروت: دارالفکر
17. مطهری، مرتضی (1985). وحی و نبوت. تهران: انتشارات صدرا
18. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه