خوانشی نو از تاریخ گذاری سوره شعراء با تأکید بر قصه های پیامبران(ع)

محورهای موضوعی : دیگر موضوعات

فاطمه صانعی ¹ , داوود اسماعیلی ^{2 *} , امیر احمدنژاد ³

1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/11/21 تاریخ پذیرش : 1404/05/10 تاریخ انتشار : 1404/05/14

کلید واژه: سوره شعراء, قصه های قرآنی, تاریخ گذاری, شعب ابی طالب.,

چکیده مقاله :

سوره شعراء بر اساس اجماع مفسران و قرآن پژوهان در مکه نازل شده­ است. در این سوره بخش عمده‌ای از آیات به داستانها و سرگذشت پیامبران (ع) اختصاص داده شده که باعث می‌ شود تعیین زمان دقیق نزول آن مشکل باشد. این پژوهش با تمرکز بر تحلیل محتوای قصه­ ها و مطابقت با منابع تاریخی و با استناد به پیوستگی نزول سوره شعراء به کشف زمان نزول این سوره به صورت مستند اهتمام ورزیده ­است. پژوهش حاضر نشان می­دهد که مضامین مشترک و برجسته در قصه ­ها مانند تهدید به اخراج از سرزمین، تهدید به قتل، نافرمانی از اوامر الهی و ناسپاسی نسبت به نعمت‌ ها ، تأکید بر مفهوم هجرت و تأکید بر نسبت خویشاوندی میان پیامبران و قومشان، همسویی معناداری با شرایط سخت و فشارهای دوران محاصره در شعب ابی طالب دارد. تطابق این تحلیل­ها با شواهد تاریخی و همچنین با جایگاه سوره شعراء در فهرست­های ترتیب نزول دستاوردهای پژوهش را تقویت می­کند. گفتنی است که لحن صریح در آیات سوره و خصوصاً در قصه­ها خبر از نزول سوره در ایام حج می­دهد. در مجموع سوره شعراء به گواهی محتوای آیات و قصه­ها در حوالی سال هفتم بعثت و در ایام حج بر پیامبر اسلام(ص) نزول یافته ­است.

چکیده انگلیسی:

Surah Shu'ará is unanimously agreed upon by commentators and Quranic scholars to have been revealed in Mecca. A significant portion of this surah is dedicated to the stories and narratives of the prophets (as), making it challenging to determine its precise time of revelation. This research focuses on analyzing the content of these stories, aligning them with historical sources, and relying on the continuity of revelation to establish a well-documented timeline for the surah’s revelation. The present study demonstrates that the recurring and prominent themes in the stories—such as threats of expulsion from homelands, threats of murder, disobedience to divine commands, ingratitude for blessings, emphasis on the concept of migration (hijrah), and the emphasis on kinship ties between prophets and their people—show a meaningful correlation with the harsh conditions and pressures during the boycott in the Valley of Abu Talib (Shaib Abi Talib). The alignment of these analyses with historical evidence, as well as the placement of Surah Shu'ará in the chronological lists of revelation, strengthens the findings of this research. It is worth noting that the direct and assertive tone of the surah’s verses, particularly in the stories, suggests that it was revealed during the days of Hajj. Overall, based on the content of the verses and the narratives, Surah Shu'ará was revealed around the seventh year of the prophetic mission (Bi’thah) during the Hajj season.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم
2- آقادوستی، الهام، 1403ش، بازسازی تاریخی فضای تعامل پیامبر با اهل کتاب در مکه با تکیه بر آیات قرآن، به راهنمایی امیر احمدنژاد و رضا شکرانی، رساله مقطع دکتری، دانشگاه اصفهان.
3- ابن سعد، محمد بن سعد( 1374ش)، طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه.
4- ابن عاشور، محمد الطاهر(1984م)، تفسیر التحریر و التنویر، تونس، دارالتونسیه للنشر.
5- احمدی بیغش، خدیجه، تبریزچی، زینب، نقش داستان حضرت موسی(ع) بر تثبیت قلب پیامبر(ص) در سورة نمل، فرهنگ و تمدن قرآن، 1402، ش 4.
6 – امین عاملی، سیدمحسن، 1421ق، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف.
7- بلاذری، احمد، 1417ق، جمل من الانساب الاشراف، بیروت: دارالفکر.
8- بهجت پور، عبدالکریم، 1390، تفسیر همگام با وحی، قم: مؤسسة فرهنگی التمهید.
9- خطیب، عبدالکریم، 1424ق، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت: دارالفکر.
10- زمخشری، محمود بن عمر، 1407ق، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل‏، بیروت: دارالکتب العربی.
11- سیوطی، جلال¬الدین، 1404ق، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: مکتبه آیت الله المرعشی النجفی(ره).
12- شرف الدین، جعفر، 1420ق، الموسوعه القرآنیه خصائص السور، تحقیق عبدالعزیز بن عثمان التجویزی، بیروت: دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
13- شهرستانی، محمدبن عبدالکریم(1368ش)، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، تهران، مرکز انتشار نسخ خطی.
14- مونتگمری وات و بل، ویلیام و ریچارد(1382ش)، درآمدی بر تاریخ قرآن، مترجم: بهاء¬الدین خرمشاهی، قم، مرکز ترجمه قرآن مجید به زبان¬های خارجی.
15- طباطبائی، سیدمحمدحسین(1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
16- طبری، ابن جریر(1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
17- عابدالجابری، محمد؛(1400ش)، فهم قرآن حکیم، مترجم: محسن آرمین، تهران، نشر نی.
18- فضل الله، محمدحسین، 1419ق، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.
19- قطب، سید(1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.
20- محمدزاده، عاطفه، احمدنژاد، امیر، بررسی دورة دعوت پنهانی پیامبر(ص) با تکیه بر مفهوم شناسی آیة «فاصدع بما تؤمر»، فصلنامة علمی پژوهشی پژوهش¬های قرآنی، 1394، ش 3.
21- محمدی انویق، مجتبی و خوش منش، ابوالفضل، بررسی دعوت پیامبر اکرم(ص) بر اساس آیة 214 شعراء و 94 حجر، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تفسیری، 1395، ش 28.
22- یوسفی غروی، محمدهادی، بی¬تا، تاریخ تحقیقی اسلام، به ترجمة حسین علی عربی، تهران: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).