بررسی وضعیت پایداری اجتماعی در شهر کرمانشاه

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

اسماعیل جهانی دولت آباد ¹ , چنور محمدی ²

1 - دانشیار گروه تاریخ و جامعه شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران(نویسندۀ مسؤول)
2 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت : 1401/06/03 تاریخ پذیرش : 1401/09/11 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: شهر کرمانشاه, پایداری اجتماعی, حس تعلق مکانی, مشارکت و اعتماد,

چکیده مقاله :

با توجه به اهمیت یافتن مفهوم توسعه ی پایدار در دهه های اخیر و نیز با توجه به اینکه توسعه ی پایدار شهری، بویژه در بعد اجتماعی، در روابط میان افراد تجسم می یابد، بنابراین بررسی و شناسایی بسترهای تحقق توسعۀ پایدار در شهرها نیازمندِ واکاوی و مطالعۀ مقولاتی در تعاملات انسانی، از جمله انسجام اجتماعی، یکپارچگی، مشارکت، اعتماد و همکاری شهروندان است که به تعبیری می توان مقولات یاد شده را در قالب مفهوم پایداری اجتماعی ترسیم نمود. بر همین اساس، در پژوهش حاضر به بررسی وضعیت پایداری اجتماعی در شهر کرمانشاه پرداخته ایم. در بعد نظری، مدل مفهومی این پژوهش بر هفت مؤلفۀ اصلیِ پایداری اجتماعی، شاملِ حس تعلق مکانی، مشارکت و اعتماد، تعامل و کنش متقابل، عدالت و دسترسی به امکانات و خدمات، بهره مندی اقتصادی، مسکن و احساس امنیت، استوار می باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش پیمایش بوده و جامعه آماری آن شاملِ کلیۀ شهروندان بالای 15 سالِ ساکن در مناطق هشت گانه شهر کرمانشاه (۹۴۶۶۵۱ نفر) می باشد، که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ایِ متناسب با حجم نهابتاً 385 نفر از هشت منطقه شهر به عنوان نمونۀ نهایی انتخاب شده است. ابزار گرداوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته می یاشد و تجزیه و تحلیل اطلاعات با نرم افزار SPSS (میانگین مؤلفه ها، تی تک نمونه ای و فریدمن)، مدل تصمیم گیری چند معیاره WASPAS و روش CVصورت گرفته است. نتایج مقایسه میانگین شاخص های پایداری اجتماعی از نظر شهروندان در شهر کرمانشاه نشان می دهد میانگین شاخص های؛ حس تعلق مکانی ( 27/3) ، تعامل و کنش متقابل (21/3)، شاخص عدالت و دسترسی به امکانات و خدمات (17/3)، شاخص کیفیت مسکن (15/3 )، احساس امنیت (10/3) و شاخص مشارکت و اعتماد (39/3 )، بر حسب نتایج آماری، به طور معنادار بیشتر از مقدار متوسط سه است، اما در شاخص بهره مندی اقتصادی (73/2) به طور معنادار کمتر از مقدار متوسط سه می باشد و از نظر شهروندان اصلاً وضعیت مطلوبی ندارد. همچنین نتایج آزمون فریدمن نشان می دهد؛ شاخص مشارکت و اعتماد با مقدار 87/4 در رتبه اول و بیشترین اهمیت را در پایداری اجتماعی داشته است. با توجه به نتایج مدل WASPAS ؛ مناطق یک با 3567/0 ، شش با 3554/0 ، دو با مقدار 3547/0 ، هشت با 3542/0، چهار با 3525/0، پنج با 3523/0 ، هفت با 3506/0 ، سه با 3497/0 به ترتیب در رتبه های اول تا هشتم قرار گرفته اند. در کل با توجه به نتایج مدلWASPAS ؛ تمامی مناطق در مقولۀ نیمه برخوردار قرار می گیرند. همچنین بیشترین نابرابری در بین مؤلفه ها مربوط به میزان همدلی میان اهالی محلات شهری با مقدار 091/0 می باشد.

چکیده انگلیسی:

Given that the concept of sustainable development has become very important in recent decades and also since urban sustainable development, particularly in its social dimension, is exemplified in interpersonal relations among individuals, studying the contexts in which it can be achieved can be of enormous significance. This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. The research population consisted of the citizens over 15 years old in Kermanshah city, using the Cochran's formula,  385 individuals were selected as the sample. The data collection tool was a researcher-made questionnaire and the analysis was performed with SPSS software (mean components, one-sample t-test and Friedman), WASPAS multi-criteria decision model and CV method. The results of comparing the veiws of citizens in Kermanshah showed that the average of the components of urban sustainable development were as follows: sense of spatial belonging (3.27), social interaction (3.21), justice and access to facilities and services (3.17), housing quality (3.15), sense of security (3.10) and participation and trust (3.39), economic benefits (2.73). The results of the Friedman test also showed that participation and trust had the highest impact. Finally according to the results of the WASPAS model; Areas one, six, two, eight, four, five, seven, and three had more impact, respectively.. Given the results of the WASPAS model, it could be argued that all geographic areas are in the semi-previlaged sphere and the most inequality relates to the sense of philanthropy among the residents.         

منابع و مأخذ:

• آقایی، افسانه­. (1395). طراحی مرکز محلۀ شهری با رویکرد پایداری اجتماعی؛ نمونۀ موردی: محلۀ لنبان اصفهان. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد طراحی شهری. به راهنمایی حمید محمدی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد.


• اسفندیاری مهنی، حمیده؛ آقایی­زاده، اسماعیل و هادیانی، زهره. (1396). مطالعۀ نقش مؤسسات آموزش عالی در توسعۀ فیزیکی شهرها با استفاده از مدل WASPAS­(نمونۀ موردی: شهر زاهدان). فصلنامۀ مطالعات ساختار و کارکرد شهری، سال چهارم، شمارۀ سیزدهم، دانشگاه مازندران، صص ۱۰۹- ۸۶.


• احدنژاد روشتی، محسن؛ مرادی مفردا، سمیرا و حسین­زاده، اکبر. (1393). نقش مدیریت شهری در توزیع سرمایۀ اجتماعی (مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه). فصلنامۀ اقتصاد و مدیریت شهری، شمارۀ هفتم، صص 132-117.


• جمعه­پور، محمود و ابراهیمی، اکبر. (1394). سنجش و ارزیابی اصول پایداری اجتماعی در مجتمع­های مسکونی، مطالعات جامعه­شناختی شهری. سال پنجم، شمارۀ شانزدهم­، صص 30-1.


• حافظی­فر، مریم؛ حبیب، فرح و ذبیحی، حسین. (1397). تحلیل تفسیری ساختاری معیارها و شاخص­های پایداری اجتماعی در ­محلات شهری؛ نمونۀ موردی: محلات شهر اردبیل. فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، سال هفدهم، شمارۀ 57، صص 50-33.


• حبیبی، آرش. (1392). آموزش کاربردی نرم­افزار SPSS، نشر الکترونیک، پایگاه اینترنتی پارس مدیر.


• حسین­پور­، بتول؛ ظهیری، هوشنگ و موسائی، ­میثم. (1399). ارزیابی شاخص­های پایداری اجتماعی در محلات منطقه پانزده کلان­شهر تهران. دوفصلنامۀ جغرافیای اجتماعی شهری، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص 237-217.


• علیزاده، هوشمند­؛ ایراندوست، کیومرث و برآور، مهنا­. (1393). سنجش پایداری اجتماعی محلات بر اساس دیدگاه ساکنان (نمونه موردی محلۀ فیض­آباد شهر کرمانشاه). مدیریت شهری، دورۀ 13، شمارۀ 37، صص 92-73.


• فنی، زهره و البوغبیش، داوود. (1396). مدیریت محله­ای و پایداری اجتماعی زندگی شهری (مطالعۀ موردی محلۀ ولنجک در منطقۀ یک تهران)، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال هشتم، شمارۀ بیست و پنجم، صص 62-43.


• قنبری، یوسف. (1396). سنجش پایداری اجتماعی و توزیع فضایی آن در مناطق روستایی (مورد مطالعۀ بخش برزک شهرستان کاشان)، مجلۀ پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال 6، شمارۀ 4، صص 222-207.


• دانش­مهر، حسین؛ کریمی، علیرضا و محمدی، انور. (1397). ­بررسی وضعیت پایداری اجتماعی منطقۀ ۷ شهرداری تهران با تأکید بر راهکارهای تقویت آن، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال هشتم، شمارۀ ­بیست و هفتم، صص 212-175.


• زال، ابوذر. (۱۳۸6). ارزیابی و سنجش پایداری اجتماعی و نقش عوامل جغرافیایی مؤثر بر آن در مناطق روستایی شهرستان خرم­بید. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، راهنما، عبد­الرضا رکن­الدین افتخاری، دانشگاه تربیت مدرس.


• زارع شاه­آبادی، اکبر؛ حاجی­زاده میمندی، مسعود و زارع بیدکی، خدیجه. (1392). سنجش پایداری اجتماعی در بین محله­های قدیم و جدید شهر یزد، مطالعات جامعه­شناختی، سال سوم، شمارۀ هفتم، صص ١٣٤-١٠٥.


• زیاری، کرامت­الله­؛ ملکی، ارباب و معمری، ابراهیم. (1398). تحلیل و ارزیابی پایداری اجتماعی با رویکرد توسعۀ پایدار شهری؛ مورد مطالعه: شهرستان­های استان خراسان شمالی. فصلنامۀ مطالعات فرهنگی­، اجتماعی خراسان، سال چهاردهم، شمارۀ دوم، صص 102-78.


• زیاری، کرامت­الله؛ گروسی، علیرضا و نوزارع، سمیه (1401)، تحلیلی بر پایداری اجتماعی و سنجش آن در نواحی شهری نظر­آباد، مجلۀ علوم جغرافیایی، دورۀ 18 شمارۀ 40، صص 53-33.


• زینتی­زاده، سمیه؛ عزمی، آئیژ؛ منوری، سید مسعود و سبحان اردکانی، سهیل (1395)، بررسی پایداری مناطق مختلف شهر کرمانشاه با رویکرد توسعۀ پایدار، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورۀ 22، شمارۀ 8، صص 279- 261.


• سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان کرمانشاه. 1397.


• سجادی، ژیلا و محمدی، کاوه. (۱۳۹۰). تحلیل اجتماعی فضایی در بافت­های فرسودۀ شهری؛ مطالعۀ موردی: بافت مرکزی شهر سردشت، مجلۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ ششم، سال دوم، صص٧٠-٥٥.


• شاطریان، محسن؛ حیدری سورشجانی، رسول و ورفی­نژاد، ژیلا. (1398). مدلسازی تأثیرات گردشگری شهری بر کیفیت زندگی و شهر خلاق در شهر کرمانشاه. مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا­­، شمارۀ مسلسل سی و سوم، صص60-51.


• صمیمی­فر، فاطمه و حمزه­نژاد، مهدی (۱۳۹۲)، اعتبار­سنجی اصول نوین پایداری اجتماعی با تکیه بر اخلاق اسلامی (در محلات مسکونی)، نشریۀ پژوهش معماری اسلامی، سال اول، شمارۀ اول، صص 138-121.


• کلانتری، خلیل. (1380). برنامه­ریزی و توسعۀ منطقه­ای تهران (تئوری‌ها و تکنیک­ها)، انتشارات خوشبین و انوار دانش).


• مختاریان خانیکی، زهرا .(1393). تعیین درجۀ توسعه­یافتگی استان­های کشور ایران، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علوم اقصادی. راهنما: مینو امینی میلانی، دانشگاه پیام نو­ر واحد تهران غرب.


• نسترن، مهین؛ قاسمی، وحید و هادیزاده­زرگر، صادق (۱۳۹۲)، ارزیابی شاخص­های پایدار اجتماعی با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه (ANP)، جامعه­شناسی کاربردی، سال 24، شمارۀ 3، پیاپی 51، صص۱73-۱55.


• نوری، فاطمه و مهروان، عباس (1395)، سنجش ابعاد پایداری اجتماعی در فضای فرهنگی نگارخانه (نمونۀ موردی: نگارخانۀ کلهر شهر کرمانشاه)، مطالعات محیطی هفت حصار، شمارۀ هفدهم، سال پنجم، صص 34-25.


• واعظ­زاده، ساجده و حامد، بی­تا (1399)، پایداری اجتماعی محلات قدیمی شهر کرمانشاه، دومین کنفرانس بین­المللی، توسعۀ علوم جغرافیا و گردشگری و توسعۀ پایدار ایران، تهران.


• یعقوبی، رعنا و رضا­خانی، ژیلا. (1400). تحلیل پایداری اجتماعی مجتمع­های مسکونی به کمک تکنیک سوارا تاپسیس، نشریۀ علمی معماری و شهرسازی ایران، دورۀ 12، شمارۀ 2، صص 234- 217.

-     Bramley, G., & Power, S. (2009). Urban form and social sustainability: the role of density and housing type. Environment and Planning B: Planning and Design, 36(1), 30-48.

-     Doğu, F. U., & Aras, L. (2019). Measuring Social Sustainability with the Developed MCSA Model: Güzelyurt Case. Sustainability, 11(9), 2503.

-     Gates Rick and  Lee Mario. (2005).Difition Social sustainability, Vancouver City Council.

-     Gonzalez-Garcia, S., Manteiga, R., Moreira, M. T., & Feijoo, G. (2018). Assessing the sustainability of Spanish cities considering environmental and socio-economic indicators. Journal of Cleaner Production, 178, 599-610.‏

-     Hale, J., Legun, K., Campbell, H., & Carolan, M. (2019). Social sustainability indicators as performance. Geoforum, 103, 47-55.‏

-     Kyttä, M., Broberg, A., Haybatollahi, M., & Schmidt-Thomé, K. (2016). Urban happiness: context-sensitive study of the social sustainability of urban settings. Environment and Planning B: Planning and Design, 43(1), 34-57.

-     Knight, J. (2014). Economic causes and cures of social instability in China. China & World Economy, 22(2), 5-21.

-     Kay, A. C., & Friesen, J. (2011). On social stability and social

change: Understanding when system justification does and does not

occur. Current Directions in Psychological Science, 20(6), 360-364.