فهرست مقالات historical geography

• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  1 - المسالک و الممالک بکری: ارزیابى گزارش‌هاى او درباره ایران
  مینا توانا یونس فرهمند
  از جمله آثار جغرافیایی تألیف شده در غرب جهان اسلام، المسالک و الممالک بکری (سده پنجم هجری) است؛ مؤلف به وصف تقریبا تمام گستره جغرافیاى شناخته‌شده روزگار خویش، به‌ویژه ایران و نواحى شرقى خلافت اسلامى اهتمام ورزیده و شاید از همین روست که کتابش برخلاف بسیارى از آثار نوی چکیده کامل

  از جمله آثار جغرافیایی تألیف شده در غرب جهان اسلام، المسالک و الممالک بکری (سده پنجم هجری) است؛ مؤلف به وصف تقریبا تمام گستره جغرافیاى شناخته‌شده روزگار خویش، به‌ویژه ایران و نواحى شرقى خلافت اسلامى اهتمام ورزیده و شاید از همین روست که کتابش برخلاف بسیارى از آثار نویسندگان مغربى، با اقبال عام روبه‌رو شده است. به نظر مى‌رسد جامعیت اثر و نیز وصف جغرافیاى اندلس که بیش از همگان بر آن وقوف داشته، از جمله دلایل شهرت این کتاب باشد. حال این پرسش پیش مى‌آید که کسى چون بکرى که سفرى بدین نواحى نداشته، مطالب کتابش، خاصه اطلاعات مربوط به ایران را، از کدام منابع اخذ کرده است؟ در این نوشتار به روش مطالعه تطبیقى درمى‌یابیم که ضعف عمده این اثر در حوزه ایران، استفاده صِرف نویسنده از آثار پیشینیان و بى‌بهره ماندن از مشاهدات و تجارب شخصى است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  2 - دهستان یثرب/مدینه در دوره پیامبر بر پایه شواهد و قراین سده‌های نخست هجری
  مهران اسماعیلی
  10.30495/jhcin.2018.12888
  کاربرد واژه شهر برای مدینة النبی، در عصر حاضر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و بر این اساس نظریه‌های گوناگونی، درباره مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شهر مدینه ارائه شده است. مسجد پیامبر در مرکز شهر، وجود بارو و دروازه در پیرامون آن و هم‌چنین ترجمه واژه مدینه به شهر چکیده کامل

  کاربرد واژه شهر برای مدینة النبی، در عصر حاضر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و بر این اساس نظریه‌های گوناگونی، درباره مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شهر مدینه ارائه شده است. مسجد پیامبر در مرکز شهر، وجود بارو و دروازه در پیرامون آن و هم‌چنین ترجمه واژه مدینه به شهر این تلقی را ایجاد کرده که مدینة النبی شهر بوده است. نویسنده در این مقاله در صدد است تا با لایه‌برداری از رویدادهای متأخر تاریخی، به لایه‌های متقدم شهرشناختی مدینه دست یابد و بتواند الگوی استقراری یثرب در آن هنگام را استخراج کند. کلیه شواهد به دست آمده در لایه‌های متقدم، حاکی از آن است که یثرب مجموعه‌ای از روستاهای خرد و پراکنده در حاشیه وادی‌های یثرب بوده و تبدّل دهستان یثرب به شهر مدینه به تدریج در طی سده‌های اول تا سوم هجری صورت گرفته است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  3 - دشت قپچاق: بررسی جغرافیایی و تاریخی
  مهدی عبادی زینب فضلی
  دشت قپچاق، نامی است که در متون جغرافیایی و تاریخی دوره اسلامی بر دشت وسیع واقع در شمالغربی آسیا، غرب قزاقستان و جنوب روسیه امروزی (استپ های اوراسیا) اطلاق شده است. تتبع در منابعنشان می دهد که نام این دشت در منابع به اشکال مختلفی آمده است. به رغم بسامد قابل توجه این اسمد چکیده کامل

  دشت قپچاق، نامی است که در متون جغرافیایی و تاریخی دوره اسلامی بر دشت وسیع واقع در شمالغربی آسیا، غرب قزاقستان و جنوب روسیه امروزی (استپ های اوراسیا) اطلاق شده است. تتبع در منابعنشان می دهد که نام این دشت در منابع به اشکال مختلفی آمده است. به رغم بسامد قابل توجه این اسمدر منابع، به ویژه از قرن پنجم هجری به بعد، آگاه یهای مختصر و اشار هوار موجود، تصور دقیقی دربارهحدود جغرافیایی این دشت به دست نم یدهد؛ با این حال مشخص است که اتحادی های از قبایل قپچاقتا زمان استیلای مغولان بر این سرزمین در اوایل قرن هفتم هجری، در این دشت سکونت و تسلطداشته اند. عدم تشکیل دولت و قدرت مرکزی در دشت قپچاق با مرزها و ثغوری مشخص، پراکنده بودنقبایل در این دشت وسیع و نیز استمرار زندگی بدوی آنان در طول حدود دو قرن تسلط آنها بر آن، ازجمله موانع مهمی است که تعیین دقیق حدود و ثغور آن را دشوار می سازد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  4 - جغرافیای تاریخی از دو منظر: درآمدی بر اهمیت جغرافیای تاریخی پیرامون مسائل تاریخی ایران
  محمدجلال ماخانی
  در نوشتار پیش‌رو سعی خواهیم کرد تا ضمن ارائه شرحی از چیستی جغرافیای تاریخ به این امر بپردازیم که جغرافیای تاریخی در طول سال‌های اخیر چه تغییراتی را به خود دیده و ،اساساً، آیا آنچه که امروز از مفهوم جغرافیای تاریخی فهم می‌شود، همان است که در گذشته فهمیده می‌شد یا خیر؟ از چکیده کامل

  در نوشتار پیش‌رو سعی خواهیم کرد تا ضمن ارائه شرحی از چیستی جغرافیای تاریخ به این امر بپردازیم که جغرافیای تاریخی در طول سال‌های اخیر چه تغییراتی را به خود دیده و ،اساساً، آیا آنچه که امروز از مفهوم جغرافیای تاریخی فهم می‌شود، همان است که در گذشته فهمیده می‌شد یا خیر؟ از همین‌روی، در دو بخش سعی خواهیم کرد تا ضمنِ ارائۀ تعاریفی از جغرافیای تاریخی نزد قدما و معاصران به مقایسۀ آن‌ها بپردازیم. فهم جدید از جغرافیای تاریخی که نزد جغرافی‌دانان آلمانی و انگلیسی وجود دارد، علیرغم تفاوتِ زیادی که فهم قدما از این مقوله داشته، دارای پویایی بسیار فراوانی‌ست که می‌تواند عینیتی گسترده را از برای این مفهوم فراهم آورد تا مخاطبان این رشته با مقوله‌ای کاربردی، علمی، عینی، پویا و فراگیر—در برابر مقوله‌ای ایستا و ذهنی—سروکار داشته باشند. در نگر ما جغرافیای تاریخی نه مقوله‌ای ایستا و از یادرفته از برای درک جای نام‌های جغرافیایی که نظام دانشی بسیار پویاست که کمینه کارکرد آنْ ابراز پاسخی درخور به مسائل مرزی، هویتی و تاریخ ما و گامی مستحکم برای تحکیم مناسبات ملی ایرانیان خواهد بود. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  5 - جغرافیا‌نویسی محلی در کرمان قاجاری با تأکید بر حقوق عمومی: جغرافیای ایالت کرمان در عهد ناصری نوشته منشی کرمانی
  محمد خداوردی تاج ابادی
  در ایران دوره قاجار، عصر ناصری، اهتمام ویژه ای در تدوین و نگارش جغرافیای ایالت های ایران صورت پذیرفت که منجر به نگارش مجموعه ناصری شد. یکی از کتاب های این مجموعه جغرافیای ایالت کرمان در عهد ناصری است که محمد امین منشی کرمانی، از خاندانی با سابقه در دیوانسالاری کرمان، آن چکیده کامل

  در ایران دوره قاجار، عصر ناصری، اهتمام ویژه ای در تدوین و نگارش جغرافیای ایالت های ایران صورت پذیرفت که منجر به نگارش مجموعه ناصری شد. یکی از کتاب های این مجموعه جغرافیای ایالت کرمان در عهد ناصری است که محمد امین منشی کرمانی، از خاندانی با سابقه در دیوانسالاری کرمان، آن را در حدود سال 1267ق نگاشته شده است. نویسنده با تکیه بر اسناد و مکتوبات دیوانی، سفرها و دیده ها و شنیده ها به وصف ایالت بزرگ کرمان براساس جهت های چهارگانه جغرافیایی در هجده بلوک پرداخته است. کتاب که گونه ای جغرافیای اقلیمی و محلی است، حاوی وصف ها و گزارش های پرشماری از موضع نگاری و سیمای کالبدی شهرها و زندگی شهری، روستائی و عشایری در کرمان آن روزگار است. از گزارش ها، اطلاعات و آمار این کتاب می توان در بررسی تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایالت کرمان در دوره قاجار بهره گرفت و بر جنبه هایی مبهم و تاریک آن پرتو افکند پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  6 - مهرهای سبک آشوری راه ابریشم و ارتباط آن با روابط ایران و بین‌النهرین
  امیرساعد موچشی حسن طلایی
  در این مقاله در ابتدا چند مهر از قزوین، یک مهر از کرمانشاه و یکی دیگر از زنجان توصیف و با مهرهای مشابه مقایسه شده است. سپس به ارتباط احتمالی آن با مسائل تاریخی عصر آهن III در فلات ایران و همچنین، مسئله تجارت و جغرافیای تاریخی بررسی شده است. عناصر ترکیبی هنرهای محلی، لرس چکیده کامل

  در این مقاله در ابتدا چند مهر از قزوین، یک مهر از کرمانشاه و یکی دیگر از زنجان توصیف و با مهرهای مشابه مقایسه شده است. سپس به ارتباط احتمالی آن با مسائل تاریخی عصر آهن III در فلات ایران و همچنین، مسئله تجارت و جغرافیای تاریخی بررسی شده است. عناصر ترکیبی هنرهای محلی، لرستان و نشانه هایی از سبک مهر سازی ایلام و نیز تفاوت‌های جزئی با هنر آشور حاکی از بومی بودن مهرهای مذکور هستند که در نتیجه ارتباط سیاسی-نظامی و تجاری گسترده فلات ایران با بین‌النهرین ویژگی های آشوری (آشور نو) نفوذ زیادی در سبک این مهرها داشته است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  7 - جغرافیای تاریخی منطقه زاگرس مرکزی در دوران پیش از اسلام
  یعقوب محمدی‌فر
  با توجه به اهمیت جغرافیای تاریخی غرب ایران، متاسفانه تاکنون کمتر به جغرافیای تاریخی منطقه زاگرس مرکزی پرداخته شده است. این منطقه بخش عمده استان کرمانشاه و بخشی از استان‌های همجوار آن را تشکیل می‌دهد. آن‌چه به عنوان یک کلیت اساسی مطرح است این‌که این منطقه به عنوان خاستگا چکیده کامل

  با توجه به اهمیت جغرافیای تاریخی غرب ایران، متاسفانه تاکنون کمتر به جغرافیای تاریخی منطقه زاگرس مرکزی پرداخته شده است. این منطقه بخش عمده استان کرمانشاه و بخشی از استان‌های همجوار آن را تشکیل می‌دهد. آن‌چه به عنوان یک کلیت اساسی مطرح است این‌که این منطقه به عنوان خاستگاه اولین حکومت ایرانی یعنی مادها دانسته شده است و همدان به عنوان مرکز این حکومت از شهرت جهانی برخوردار است؛ لیکن در خصوص شهرهای دیگری که در این محدوده و خصوصاً در مسیر راه باستانی به سمت بابل قرار داشته‌اند، کمتر نوشته شده است. در این مقاله منابع موجود در چهار دوره زمانی شامل جغرافیای تاریخی زاگرس مرکزی از آغاز تا دوره هخامنشی، دوران اشکانی و بالاخره جغرافیای تاریخی منطقه در دوران ساسانی مورد بررسی قرار می‌گیرند. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  8 - Recognizing the Sassanid era of Varamin, Archaeological Evidence and Historical Geography
  Narges Zahedi Morteza Hessari Mosayeb Amiri Hassan Derakhshi
  10.30495/jaa.2024.708823
  In the east of Pahanvar Ray plain, we come to a fertile area (Pishwa/Varamin plain) which has provided suitable conditions for human habitation since the formation of human settlements until today. Due to the location of this plain in the north of the central desert and چکیده کامل

  In the east of Pahanvar Ray plain, we come to a fertile area (Pishwa/Varamin plain) which has provided suitable conditions for human habitation since the formation of human settlements until today. Due to the location of this plain in the north of the central desert and the border between the two cultural domains of the northeast and the center, the environmental condition and suitable altitude, which are the main factors for the formation of permanent settlements, and the possible existence of extra-regional connections of this area with the neighboring areas, a wide survey was conducted in this area of ​​the plain. It was concluded that during this archaeological investigation, 61 ancient sites from the Sassanid era were found in the east of Varamin and south of Peshwa. It is most likely that Varamin is considered a part of Ray State and based on the available evidence, it is possible that it is the main center of Ray State as well. According to historical texts and archeological data, the state of Ray was one of the important areas of human settlement during the Sassanid period in Iran. Historical texts mention Ray in the Sassanid period, and the number of sites attributed to the Sassanid period in the geographical area of ​​Varamin has not been found until today. Despite this, based on the prominent geographical location of the Varamin region and the references of the historical texts to the Ray state, this region was probably one of the important regions of the historical period in Iran. In the present article, an attempt has been made to describe the historical geography of Ray State in the Sassanid period, while using the archaeological data of the Sassanid period of Varamin, to draw a part of the archeology and historical geography of Varamin in the Sassanid period. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  9 - عوامل موثر در شکل گیری جغرافیای تاریخی امارت اردلان در عصر صفوی.
  نصراله پورمحمدی املشی برومند سورنی
  چکیده: جغرافیای هر حکومتی،در کنارعوامل گوناگون سیاسی،اقتصادی،دینی و ... از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور نوجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت ا چکیده کامل

  چکیده: جغرافیای هر حکومتی،در کنارعوامل گوناگون سیاسی،اقتصادی،دینی و ... از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور نوجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت اردلان در دوره صفوی به دلیل واقع شدن در نقطه تلاقی دو امپراطوری صفوی و عثمانی از حالت سکون خارج و در بطن و متن رویدادهای این عصر وارد گردید. بیداری و شکل گیری حدود و ثغور اردلان و ورود آن در جریان رویدادهای این دوره تاحد زیادی معلول موقعیت جغرافیایی و وزن ژئوپلتیکی آن بود که در قبض و بسط آن مولفه های گوناگون موثر بودند.در کنار این موقعیت ویژه، عوامل سیاسی ، نظامی، مذهبی و زبانی نیز در ارتقا جایگاه این امارت در عصر صفوی دخیل بودند. مجموعه این مولفه سبب گردید امارت اردلان در این عصر در وسعت و توسعه ی ارضی خود مسیر پر فراز و نشیب را طی نماید. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  10 - قهستان
  محمد مهرآئین
  برخی از مناطق گستره ایران زمین به لحاظ اثر گذاری بر تحولات تاریخ و جغرافیای طبیعی و سیاسی ایران ، در مطالعات تاریخی جایگاه ویژه ای دارند. منطقه موسوم به قُهستان یا ایالت کوهستان قدیم که در دوران اسلامی به قاینات و اکنون به نام استان خراسان جنوبی اشتهار یافته ، یکی از ای چکیده کامل

  برخی از مناطق گستره ایران زمین به لحاظ اثر گذاری بر تحولات تاریخ و جغرافیای طبیعی و سیاسی ایران ، در مطالعات تاریخی جایگاه ویژه ای دارند. منطقه موسوم به قُهستان یا ایالت کوهستان قدیم که در دوران اسلامی به قاینات و اکنون به نام استان خراسان جنوبی اشتهار یافته ، یکی از این نواحی مهم ایران زمین است. وضعیت سوق الجیشی و خصوصیت سرزمینی قهستان به لحاظ ارتباط با نواحی جنوب و شرق ایران و حضور اقوام گوناگون، باعث شده تا این اقلیم پهناور، جلوه گاه عناصری باشد که نقش آفرین رویدادهای مهم تاریخ خراسان و ایران تلقی می شوند. این پژوهش بر سر آن است تا به شیوه رائج تحقیقات علوم انسانی و بر پایه مطالعات اسنادی و نظری ، به سیر جغرافیای تاریخی قهستان پرداخته، و به زوایای ناشناخته تاریخ این سرزمین اشارتی ولو مختصر داشته باشد. آن چه از مجموع یافته های تحقیق درک می شود، آن است که ناحیه قهستان به دلایلی چون: پیوستگی جغرافیائی با خراسان بزرگ، تبادلات اقتصادی و فرهنگی بین منطقه ای، ویژگی های قومی و سیاسی و..، از جایگاه و حساسیت ویژه ای در روند تحولات تاریخی ایران بهره مند بوده و پی آمد بخشی از تحولات تاریخ ایران عهد اسلامی را متحمل شده است . چنان که امروزه هم به عنوان ناحیه ای استراتژیک و برخوردار از توانمندی های متعدد، با مسائل مهاجرت اجتماعی، چالش های سیاسی و تنش های قومی روبرو است و توجه بیشتر کارگزاران دولت را به خود می طلبد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  11 - بازشناسی جغرافیای تاریخی و تقسیمات اداری نایین در قرون اولیۀ اسلامی (از منظر مدارکِ تاریخی و شواهد باستان‌شناختی)
  میلاد باغ شیخی
  بررسی پیشینۀ تاریخی سرزمین‌های ایرانی در دورۀ باستان، به‌روشن‌بودن زمینۀ جغرافیایی آن‌ها بسیار وابسته است. هدف از پژوهش، این است که با مطالعۀ منابع مکتوب برجای مانده ازجمله نوشته‌های مورخان و جغرافی‌دانان اوایل دوره اسلامی، بتوان تا حدامکان تصویرکلی ازجایگاه نظام اداری چکیده کامل

  بررسی پیشینۀ تاریخی سرزمین‌های ایرانی در دورۀ باستان، به‌روشن‌بودن زمینۀ جغرافیایی آن‌ها بسیار وابسته است. هدف از پژوهش، این است که با مطالعۀ منابع مکتوب برجای مانده ازجمله نوشته‌های مورخان و جغرافی‌دانان اوایل دوره اسلامی، بتوان تا حدامکان تصویرکلی ازجایگاه نظام اداری نایین به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از نظام اداری خود ترسیم کرد بنابراین سوالاتی که در اینجا مطرح می‌شود 1. سابقۀ حضور انسانی در پهنۀ فرهنگی نایین به چه دورانی بازمی‌گردد؟ 2. به لحاظ تقسیمات اداری منطقۀ نایین در دوران ساسانی و به دنبال آن باروی کارآمدن اسلام جزءکدام یک ازکوره‌های ساسانی محسوب می‌گردید؟ روش اتخاذ شده، تلفیقی از روش‌های تاریخی و حوزۀ جغرافیای تاریخی است. نتایج‌ پژوهش نشان داد که قدیمی‌ترین شواهدحضورانسانی در منطقه به دوران پیش‌‌ازتاریخ بازمی‌گردد و از سرنوشت منطقۀ تا قبل ازدورۀ ساسانی اطلاعی دردست نداریم و کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی می‌تواند روشن‌کنندۀ وضعیت این منطقه باشد بابرآمدن اسلام نایین جزء کورۀ اصطخر از بزرگترین کوره‌های پنج-گانه فارس به‌حساب ‌آمد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  12 - شناسایی حدود تبرستان قدیم براساس جغرافیای سیاسی و تاریخی آن
  ناهید پاکزاد محمدرضا شریف زاده ابوالفضل داوودی رکن آبادی مهسا خویی
  10.30495/hstr.2023.1988469.1860
  تبرستان به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و پیشینه فرهنگی خود، از مناطق پراهمیت تاریخی بوده و شناسایی حدود جغرافیایی آن، به عنوان بستر رویدادها و منشا عناصر هنری و فرهنگی خاص منطقه، در جهت مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ضروری به نظر می رسد. اگر جغرافیای تاریخی را مجموعه ای از جغرا چکیده کامل

  تبرستان به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و پیشینه فرهنگی خود، از مناطق پراهمیت تاریخی بوده و شناسایی حدود جغرافیایی آن، به عنوان بستر رویدادها و منشا عناصر هنری و فرهنگی خاص منطقه، در جهت مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ضروری به نظر می رسد. اگر جغرافیای تاریخی را مجموعه ای از جغرافیای سیاسی، قومیتی و فرهنگی یک منطقه تاریخی در نظر بگیریم، هدف از این پژوهش این است که جغرافیای تاریخی تبرستان را برای شناسایی محدوده آن بررسی نماید. روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی در چارچوب جغرافیای تاریخی و جمع آوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه ای بوده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که تبرستان به عنوان مسکن طوایف تپوری شامل نواحی زیادی از شرق تا غرب دشت و دامنه البرزشمالی و جنوبی بود که به جهت موقعیت خاص جغرافیایی خود توانست درمقابل مهاجران آریایی و تا مدت ها درمقابل اعراب ایستادگی نماید. با گسترش درگیری ها با فرستادگان خلفای عرب و حکومت های مرکزی ایران، رویارویی خاندان های محلی، کاهش اقتدار حاکمیت آن ها و موقعیت های سیاسی جدید از یکپارچگی خارج و تعییراتی در حدود خود داشته و دامنه این تغییرات دیلمان در غرب، مناطق گرگان در شرق و قومس و ری در جنوب را در بر می گرفته است. گویش تبری، همراه با آداب و رسوم و سنت های تبری، فراتر از مرزهای مازندران رایج است و محدوده تبرستان قدیم را به کوهپایه های جنوبی البرز گسترش می دهد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  13 - عوامل موثر در شکل گیری جغرافیای تاریخی امارت اردلان در عصر صفوی
  نصراله پور محمدی املشی برومند سورنی
  جغرافیای هر حکومتی، در کنار عوامل گوناگون سیاسی، اقتصادی، دینی و غیره از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور توجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت ارد چکیده کامل

  جغرافیای هر حکومتی، در کنار عوامل گوناگون سیاسی، اقتصادی، دینی و غیره از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور توجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت اردلان در دوره صفوی به دلیل واقع شدن در نقطه تلاقی دو امپراطوری صفوی و عثمانی از حالت سکون خارج و در بطن و متن رویدادهای این عصر وارد گردید. بیداری و شکل گیری حدود و ثغور اردلان و ورود آن در جریان رویدادهای این دوره تاحد زیادی معلول موقعیت جغرافیایی و وزن ژئوپلتیکی آن بود که در قبض و بسط آن مولفه های گوناگون موثر بودند. در کنار این موقعیت ویژه، عوامل سیاسی، نظامی، مذهبی و زبانی نیز در ارتقا جایگاه این امارت در عصر صفوی دخیل بودند. این مولفه سبب گردید امارت اردلان در این عصر در وسعت و توسعه ی ارضی خود مسیر پر فراز و نشیب را طی نماید. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  14 - سیر تحولات شهر نور در بستر تاریخ
  صفر یوسفی
  پیشینه تاریخی منطقه نور نه تنها در عرصه تاریخ که به درازنای افـسانههـا و اسـطورههـامیرسد. این منطقه، مقاطع عدیدهای از تاریخ را همراه با خانـدانهـای سیاسـی صـاحب قـدرت ونفوذ به خود دیده است. این ناحیه هنگامی جزء ولایـت رویـان باسـتانی بـود تـا اینکـه بخـشی ازولایت رستمدا چکیده کامل

  پیشینه تاریخی منطقه نور نه تنها در عرصه تاریخ که به درازنای افـسانههـا و اسـطورههـامیرسد. این منطقه، مقاطع عدیدهای از تاریخ را همراه با خانـدانهـای سیاسـی صـاحب قـدرت ونفوذ به خود دیده است. این ناحیه هنگامی جزء ولایـت رویـان باسـتانی بـود تـا اینکـه بخـشی ازولایت رستمدار گردید و نام نور به خود گرفت.داستان وجه تسمیهاش نیز برخلاف ظاهرش، حکایات چندی را در پیرامون خود آفریـدهاست. به رغم مرکزیـت سیاسـی و تحـولات اجتمـاعی در آن، از موقعیـت اقتـصادی مناسـب نیـزبرخوردار بوده است آثا. ر به جای مانده از گذشته این ناحیه نیز حکایتگر دیرینگـی و اهمیـت آندر طی ازمنههای مختلف تاریخ ایران میباشد. در مقاله حاضر تلاش شده است تا از خـلال منـابععدیده و سفرنامههای موجود به زوایایی تاریک این منطقه نظر گردیده و روند اجمالی شکلگیـریو ثبات سیاسی این منطقه به صورت کاملاً مستند، مورد بررسی و پژوهش قرار میگیرد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  15 - جغرافیای تاریخی تالش از دوره صفویان تا عهدنامه ترکمنچای
  لاله عرفانی نمین رضا شعبانی سینا فروزش
  تالش سرزمینی در غرب دریای خزر است که عناصر ثابت قدم ایرانی از دیر باز در آن زیسته اند و از دیدگاه‌های تاریخی، اجتماعی، اقتصادی وجغرافیایی دارای شرایط غنی است. تقسیم این منطقه به دو قسمت تالش شمالی و جنوبی پس از عهدنامه ترکمنچای، مطالعه ی محدوده‌ی جغرافیای تاریخی آن قبل چکیده کامل

  تالش سرزمینی در غرب دریای خزر است که عناصر ثابت قدم ایرانی از دیر باز در آن زیسته اند و از دیدگاه‌های تاریخی، اجتماعی، اقتصادی وجغرافیایی دارای شرایط غنی است. تقسیم این منطقه به دو قسمت تالش شمالی و جنوبی پس از عهدنامه ترکمنچای، مطالعه ی محدوده‌ی جغرافیای تاریخی آن قبل از تقسیم را ضروری کرده است. در طول تاریخ، در این منطقه مذاهب گوناگونی رواج داشته که در مقایسه با سرزمین های همجوار خود حضور نسبتا پایدارتری داشته اند؛ بنابراین فرض بر این است که نوع ترکیب جمعیتی این منطقه در این امر دخیل بوده باشد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ به این سوال است که جغرافیای تاریخی تالش قبل از تقسیم آن چگونه بوده و آیا ویژگی های تاریخی و انسانی آن می تواند متاثّر از عوامل جغرافیایی باشد؟ یافته های به دست آمده بیانگر این واقعیت است که سخت کوشی تالشیان واصالت زبان، مذهب و فرهنگ آنها تا حدود زیادی متاثر از شرایط جغرافیایی و اقتصادی منطقه بوده است؛ از طرفی قرار گرفتن تالش در مسیر گیلان به آذربایجان، قفقاز و روسیه، ارتباط تاریخی با فراز و فرودهای مختلف میان حکومت‌های هم جوار ایجاد کرده است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  16 - سیر تحولات جغرافیای تاریخی شهر آمل از صدر اسلام تا انتهای دوران قاجار با اتکا به شواهد باستان شناختی و منابع مکتوب تاریخی
  مریم بطحایی محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار محمد مرتضایی
  چکیدهآمل یکی از شهرهای قدیمی و مهم طبرستان از پیش از اسلام تا به امروز می باشد، که به دلیل قرارگیری برراه‌های ارتباطی و موقعیت جغرافیایی مناسب نقشی کلیدی در تحولات سیاسی، اقتصادی و مناسبات فرهنگی شمال ایران ایفا نموده است. با وجود این که منابع مکتوب، اطلاعات ارزشمندی از چکیده کامل

  چکیدهآمل یکی از شهرهای قدیمی و مهم طبرستان از پیش از اسلام تا به امروز می باشد، که به دلیل قرارگیری برراه‌های ارتباطی و موقعیت جغرافیایی مناسب نقشی کلیدی در تحولات سیاسی، اقتصادی و مناسبات فرهنگی شمال ایران ایفا نموده است. با وجود این که منابع مکتوب، اطلاعات ارزشمندی از این شهر ارائه می‌دهند، سوالات زیادی درباره تاثیر وقایع تاریخی و سیاسی بر توسعه و تغییرات در ادوار مختلف باقی‌مانده است. در پاسخ به این سوالات نگارندگان مصمم شدند تا ضمن بهره‌گیری از منابع مکتوب، روند شکل‌گیری و تحولات آن را مشخص و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. موضوع مطالعاتی پژوهش حاضر، تحولات جغرافیای تاریخی شهر آمل از صدر اسلام تا انتهای دوره قاجار می‌باشد. هدف این پژوهش، شناخت و بررسی تحولات از طریق بررسی متون ثبت شده مورخین و جهانگردان است. اصلی‌ترین پرسش مطرح شده، رویدادهای اثرگذار بعد از ورود اسلام به آمل چه بوده و جغرافیای تاریخی مکتوب شامل چه بخش‌هایی است. مقاله پیش رو در بر دارنده اسناد، مدارک و متون از صدر اسلام تا انتهای دوره قاجار است. روش تحقیقی این مقاله تاریخی-توصیفی-تطبیقی است. از مهم‌ترین نتایج بدست آمده، ورود اسلام در مورخه 30 ه.ق ، فراز و نشیب تا حمله مغولان و تیمور ، اهمیت جغرافیایی و مذهبی در دوره صفوی ، مرکز تجارت و ساخت و ساز ادوات جنگی در دوره افشاریه و زندیه و جایگاه ویژه در دوره قاجار می‌باشد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  17 - جغرافیای ‌تاریخی شمال آذربایجان و قفقاز بر پایۀ منابع عصر صفوی( 851-907ق/1455-1501م.)
  شهرام پناهی خیاوی
  وقایع‌نگاران عصر صفوی در خلال‌ نیمۀ دوم قرن نهم الی دهم هجری /پانزدهم تا شانزدهم میلادی، اقدامات نظامی مشایخ متأخر خاندان صفوی در نواحی آذربایجانِ ‌ِشمالی و برخی مناطق قفقاز را به ثبت رسانده‌اند. به اتکاء همین اطلاعات، نمونه‌هایی هر‌چند‌مجمل از مسائل مرتبط با مردم‌شناسی چکیده کامل

  وقایع‌نگاران عصر صفوی در خلال‌ نیمۀ دوم قرن نهم الی دهم هجری /پانزدهم تا شانزدهم میلادی، اقدامات نظامی مشایخ متأخر خاندان صفوی در نواحی آذربایجانِ ‌ِشمالی و برخی مناطق قفقاز را به ثبت رسانده‌اند. به اتکاء همین اطلاعات، نمونه‌هایی هر‌چند‌مجمل از مسائل مرتبط با مردم‌شناسی و جغرافیای‌ تاریخی نواحیِ یاد‌ شده به دست می‌آید. با این وصف، سؤال هرچند سادۀ پژوهش حاضر، عبارتست از اینکه: اظهارات مورخان صفوی، چه مباحثی را در حوزه جغرافیایِ ‌سیاسی و انسانی شمالِ آذربایجان و قفقاز معلوم می‌دارد؟ پرسش یاد‌‌شده ما را به این فرضیه رهنمون می سازد که: عامل جغرافیایی، نقشی تاثیر‌گذار بر حوادث تاریخی آن دوران داشته و به‌تبع اقدام‌ها و چالش‌های پیش‌روی مشایخ صفوی، مسالکِ مورد ‌نظر آنان در آذربایجان و قفقاز، محل کنجکاوی و مداقۀ تیزبینانه مورخان قرار‌گرفته‌ است. امّا، یافتۀ اصلی تحقیق، بیانگر دو نکتۀ اساسی است: اولاً؛ اطلاعات ارائه‌شده با ویژگی‌های کنونی شمالِ آذربایجان و قفقاز همخوانی قابل‌قبولی دارد. ثانیاً؛ از نقطه‌نظر مورخان مذکور، توزیعِ جغرافیایی مناطق صرفاً به‌دلیل معرفی نقش‌های مواصلاتی آن حائز اهمیت بوده و لذا، این دانستنی‌ها تنها بخش کوچکی از مجهولات ما نسبت به آن دوران را پاسخ می‌دهد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  18 - جغرافیای تاریخی خوزستان تا پیش از ورود اسلام به ایران
  شریف مبادری کیوان لولویی امیر تیمور رفیعی حمیدرضا جدیدی
  ولایت خوزستان از جمله ولایات با‌اهمیّت ایران بوده که چه بعد و چه قبل از ورود اسلام از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در این میان موقعیّت ویژه آن در طی قرن‌ها مهاجرت اقوام گوناگون به آن را در پی داشته‌است. این ایالت که در عصر ساسانیان جزو قلمروی آنان بود در عصر خلیفه چکیده کامل

  ولایت خوزستان از جمله ولایات با‌اهمیّت ایران بوده که چه بعد و چه قبل از ورود اسلام از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در این میان موقعیّت ویژه آن در طی قرن‌ها مهاجرت اقوام گوناگون به آن را در پی داشته‌است. این ایالت که در عصر ساسانیان جزو قلمروی آنان بود در عصر خلیفه دوّم توسّط مسلمانان فتح گشت و به مثابه آن مهاجرت اعراب فاتح، سکونت و تغییرات اجتماعی ویژه‌ای را در این ایالت بدنبال داشت. نظر به موقعیّت استراتژیک، منابع، شرایط جغرافیایی، مرکزیت ویژه جایگاهی برای سکونت اقوام گوناگون در طی اعصار و قرون گشت و گذرگاهی برای حمل‌و‌نقل کالای بازرگانان و همچنین راهی برای عبور‌و‌ مرور مردم عادی به شمار می‌آمد. از جمله مصب، عراق، اصفهان ، فارس و لرستان بود. حضور اقوام با مذاهب و قومیّت‌های گوناگون نشان از اهمیّت ویژه و درخور این ایالت دارد که از نام‌های که در طی سالیان بر آن اطلاق می‌گردیده آشکار است. در این مقاله برآنیم تا با اشاره به موقعیّت اقلیمی خوزستان و اشاره به وجه تسمیه خوزستان به معرفی این ایالت تا پیش ورود اسلام و به ویژه جغرافیای تاریخی این ایالت مهم بپردازیم. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  19 - مکان‌یابی شهرهای قرارگرفته برسر شاهراه خراسان در کرمانشاهان (محور ساسانی قصر شیرین- کرمانشاه)
  صبا غلامی رضا مهرآفرین رسول موسوی حاجی
  جغرافیای تاریخی روشی علمی برای مطالعات محوطه‌های باستانی، جای یابی شهرها و محوطه‌ها، است. جغرافیای تاریخی عوامل جغرافیایی را در طول تاریخ بررسی می‌کند. غرب ایران در طول تاریخ به‌واسطه موقعیت استراتژیک و همسایگی با عراق و فاصله کم با تیسفون همواره مورد اهمیت و توجه بوده چکیده کامل

  جغرافیای تاریخی روشی علمی برای مطالعات محوطه‌های باستانی، جای یابی شهرها و محوطه‌ها، است. جغرافیای تاریخی عوامل جغرافیایی را در طول تاریخ بررسی می‌کند. غرب ایران در طول تاریخ به‌واسطه موقعیت استراتژیک و همسایگی با عراق و فاصله کم با تیسفون همواره مورد اهمیت و توجه بوده است جاده قصر شیرین-کرمانشاه دارای ارزش تاریخی و تجاری است، این جاده به‌عنوان بخشی از شاه‌راه تجاری خراسان آسیای غربی را به آسیای شرقی وصل می‌کند. کرمانشاه دومین استانی است که بیشترین آثار ازدوره ساسانی را دارا است، مسیر تجاری راه خراسان با گذر از قصر شیرین و کرمانشاه از ایران می‌گذرد امروزه بخشی از آن‌که منطبق با جاده‌ای است که از عراق به سمت کرمانشاه می‌رود. بانام محور ساسانی قصر شیرین – کرمانشاه شناخته می‌شود، حدفاصل شهر قصر شیرین تا کرمانشاه شهرهای سرپل ذهاب، کرند، اسلام‌آباد غرب و ماهیدشت قرار دارد، این شهرها و روستاهای اطراف آن هرکدام آثار تاریخی متعلق به دوران‌های تاریخی، اشکانی، ساسانی و پس از ساسانی را دارا است. این مسیر باستانی هنوز مورداستفاده و اهمیت است. در دوران اشکانی و ساسانی با توجه به نقش واسطه‌گری تجاری از این مسیر استفاده‌شده است، در دوران اسلامی این منطقه بخشی از ایالت جبال بود. اهمیت تجارت در این مسیر باعث ایجاد شهرهای مهم و پویا شده است. این جاده همواره موردتوجه سیاحان و جغرافیا نویسان بوده است. در این مقاله جغرافیای تاریخی منطقه در دوران اشکانی، ساسانی و دوران اسلامی موردمطالعه قرارگرفته است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  20 - نقش تاریخ و جغرافیا در تفسیر و رمزگشایی از آیات 18 و 19 سوره سبأ
  حمزه قربانی محسن توکلی
  تأثیر گذاری بهتر آیات قرآن کریم بر مخاطبان، مستلزم تصویر سازی روشن از آنها است و این مهم در قصص تاریخی قرآن با بهره گیری از علوم تاریخ و جغرافیا انجام می‌گیرد. از جمله‌ی این قصص، قصه‌ی عبرت آموز قوم سبأ در سوره‌ی سبأ است. سبأ و سبئیان در تحقیقات مختلفی مورد بررسی قرار گ چکیده کامل

  تأثیر گذاری بهتر آیات قرآن کریم بر مخاطبان، مستلزم تصویر سازی روشن از آنها است و این مهم در قصص تاریخی قرآن با بهره گیری از علوم تاریخ و جغرافیا انجام می‌گیرد. از جمله‌ی این قصص، قصه‌ی عبرت آموز قوم سبأ در سوره‌ی سبأ است. سبأ و سبئیان در تحقیقات مختلفی مورد بررسی قرار گرفته‌اند، امّا تا کنون هیچ تحقیقی در مورد شهرهای مبارک (الْقُرَى الَّتى بَارَکْنَا) و شهر و روستاهای نمایان (قُرًى ظَاهِرَة) در آیات 18و19 این سوره، صورت نگرفته و در تفاسیر مختلف تنها گمانه‌زنی‌هایی در مورد مکان‌های مذکور در این دو آیه انجام شده که تا کنون بررسی علمی نشده‌ است. این پژوهش به کمک اسناد تاریخی ـ جغرافیایی و همچنین اصول عقلی، با بررسی علمی مناطق ذکر شده در این دو آیه، تصویر روشنی از آیات ارائه داده و به این نتیجه رسیده است که مناطق مورد نظر در این دو آیه، نمی تواند فاصله بسیار دوری از سرزمین اصلی سبأ داشته باشد و به احتمال زیاد، قرآن به مناطق حومه‌ی شهر مأرب امروزی در یمن اشاره کرده است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  21 - جغرافیای تاریخیِ شهرهای گیلان از منظرِ گردشگری
  محمدتقی رهنمایی سید مهدی موسی کاظمی سید علی حسینی بهناز پورخداداد
  شهرها از مثصدهای مهم گردشگری هستند. بسیاری از گردشگران در سفرهای گردشگری از آثار و بناهای تاریخی آنها بازدید می‌کنند. لیکن در بسیاری موارد، از پیشینه‌ی جغرافیای تاریخی آنها چندان اطلاعاتی ندارند. به همین دلیل به نوعی از ادراکات سطحی درباره‌ی شهرها بسنده می‌کنند. شهرها د چکیده کامل

  شهرها از مثصدهای مهم گردشگری هستند. بسیاری از گردشگران در سفرهای گردشگری از آثار و بناهای تاریخی آنها بازدید می‌کنند. لیکن در بسیاری موارد، از پیشینه‌ی جغرافیای تاریخی آنها چندان اطلاعاتی ندارند. به همین دلیل به نوعی از ادراکات سطحی درباره‌ی شهرها بسنده می‌کنند. شهرها در طولِ تاریخ از اصلی‌ترین عرصه‌های اجتماعی هستند که بسیاری از چالش‌های تاریخی، سیاسی و فرهنگی در آنها رخ داده است. چه بسا که به دنبالِ این چالش‌ها، محلِ شهرها جابه‌جا شده، برخی به‌دنبالِ حوادثِ طبیعی و تاریخی، نقش و اهمیتِ خود را از دست داده‌اند و چه بسا شهرهایی که به‌دنبالِ یک اراده‌ی سیاسی، اهمیت تازه‌ای پیدا کرده‌اند.گیلان از مهم‌ترین مقصدهای گردشگری ایران است. اما انگیزه‌ی اصلی گردشگران عمدتا استفاده از جاذبه‌های طبیعی گیلان است. کمتر کسی می‌داند که چگونه دو شهرِ لاهیجان در گیلان بیه پیش و فومن در گیلانِ بیه‌پس، که روزگاری مقرِ حکومت بوده‌اند، به دنبالِ یک اراده‌ی سیاسی، نقشِ خود را به شهری کوچک، یعنی رشت واگذار کرده‌اند و یا اینکه از تبدیلِ یک صیدگاهِ ساحلی به نام انزلی، چگونه یک شهر بندری و گردشگرپذیر شکل می‌گیرد و همین شهر پناهگاهِ مهاجرینِ رانده شده‌ی لهستانی، روسی و ارمنی می‌شود و یا اینکه با محدود شدنِ روابطِ سیاسی و اقتصادی ایران و شورویِ سابق، بندرِکرگانرود از رونق افتاده و ساکنینِ آن به محلِ فعلیِ هشتپر کوچ می‌کنند که امروز از فعال‌ترین شهرهای استان است.روشِ تحقیق به صورتِ اسنادی و مشاهداتِ میدانی بوده واز نقشه‌های تاریخیِ این شهرها برای تبیینِ جغرافیای تاریخیِ آن‌ها استفاده شده‌است.این مقاله سعی دارد، شهرهای رشت، لاهیجان، فومن، بندرانزلی و تالش را از منظرِ جغرافیای تاریخی واکاوی کرده و تحولاتِ فضایی، تاریخی آن‌ها را با هدفِ تقویتِ نگرشِ عمیق‌ترِ آنان به این شهرها به تصویر بکشد. با این امید که این تحقیق بتواند بن‌مایه‌ای باشد برای شناختِ بهتر و عمیق‌تراز شهرهای ایران و تبیینِ ارتباط میانِ جغرافیای تاریخی، شهر و گردشگری پرونده مقاله