اسماعیل بن ابی‌زیاد سکونی: قاضی عامی یا صحابی رازدار امامی؟
محورهای موضوعی : دیگر موضوعات
عمیدرضا اکبری
1
(دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم)
محمد قندهاری
2
(دانش‌آموخته دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران)
کلید واژه: اسماعیل بن ابی‌زیاد سکونی, مذهب راویان, راویان سنی امام صادق, روایات عامی, فقه عامه,
چکیده مقاله :
اسماعیل بن ابی‌زیاد سَکونی (د حدود 180ق) در برخی منابع متقدم امامیه، عامی دانسته شده است. علاوه بر تصریح رجالیان اهل سنت به قاضی بودن سکونی، قرائن متعددی حکایت از ارتباط او با دربار عباسی دارد که این مسئله در کنار نحوۀ روایتگری او از امام صادق (ع)، نوع گرایش عامی او را نشان می‌دهد؛ اما فراوانیِ روایات او در منابع امامی، مضامین برخی از روایاتش و آشنایی اندک امامیه با او موجب شده تا در چند قرن اخیر، کسانی دیدگاه متقدم در مورد مذهب سکونی را رد کرده و او را نه تنها امامی، که از اصحاب رازدار و ثقه امام صادق (ع) بشمرند. این مقاله بعد از ارائه دلایلی جدید بر گرایش عامی سکونی، نشان داده است که برخی از روایات سکونی که به خاطر نوع خطاب امام با راوی پیش‌تر شاهد امامی بودن سکونی تلقی می‌شدند، روایاتی‌اند که سکونی یا راویانش آن‌ها را از دفاتر دیگران گرفته‌اند، و گاه نسبت آن‌ها به سکونی نیز اشکالاتی دارد. همچنین، سکونی روایات زیادی با مضامین عامی و خلاف اعتقاد امامیه دارد؛ مانند اخبار همسو با فقه جریان‌های حاشیه‌ای عامه و حتی مناقب خلفا. جمعی از راویان عامه نیز از سکونی آثاری مانند تفسیر سکونی را روایت کرده‌اند، که فضایی عامی دارد.
اسماعیل بن ابی‌زیاد سکونی در برخی منابع متقدم امامیه عامی دانسته شده است؛ اما فراوانیِ روایات او در منابع امامی، مضامین برخی از روایاتش و آشنایی اندک امامیه با او موجب شده تا از دوره مجلسی اول تا به امروز کسانی دیدگاه متقدم در مورد مذهب سکونی را رد کرده و او را امامی بشمرند. این مقاله به آسیب‌شناسی این تحلیل‌ها پرداخته و نشان داده برخی از روایات سکونی که به خاطر نوع خطاب امام با راوی پیش‌تر شاهد امامی بودن سکونی تلقی می‌شدند، روایاتی هستند که سکونی یا راویان او آن‌ها را از دفاتر دیگران گرفته‌اند، و گاه از اساس نسبت آن‌ها به سکونی نیز اشکالاتی دارد. ارتباط سکونی با امام صادق ع نیز دلیل روشنی ندارد. همچنین سکونی روایات زیادی با مضامین عامی و خلاف اعتقاد امامیه دارد؛ مانند اخبار همسو با فقه جریان‌های حاشیه‌ای عامه و حتی مناقب خلفا. جمعی از راویان عامه نیز از سکونی آثاری مانند تفسیر سکونی را روایت کرده‌اند، که فضایی عامی دارد.
_||_