تاریخ گذاری سوره طه با تکیه بر مفهوم هجرت در قصه حضرت موسی(ع)

محورهای موضوعی : دیگر موضوعات

فاطمه صانعی ¹ , داود اسماعیلی ² , امیر احمدنژاد ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/11/24 تاریخ پذیرش : 1403/03/28 تاریخ انتشار : 1403/03/30

کلید واژه: سوره طه, تاریخ گذاری, فهرست های ترتیب نزول, حضرت موسی(ع), هجرت به حبشه.,

چکیده مقاله :

سوره طه مطابق اجماع مفسران و قرآن پژوهان در مکه نازل شده است. طبق فهرست های ترتیب نزول سوره طه پس از سوره مریم نازل شده؛ در حالی که سایر روایات تاریخی و فهرست های اجتهادی و برخی قرائن تاریخی تقدم نزول سوره طه نسبت به سوره مریم را بیان می کنند. در این نوشتار پس از بررسی دیدگاه های مختلف در این حوزه و با رویکرد نقادانه نسبت به فهرست های ترتیب نزول روایی، آیات سوره طه خصوصاً قصه حضرت موسی(ع) به روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی منابع تاریخی و رجوع به محتوای سوره به عنوان دقیق ترین ابزار در تاریخ گذاری نشان می دهد که قصه حضرت موسی(ع) و بخش مربوط به هجرت ایشان به همراه بنی اسرائیل، با هجرت مسلمانان به حبشه مرتبط بوده و خبر از نزول این سوره پیش از هجرت به حبشه می دهد. علاوه بر این، کشف ارتباط میان سوره طه و هجرت مسلمانان به حبشه در ارزیابی فهرست های ترتیب نزول نقش مؤثری داشته و از دستاوردهای مهم این پژوهش به شمار می رود.

چکیده انگلیسی:

Surah Ṭāhā was revealed in Mecca according to the consensus of commentators and Qur’an scholars. According to the lists of the order of revelation, Surah Ṭāhā was revealed after Surah Maryam, while other historical narrations and ijtihādi lists and some historical evidences state the priority of revelation of Surah Ṭāhā compared to Surah Maryam. In this article, after examining different viewpoints in this field and with a critical approach to the lists of the order of narrative descent, the verses of Surah Ṭāhā, especially the story of Prophet Moses (as), have been analyzed using the method of content analysis. Examining the historical sources and referring to the content of the Surah as the most accurate tool in dating shows that the story of Prophet Moses (as) and the part related to his emigration with the Israelites is related to the emigration of Muslims to Habasha indicates that this surah was revealed before the emigration to Habasha. In addition, the discovery of the connection between Surah Ṭāhā and the emigration of Muslims to Habasha played an effective role in evaluating the lists of the order of descent and is considered one of the important achievements of this research.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم - آلوسی، محمود بن عبدالله(1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
- آیتی، عبدالمحمد(1374ش)، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات سروش.
- ابن سعد، محمد بن سعد( 1374ش)، طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه.
- ابن عاشور، محمد الطاهر(1984م)، تفسیر التحریر و التنویر، تونس، دارالتونسیه للنشر.
- ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر(2010م)، البدایه و النهایه، تحقیق علی ابوزید و دیگران، بیروت، دار ابن کثیر.
- __________(1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
- البخاری الجعفی، محمد بن اسماعیل(1407ق)، صحیح البخاری، بیروت، دارالجیل.
- بنی اسدی و نکونام، مرضیه و جعفر(1392ش)، تبیین فضای نزول آیات مربوط به حضرت موسی در قرآن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
- دروزه، محمد عزه(1421ق)، التفسیر الحدیث: ترتیب السور حسب النزول، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
- ذهبی، محمد بن احمد(1989م)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دارالکتاب العربی.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر(1404ق)، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، بی¬نا.
- شهرستانی، محمدبن عبدالکریم(1368ش)، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، تهران، مرکز انتشار نسخ خطی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین(1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- طبرانی، سلیمان بن احمد(2008م)، تفسیرالکبیر: تفسیرالقرآن العظیم، اردن، دارالکتاب الثقافی.
- طبرسی، فضل بن حسن(1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو.
- طبری، ابن جریر(1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
- طوسی، محمد بن حسن(بی¬تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- عابدالجابری، محمد؛(1400ش)، فهم قرآن حکیم، مترجم: محسن آرمین، تهران، نشر نی.
- قطب، سید(1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.
- قمی، علی بن ابراهیم(1363ش)، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب.
- محمدزاده و احمدنژاد، عاطفه و امیر(1394ش)؛ بررسی دوره دعوت پنهانی پیامبر (ص) با تکیه بر مفهوم شناسی عبارت « فاصدع بما تؤمر»، پژوهش¬های قرآنی، ش 3.
- معافری مصری(بی¬تا)، عبدالملک بن هشام؛ السیره النبویه، بیروت، دارالمعرفه.
- مونتگمری وات و بل، ویلیام و ریچارد(1382ش)، درآمدی بر تاریخ قرآن، مترجم: بهاء¬الدین خرمشاهی، قم، مرکز ترجمه قرآن مجید به زبان¬های خارجی.
- واحدی، علی بن احمد(1383ش)، اسباب النزول، تهران، نشر نی.