تحلیل کیفی توسعه سواد محیط زیستی شهروندان شهر مشهد

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

پریا دری ¹ , داریوش احمدیان ² , زهرا پازوکی نژاد ³

1 - دکتری گروه آموزش محیط زیست، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - دکتری جامعه شناسی، مدرس دانشگاه فرهنگیان ایلام
3 - دکتری جامعه شناسی، مدرس دانشگاه فرهنگیان، مازندران، ایران

تاریخ دریافت : 1402/11/05 تاریخ پذیرش : 1403/02/13 تاریخ انتشار : 1403/09/08

کلید واژه: تحلیل کیفی, سواد محیط زیستی, شهروندی محیط زیستی, فرصت های حمایت,

چکیده مقاله :

هدف از آموزش توانمندسازی افراد در تصمیم گیری صحیح، تغییر رفتار و عملکرد افزایش استفاده بهینه از منابع می-باشد. بنابراین ارتقای سواد محیط زیستی شرط لازم و راه حل علمی جهت مقابله با تخریب‌ها و آلودگی‌های رو به افزایش محیط زیست است. هدف این مقاله درک چگونگی توسعه سواد زیست محیطی شهروندان شهر مشهد با رویکرد کیفی است. از دو روش مطالعه اسنادی و مصاحبه ساخت نیافته برای گرداوری داده ها استفاده شد. ابتدا با استفاده از روش مطالعه اسنادی مجموعه مطالعات داخلی و خارجی انجام شده درباره سواد محیط زیستی مطالعه شد و سپس با استفاده از نمونه گیری هدفمند 14 مصاحبه انجام شد تا اشباتع نظری حاصل شود. در بخش استخراج و کد گذاری، 33 مفهوم اولیه حاصل شد که در 10 مقوله فرعی و 5 مقوله اصلی (ابزارهای توسعه سواد محیط زیستی، وجود بسترهای قانونی و حاکمیتی، ایجاد فرصت های حمایتی، توسعه شهروندی محیط زیستی یا وجود بسترهای مشارکت و موانع توسعه سواد زیست محیطی) جای گرفتند. بسترهای قانونی، فرصت های حمایت و بسترهای مشارکت در قالب مقوله هسته ی الزامات توسعه سواد محیط زیستی قرار گرفتند. در قالب دو مفهوم کلی آموزش جامعه محور و اجتماع کمحور برای افزایش سواد محیط زیستی شهروندان پیشنهاداتی برای کمک به توسعه مهارت های فردی و لازم برای حل مشکلات زیست محیطی، توانمندسازی مردم برای مشارکت در تصمیم گیری و ارزیابی راهبردهای مختلف توسعه از منظر اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی ارائه شد.

چکیده انگلیسی:

Environmental defense is built in human thought and environmental education forms the main infrastructure of these defense bases. The purpose of education is to empower people to make correct decisions, change behavior and performance, increase the optimal use of sources. Therefore, promoting environmental literacy is a necessary condition and a scientific solution to deal with the increasing destruction and pollution of the environment. The purpose of this study is to understand how to develop environmental literacy of citizens of Mashhad with a qualitative approach. Two methods of documentary study and unstructured interview were used to collect data. First, a set of internal and external studies on environmental literacy was studied using the documentary study method, and then 14 interviews were conducted using purposive sampling to obtain theoretical saturation. In the extraction and coding section, 33 basic concepts were obtained in 10 sub-categories and 5 main categories (environmental literacy development tools, existence of legal and governance contexts, creation of support opportunities, development of environmental citizenship or existence of participation contexts and barriers to the development of environmental literacy). Legal contexts, support opportunities, and participation contexts became the core category of environmental literacy development requirements. In the form of two general concepts of society-based education and community-based education to increase environmental literacy of citizens, suggestions to help develop individual skills needed to solve environmental problems, empower people to participate in decision-making and evaluate various development strategies from social, political, Cultural and educational perspectives was presented.

منابع و مأخذ:

- ابطحی، مهرنوش، سعیدی، رضا، بروجردی، ملیجه، نصرالله؛ فخرایی¬فر، عاطفه، بیات، علی، مکاری، سعید، علی¬عسگری، فاطمه، انکوتی، اعظم، علیزاده، مهدی (1394). «بررسی میزان آگاهی، آموزش و مشارکت عمومی در مدیریت پسماند: مطالعه موردی در شهر تهران»، فصلنامه بهداشت در عرصه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. دوره 3، شماره 2، صص: 16-7
- انصاری، حسین؛ بوستانی، آرمین؛ طباطبایی، علیرضا و فروزش، مجید (1396). «بررسی مدیریت مصرف و برآورد میزان تقاضای آب شرب شهری مشهد در افق 1420(یادداشت فنی)»، مجله آب و توسعه پایدار، سال چهارم، شماره 1، صص: 132-125.
- ایزدی، فاطمه، کریمیان، علی اکبر، سودایی، زاده، حمید(1392). «برآورد ميزان آگاهي¬هاي زیست‌محیطی دانش آموزان روستايي و رابطه آن با آگاهی مربيان و والدين، مطالعه موردي: دانش آموزان دوره راهنمايي روستاهاي منطقة جي اصفهان»، پژوهش‌های روستايي، دورة 4، شمارة 4، صص:792-777.
- بارو، كريستوفر (1380)، اصول و روش‌های مديريت زیست‌محیطی، ترجمة مهرداد اندرودي، تهران: كنگره
- بنی فاطمه، حسین؛ صالحی، صادق؛ عباس¬زاده، محمد و کریم¬زاده، سارا (1395). «مطالعه اخلاق مصرف؛ تعاملات شهروند-حکومت از منظری جامعه‌شناختی»، مسائل اجتماعی ایران، سال نهم، شماره 1، صص: 78-53.
- حاجی‌زاده میمندي، مسعود، فلک¬الدین، زهرا (1396). بررسی عوامل اجتماعی ـ فرهنگی مؤثر بر رفتارهاي زیست‌محیطی مسئولانه (مورد مطالعه: شهروندان شهر خرم‌آباد). فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 12، شماره 1، صص:36-7
- حقیقتیان، منصور (1393).«تحلیلی بر رفتار زیست‌محیطی شهروندان اصفهان و عوامل مؤثر بر آن»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، دوره 6، شماره 23، صص: 144-133
- حقیقتیان، منصور، هاشمیان¬فر، سیدعلی، احمدیان، داریوش (1394). «تحلیل جامعه‌شناختی نقش عوامل ساختاری در شکاف بین نگرش و رفتارهای زیست‌محیطی (مورد مطالعه: شهروندان شهر کرمانشاه)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره چهارم، شماره 4، صص: 614-593.
- دری، پریا (1400). طراحی و اعتبار یابی الگوی جذب مشارکت‌های مردمی در توسعه سواد محیط زیستی شهروندان شهر مشهد، رساله دکتری، استاد راهنما: سید محمد شبیری، گروه آموزش محیط زیست، دانشگاه پیام نور، واحد تهران
- رستگار، ایوب؛ قاسمی، لیلا؛ الله¬آبادی، احمد و فرزادکیا، مهدی (1394). «بررسی میزان پسماندهای جامد تولیدشده شهر مشهد»، مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دوره 22، شماره 6، صص: 943-937.
- شبیری، سید محمد و همتی، زهرا (1395). «بررسی وضعیت آموزش محیط زیست در کشور ایران و مقایسه آن با سایر کشورهای جهان»، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 37، صص: 81-61.
- شبیری، سید محمد؛ قائمی، آلاله و قائمی، پونه. (1392). «بررسی روند آموزش محیط زیست در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور و ارائه راهکارهای مناسب برای اجرای آموزش محیط زیست»، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال اول، شماره اول: صص: 40-29.
- صالحی، صادق (1390). «رفتارهای زیست‌محیطی، دانش زیست‌محیطی و تحصیلات»، فصلنامه علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره 18، شماره 2، صص: 226-201
- صالحی، صادق و امام‌قلی، لقمان(1391). مطالعه تجربی رابطه آگاهی و رفتارهای زیست‌محیطی(مطالعه مناطق شهری و روستایی شهرستان سنندج)، مسائل اجتماعی ایران، دوره ۳، شماره ۱،‌ صص: 65-32.
- صداقتی، عاطفه و طالب¬خواه، حمید (1398). «توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی و کاهش جزایر حرارتی در شهرها: پیشنهادهایی برای تلفیق راهکارهایی برای شهر بجنورد»، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 49، صص: 14-1.
- ضیاءپور، آرش، کیانی پور، ندا و نیکبخت، محمد رضا(1391). «تحليل جامعه‌شناختی محيط زيست و رفتار افراد نسبت به آن در مناطق روستايي و شهري استان کرمانشاه»، آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، دوره 1، شماره 2، صص: 67-55
- طوسی، مریم؛ نجف پور، علی‌اصغر و عمرانی، قاسم علی (1393). «بررسی وضعیت طرح تفکیک و بازیافت پسماندهای خانگی در شهر مشهد (مطالعه موردی: شهرداری منطقه 1)»، دومین همایش ملی برنامه‌ریزی، حفاظت و حمایت از محیط زیست و توسعه پایدار، منتشرشده در سایت https://elmnet.ir
- عباس¬زاده، محمد، علوی، لیلا، بنی¬فاطمه، حسین و علیزاده اقدم، محمدباقر(1395). «مدل یابی ساختاری تأثیر تجربة زیست‌محیطی و نگرش زیست‌محیطی بر رفتار زیست‌محیطی»، علوم اجتماعی (فردوسی مشهد) ، سال سیزدهم، شماره ۱ ، صص: 196-171.
- كاظمي، خليل¬اﷲ، حریربافان، ابراهيم و رستگار، موسي (1392). «ارزیابی و تحلیل رفتار شهروندان نسبت به مسائل زیست‌محیطی در کلان‌شهر مشهد»، سومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست، دانشکده علوم محیط زیست، دانشگاه تهران.
- مختاری ملک‌آبادی، رضا، عبدالهی، عظیمه سادات و صادقی، حمیدرضا (1392)، تحلیل و بازشناسی رفتارهای زیست‌محیطی شهر اصفهان، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال پنجم، شماره 18، صص: 20-1.
- نجفلو، پریسا و یعقوبی، جعفر(1398). «بررسی آگاهی شهروندان شهرستان زنجان از چالش‌های زیست‌محیطی و راهکارهای نهادینه‌سازی رفتارهای صحیح زیست‌محیطی»، انسان و محیط زیست، دوره 17، شماره 1، صص: 117-103
- همتی، زهرا و شبیری، سید محمد (1394). «تحلیلی بر مؤلفه‌های ارتقای فرهنگ محیط زیستی، مطالعه موردی: شهروندان شهر شیراز»، تحقیقات فرهنگی ایران، دوره ۸، شماره ۴، صص: 215-197.
- Budak D. B., Budak F., Zaimoğlu Z., Kekeç S., and Sucu Y. (2005). Behavior and Attitudes of Students Towards Environmental Issues at Faculty of Agriculture, Turkey. Journal of Applied Sciences, 5(7), 1224-1227. doi: 10.3923/jas.2005.1224.1227.
- Bui, Chi, Community-Based Environmental Education and its Participatory Process The case of forest conservation project in Viet Nam
- Coertjens, Liesje; Boeve-de Pauw, Jelle; de Maeyer, Sven; van Petegem, Peter, Do Schools Make a Difference in Their Students' Environmental Attitudes and Awareness? Evidence from Pisa 2006, International Journal of Science and Mathematics Education, 2010, vol. 8, issue 3, pp. 497-522
- Dinsinger, J. F. & Monroe, M. (1994) Defining Environmental Education: EE Toolbox Workshop Resource Manual (Ann Harbor, Mi, National Consortium for Environmental Education and Training).
- Dunlap, R. E., & Jones, R. (2002). Environmental Concern: Conceptual & Measurement
- Guha, M., & Chattopadhyay, A. (2005). Environmental education: A pathway for sustainable development IIPS Mumbai. ENVIS center, 2(4). Retrieved from http://www.iipsenvis.nic.in/Newsletters/vol2no4/Enviro_Education.htm
- Hassan, S.H.; Yee, L.W.; Ray, K.J. Purchasing intention towards organic food among generation Y in Malaysia. J. Agribus. Mark. 2015, 7, 16–32
- Issues. In Dunlap & Michelson (Eds.) Handbook of Environmental Sociology. London: Greenwood Press.
- Lagarto, S. (2017). Environmental education. Slideshare.net. Retrieved 23 December 2017, from https://www.slideshare.net/stephanielagarto_۰۷/environmental-education
- Liang, S., Wei-Ta Fang, Shin-Cheng Yeh, Shiang-Yao Liu ID , Huei-Min Tsai, Jui-Yu Chou and Eric Ng, A Nationwide Survey Evaluating the Environmental Literacy of Undergraduate Students in Taiwan, sustainability, Received: 17 April 2018; Accepted: 23 May 2018; Published: 25 May 2018
- Mcbeth, B., H. Hungerford, T . Marcinkowski, T. volk, and r. Meyers. 2008, National Environmental literacy Assesment project: year1 , national baseline study of middle grades students- final research report. Environmental Projection Agency, Washington, D.C., USA. http://www2. Epa.gov/year1report_08120
- McBeth, William, Volk, Trudi L. (2009) The National Environmental Literacy Project: A Baseline Study of Middle Grade Students in the United States, The Journal of Environmental Education, 41:1, 55-67
- Muderrisoglu, Haldun Altanlar, A. (2010) Attitudes and behaviors of undergraduate students toward environmental issues, International Journal of Environment Science and Technology, Vol 8, Num 1.
- O'Brien, Susan Roberta Mello, "Indications of environmental literacy: using a new survey instrument to measure awareness, knowledge, and attitudes of university-aged students" (2007). Retrospective Theses and Dissertations. 15055.
- Ozturk, G., Tuzun, Ö.Y. and Teksoz, G. (2013). Exploring Environmental Literacy Through Demographic Variables, Elementary Education Online, 12(4), 926-937.
- Öztürk, Gökhan, Tüzün, Ö.Y., Teksöz, Gaye, (2013) Exploring environmental literacy through demographic variables, Elementary Education Online, 12(4), 926-937
- Roth, C. (1992). Environmental literacy: Its roots, evolution and directions in the 1990s. Columbus, OH: ERIC Clearinghouse for Science, Mathematics and Environmental Education
- Sinkovics, R., R., Penz, E., & Ghauri, P., N. (2005) ‘Analyzing Textual Data in International Marketing Research,, Qualitative Market Research, 8(1): 9.
- Teksöz, G , Şahi̇n, E , Ertepınar, H . (2010). Çevre Okuryazarlığı, Öğretmen Adayları Ve Sürdürülebilir Bir Gelecek . Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 39 (39) , 307-320 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/hunefd/issue/7799/102184